Page Text
________________
६४
प्रस्तावना
अने धर्मान्तरनिराकरणार्थक एवकारनो प्रयोग होय ते दुर्नय छ । हेमचन्द्रसूरिमहाराजना शिष्य आचार्य रामचन्द्र अने गुणचन्द्रनो पण आ ज अभिप्राय जणाय छ ।
आचार्यश्री मलयगिरिनुं कहेवु एम छे के 'प्रमाण, नय अने दुर्नय एम त्रण विभागो वाळी प्रक्रिया
१ आचार्य रामचन्द्र अने गुणचन्द्रे तेमना गुरु कलिकालसर्वज्ञ हेमचन्द्रसूरिमहाराजनी विद्यमानतामा ज द्रव्यालंकार नामना ग्रंथनी रचना करी हती, एमा १ जीवप्रकाश, २ पुद्गलप्रकाश अने ३ अकम्पप्रकाश एवा त्रण परिच्छेदो छ । तेना उपर तेमनी स्वोपज्ञवृत्ति छे अने तेमनुं पोतार्नु ज टिप्पण पण छे । विक्रम संवत् १२०२ मा (ग्रन्थकारनी विद्यमानता। ज) लखायेली अने प्रन्थकारे पोते ज सुधारेली स्वोपज्ञवृत्तिनी छेल्ला बे प्रकाश जेटली एक प्रति जेसलमेरमा अत्यारे विद्यमान छे, तेना फोटाओ मुनिराजश्री पुण्यविजयजी महाराज पासेथी हमणां अमने मळ्या छे । द्रव्यालंकार मूळमात्रनी संपूर्ण प्रति अमदावादमा हाजापटेलनी पोळमां संवेगीना उपाश्रयना ज्ञानभंडारमा छे, एनी फोटो कोपी अत्यारे अमारी पासे छे, एमा प्रारंभमा “अनन्तवेद्यपि ज्योतिर्यस्य सङ्ख्यातवेदिताम् । गमितं पञ्चभिर्द्रव्यैर्नमस्तस्मै परात्मने ॥१॥ मृगोऽपि वन्द्यतां याति मृगलाञ्छनमाश्रितः। स्वगुरून्त्रीतसूत्रस्य व्याख्यामिति वितन्वहे ॥२॥" ए प्रमाणे बे कारिकाओ छे । ए जोता तेमना गुरुदेवे दर्शावेली पद्धतिने अनुसरीने तेमणे आ ग्रंथ रच्यो छे, एटले एमां आवता विचारो हेमचन्द्राचार्यने मान्य हता एम कही शकाय । आ ग्रंथनी त्रीजा प्रकाशनी वृत्तिमा तेमणे आ प्रमाणे जणाव्युं छे–“एवं सदसद्रूपयोरेकत्राविरोधसिद्धौ सप्तभङ्गयपि सिद्धा। सा चैवम्-स्यादस्ति, स्यान्नास्ति, स्यादवक्तव्यः, स्यादस्ति च नास्ति च, स्यादस्ति चावक्तव्यश्च, स्यान्नास्ति चावक्तव्यश्च, स्यादस्ति च नास्ति चावक्तव्यश्च । (पृ० १०५) .........अत्र चाद्यास्त्रयो भङ्गाः सकलादेशाः [ सकलाश्च ते आदेशाश्च भणनानि टि०] वस्तुनः खण्डीकृत्यानभिधानात् [मुख्यया वृत्या अस्ति च नास्ति चेति न खण्डीकृतम् टि०] । शेषास्तु विकलादेशाः, वस्तुनः खण्डीकृयाभिधानात् । अत्र हि सच्चासच्चेत्येवं विभागीकृत्य वस्त्वभिधीयते।
शेन | स्याद्वादाभिप्रायेण टि०] सर्वेऽपि सकलादेशाः, प्रमाणस्य परिपूर्णाभिधायित्वात् । नयादेशेन तु विकलादेशाः [एतेऽपि स्यात्'पदरहिताः सन्त इत्यर्थः टि०] नयस्य खण्डाभिधायित्वात् । इयं च सप्तभङ्गी श्रुतं [आगमलक्षणं टि.] प्रमाणम् , शब्दादर्थप्रतीतेरिति ।
