________________
૯૬
પ્રથમ કર્મગ્રંથ
ગાથાર્થ = સંજ્વલન આદિ ચારે પ્રકારના ક્રોધ અનુક્રમે પાણીની રેખા, રેતીની રેખા, માટીની રેખા અને પર્વતની રેખા સરખા જાણવા, એ જ પ્રમાણે સંજ્વલન આદિ ચારે પ્રકારના માન નેતરની સોટી, કાષ્ટની સોટી, હાડકા અને પત્થરના થાંભલા સરખા જાણવા.
સંજવલન આદિ ચારે પ્રકારની માયા અનુક્રમે લાકડાની છોલ, ગોમૂત્રિકા, ઘેટાના શિંગડાં અને કઠણ વાંસના મૂલ સરખી જાણવી. એ જ પ્રમાણે ચાર પ્રકારનો લોભ અનુક્રમે હળદર, કાજળ, કાદવ અને કરમજીના રંગ સરખો જાણવો. ૧૯-૨૦.
વિવેચન = ચારે પ્રકારના ક્રોધમાં, ચારે પ્રકારના માનમાં, ચારે પ્રકારની માયામાં અને ચારે પ્રકારના લોભમાં પરસ્પર કેવી તીવ્ર-મન્દતા છે તે સમજાવવા આ બન્ને ગાથામાં અનુક્રમે ૧૬ દૃષ્ટાંતો સમજાવે છે. અહીં કષાયોની અરસ પરસ તીવ્રતા સમજાવવા માટે સંજ્વલન કષાયથી ક્રમ ચાલુ કરે છે. મંદતા સમજવા માટે ઉલટો ક્રમ આપણે સ્વયં સમજી લેવો. જે બે જીવો વચ્ચે ક્રોધ-કષાય થાય છે તે બે જીવો વચ્ચે અબોલા શરૂ થાય છે. ફાટ પડે છે. છુટા પડે છે. બન્નેની વચ્ચે તિરાડ પડે છે, તેથી ક્રોધનાં ચારે દષ્ટાંતો ફાટનાં (તિરાડનાં) આપેલાં છે.
(૧) સંજ્વલન ક્રોધ જલની રેખા સમાન છે. જેમ લાકડી વડે વહાણ વડે કે સ્ટીમર વડે પાણીમાં થતી રેખા (ફાટ-તિરાડ) અલ્પકાળ રહી તે તે લાકડી વિગેરે ગયે છતે પાછળથી સંધાઈ જાય છે તેમ સંજવલન ક્રોધથી થયેલ તિરાડ અલ્પકાળમાં પૂરાઈ જાય છે.
(૨) પ્રત્યાખ્યાનીય ક્રોધ રેતીની રેખા સમાન છે. નદીના કિનારે રહેલી સૂકી રેતીમાં લાકડીથી કરાયેલી રેખા પાણીની રેખાની જેમ તુરત પૂરાતી નથી પરંતુ કંઈક અધિક લાંબા કાળે જ્યારે પવન જોરદાર ફેંકાય ત્યારે જ પૂરાય છે. તેમ પ્રત્યાખ્યાનીય ક્રોધથી થયેલ તિરાડ સંજ્વલન કષાય કરતાં કંઈક અધિક કાળે પૂરાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
