SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 200
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ 5 10 प्रमाणमीमांसायाः [ पृ० १७. पं० १२ पृ० १७. पं० १२. 'अग्रे वक्ष्यते' - प्रस्तुत ग्रन्थ का आगे का भाग अलभ्य है । अत: आगम और अनुमान के द्वारा जीवत्वसिद्धि किस प्रकार शास्त्र में की जाती है इसके लिये देखा सन्मतिटी ० पृ० ६५२. टि० १; पृ० ६५३. टि. ३, पृ० ६५४. टि० १ । पृ० १७. पं० १२. ' स्पर्शनरसनेन्द्रिये ' - तुलना - तत्त्वार्थभा० २. २४ । पृ० १७. पं० १८. 'ननु वचन' - तुलना - सांख्यका० २६, २८ । पृ० १७. पं० २२. 'तेषां च परस्परम् ' - तुलना - तत्त्वार्थरा० २.१६ । तत्त्वार्थश्ला० २ १६ । पृ० १८. पं० ७. 'एवमिन्द्रियविषयाणाम् ' - तुलना - सर्वार्थ० २.२० । तवार्थरा० २.२० । ४२ पृ० १८. पं० २०. 'लम्भनम् ' - तुलना - "लम्भनं लब्धिः । का पुनरसौ ? । ज्ञानावरणक्षयोपशमविशेष: । श्रर्थग्रहणशक्तिः लब्धिः । " - लघी० स्ववि० १.५ । पृ० १८. पं० २०. 'यत्सन्निधाना' - तुलना - सर्वार्थ ० २.१८ । “ उपयोगः पुनरर्थप्रहणव्यापारः " - लघी० स्ववि० १.५ । पृ० १८. पं० २५. 'तत्र लब्धिस्वभावं तावदिन्द्रियम्'1- तुलना - तत्त्वार्थश्ला० २.१८ । पृ०. १८. पं० १. 'स्वार्थप्रकाशने - तुलना - सर्वार्थ० २.१८ । पृ० १८. पं० ८. 'सर्वार्थ' 1 - मन के स्वरूप, कारण, कार्य, धर्म और स्थान आदि 15 अनेक विषयों में दार्शनिकों का नानाविध मतभेद है जो संक्षेप में इस प्रकार है । । वैशेषिक (वै० सू० ७. १. २३), नैयायिक ( न्यायसू० ३. २. ६१ ) और तदनुगामी पूर्वमीमांसक ( प्रकरणप पृ० १५१ ) मन को परमाणुरूप अतएवं नित्य-कारणरहित मानते हैं। सांख्य- योग और तदनुगामी वेदान्त उसे परमाणुरूप नहीं फिर भी अणुरूप और जन्य मानकर उसकी उत्पत्ति प्राकृतिक अहङ्कार तत्व ? से या अविद्या से मानते हैं । बौद्ध और जैन परम्परा के अनुसार 20 मन न तो व्यापक है और न परमाणुरूप वे दोनों परम्पराएँ मन को मध्यम परिमाणवाला और जन्य मानती हैं । बौद्ध परम्परा के अनुसार मन विज्ञानात्मक है और वह उत्तरवर्ती विज्ञानों का समनन्तरकारण पूर्ववर्ती विज्ञानरूप है । जैन परम्परा के अनुसार पौद्गलिक मन तो एक खास प्रकार के सूक्ष्मतम मनोवर्गणानामक जड़ द्रव्यों से उत्पन्न होता है और १ “यस्मात् कर्मेन्द्रियाणि बुद्धीन्द्रियाणि च सात्त्विकादहंकारादुत्पद्यन्ते मनोऽपि तस्मादेव उत्पद्यते । "माठर का० २७ । २ "विज्ञानं प्रतिविज्ञप्तिः मन आयतनं च तत् । षण्णामनन्तराऽतीतं विज्ञानं यद्धि तन्मनः ॥" - अभिधर्म० १. १६, १७ । तत्त्वसं० का० ६३१ | " यत् यत् समनन्तरनिरुद्धं विज्ञानं तत्तन्मनोधातुरिति । तद्यथा स एव पुत्रोऽन्यस्य पित्राख्यां लभते तदेव फलमन्यस्य बीजाख्याम् । तथेहापि स एव चक्षुरादिविज्ञानधातुरन्यस्याश्रय इति मनोधात्वाख्यां लभते । य एव षड् विज्ञानधातव स एव मनोधातुः । य एव च मनोधातुस्त एवं च षड् विज्ञानधातव इती. तरेतरान्तर्भावः ....... योगाचारदर्शनेन तु षड्विज्ञानव्यतिरिक्तोऽप्यस्ति मनोधातुः । " - स्फुटा० पृ० ४०, ४१ । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001069
Book TitlePramana Mimansa Tika Tippan
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorSukhlal Sanghavi, Mahendrakumar Shastri, Dalsukh Malvania
PublisherZZZ Unknown
Publication Year1995
Total Pages340
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Nyay, Nay, & Praman
File Size24 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy