________________
૪. મૂળ અને ટીકાયના પરિચય
પ્રશસ્તિલેખક વિદ્વાનોએ અથવા બીજા કેાઈ એ આપેલું છે. આ માન્યતાની સાબિતીમાં અત્રે ત્રણુ દલીલે આપવામાં આવે છેઃ—
.
(૧) પ્રસ્તુત અભયદેવની કૃતિ તરીકે કયાંય પણુ તેમના પરિચયમાં સન્મતિની અતિ મહતી અને અતિ ગંભીર ‘ તત્ત્વાધવિધાયિની ' નામક ટીકાના ઉલ્લેખતું ન હેાવું અને માત્ર વાદમહાવ’ના ઉલ્લેખનું હોવું; (૨) તત્ત્વોાવિધાલયની ટીકામાં આપેલા બધા જ વાદ્ય બહુ લાંખા અને બહુ જટિલ હોઈ તે માટે વાદમહાવ નામનું વધારે ઔચિત્ય; અને (૩) સ્યાદ્વાદમજરી૧૫૩ આદિમાં વાદમહાણુ વ નામની સાથે મળી આવતા અવતરણનું અક્ષરશઃ તત્ત્વવિધાયિની ટીકામાં ઉપલબ્ધ થયું.
તત્ત્વમેાધવિધાયિની એ નામમાં તત્ત્વ શબ્દથી શરૂ થતા ‘ તત્ત્વસંગ્રહ,' ‘તત્ત્વવેશારદી,’આદિ પ્રસિદ્ધ ગ્રંથાના નામસાદશ્યના પદ્મા છે.
૧૫૧
ભાષા
સન્મતિની ભાષા પ્રાકૃત છે; એ શૌરસેની, માગધી પૈશાચી આદિ વિશિષ્ટ પ્રાકૃત નથી પણુ સામાન્ય તેમજ વ્યાપક પ્રાકૃત છે એનું સ્વરૂપ ગ્રંથકારને સમય નિણી ત કરવામાં ઉપયોગી થઈ શકે નહિ; કારણ કે જે ભાષાએ એક વાર વ્યવહારમાંથી ખસી શાસ્ત્રીયતાનું રૂપ ધારણ કરે છે, તેમના વિશિષ્ટ અભ્યાસી વિદ્વાને ગમે તે સમયમાં રહીને પણુ ધારે તા અભ્યાસને ખળે પોતાનાથી ઘણા પૂવતી સમયમાં વપરાયેલી ભાષાને ઉપયેાગ કરી તેવી જ રચના કરી શકે છે. આમ હોવા છતાં સમતિની ભાષાના ઉપલબ્ધ સ્વરૂપ ઉપરથી એટલું અવશ્ય કહી શકાય કે, દક્ષિણ હિંદુસ્તાનમાં રચાયેલ અને સચવાયેલ પ્રાકૃત જૈન ગ્રંથામાં જે વિશિષ્ટ ‘દ’કાર આદિ લક્ષણા છે, તે સન્મતિમાં નથી; તેથી ઉત્તર કે પશ્ચિમ હિંદુસ્તાનમાં ગ્રંથરચનાના સંભવને પુષ્ટિ મળે છે.) એ ગ્રંથની સાચવણી અને પ્રચાર મુખ્યભાગે ઉત્તર અને પશ્ચિમ હિંદુસ્તાનમાં થયાં છે, એ તો એની ઉપલબ્ધ પ્રતિએ, એના ટીકાકારે અને પાછળના ગ્રંથામાં થયેલા તેને વિશેષ પરિમાણુમાં ઉપયાગ એ બધાથી સ્પષ્ટ જ છે.
૧પ૩. જીએ ટિપ્પણ ૧૪૨ મુ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
