Jain Tarka Bhasha

SR No.: 001070
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Sukhlal Sanghavi, Mahendrakumar Shastri, Dalsukh Malvania
Publisher: Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year: 1993
Total Pages: 110
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Nyay, P000, & P055
File Size: 8 MB

Page 67

३६
जैनतर्कभाषायाः
[पृ० ३.५० १२सानमुच्यते इति न दोषः । सुसादयः स्वयमपि तदात्मीयविज्ञानं नावबुध्यन्ते-न संवेदयन्ति, अतिसूक्ष्मत्वात् ।" -विशेषा० बृ० गा• १९७.
"तर्हि तत् तेषामस्तीति एतत् कथं लक्ष्यते !, इत्याह-सुप्तादयोऽपि हि स्वमायमानाद्यवस्थायां केचित् किमपि भाषमाणा दृश्यन्ते, शब्दिताश्चौघतो वाचं प्रयच्छन्ति, सङ्कोच-विकोचा5 जमा-जृम्भित-कूजित-कण्डूयनादिचेष्टाश्च कुर्वन्ति, न च तास्ते तदा वेदयन्ते, नापि च प्रबुद्धाः स्मरन्ति । तर्हि कथं तश्चेष्टाभ्यस्तेषां ज्ञानमस्ति इति लक्ष्यते ? । यस्मात्कारणात् नाऽमतिपूर्वास्ता वचनादिचेष्टा विद्यन्ते, किन्तु मतिपूर्विका एव, अन्यथा काष्ठादीनामपि तत्प्रसङ्गात्" -विशेषा• बृ• गा० १९४.
__ पृ० ३. पं० १२. 'स च नयन'-"इदमुक्तं भवति-विषयस्य, इन्द्रियस्य च यः परस्परं 10 सम्बन्धः प्रथममुपश्लेषमात्रम् , तद्यञ्जनावग्रहस्य विषयः। स च विषयेण सहोपश्लेषः प्राप्यकारि
ष्वेव स्पर्शन-रसन-प्राण-श्रोत्रलक्षणेषु चतुरिन्द्रियेषु भवति, न तु नयनमनसोः । अतस्ते वर्जमित्वा शेषस्पर्शनादीन्द्रियचतुष्टयभेदाचतुर्विध एव, व्यञ्जनावग्रहो भवति ।
कुतः पुनरेतान्येव प्राप्यकारीणि ?, इत्याह-उपधातश्चानुमहश्चोपघातानुग्रहौ तयोर्दर्शनात्कर्कशकम्बलादिस्पर्शने त्वक्षणनाद्युपघातदर्शनात् , चन्दनाङ्गनाहंसतूलादिस्पर्शने तु शैत्यापनुग्रह15 दर्शनात् । नयनस्य तु निशितकरपत्र-सेल-भल्लादिवीक्षणेऽपि पाटनायुपधावानवलोकनात् , चन्दना
गुरुकर्पूराबवलोकंनेऽपि शैत्यायनुग्रहाननुभवात् ; मनसस्तु वयादिचिन्तनेपि दाहायुपघातादर्शनात् , जलचन्दनादिचिन्तायामपि च पिपासोपशमायनुग्रहासम्भवाच्च ।" -विशेषा• बृ० गा० २०४.
पृ० ३.पं०१४..'रविचन्द्र'-"अथ परो हेतोरसिद्धतामुद्भावयन्नाह -जल-घृत-नीलवसनवनस्पतीन्दुमण्डलायवलोकनेन नयनस्य परमावासलक्षणोऽनुग्रहः समीक्ष्यते; सूर-सितमित्यादि20 दर्शने तु जलविगलनादिरूप उपघातः सन्दृश्यते ।" -विशेषा• बृ० २०९,
पृ० ३. पं० १४. 'न; प्रथमाव'-"नैतदेवम्-अभिप्रायाऽपरिज्ञानात् , यतः प्रथमत एव विषयपरिच्छेदमात्रकालेऽनुग्रहोपघातशून्यता हेतुत्वेनोक्ता, पश्चात्तु चिरमवलोकयतः प्रतिपत्तुः प्राप्तेन रविकरादिना, चन्द्रमरीचि-नीलादिना वा मूर्तिमता निसर्गत एव केनाप्युपघातकेन,
अनुप्राहकेण च विषयेणोपघातानुग्रही भवेतामपि इति ।" -विशेषा० बृ० २११. ॐ नहि वयमेतद् ब्रूमो यदुत चक्षुषः कुतोऽपि वस्तुनः सकाशात् कदाचित् सर्वथैव अनु
ग्रहोपघातौ न भवतः । ततो रविकरादिना दाहायात्मकेन उपघातवस्तुना परिच्छेदानन्तरं पश्चाघिरमवलोकयतः प्रतिपतुः चक्षुः प्राप्य-समासाद्य स्पर्शनेन्द्रियमिव दधेत तथा यत् स्वरूपेणैव सौम्यं शीतलं शीतरश्मि वा जलघृतचन्द्रादिकं वस्तु तस्मिंश्चिरमवलोकिते उपघातामावादनुग्रह
मिव मन्येत चक्षुः को दोषः ।" -विशेषा० बृ० गा० २१०. 30 पृ० ३.५० १७. 'मृतनष्ट'-"यः शोकादतिशयात् देहापचयरूपः, आादिध्यानातिशयाद्
हृद्रोगादिस्वरूपश्चोपघातः, यश्च पुत्रजन्मावभीष्टप्रातिचिन्तासमुद्भूतहर्षादिरनुग्रहः, स जीवस्य भव