Pramana Mimansa Tika Tippan

SR No.: 001069
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Sukhlal Sanghavi, Mahendrakumar Shastri, Dalsukh Malvania
Publisher: ZZZ Unknown
Publication Year: 1995
Total Pages: 340
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Nyay, Nay, & Praman
File Size: 24 MB

Page 130

आचार्यश्री हेमचन्द्रविरचिता
[अ० १, आ० २, सू० २०.
$ ७२. से हि साध्यप्रतिपत्तौ वा अविनाभावग्रहणे वा, व्याप्तिस्मरणे वोपयुज्येत ? । न तावत् प्रथमः पक्षः, यथोक्तादेव हेतोः साध्यप्रतिपत्तेरुपपत्तेः । नापि द्वितीयः, विषेक्षे बाधकादेवाविनाभावग्रहणात् । किंच, व्यक्तिरूपो दृष्टान्तः । स कथं साकल्येन व्याप्तिं गमयेत् ? । व्यक्त्यन्तरेषु व्याप्त्यर्थं दृष्टान्तान्तरं मृग्यम् । तस्यापि व्यक्तिरूपत्वेन 5 साकल्येन व्याप्तेरवधारयितुमशक्यत्वादपरापरदृष्टान्तापेक्षायामनवस्था स्यात् नापि तृतीयः, गृहीतसम्बन्धस्य साधनदर्शनादेव व्याप्तिस्मृतेः । अगृहीतसम्बन्धेस्य दृष्टान्तेऽप्यस्मरणात् उपलब्धिपूर्वकत्वात् स्मरणस्येति ॥ १९ ॥
$ ७३. दृष्टान्तस्य लक्षणमाह
स व्याप्तिदर्शनभूमिः ॥२०॥
10
$ ७४. ‘स’ इति दृष्टान्तो लक्ष्यं 'व्याप्तिः' लक्षितरूपा 'दर्शनम्' परस्मै प्रतिपादनं तस्य 'भूमि' आश्रय इति लक्षणम् ।
$ ७५ ननु यदि दृष्टान्तोऽनुमानाङ्गं न भवति तर्हि किमर्थ लक्ष्यते १ । उच्यते । परार्थानुमाने बोध्यानुरोधादापवादिकस्योदाहरण स्यानुज्ञास्यमानत्वात् । तस्यं च दृष्टान्ताभिधानरूपत्वादुपपन्नं दृष्टान्तस्य लक्षणम् । प्रमातुरपि कस्यचित् दृष्टान्तदृष्टबहि15 र्व्याप्तिबलेनान्तर्व्याप्तिप्रतिपत्तिर्भवतीति स्वार्थानुमानपर्वण्यपि दृष्टान्तलक्षणं नानुपपनम् ॥ २० ॥
९७६. तद्विभागमाह
४८
से साधर्म्यवैधर्म्याभ्यां द्वेधा ॥ २१ ॥
७७. स दृष्टान्तः 'साधर्म्येण' अन्वयेन 'वैधर्म्येण' च व्यतिरेकेण भवतीति 20 द्विप्रकारः ॥ २१ ॥
७८. साधर्म्यदृष्टान्तं विभजते
25
30
साधनधर्मप्रयुक्तसाध्यधर्मयोगी साधर्म्यदृष्टान्तः ||२२||
$ ७९. सार्धेनधर्मेण प्रयुक्तो न तु काकतालीयो यः साध्यधर्मस्तद्वान् 'साधर्म्यदृष्टान्तः । यथा कृतकत्वेनानित्ये शब्दे साध्ये घटादिः ||२२|| वैधर्म्यदृष्टान्तं व्याचष्टे -
६ ८०.
साध्यधर्मनिवृत्तिप्रयुक्तसाधनधर्मनिवृत्तियोगी वैधर्म्यदृष्टान्तेः ॥२३॥
१८१. साध्यधर्मनिवृत्त्या प्रयुक्ता न यथाकथञ्चित् या साधनधर्मनिवृत्तिः तद्वान् 'वैधर्म्यदृष्टान्तः । यथा कृतकत्वेनानित्ये शब्दे साध्ये आकाशादिरिति ||२३|| इत्याचार्य श्री हेमचन्द्रविरचितायाः प्रमाणमीमांसायास्तद्वृतेश्व प्रथमस्याध्यायस्य द्वितीयमाह्निकम् ॥
१ दृष्टान्तः । २ वर्तमानस्य हेतोः । ३ पुंसः । ४ पुंसः । ५ सति । ६ दर्शनम् । ७ शिष्यः । ८ अनुमंस्य+ मानत्वात् । ९ उदाहरणस्य । १० प्रस्तावे । ११ ता - मू०-सं- मू० - प्रत्योः सवृत्तिकताडपत्रीयसूत्रे च 'स' नास्ति । १२ साधनमेव धर्मः । १३ कृतः । १४ साध्यो धर्म० - डे० । १५ इत्याचार्यश्रीहेमचन्द्रविरचितायां प्रमाणमीमांसायां प्रथमस्याध्यायस्य द्वितीयमाह्निकम् । प्रथमोऽध्यायः समाप्तः - ता मू० । इत्या... द्वितीयाह्निकम् । प्रथमाध्यायः - सं- मू० ।