________________
પ૬
પ્રથમ કર્મગ્રંથ
તે અનુગામી અવધિજ્ઞાન કહેવાય છે. અને સાંકળથી બાંધેલો દીપક જેમ પોતાના નિયત ક્ષેત્રમાં જ પ્રકાશ આપે છે. તેની જેમ જે અવધિજ્ઞાન જે ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલું હોય તે જ ક્ષેત્રમાં આત્મા સ્થિત હોય તો પદાર્થ બોધ કરાવે, પરંતુ તે અવધિજ્ઞાની આત્મા તે ક્ષેત્રથી અન્ય ક્ષેત્રમાં જાય તો તે અવધિજ્ઞાનથી બોધ ન થાય. પુનઃ ઉત્પત્તિવાળા ક્ષેત્રમાં આવે ત્યારે વિષયબોધ થાય. આવા પ્રકારનું ક્ષેત્રનિમિત્તક ક્ષયોપશમવાળું જે અવધિજ્ઞાન તે અનનુગામી અવધિજ્ઞાન કહેવાય છે.
આ અવધિજ્ઞાન કોઈ આત્માને પર્યન્તના આત્મપ્રદેશોમાં, કોઈને મધ્યના આત્મપ્રદેશોમાં, કોઈને પાછળના ભાગમાં, કોઇને પીઠના ભાગમાં અને કોઈને આગળના ભાગમાં એમ અનેક પ્રકારે પણ થાય છે. ફગઅવધિ કહેવાય છે. કોઇપણ એક ભાગના ફડુંગઅવધિથી વિષય જોવે તો પણ ઉપયોગ સર્વાત્મપ્રદેશોમાં એક જ હોય છે. વળી આત્મપ્રદેશોમાં કોઈ આત્મપ્રદેશોમાં અનુગામી, અને કોઈ આત્મપ્રદેશોમાં અનનુગામી એમ પણ થાય છે. આ બધું ક્ષયોપશમની ચિત્ર-વિચિત્રતાના કારણોથી થાય છે. એમ સમજવું. (જુઓ નંદીસૂત્રમાં સૂત્ર-૯ આગમોદયસમિતિ તરફથી પ્રકાશિત પૃષ્ઠ ૮૧ થી ૯૦).
(૩-૪) વર્ધમાન અને હીયમાનઃ
દિન-પ્રતિદિન પ્રશસ્ત-પ્રશસ્તતર અધ્યવસાયોને કારણે જે અવધિજ્ઞાન દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળાદિની અપેક્ષાએ વૃદ્ધિ પામતું જાય તે વર્ધમાન અવધિજ્ઞાન કહેવાય છે. આ અવધિજ્ઞાન જઘન્યથી અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગમાં જે રૂપી દ્રવ્યો હોય તેને જોવાની શક્તિ ધરાવે છે. તેમાં ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ થતાં સંખ્યાત-અસંખ્યાત યોજન ક્ષેત્ર દેખી, સમસ્ત ચૌદ રાજલોક સુધીના ક્ષેત્રમાં રહેલ રૂપી દ્રવ્યોને જોવાની શક્તિ સુધી વધે છે ત્યારે તેને લોકાવધિ કહેવાય છે. ત્યારબાદ વૃદ્ધિ પામતું પામતું તે અવધિજ્ઞાન અલોકમાં પણ લોક જેવડા જેવડા અસંખ્યાતા ખંડો ઉભા કરીએ ત્યાં સુધીના અલોકના આકાશમાં પણ જો કોઈ રૂપી દ્રવ્ય હોત તો જોઇ શકત તેટલી વિશિષ્ટ શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, તેને પરમાવધિ કહેવાય છે. આ પરમાવધિ અપ્રતિપાતી જ હોય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
