________________
हेतुबिन्दुटीका ।
अनुपलब्धिलक्षणप्राप्तत्वेऽपि प्रकारान्तरस्य क्रमयौगपद्ययोरन्योऽन्यव्य[S. 143b. ]वच्छेदरूपत्वादेवाश्रयसि ('देवाभावसि) डि तथाहि - अन्योन्यव्यवच्छेदरूपाणामेकनिषेघेना परविधानात् तेस्वाऽप्रतिषेधे विधिप्रतिषेघयोविरोधादुभयप्रतिषेधात्मनः प्रकारा5 न्तरस्य कुतः सम्भव: ? । अत्र प्रयोगः यत्र यत्प्रकारव्यवच्छेदेन यदितरप्रकारव्यवस्थानं न तत्र प्रकारान्तरसम्भवः, तद्यथानीलप्रकारव्यवच्छेदेनानीलप्रकारान्तरव्यवस्थायां पीते । अस्ति च क्रमयौगपद्ययोरन्यतरप्रकारव्यवच्छेदेन तदितरप्रकारव्यवस्थानम् व्यवच्छिद्यमानप्रकाराविषयीकृते सर्व्वत्र कार्यकारणरूपे वस्तु 10 नीति विरुडोपलब्धिः व्यवच्छिद्यमानप्रकारेतरव्यवस्थानं च, कीरान्तरसम्भवश्च ततो वहिर्भावलक्षण इत्यनयोस्तत्त्वाऽन्यत्वरूपयोरन्योन्यपरिहारस्थितलक्षणत्वात् । न चात्रापि बाघकान्तराशङ्कयाऽनवस्थानमाशङ्कनीयम्, पूर्व्वप्रसिद्धस्य [T. 311b.] [S. 144 a. ] विरोधस्य स्मरणमात्रत्वात् । विरुडोपलब्धिषु बहिर्द्धमिणि 15 हेतोः सद्भावमुपदर्य विरोधसाधनमेव बाधकम्, तचेहास्ति । ततो विरूडयोरेकत्रासम्भवात् प्रतियोग्य भावनिश्चयः शीतोष्णस्पर्शयोरिव भावाभावयोरिव वेति कुतोऽनवस्था ? ।
-
"
तत्र न क्रमेणाक्षणिकः कार्याणि करोत्यविशेषादकारकावस्थायामिव । सहकार्यपेक्षा च द्विविधस्यापि सहकारित्वस्यायो - 20 गादनुपन्यसनीया । सर्वेषां चैकक्रियाकाल एव क्रियाप्रसक्ते:, तत्कारकस्य स्वभावस्य तदैव भावात् । नापि युगपत्, प्रत्यक्षोदिविरोधात्, पुनस्तत्क्रियाप्रसङ्गाच्च । कृतत्वान्नेति चेत्, न सामर्थ्यांनपायात् । अन्यथा प्रागप्यकारकरूपविशेषादक्रिया स्यात् । कृतस्य कर्त्तुमशक्यत्वादिति चेत् । शक्ताशक्ततया तत्रैव 25 कार्ये भेदप्रसङ्गः शालिकोद्रवबीजादेरिव । नित्यश्च यदा युगपत् करोति ततः प्रागपि भावात् तदैव तत्क्रियाप्रसङ्गः पुनस्ततोऽपि पूर्वतरम् इत्येवं [S. 144b. ] न कदाचिद्युगपत् क्रिया स्यात् । पुaafतरकालयोश्चैकदा युगपत्कारिणोऽन्यदा सर्व्वार्थक्रियासाम
૯
१. विहितस्य । २. भूते • T. । ३. व्यवच्छिद्यमानप्रकारेणेतरव्यवस्थानात् । ४. रान्तरास - T. ५. प्रत्यक्षवि T.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
