________________
४२४ काव्यानुशासनम् [१७८-७९) अ. ६ सू. ३५-३६
न मन्यते केवलं तत्संस्कारबलतस्तथा विकारान् करोति यैईष्टा तथा कल्पयति । यथा
स्मितं किश्चिन्मुग्धं तरलमधुरो दृष्टिविभवः परिस्पन्दो वाचामभिनवविलासोक्तिसरसः । गतीनामारम्भः किसलयितलीलापरिकरः स्पृशन्त्यास्तारुण्य किमिव हि न रम्यं मृगदृशः ॥७२॥
[सुभा. श्लो. २२३६ ] __यदा तु रतिवासना प्रबोधार्ता प्रबुद्धां रतिमभिमन्यते केवलं
समुचितविभावोपग्रहविरहानिर्विषयतया स्फुटोभावं प्रतिपद्यते तदा १० तजनितबहुतराङ्गविकारात्मा हेला, हावस्य सम्बन्धिनी क्रिया ।
प्रसरत्ता वेगवाहित्वमित्यर्थः । वेगेन हि गच्छन् हेलतीत्युच्यते लोके इति । एवं चोद्भिद्योद्भिद्य विश्राम्यन् हावः । स एव प्रसरणैकस्वभावो हेलेति । यथा
'कुरङ्गीवाङ्गानि' । ७२२ । इति ।
अत्र ह्यन्तर्गतरतिप्रबोधमात्रमुक्तं न त्वभिलाषशृङ्गार इति मन्तव्यम्। तदेतद्राह्मणस्योपनयनमिव भविष्यत्पुरुषार्थसअपीठबन्धत्वेन योषिता. मामनन्ति ।
१७८) लीलादयो दश स्वाभाविकाः ॥३५॥
विशिष्टविभावलामे रतौ सविषयत्वेन स्फुटीभूतायां तदुपबृंहणकृता देहविकारा लीलाविलासविच्छित्तिबिब्बोकविभ्रमकिलिकिंश्चितमोट्टायितकुट्टमितललितविहृतनामानः । एते च प्राप्तसंभोगत्वे ऽप्राप्तसंभोगत्वे च भवन्ति । शोभादयश्च सप्त वक्ष्यमाणाः प्राप्तसंभोगतायामेव ।
लीलादीलँक्षयति१७९) वाग्वेषचेष्टितैः प्रियस्यानुकृतिीला ॥३६॥ 1. I. किमिव न हि, L किमिह न हि 2. I. places बिल्बोक after विभ्रम 3. I, P. कुटुं मित
१५
२०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
