________________
૨૦૦
પ્રથમ કર્મગ્રંથ : સંક્ષિપ્ત સમાલોચના
આવે ત્યારે જીવને દુઃખ થાય છે અને આ કર્મોનો ક્ષયોપશમ થાય તો આનંદ થાય છે. માટે ત્રીજું વેદનીયકર્મ છે. સુખ-દુઃખથી રાગાદિ થાય છે માટે ચોથું મોહનીય કર્મ છે. મોહનીય કર્મથી નરક-તિર્યંચના આયુષ્યો બંધાય છે. આયુષ્યને અનુસાર ગતિ-જાતિ અને શરીર મળે છે. નામકર્મને અનુસારે શુભાશુભ ગોત્ર ઉદયમાં આવે છે અને પ્રાયઃ ગોત્રને અનુસાર જ અંતરાયકર્મ ઉદયમાં આવે છે. માટે આ ક્રમ રાખેલ છે. પ્રશ્ન = આ આઠ કર્મોમાં ઘાતકર્મ અને અઘાતી કર્મો કેટલાં ? અને
ક્યાં ક્યાં ? ઉત્તર = જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મોહનીય અને અંતરાય આ ચાર કર્મો ઘાતકર્મો છે અને બાકીનાં ચાર વેદનીય-આયુષ્ય-નામ અને
ગોત્રકર્મ અઘાતકર્મો છે. (૨૩) પ્રશ્ન = ઘાતી અને અઘાતી એટલે શું?
ઉત્તર = આત્માના જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર અને વીર્ય ગુણને જે કર્મો ઢાંકે છે તે ઘાતકર્મો છે અને સંસારની ભોગ-સામગ્રી-દુઃખ-સુખ આપનારાં
કર્મો તે અઘાતી કર્મો છે. (૨૪) પ્રશ્ન = જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ભેદ કેટલા? અને કયા કયા?
ઉત્તર = આત્માના જ્ઞાનગુણને ઢાંકે તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ. જ્ઞાન પાંચ પ્રકારનાં છે. માટે જ્ઞાનાવરણીય પણ પાંચ પ્રકારનું છે. મતિ
જ્ઞાનાવરણીય, શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય વિગેરે. (૨૫) પ્રશ્ન = મતિજ્ઞાનનો અર્થ શું? તેના મુખ્ય ભેદો કેટલા?
ઉત્તર = ઇન્દ્રિયો અને મન દ્વારા જે વિષયબોધ થાય તે મતિજ્ઞાન. શરીરમાંની પાંચ ઇન્દ્રિયોથી રૂપ-રસ-ગંધ-સ્પર્શ અને શબ્દાદિનું જે જ્ઞાન થાય છે તે મતિજ્ઞાન છે. તેના શ્રુતનિશ્રિત અને અશ્રુતનિશ્રિત
એમ મુખ્ય બે ભેદો છે. (૨૬) પ્રશ્ન = તે બન્ને ભેદોનો અર્થ શું? તેના પેટાભેદો કેટલા?
ઉત્તર = જે પૂર્વે સાંભળેલું હોય, જોયેલું હોય, અથવા અનુભવેલું હોય, પરંતુ વર્તમાન કાલે વસ્તુ જાણતાં તેનું અનુસરણ ન હોય, માત્ર પૂર્વના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