सञ्चासच्चावचनविषयं चोभयं च क्रमेण, सच्चासच्चावचनविषयत्वेन युक्तं क्रमेण । सञ्चासच्चावचनविषयं चाक्रमात सप्तभङ्गी, सैषा नीति नियमरहिता, 'स्यात्'पवित्रा तु मानम् ॥ १॥...... सकलादेशाः पूर्वा एकध्वनिशासनात् त्रयो भङ्गाः। अन्ये विकलादेशाः, प्रमा-नयैर्वा विभागोऽयम् ॥ ३ ॥” (पृ० १०९-११०)।
आमा चोरस कोष्ठकमांना पाठो आचार्य रामचन्द्र अने गुण चन्द्र पोतेज टिप्पणरूपे लखेला छे । एटले नयादेशेन जे सप्तभंगी छे एमां स्यात् पदनो प्रयोग नथी ए वात 'विकलादेशाः' शब्दना 'स्यात्पदरहिताः' ए टिप्पणमा तेमणे स्पष्ट जणावी छ । 'स्यात्' पदवाळी सप्तभंगीमा ज्या प्रारंभना त्रण भंगोने सकलादेश अने विकलादेश रूपे एमणे स्वीकार्या छे त्या 'सकलादेश'नो प्रमाण अने 'विकलादेश'नो नय एवो अर्थ तेमने इष्ट नथी, पण जुदो अर्थ इष्ट छ । विचार करवाथी आ वात स्पष्ट समजाशे॥
२“अनेकधर्मात्मकं वस्तु अवधारणपूर्वकमेकेन नित्यत्वाद्यन्यतमेन धर्मेण प्रतिपाद्यस्य बुद्धिं नीयते प्राप्यते येनामिप्रायविशेषेण स ज्ञातुरभिप्रायविशेषो नयः ।... इह हि यो नयो नयान्तरसापेक्षतया स्यात्पदलाञ्छितं वस्तु प्रतिपद्यते स परमाथतः परिपूर्ण वस्तु गृह्णाति इति प्रमाणे एवान्तर्भवति । यस्तु नयवादान्तरनिरपेक्षतया स्वाभिप्रेतेनैव धर्मेण अवधारणपूर्वकं वस्तु परिच्छेत्तम मिति स नयः. वस्त्वेकदेशपरिग्राहकत्वात् । अत एवोक्तमन्यत्र-'सब्वे नया मिच्छावाइणो' । यत एव च नयवादो मिथ्यावादस्तत एव च जिनप्रवचनतत्त्ववेदिनो मिथ्यावादित्वपरिजिहीर्ष या सर्वमपि स्यात्कारपुरस्सरं भाषन्ते, न तु जातुचिदपि स्यात्कारविरहितम् । यद्यपि च लोकव्यवहारपथमवतीर्णा न सर्वत्र सर्वदा स्यात्पदं प्रयुञ्जते तथापि तत्राप्रयुक्तोऽपि सामर्थ्यात् स्याच्छब्दो द्रष्टव्यः प्रयोजकस्य कुशलत्वात् । (पृ. ३६९B)...दिगम्बरी त्वियं प्रमाणनयपरिभाषा-सम्पूर्णवस्तुकथनं प्रमाणवाक्यं यथा स्याजीवः स्याद्धर्मास्तिकाय इत्यादि । वस्वेकदेशकथनं नयवादः, तत्र यो नाम नयो नयान्तरसापेक्षः स नय इति वा सुनय इति वोच्यते। यस्तु नयान्तरनिरपेक्षः स दुर्नयो नयाभास इति । तथा चाहाकलङ्कः-'भेदाभेदात्मके लेये
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001108 |
| Book Title | Dvadasharam Naychakram Part 1 Tika |
| Original Sutra Author | Mallavadi Kshamashraman |
| Author | Sighsuri, Jambuvijay |
| Publisher | Atmanand Jain Sabha |
| Publication Year | 1966 |
| Total Pages | 662 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Nay, & Nyay |
| File Size | 19 MB |