________________
કર્મવિપાક
૨૧
પ્રશ્ન- કેવલજ્ઞાનાવરણીયનો જ્યારે ક્ષય થાય ત્યારે તે કર્મના ક્ષયથી જેમ કેવલજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. તેમ શેષ ચાર જ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો પણ ક્ષય તો થાય જ છે. તેથી શેષ ચાર જ્ઞાનો પણ કેવલીને હોવાં જોઈએ, ન હોય એમ કેમ કહો છો?
ઉત્તર- આત્માનો મૂલગુણ ફક્ત એક કેવલજ્ઞાન જ છે. તે કેવલજ્ઞાનાવરણીયથી ઢંકાયે છતે જીવસ્વભાવે જે અલ્પ જ્ઞાનમાત્રા ખુલ્લી રહી જાય છે તેને મતિજ્ઞાનાદિ ચાર જ્ઞાનો કહેવાય છે. તે ખુલ્લી રહેલી માત્રા ભૂત મતિજ્ઞાનાદિને મતિજ્ઞાનાવરણીયાદિ ચાર કર્મો ઢાકે છે. પરંતુ પાંચે આવરણ દૂર થયે છતે મૂલથી જ કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થઈ જાય છે તેથી તેના આવરણકૃત જે કલ્પિત પ્રકાશો હતા તે રહેતા જ નથી.
જેમ સૂર્યનો મૂલ એક જ પ્રકાશ છે. જયારે સૂર્ય વાદળથી ઢંકાય છે ત્યારે તેનો અંદપ્રકાશ રહે છે. ઝુંપડા આદિના ઉપરના ઢાંકણથી તે મંદ પ્રકાશ પણ અવરાય છે પરંતુ જયારે ઝુંપડાનું આવરણ અને વાદળ એમ બન્ને દૂર થઈ જાય છે ત્યારે સૂર્યનો મૂળ પ્રકાશ જ પ્રગટ થાય છે પરંતુ મંદ પ્રકાશ રહેતો નથી. તેની જેમ અહીં સમજી લેવું.
પ્રશ્ન- મતિજ્ઞાનાદિ પાંચ જ્ઞાનોને આ ક્રમે જ કેમ ગોઠવવામાં આવ્યાં છે ?
ઉત્તર- મતિજ્ઞાનાદિ પાંચ જ્ઞાનનો ઉપન્યાસક્રમ આ પ્રમાણે કરવામાં ઘણાં કારણો છે જે વિશેષાવશ્યકમહાભાષ્યમાં સવિસ્તર લખ્યાં છે. તે હાલ વિદ્યાર્થીઓની બુદ્ધિને અનુરૂપ સંક્ષેપથી કારણ માત્ર રૂપે બતાવવામાં આવે છે. વધારે વિસ્તાર અન્યગ્રંથોથી સમજી લેવો.
(૧) પાંચ જ્ઞાનોમાં સૌથી પ્રથમ અનાદિકાળથી આત્માને મતિશ્રુતજ્ઞાન હોય છે શેષજ્ઞાનો પછી થાય છે. માટે મતિ-શ્રુત પ્રથમ કહ્યાં છે.
(૨) મતિપૂર્વક શ્રુત થાય છે. પરંતુ શ્રુતપૂર્વક મતિ થતી નથી. તેથી મતિ કારણ છે અને શ્રુત કાર્ય છે માટે તે બેમાં મતિ પ્રથમ અને શ્રુત પછી કહેલ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
