________________
अनुयोगद्वारसूत्रम् [सू० १७ ]
मेवाऽऽवश्यककारणत्वेन व्यापृतत्वात् तदेव तथाविधप्रत्ययजनकं द्रव्यावश्यकम्, न ष्ट्वादय इति भाव इति समुदायार्थः ।
1
इदानीमवयवार्थ उच्यते- तत्र शय्या महती सर्वाङ्गप्रमाणा, तां गतं शय्यागतम्, शय्यास्थितमित्यर्थः । संस्तारो लघुकोऽर्धतृतीयहस्तमानः, तं गतम्, तत्रस्थमित्यर्थः । यत्र साधवस्तपःपरिकर्मितशरीराः स्वयमेव गत्वा भक्तपरिज्ञाद्यनशनं प्रतिपन्नपूर्वा: प्रतिपद्यन्ते 5 प्रतिपत्स्यन्ते च तत् सिद्धशिलातलमुच्यते, क्षेत्रगुणतो यथाभद्रकदेवतागुणतो वा साधूनामाराधनाः सिद्ध्यन्ति तत्रेति कृत्वा । अन्ये तु व्याचक्षते - यत्र महर्षिः कश्चित् सिद्धस्तत् सिद्धशिलातलम्, तद्गतं तत्रस्थितं सिद्धशिलातलगतम् । इह निसीहियागयं वेत्यादीन्यपि पदानि वाचनान्तरे दृश्यन्ते तानि च सुगमत्वात् स्वयमेव भावनीयानि । नवरं नैषेधिकी शबपरिस्थापनभूमिः । अपरं चात्रान्तरे पासित्ता णं कोइ भणेज्जेति ग्रन्थ : 10 क्वचिद् दृश्यते । स च समुदायार्थकथनावसरे योजित एव, यत्र तु न दृश्यते तत्राध्याहारो द्रष्टव्यः । अहोशब्दो दैन्य-विस्मया -ऽऽमन्त्रणेषु वर्तते, स चेह त्रिष्वपि घटते । तथाहिअनित्यं शरीरमिति दैन्ये, आवश्यकं ज्ञातमिति विस्मये, अन्यं पार्श्वस्थितमामन्त्रयमाणस्याऽऽमन्त्रणे, अनेन प्रत्यक्षतया दृश्यमानेन शरीरमेव पुद्गलसङ्घातत्वात् समुच्छ्रयस्तेन जिनदृष्टेन तीर्थकराभिमतेन भावेन कर्मनिर्जरणाभिप्रायेण अथवा भावेन तदावरण- 15 कर्मक्षयक्षयोपशमलक्षणेन आवश्यकपदाभिधेयं शास्त्रम्, आघवियं ति प्राकृतशैल्या छान्दसत्वाच्चगुरोः सकाशादागृहीतम्, प्रज्ञापितं सामान्यतो विनेयेभ्यः कथितम्, प्ररूपितं तेभ्य एव प्रतिसूत्रमर्थकथनतः, दर्शितं प्रत्युपेक्षणादिक्रियादर्शनतः, 'इयं क्रिया एभिरक्षरैरत्रोपात्ता इत्थं च क्रियते' इत्येवं विनेयेभ्यः प्रकटितमिति भाव:, निदर्शितं कथञ्चिदगृह्णतः परयाऽनुकम्पया निश्चयेन पुनः पुनः दर्शितम्, उपदर्शितं सकलनय - 20 युक्तिभिः ।
आह- नन्वनेन शरीरसमुच्छ्रयेणा-ऽऽवश्यकमागृहीतमित्यादि नोपपद्यते, ग्रहणप्ररूपणादीनां जीवधर्मत्वेन शरीरस्याघटमानत्वात्, सत्यम्, किन्तु भूतपूर्वगत्या जीवशरीरयोरभेदोपचारादित्थमुपन्यास इत्यदोषः । पुनरप्याह- ननु यद्यपि तच्छरीरकं शय्यादिगतं दृष्ट्वा पूर्वोक्तवक्तारो भवन्ति तथापि कथं [तस्य ] द्रव्यावश्यकता ? यत आवश्यकस्य 25
Jain Education International
५७
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
