________________
अ. १. सू. २३
काव्यानुशासनम्
तंत्र मुख्यशब्दशक्तिव्यङ्गयं वस्तु पदे यथा
मुक्तिभुक्तिकृदेकान्तसमादेशनतत्परः ।
कस्य नानन्द निस्यन्दं विदधाति सदागमः ॥ ५८ ॥
[
-]
काचित्संकेतदायिनमेवं मुख्यया वृत्त्या शंसतीति सदागमपदेन
प्रकाश्यते । अत्रार्थयोर्वै सदृश्यानोपमा ।
वाक्ये यथा
1
पंथिय न एत्थ सत्थरमत्थि मणं पत्थरत्थले गाने । उन्नयपओहरं पेक्खिऊण जइ वससि ता वससु ॥ ५९ ॥ [स. श. ८७९ अत्र प्रहरचतुष्टयमप्युपभोगेन नेह निद्रां कर्तुं लभ्यते । सर्वे यत्राविदग्धाः । तदुन्नतपयोधरां मामुपभोक्तुं यदि वससि तदास्स्वेति व्यज्यते । वाच्यबाधेन च व्यङ्ग्यस्य स्थितत्वात्तयोन पमानोपमेयभाव 1 इति नालङ्कारो व्यङ्ग्यः । यथा च
]
शनिरशनिश्च तमुच्चैर्निहन्ति कुप्यंसि नरेन्द्र यस्मै त्वम् ॥ यत्र प्रसीदसि पुनः स भात्युदारोऽनुदारश्च ।। ६० ॥ [ अत्र विरुद्धावपि त्वदनुवर्तनार्थमेककार्यं कुरुत इति व्यत्ययेन ध्वन्यते । मुख्यशब्दशक्तिव्यङ्गचोऽलङ्कारः पंदे यथा
3
मुक्तोति । मुक्तिरुद्वेगव्यापारादपि । भुक्तिः कान्तोपभोगोऽपि । एकान्तः संकेतस्थानमपि । सतः सुन्दरस्यागमनम्, शोभन आपमश्च । उन्नयपयोहरमिति । उन्नतं मेघं प्रेक्ष्येत्यर्थः । अशनिर्वज्रमपि । अनुदारोऽनुगतदारोऽपि ।
1. P. निष्पन्दं
2. A. B. omit मुक्तिति 3. N. "मपीति
4
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
ই
५
..
१५
२०
www.jainelibrary.org
