Page Text
________________
[૧૪૬] કરી શકતો નથી. ધાતુગત અર્થને પ્રગટ કરવામાં સહાયક જ થાય છે. વાસ્તવિક રીતે અર્થ તો ધાતુમાં જ હોય છે. તેથી તેનો અર્થ ' કરેલ એટલે કે સંસ્કારેલ’ એ કરવામાં કશો વાંધો આવે તેમ નથી. છતાં “મારેલું' એ અર્થ કરી નાંખે છે, તે તદ્દન ખોટો છે.
૩ રિયાતિયાણ શબ્દને અર્થ આજની પહેલાનું” એ થાય છે. તેથી, તે વાશીમાં કેટલા દિવસ પહેલાનું ? તે નક્કી કરી શકાતું નથી. માટે “ પ્રથમ-કેટલાક વખત પહેલાં કરેલો બીજોરા પાક. એ અર્થ વધારે સંગત થાય છે. થોડા દિવસ પહેલાની એકરસ થયેલી પાકૌષધિ વધારે ફાયદાકારક થાય છે. એમ પ્રસિદ્ધ છે.
૪ યુવક-યુટ શબ્દને મુર્ગી (મુરગી-કુકડી) અર્થ શ્રી પટેલે શા ઉપરથી કર્યો છે? કુકડે અર્થ કેમ ન કરવો? તેથી તે પણ બરાબર નથી.
ઉપર ઉપરથી જોતાં તેમનાં પક્ષમાં વાવો; મરનાર, યુવક અને માંસ એ ચાર શબ્દો જાય છે. પરંતુ સંસ્કૃત અને નિઘંટુકે “તે જ અર્થ” કરવામાં પૂરતો ટેકો આપતા નથી, કેમ કે કાપિત
અર્થ “ભૂરું કહેલું ? મજજારને અર્થ “બિરાલિકા વનસ્પતિ’ ૩૪ શબ્દને અર્થ બિરું કરવામાં આવેલ છે. જે એ શબ્દના બીજા અર્થ થતા જ ન હોત, તે કબુતર, બિલાડી, કુકડે અર્થ લેવા જ પડત.
અહીં પ્રશ્ન એ ઉત્પન્ન થાય છે, કે- સૂત્રકાર મહારાજાએ વનસ્પતિ વાચક શબ્દો કેમ ન વાપર્યા? તો પ્રશ્ન એ થાય છે, કે-gવવ-પાર્વત તથા હૃત-એવા શબ્દો “રાંધવા ” અને “મારેલ”ને ઠેકાણે કેમ ન વાપર્યા? માટે તે વખતે એ રીતે વનસ્પતિ પદાર્થના શબ્દો પ્રસિદ્ધ હેય, તેથી એ શબ્દ વાપર્યા હોય. એજ તેનું સમાધાન છે.
-શબ્દનો “ફળને ગર” અર્થમાં ઠામ ઠામ વપરાશ થાય છે. ક્યાંક પોષ-પુત્ર શબ્દ પણ વપરાય છે. જેમ ગુજરાતી ભાષામાં ઠળીયે શબ્દ વપરાય છે. “ખજુરના ઠળીયો.” “બેરને કળીયો.” વગેરે પ્રસિદ્ધ જ છે. “ઠળીયો” શબ્દ સંસ્કૃત “અસિ” શબ્દ ઉપરથી ઉતરી આવ્યો છે. કથિ એટલે “હાડકું. ” તે સૌ જાણે છે. તે પ્રમાણે-ઠળીયા શબ્દનો અર્થ પણ “હાડકું જ થાય. પણ તે કોઈપણ ફળના હાડકા તરીકે પણ આ-બાળગોપાળ સર્વત્ર પ્રસિદ્ધ જ છે. અશ્વિનું પ્રાકતભાષામાં કેદ થાય છે. લેટિને સ્વાર્થમાં પ્રાકૃતિને ઢ પ્રત્યય લાગે (જેમકે-ઘેડલો) છે. તેથી નારદ શબ્દ થાય. બોલવામાં જ ઉડી જાય છે. એટલે દર રહી જાય છે. ગુજરાતી પ્રાકતભાષામાં સ્વાઈન ચ પ્રત્યય વધારાને લાગે, ને ચ ની પહેલાં ને થઈ ગયો. ( દાંડી પડિ વગેરેની પેઠે. ) િિ શબ્દ થયું. તેને ઠળીયો. આ રીતે માંસ શબ્દ પણ પ્રાચીન સાહિત્યમાં ફળનો ગર તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
એ જ પ્રમાણે કુમારીઃ (કુંવાર): બ્રાહ્મણી, સિંહમુખી [ અરડુશી]: કાતુંડઃ (કાગડાનું માથું. પણ અર્થ—અગરનું લાકડું છે): આવા સંખ્યાબંધ શબ્દ નિઘંટુ,-વૈદ્ય-કેષમાં ભરેલા છે.
Sત વળી. આ પાઠ ઔષધપરક છે. તેને માટે મોટામાં મોટું પ્રમાણ ઉપસ્કૃત શબ્દ છે. વૈદ્યકશાસ્ત્રોમાં ઔષધને ભાવનાઓ દેવાય છે. તથા અનેક વરતુઓના મિશ્રણથી ખાસ પ્રકારના ઔષધો બનાવાય છે. ત્યાં ૩uત-૩વરે શબ્દને બહોળા પ્રમાણમાં પ્રયોગ થાય છે. માટે ઉપસ્કત શબ્દનો અર્થ “રાંધેલું' કરે, એ તે સ્પષ્ટ રીતે જ અયોગ્ય છે.
એ જ સામે કૃત-શબ્દ મૂળપાઠમાં જ છે. તેથી તેને “મારેલું” અર્થ: તદ્દન અસંગત જ છે. એ બને એ શબ્દો ઔષધની બનાવટને જ લગતા છે. ને ઔષધ લાવવા વિષેને પાઠ હોવાની મજબૂત Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001120 |
| Book Title | Tattvarthadhigamsutra Bhumika |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Bechardas Prabhudas Parekh |
| Publisher | Jain Shreyaskar Mandal Mahesana |
| Publication Year | 1960 |
| Total Pages | 223 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, Principle, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 16 MB |