Hetubindu Tika

SR No.: 001073
Original Sutra Author: Dharmakirti Mahaswami
Author: Archatt Bhatt, Durvek Mishra Pandit, Sukhlal Sanghavi, Jinvijay, B Bhattacharya
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1949
Total Pages: 523
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, B000, & B999
File Size: 11 MB

Page 348

पू. ६०. पं. २०.
हेतु बिन्दु टीकालोकः ।
३११
भावे [६०.२] विनाशो वस्तुनि । अनुपयोगाद् [ ६०.२] अव्यापारात् । अतादर्थस्थ्योऽनि(दवस्थ्यमनित्यत्वं तस्य च तदवस्थत्वात् कथमनित्यत्वमित्यर्थः । यादे नाम तद्भावे तत्पूर्वावस्थितरूपान्न विचलति तथापि तद्विशेषणौ सत्तासमवायौ तस्याऽनित्यता व्यवस्थाप्य'त इत्याह अविचलितेति [६०.४] । अविचलितमनापन्नान्यथाभावं रूपं यस्य तस्य सत्तायामाह - सामान्यस्य समवायस्य चैकत्वेनात्मादेरपि तथाभावो 5 भवेदिति भावः । ' विनाश इति च भावाभावं प्रध्वंसलक्षणं मन्यामह' इति यत्परेणोक्तं तदवद्यं प्रतिपाद्य ' कृतकं त्विति च ' यदुक्तं तदपि दूषयन्नाह स्वकारणे[ ६०.६]ति । समवायस्यैकत्वेनात्मादेरपि तथाभावप्रसङ्गेनैवमनिच्छतोपि न सिद्ध्यतीत्याशयः । अमुमेवार्थ विधिमुखेन साधयन्नाह्॰ [अ]भूत्वेति [ ६०.८] वर्ण्यते [६०.८] लोकेनेति शेषः । अनेनैतद्दर्शयति वृद्धव्यवहारो हि शब्दार्थनिश्चयभूमिः । कृतकत्वशब्देन चैवंविध एवार्थोऽ- 10 भिधीयते' वृद्धैरिति । प्राक्वध्वंसाभावयोस्तद्विशेषणरूपतामुपेत्य प्रादूषणमुक्तम् । संप्रति तु तामपि विघटयन्नाह । न चे [ ६०.८]ति । एतच पूर्वमेव व्याख्यातप्रायम् । तदेव [६०.१०] अभूत्वाभवनं भवितृत्वं कृतकत्वमस्तु । एवं तुल्यन्यायतया वा (चा)भवनमनिच्छतोऽनित्यता न सिद्ध्यति । भूत्वाऽभवनोपगमे वाऽस्थिरस्वभावतयैवानित्यतास्त्विति अभिप्रायवतोक्तम् अस्थिरस्वभावता चे [ ६०.१०]ति । यदि 15 वा तस्मादनेन (ना) स्थिरस्वभावतैव भावस्यानुमातव्येति यदुत्पत्त्यभिधानपूर्वकमुपसंहृतिः तदभिप्रायेणैवमुक्तम् । कृतकत्वस्य व्यभिचारः [ ६०.१६] साध्यरहिता वृत्तिरनैकान्तिकत्वमिति यावत् । प्रतिषेध्यस्यावश्यंभावित्वस्य यद्विरुद्धं अनवश्यं भावित्वम् तेन यद्व्याप्त (सं) हेत्वन्तरापेक्षित्वं तस्योपलब्धिः विरुडव्याप्तोपलब्धिरि[६०.१९]ति च विरुद्धव्याप्त्यो (तो) पलब्ध्यप्रसङ्ग इति द्रष्टव्यम् परोपगमेन पक्षधर्मता - 20 सिद्धेः । यत्र हि व्याप्तिर्वास्तवी पक्षधर्मता तु परोपगमसिद्धा स प्रसङ्गहेतुः । यत्र तु त्रितयं प्रमाणसिद्धं स स्वतन्त्रो हेतुरित्याशय एषः ।
तस्य[६०.२०]च परिमितस्थ' [30b] हेतोः तदाश्रयस्य [६०.२१] रङ्गाश्रयस्य वस्त्रादेः । उपवातकः प्रत्ययो विधुरप्रत्ययस्तदुपनिपातेन नावश्यं भावितेत्यनवश्यं भावितेत्यर्थः । पुनः शब्देन रागाद्विनाशं [ ६०.२२] भिनत्ति । तद्धेतुसन्निधे [ ६०.२४]- 25 र्विनाशहेतुसन्निधेः प्राक् [६०.२४ ] । त एवोपघातक (का) विनाशकाः स्युस्ततश्व सहेतुको विनाशः सिद्ध इत्यस्याभिप्रायः ।
तत्कारणानां च [६०.२७] स्वकारणायत्त सन्निधित्वादित्येव संबद्धयते । सन्निहितानामपि विनाशहेतूनां संबन्धीनीमानि विरोधीनि शक्ति
૪૧