________________
१५
२५
[ अ. १. सू. २३
रुधिरविसरप्रसाधितकरवालकराल रुचिरभुजपरिघः ! झटिति भ्रकुटिविटङ्कितललाटपट्टो विभासि नृप भीमः ॥ ६१ ॥
[
J
काव्यानुशासनम्
अत्र भीषणीयस्य भीमसेन उपमानं ।
: वाक्ये यथा
उन्नतः प्रोल्लसद्धारः कालागुरुमलीमसः ।
पयोधरभरस्तस्याः कं न चक्रेऽभिलाषिणम् ।। ६२ ॥ [
वाक्यस्यासंबद्धार्थत्वं मां प्रसासीदित्यप्राकरणिकप्राकरणिकयोरुपमानोपमेयभावः कल्पनीय इत्यत्रोपमालङ्कारो व्यङ्गयः ।
यथा वा
अतन्द्रचन्द्राभरणा समुद्दीपितमन्मथा ।
तारकातरला श्यामा सानन्दं न करोति कम् ॥ ६३ ॥ [
]
1
अत्र शब्दशक्त्या रात्रियोषितोरुपमा व्यङ्गया । यद्यपि समुदीपितेति सानन्दमिति चार्थोऽपि व्यञ्जकस्तथापि न शब्दशक्ति विनार्थशक्तिरुन्मीलतीति शब्दशक्तिरेव व्यञ्जिका । यथा वा
2 3
" मातङ्गगामिन्यः शीलवत्यश्च गौर्यो विभवरताश्च श्यामाः पद्मरागिण्यः धवलद्विजशुचिवदनामदिरामोद श्वसनाश्च प्रमदाः " ॥ ६४ ॥ प्रोल्लसन् हारो यस्य, प्रोल्लसन्त्यश्व धारा यस्य । तस्या: कामिन्या:,
प्रावृषश्च ।
}
अतन्द्रेति । चन्द्रः कर्पूरमपि । समुत्सहर्षा । तारकाभ्यां कनीनिकाभ्यामपि । श्यामा रात्रिः कान्ता च ।
मातङ्गी हस्ती चण्डालश्च । गौर्यो गौराङ्गथोऽपि । विभवे रताः, विगतं भवे रतं यासां ताश्च । पद्मरागा मणिविशेषाः पद्मवश्च रागो विद्यते यासाम् । द्विजा दन्ता विप्राश्च ।
1. I. drops oft
2 I. L. ज्यव
3. L. धवलशुचिद्विज
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
