________________
કર્મવિપાક
૨૧૫
ઉત્તર = જો કે સંઘાતન પણ બંધનને અનુસારે ૧૫ જ છે. પરંતુ સ્વજાતીય સંઘાતને સંઘાત ગણાય છે. વિજાતીય સંઘાતને સંઘાત તરીકે
વ્યવહારમાં લેખાતો નથી. માટે સંઘાતન ૧૫ કહ્યાં નથી. (૭૬) પ્રશ્ન = શરીર, બંધન, સંઘાતન, અંગોપાંગ, અને નિર્માણ, આ
શરીરસંબંધી પાંચે કર્મો તથા વર્ણાદિનામકર્મો સર્વે જીવોને ઉદયમાં હોય ? ઉત્તર = ઉપરોક્ત સર્વે કર્મો સર્વે સંસારી જીવોને ઉદયમાં હોય જ છે. ફક્ત એકેન્દ્રિય જીવોને અંગોપાંગ નામકર્મ હોતું નથી. વિગ્રહગતિમાં શરીર ન હોવાથી શરીરસંબંધી કર્મો ઉદયમાં હોતાં નથી. તથા ચૌદમે ગુણઠાણે શરીરસંબંધી કર્મો ઉદયમાં નથી. ફક્ત નિર્માણ નામકર્મ
જીવવિપાકી અને ધ્રુવોદયી હોવાથી વિગ્રહગતિમાં પણ હોય છે. (૭૭) પ્રશ્ન=વિગ્રહગતિમાં શરીર વિના નિર્માણ નામકર્મનો ઉદય શું કાર્ય કરે?
ઉત્તર = જો કે વિગ્રહગતિમાં શરીર નથી, પરંતુ હોત તો અંગઉપાંગોને યથાસ્થાને નિર્માણનામ ગોઠવી આપત, એમ ગોઠવવાનું કાર્ય કરનાર નિર્માણનામકર્મ હાજર જ છે. માત્ર ગોઠવવા લાયક
પદાર્થો નથી. એટલે રચના રૂપ કાર્ય થતું નથી. (૭૮) પ્રશ્ન = પિંડપ્રકૃતિ અને પ્રત્યેકપ્રકૃતિનો અર્થ શું? તેના ભેદો કેટલા?
ઉત્તર- જેના ભેદો હોઈ શકે તે પિંડપ્રકૃતિ, અને જેના ઉત્તર ભેદો ન હોઈ શકે તે પ્રત્યેકપ્રકૃતિ કહેવાય છે. પિંડપ્રકૃતિના ગતિ-જાતિ-શરીર વિગેરે
૧૪ ભેદો છે અને પ્રત્યેકપ્રકૃતિના ૮+૧૦+૧૦ = કુલ ૨૮ ભેદો છે. (૭૯) પ્રશ્ન = પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત નામકર્મનો ઉદય લબ્ધિને આશ્રયીને હોય
છે? કે કરણને આશ્રયીને હોય છે ? ઉત્તર = આ બન્ને કર્મોનો ઉદય માત્ર લબ્ધિને આશ્રયીને જ હોય છે. કરણને આશ્રયી નહીં. તેથી જ ભાવિમાં પર્યાપ્તા થવાની શક્તિવાળાને વિગ્રહગતિથી જ પર્યાપ્તનામકર્મનો ઉદય હોય છે. અને ભાવિમાં પર્યાપ્ત ન થનારાને અપર્યાપ્તનામકર્મનો ઉદય હોય છે. કરણ તો ક્રિયામાત્રને આશ્રયી વિવક્ષિત છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
