Dvadasharam Naychakram Part 1 Tika

SR No.: 001108
Original Sutra Author: Mallavadi Kshamashraman
Author: Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Publication Year: 1966
Total Pages: 662
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Nay, & Nyay
File Size: 19 MB

Page 392

प्रकाशप्रवृत्त्योरैक्यापादनम्] द्वादशारं नयचक्रम् व्यतिरिक्ततत्त्वरूपः पवनः प्रवर्तयति पल्लवं न तु तथाप्रकाशातिरिक्ततत्त्वरूपा प्रवृत्तिरस्ति।
न तद्रूपत्वमतदत्तित्वादिति चेत्, न, रजःस्वप्रवृत्तिवत् तदात्मन एव प्रवृत्तत्वात्, अन्यथा हिन प्रकाशेतेत्युक्तत्वादन्यथा तु प्रवृत्त्यभावात् ।।
स्यान्मतम्-प्रकर्षण काशनं प्रकाशनं................''प्रवृत्तिवत् । न, सत्त्वस्यापि रजोवदपरिसमाप्तरूपत्वात्..... प्रवर्तकाभावस्य चापर्याप्तत्वेनोक्तत्वात्।
एवं चैकैव विनिद्रावस्थापुरुषत्ववत् प्रवृत्तिः प्रधानमिति तन्मात्रमेव तत् प्रवृत्त्यापत्तिरूपनिरूप्यत्वात् प्रवृत्तिखात्मवदित्यादि भङ्गचक्रावर्तनम् , इति दृष्टान्तदा न्तिकयोवैषम्यं दर्शयति --- यथेहापल्लवलक्षणः पवनो लोके भिन्न इति दृष्टः अपवनलक्षणश्च २००२ पल्लवः, युज्यते हि पल्लवव्यतिरिक्ततत्त्वरूपः पवनः पल्लवमानन प्रवर्तयति पल्लवं पल्लवश्च तेनाहतः 10 प्रवर्त्यते तद्वथतिरिक्ततत्त्व इति न तु तथाप्रकाशातिरिक्ततत्त्वरूपा प्रवृतिरस्ति उभयोः शब्दाद्याविर्भावमात्रफलत्वात् , अतो वैषम्यमिति ।
न तद्रूपत्वमतद्धत्तित्वादिति चेत् । स्यान्मतम् – प्रकाशनमात्रं सत्त्वस्य प्रवृत्तिनिर्वर्तनं तु रजसः, तस्मात् सत्त्वस्याप्रवर्तकत्वादतद्वृत्तित्वान्न प्रवृत्तिरूपत्वमिति । एतच्च न, रजःस्वप्रवृत्तिवत् तदात्मन एव प्रवृत्तत्वात् , यथा रजसः स्वा प्रवृत्तिः प्रागवृत्तापि पश्चात् स्वत एव रजःस्वात्मनः प्रवर्तमाना रजसाऽविना-15 भूतत्वात् तदत्यागेन वृत्तेस्तदधीनत्वात् तद्रूपैव तदात्मन एव प्रवृत्तत्वात् , तथा सत्त्वप्रकाशप्रवृत्त्यनतिरिक्ततत्त्वरूपा रजःप्रवृत्तिर्नान्या प्रकाशाधीनत्वात् तदविनाभावात् तदपरित्यागेन वृत्तेस्तदात्मन एव प्रवृत्तत्वादिति । किश्चान्यत्, अन्यथा हि न प्रकाशेतेत्युक्तत्वात् , उक्तं प्राक् सत्त्वं न प्रकाशेत अप्रवृत्तत्वात् पूर्ववत् पुरुषवेदनग्निप्रकाशवत् अँप्रवृत्तस्वात्मत्वाद् वान्ध्येयवत्, इति तथैव, अन्यथा तु प्रवृत्त्यभावात् प्रकाशाप्रकाशिते रजसोऽप्रवृत्तेः, तस्माद् रजसोऽप्यन्यथा वृत्त्यभावात् प्रकाश एव प्रवृत्ति-20 रिति । स्यान्मतम् प्रकर्षण काशनं प्रकाशनमित्यादि तदेव यावत् प्रवृत्तिवदिति प्रासङ्गिकम् । तत्रापि च सत्त्वस्यापि रजोवदपरिसमाप्त रूप]त्वादित्यादि अक्षरपरिवर्तेन यथायोगं यावदुत्थाप्यसाहायक शक्तित्वाद् वाताहतनौद्वयवद् ग्लानशिबिकावाहकवद् यावच्च उपहतबीजवदिति वाच्यम् । तस्मादिदं व्याख्यातार्थं प्रवर्तकाभावस्य चापयोप्तत्वेनोक्तत्वादिति ।
एवं चैकैव विनिद्रावस्थापुरुषत्ववत् प्रवृत्तिः प्रधानमिति तन्मात्रमेव तत् । एवं च कृत्वा 25 विनिद्रावस्थायाः पुरुषत्ववत् प्रवृत्तेरेव प्रधानत्वमिति तन्मात्रमेव तत् प्रधानं प्रवृत्तिमात्रमेव । किं कारणम् ? प्रवृत्त्यापत्तिरूपनिरूप्यत्वात् प्रवृत्तिस्वात्मवदित्यादि भङ्गचक्रावर्तनमिति विनिद्रावस्थापुरुषत्वापादनग्रन्थमर्थसादृश्यादतिदिशति । तद्यथा- यथा विनिद्रावस्थैकलक्षण एव पुरुष आत्यन्तिकनिद्राविगमन
१ दृश्यतां पृ० २०९-१॥ २ दृश्यतां पृ० २०९-२॥ ३ रूपः पवनः पल्लव: पल्लवमा भा० डे० लीं। रूप: पल्लवः पवनः पल्लवमा पा० वि० २० ही०॥ ४त्तिनिर्वर्तनं भा० । त्तिनिवर्तनं य०॥५°त्तादि प्र०॥ ६ वदग्नि प्र० । दृश्यता पृ० २७० ५० ५॥ ७ दृश्यतां पृ० २७१ पं० २॥ ८ दृश्यतां पृ. २७१ पं०५, पृ० २०९-१ ॥ ९ चैकैकवि य० । दृश्यतां पृ० २०९-२॥ १० दृश्यतां पृ० २४८ पं० २ ॥