Hetubindu Tika

SR No.: 001073
Original Sutra Author: Dharmakirti Mahaswami
Author: Archatt Bhatt, Durvek Mishra Pandit, Sukhlal Sanghavi, Jinvijay, B Bhattacharya
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1949
Total Pages: 523
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, B000, & B999
File Size: 11 MB

Page 379

पण्डितदुबॅकमिश्रकृतो . [पृ. १०२. पं. २४अनवय'वत्वेन [१०२.२ ४] कास्न्येन । न तु सजातीया विजातीयाः समस्ता व्यक्तीर्घश्नुधीरन्नि[१०२.२५]त्यर्थः । कथया [१० ३.१] विचारेण । . देशकालस्वभावभेदानां मध्ये देशकालाभेदस्यामेदसाधने साधारणानकान्तिकत्वं प्रतिपादयन्नाह तथाही[१०३ ४]त्यादि । स्वभावाभेदपि निरूपयन्नाह-स्वभावोपी5 [१० ३.५]ति । अपिरुपगमप्रदर्शने। द्वितीयः पुनरपि [१०३ ६] अवधारणे रूपतेत्यस्मात्परो द्रष्टव्यः । अनुवृत्तिव्यावृत्तिरूपते[१०३.६]ति द्रव्यस्यानुवृत्तिरूपता पर्यायाणां व्यावृत्तिरूपतेति यथाक्रम योज्यम् । प्रत्येक मति प्रतिवस्त्वित्यों द्रष्टव्यः न तु प्रत्यात्मेति । नहि द्रव्यस्य व्यावृत्तिरूपतापि नापि पर्यायाणामनुवृत्तिरूपतापि । तदयमों
यदि प्रतिवस्तु द्रव्यपर्याययोरनुवृत्तिव्यावृत्तिरूपतैवोपगम्यत इत्यन्योन्यव्यावृत्तिस्वभावद्वयाविष्टं 10 घटपटवत्पदार्थव्यं स्यान्न त्वेकं द्विरूपम् । इति[१०३.८]तौ। तस्मात्
[१०३.८] स्वभावाभेदात् । पदार्थद्वयस्यैव न्याय प्राप्तत्वात् स्वभावाभेदस्यैवं सिद्धत्वादिति भावः । अनुवृत्तिव्यावृश्योस्तत्स्वभावत्वमुपेत्यैतदुक्तमेतदेव तु नास्तीति दर्शयन्नाहन चे[१०३.८]त्यादि। अनुवर्तमानव्यावर्तमानाधानत्व [१० ३.९] च भावत्वं निमित्तमिहाभिप्रेतम् यदनन्तरं व्यक्तीकरिष्यते ततस्तयोस्तत्स्वभावत्वायोगात् । तत्स्वभाव. 15 त्वमेवानयोः कथं न युज्यते येनैवमुच्यत इत्याह-भावत्वेने[१० ३.११]ति भावत्वेन क्रियात्वेन । भवित्रधीनत्वात् [१० ३.१ १] कर्बधीनत्वात् । भावयद्वा(यन्धा) उत्पत्तिमान्धर्मस्तत्त्वेन भविता धर्मी तदधीनत्वात न तु तत्वादिति । यद्येक कार्यकर्तृत्वादेकत्वं तर्हि अनेककार्यकर्तृत्वादनेकत्वं स्यात। अन्यथा तद्यो(तदयो)गात् न चैवामष्ट युक्तं वा तस्मादेतदपि विपर्यये बाध[43b]'काभावान्न वक्तुमुचितमित्यभिप्रायवानाह एकस्यापीति 20 [१० ३.२२] । एकस्याप्यनेके[१ ० ३.२ ४]त्यादि ब्रुवतः पूर्ववदभिप्रायो बोद्धव्यः ।
कृताकृतानां [१०३.२५] संकेतितासंकेतितानाम् । एकाभिधानाभिधेयत्वासंभवे विश्वस्य तद्योग्यत्वं हेतुः । विषयभेदं प्रकृतत्वात् शब्दानामभिधेयलक्षणविषयभेदं [१ ० ३.२६] ब्रुवाणं [१०३.२६] प्रत्यभिहितम[१० ३.२६]नन्तरमेव ।
एकत्रापी[१०३.२७]ति ब्रुवतश्च पूर्ववदभिप्रायो ज्ञेयः। अनन्तरोक्तया वचनभङ्गया 25 संदिग्धविपक्षव्यावृत्त्याउनैकान्तिकत्वं सूचयित्वा सम्प्रत्येकविज्ञानविषयत्वादित्यस्थ साधा
रणानकान्तिकत्वं ख्यापयितुमाह बहनाश्चेति [१०४.१] । ननु यद्येकं द्विरूपन्नेष्यते कथं तर्हि तदेकं विज्ञानं बोधरूपं नीलाकारं चोत्पद्यत इत्युच्यत इति परस्य वचनमाशंक्या ह 'किंत्विति। नीलप्रतिच्छायतया [१० ४.३] नीलसरूपतया भावतो[१० ४.५] वस्तुतः । अनेन व्यावृत्तिभेदमुपादाय तथोच्यते न तु वास्तव द्वैरुप्यमिति दर्शितम् । १. अनवयवेन
S २. ' त्वेन ' इत्यपि पठितुं शक्यम् । ३. विज्ञानं तु S..