Pramana Pariksha

SR No.: 001102
Original Sutra Author: Vidyanandacharya
Author: Darbarilal Kothiya
Publisher: Veer Seva Mandir Trust
Publication Year: 1977
Total Pages: 212
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Nyay, P000, & P035
File Size: 13 MB

Page 145

प्रमाणलक्षण-परीक्षा : ३
८. अथादृष्टविशेषो गुणः सहकारी तत्सांनिध्यं संयुक्तसमवायः ", चक्षुषा संयुक्ते पुरुषेऽदृष्टविशेषस्य समवायादिति मन्यध्वम् तर्हि कदाचिन्नभसि नायनसंवेदनोदयः कुतो न भवेत् । सर्वदा सर्वस्य तत्रादृष्टविशेषस्य सहकारिणोऽसंनिधानादिति चेत् कथमेवमीश्वरस्य नभसि चक्षुषा ज्ञानं श्रोत्रादिभिरिव घटेत । समाधिविशेषोपजनितधर्मविशेषान गृहीतेन मनसा गगनाद्यशेषपदार्थ संवेदनोदये तु महेश्वरस्य बहिःकरणमनर्थकता - मियात्, फलासंभवात् । बहिःकरणरहितस्य च नान्तःकरणमुपपद्येत, परिनिर्वृतात्मवत् । ततः कथमन्तः करणेन गगनादिग्रहणम् । मनसोऽसंभवे च न समाधिविशेषस्तदुपजनितधर्मविशेषो वा घटामटाटयते, तस्यात्मान्त:करणसंयोगनिबन्धनत्वात् ।
,
$ ९. स्यान्मतं ते ' - शिशिररश्मिशेखरस्य समाधिविशेषसंततिर्धर्मविशेषसंततिश्च सर्वार्थज्ञानसंततिहेतुरनाद्यपर्यवसाना, सततमेनोमलैरस्पृष्ठत्वात् तस्य संसारि-सादिमुक्तविलक्षणत्वात् सर्वदा मुक्ततयैव प्रसिद्धत्वात् इति तदप्यसमीचीनम्ः एवमनीश्वरस्यापि एनोमलविलयादेवा 11. र्थसंवेदनोद्भवप्रसक्तेः । सततमेनोमलाभावो हि यथा सततमर्थज्ञानसन्तानहेतुरुररीक्रियते तथा कादाचित्कैनोमलाभावः कदाचिदर्थप्रमितिनिमित्तमिति युक्तमुत्पश्यामः, तस्यैव संनिकर्ष सहकारितोपपत्तेः । तत्सांनिध्यस्यैव च संनिकर्षशक्तिरूपत्वसिद्धेः । " तदभावादेव च नयनसंनिकर्षेऽपि नभसि संवेदनानुत्पत्तिघटनात् । तत्रं विशिष्टधर्मोऽपि न पापमलापायादपरः प्रतिपद्यते, भावान्तरस्वभावत्वादभावस्य निःस्वभावस्य सकलप्रमाणगोचरातिक्रान्तत्वेन व्यवस्थापयितुमशक्यत्वादिति पुरुषगुणविशेषसद्भाव एव पापमाभावो विभाव्यते । स चात्मविशुद्धिविशेषो ज्ञानावरण- वीर्यान्त
1 2
,
१. तुलना - ' प्रमातृगतोऽप्यदृष्टोऽन्यो वा गुणो गगनेन्द्रियसन्निकर्षसमयइंस्त्येव । " - प्रमेयक० १-१ । २. महेश्वरस्य । ३. महेश्वरस्य । ४. एनो
लाभावस्यैव । ५. एनोमला भाव सांन्निध्याभावादेव । ६. महेश्वरे । ७. तुलना'भवत्यभावोऽपि च वस्तुधर्मो भावान्तरं भाववदर्हतस्ते । प्रमीयते च व्यपदिश्यते च वस्तुव्यवस्थाङ्गममेयमन्यत् ॥ ' -- युक्त्यनुशा. का. ५९ ।
1. 'समवायेन' मु । 2. ' पुरुषे त्वदृष्ट' मु । 3 'घटते' मु । 4. 'परनिर्वृत्त' मुं । 5. करणेन विना गगनादिग्रहणं' ब ब । 'करणेन धर्मादिग्रहणं' अ मु । मूले स प्रति-पाठो निक्षिप्तः । 6. 'निबन्धनात् ' मु । 7. 'ते' नास्ति मु । 8. 'अनादिरपर्यवसाना' ब स द । 9 'सर्वथा' मु । 'सदा' स । 10. 'एवमीश्वरस्यापि ' मु । 11. 'विलयादेरेव' भु। 12. 'निमित्तयुक्त- ' मु। 13. 'तद्भावादेव' मु ।