________________
પ્રથમ કર્મગ્રંથ
- પ્રશ્ન - “કર્મતત્ત્વ” ને જૈન દર્શનકાર જ સમજાવે છે કે અન્ય દર્શનકારો પણ આ તત્ત્વને સમજાવે છે? : 1 ઉત્તર-અન્યદર્શનકારો પણ કર્મતત્ત્વને શબ્દાત્તરથી સ્વીકારે જ છે અને જગતને સમજાવે પણ છે જ. તે આ પ્રમાણે
ન્યાય અને વૈશેષિકદર્શનકારો કર્મને બદલે ધર્મ-અધર્મ તત્ત્વ માને છે. વિહિતનો ધર્મ: નિષિદ્ધનચોડથર્નઃ આ ધર્મ-અધર્મ ને જ ભાગ્યઅદૃષ્ટ અને કર્મ કહેવાય છે. | વેદાન્તદર્શનમાં કર્મને “અવિદ્યા” તસ્વરૂપે માનેલું છે. સાંખ્યદર્શનમાં કર્મને “પ્રકૃતિ” રૂપે સમજાવેલ છે. તેના ચાર ભેદો બતાવેલા છે. કૃષ્ણ, શુક્લકૃષ્ણ, શુક્લ અને અશુદ્ઘાકૃષ્ણ ઇત્યાદિ.
બૌદ્ધદર્શનમાં કર્મને વાસના કહેવામાં આવે છે.
પ્રશ્ન- આ આત્મા કર્મો બાંધે છે તેમાં કારણ શું ? ક્યા ક્યા કારણોથી આ આત્મા કર્મોને બાંધે છે ?
ઉત્તર- કર્મબંધનાં મુખ્યત્વે ચાર કારણો છે. (૧) મિથ્યાત્વ,(૨) અવિરતિ, (૩) કષાય, (૪) યોગ, સાચી વસ્તુને સાચા રૂપે ન સમજવી, ન માનવી અને ખોટી વસ્તુને સાચી માનવી તે મિથ્યાત્વ. હિંસા વિગેરે પાપોનો, સંસારિક ભોગોનો, પાંચ ઇન્દ્રિયોના સુખોનો ત્યાગ તે અવિરતિ, આવેશ-અહંકાર- છળકપટ અને અસંતોષ તે કષાય. અને મન-વચનકાયાની પ્રવૃતિ તે યોગ. આ ચાર પ્રકારની આત્મામાં જે પ્રવૃત્તિ છે તે જ મુખ્યત્વે કર્મબંધનાં કારણો છે. પરંતુ એકેક (જ્ઞાનાવરણીયાદિ ) કર્મના બંધનું કારણ શું શું છે? તે આ જ ગ્રંથની છેલ્લી ગાથાઓમાં સમજાવાશે.
વિ.પ્રમાદ એ કષાયમાં અંતર્ગત હોવા છતાં વિવક્ષાના વશથી ભિન્ન કરીને તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં કર્મબંધનાં પાંચ કારણો પણ કહ્યાં છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
