Page Text
________________
सामान्यपदार्थः, विशेषपदार्थः, समवाय पदार्थः षट्पदार्थः वाचकपुरुष इत्यादौ उभयपदअमिचरस्य ब्रह्मणापि विभावयितुमशक्यत्वात् सामानाधिकरण्यस्य च दर्शनात् । न वेषामाकाशादीनां सामान्यं केनचिंदिष्यते संगच्छते वा येनाकाशादिशब्दानामाकाशा काशत्वाद्यनेकार्थवृत्तित्वादुभयपदव्यभिचारे समानाधिकरणः समासः स्यात् । नापि षणा किश्चित्सामान्यमस्ति यस्याप्यभिध्याद(भिधानाद)यमप्युभयपदव्यभिचारो वर्ण्यते । न च 5 याचकशब्देन कर्मापि तज्जातिरपि वाऽभिधीयते । अत्र चोपपत्तिरन्यत्राभिहितेति नोच्यते । न चांकाशद्रव्यं, सामान्यपदार्थः, याचकपुरुष इत्यादि कर्मधारयः समासो न* दृश्यते । किश्च यथा पृथिवीशब्देन पृथिची पृथवीत्वञ्चोच्यत इत्युभयपदव्यमिचारात्पृथिवीद्रव्यमिति युज्यते वक्तुम् , तथा नान्तरीयकस्वं नान्तरीयकश्व, अर्थशब्देनाप्यर्थत्वमर्थश्वोच्यत इत्युभयपदव्यभिचाराद्युक्तार्थ एव समासः । अथ वन्मते नार्थत्वाद्यस्ति । यदि नाम वास्तवं 10 नास्ति तथापि कल्पितं तावदस्ति । तावताऽपि शब्दसिद्ध चुपपत्तेरुक्तप्रायमेतदिति किंबहुना ? .. वस्तुवृत्त्यामावानान्तरीयकार्थो धूमो भवति । तस्य दर्शनं [६९.१२] नान्तर्रायकार्थदर्शनमपि भवति । तत्र यदि तद्विद [६९.१२] इति नोच्येत तदा नालिकेरद्वीपायातस्य धूमदर्शनमनुमानमापद्येत ततस्तद्विद इति वक्तव्यमेव । न च नान्तरीयकोऽर्थ इति ज्ञानमेव नान्तरीमकार्थज्ञानमित्युच्यते, येनैवमुच्येत । किंतु वस्तुतोऽनान्तरीयको यो 15 न भवत्यर्थः, तस्य यदर्शनं तदपीत्यलमतिशब्दार्थपर्यवदातमतीनां वचन विधा(चा)रणयेति । प्रतिज्ञावचनं न युक्तमि[६९.१६]ति सम्बन्धः । कथमयुक्तमित्याशंकायां पक्षपर्मेत्या[६९.१६]दिकारणवचनम् ।
संशयितादिका६९.२५]मित्यत्रादि ग्रहणेनाप्रतिपन्नस्य जिज्ञासोश्वावबोधः । सामान्यन्यायसिद्धाम् अस्तिक्रियामपेक्ष्य मुक्त्वे ६९.२९]सि पौर्वकालिकः प्रत्ययः 20 प्रत्येयः। . संशयजिज्ञासादिक[७०.९]मित्यत्रादिशब्दात् प्रयोजनादिपरिग्रहः । तथामुनवादिग्रहणेन पञ्चम्यन्तस्यापि हेतुप्रयोगस्य संग्रहः कार्यः । असति हि साध्याभिषाने कुत एलदिति हेत्वाकांक्षाया एवाभावात् । साध्यसिद्धौ हेतोनिमित्तत्त्वं कथयन्ती पंचमीमुच्चारयन्तं कथमिव विचक्षणा तयाऽऽचरणा न प्रत्याऽऽच)क्षारनिति । दृष्टान्त एवं 25 क्सनकर्मतां नीयमान उपसंहरणं तदपेक्षः उपसंहारो [७०.११] ढौकनं सत्त्व प्रदर्शनम् । दृष्टान्तदृष्टसामर्थ्यस्य हेतोरिति च प्रकरणाद् द्रष्टव्यम् । साध्यशब्देनोपचासत् साध्यधर्मीष्टः । [34a 'पष्ठीसप्तम्योरमेदाच साध्यधर्मिणीत्यर्थो बोवन्यः । इति[७०.१३]र्लक्षणस्य स्वरूपमाह । प्रतिज्ञाया [७०.१४] लक्षणमित्यनुतले
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001073 |
| Book Title | Hetubindu Tika |
| Original Sutra Author | Dharmakirti Mahaswami |
| Author | Archatt Bhatt, Durvek Mishra Pandit, Sukhlal Sanghavi, Jinvijay, B Bhattacharya |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1949 |
| Total Pages | 523 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, B000, & B999 |
| File Size | 11 MB |