Page Text
________________
निग्रहस्थानस्य निरूपणम् 1 ]
प्रमाणमीमांसा ।
७१
क्षयद्येकान्ते सर्वथार्थक्रियाविरोधात् सच्चानुपपत्तेरिति च समर्थ्यते । तावता च परोक्तहेतोर्दूषणात्किमन्योच्चारणेन. १ । अतो यन्नान्तरीयिका साध्यसिद्धिस्तस्यैवाप्रत्युच्चारणमननुभाषणं प्रतिपत्तव्यम् । अथैवं दूषयितुमसमर्थः शास्त्रार्थपरिज्ञानविशेषविकलत्वात् ; तदायमुत्तराप्रतिपत्तेरेव तिरस्क्रियते न पुनरननुभाषणादिति १४ ।
९५. पर्षदा विज्ञातस्यापि वादिवाक्यार्थस्य प्रतिवादिनो यदज्ञानं तदज्ञानं नाम 5 निग्रहस्थानं भवति । अविदितोत्तर विषयो हि कोत्तरं ब्रूयात् ? । न चाननुभाषणमेवेदम्, ज्ञातेऽपि बस्तुन्यनुभाषणासामर्थ्यदर्शनात् । एतदप्यसाम्प्रतम्, प्रतिज्ञाहान्यादिनिग्रहस्थानानां भेदाभावानुषङ्गात्, तत्राप्यज्ञानस्यैव सम्भवात् । तेषां तत्प्रभेदत्वे वा निग्रहस्थानप्रतिनियमाभावप्रसङ्गः, परोक्तस्याऽर्धाऽज्ञानादिभेदेन निग्रहस्थानानेकत्वप्रसङ्गात् १५ ।
$ ९६. परपक्षे गृहीतेऽप्यनुभाषितेऽपि तस्मिन्नुत्तराप्रतिपत्तिरप्रतिभा नाम निग्रह - 10 स्थानं भवति । एषाप्यज्ञानान्न भिद्यते १६ ।
$ ९७, “कार्यव्यासङ्गात् कथाविच्छेदो वित्क्षेपः " [ न्यायसू० ५.२.१९] नाम निग्रहस्थानं भवति । सिषाधयिषितस्यार्थस्याशक्यसाधनतामवसाय कथां विच्छिनत्ति'इदं मे करणीयं परिहीयते, पीनसेन कण्ठ उपरुद्धः' इत्याद्यभिधाय कथां विच्छिन्दन् विक्षेपेण पराजीयते । एतदप्यज्ञानतो नार्थान्तरमिति १७ ।
$ ९८. स्वपक्षे परापादितदोषमनुद्धृत्य तमेव परपक्षे प्रतीपमापादयतो मतानुज्ञा नाम निग्रहस्थानं भवति । चौरो भवान् पुरुषत्वात् प्रसिद्ध चौरवदित्युक्ते - भवानपि चोरः पुरुषत्वादिति ब्रुवन्नात्मनः परापादितं चौरत्वदोषमभ्युपगतवान् भवतीति मतानुज्ञया निगृह्यते । इदमप्यज्ञानान्न भिद्यते । अनैकान्तिकता वात्र हेतोः; स ह्यात्मीयहेतोरात्मनैवानैकान्तिकतां दृष्ट्वा प्राह-भवत्पक्षेऽप्ययं दोषः समानस्त्वमपि पुरुषोऽसीत्यनैकान्तिकत्व - 20 मेवोद्भावयतीति १८ ।
$ ९९, निग्रहप्राप्तस्यानिग्रहः पर्यनुयोज्योपेक्षणं नाम निग्रहस्थानं भवति । पर्यनुयोज्यो नाम निग्रहोपपत्त्यावश्यं नोदनीयः 'इदं ते निग्रहस्थानमुपनतमतो निगृहीतो'सि' इत्येवं वचनीयस्तमुपेक्ष्य न निगृह्णाति यः स पर्यनुयोज्योपेक्षणेन निगृह्यते । एतच्च “कस्य निग्रहः' इत्यनुयुक्तया परिषदोद्भावनीयं न त्वसावात्मनो दोषं विवृणुयात् 'अहं 25 'निग्राह्यस्त्वयोपेक्षितः' इति । एतदप्यज्ञानान्न भिद्यते १९ ।
१००. " निग्रहस्थाने निग्रहस्थानानुयोगो निरनुयोज्यानुयोगः” [ न्यायसू० ५. २. २२ ] नाम निग्रहस्थानं भवति । उपपन्नवादिनमप्रमादिनमनिग्रहार्हमपि - निगृहीतोऽसि' इति यो ब्रूयात्स एवाभूतदोषोद्भावनान्निगृह्यते । एतदपि नाज्ञानाद्वयतिरिच्यते २० ।
१ तावता परो० - डे० 1 २ भेदमा० - ० । ३ -०नतो न भिद्यते । स्व० मु-पा० । ४ - ०रा• डे० । ५ पुरुषो भवसी० - डे० । ६-० स्थानामियो० मु-पा० ।
त्मीयेनैव
15
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
30
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001069 |
| Book Title | Pramana Mimansa Tika Tippan |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Sukhlal Sanghavi, Mahendrakumar Shastri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | ZZZ Unknown |
| Publication Year | 1995 |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, Nyay, Nay, & Praman |
| File Size | 24 MB |