Kavyanushasana Part 1

SR No.: 001066
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Rasiklal C Parikh
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1938
Total Pages: 631
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Literature
File Size: 8 MB

Page 395

काव्यानुशासनम् [ १२६) अ. ६. सू. १४ सह दीर्घा मम श्वासैरिमाः संप्रति रात्रयः । पाण्डुराश्च ममैवाझैः सार्ध ताश्चन्द्रभूषणाः ॥६०८॥
[.का. द. परि ३. श्लो. ३५२] १२६) श्लिष्टविशेषणैरुपमानधीः समासोक्तिः ॥१४॥
श्लेषवद्भिपमेयविशेषणैर्योपमानस्य प्रतीतिः सा समासेन संक्षे. पेणार्थद्वयकथनात् समासोक्तिः । यथाउपोढरागेण विलोलतारकं तथा गृहीतं शशिना निशामुखम् । यथा समस्तं तिमिरांशुकं तया पुरोऽपि रागाद्गलितं न लक्षितम् ।६०९।
[ध्व. उ. १. पृ. ३५ (पाणिनेः) ] योरनुयायित्वं धर्माणामिववत्यायभिधाव्यापारात्प्रतीयते, इह तु तादृशोऽभिधान्यापारो नोपलभ्यत तेनात्रोपमात्वाभावः । कश्चित्तु(153) समासोक्तिः सहोक्तिश्च नालङ्कारतया मता। अलङ्कारान्तरत्वेन शोभाशून्यतया तथा ॥[
] इति सहोक्तिरलङ्कारो न भवतीति प्रतिपादयति । तत्र शोभाशून्यत्वं अहृद्यत्वं, तत्र चोपमादयोऽप्यलकारा न भवन्तीति सर्वसम्मतमेव । अहृयत्वे च 'विष्येण सहोपाध्यायः पठति,' 'पुत्रेण सह पिता तिष्ठति'इत्यादौ सहोक्तिर्मा भवतु ।
सह दिअसनिसाहिं दीहरा सासदण्डा सह मणिवलएहिं वाहधारा गलन्ति । तुह सुहअ विओए तीए उब्वेविरिए, सह य तणुलदाए दुब्बला जीविदासा ।५४८॥
[क. म. जवनिका. २. लो. ९ ] इत्यादौ तु हृद्यत्वे किमिति नेष्यते । अथ तत्र परस्परसाम्यसमन्वयो मनोहारितानिबन्धनमिति प्रतीयमानोपमास्वरूपं नातिवर्तत इत्युपमैवेष्यते । हन्त तर्हि रूपकापडत्यप्रस्तुतप्रशंसादयोऽपि पृथङ् न वक्तव्याः । तत्राप्युपमानोपमेयभावप्रतीतेरुपमैवैकालङ्कारो वाच्यो नालङ्कारान्तरम् । यदाह वामनः(154) 'प्रतिवस्तुप्रमृतिरुपमाप्रपश्चः' इति । [ काव्यालंकार सू. अधि. ४. अ. ३. सू. १. ] ___अथ रूपकादिषु तत्त्वारोपादिलक्षणं विशेषमजीकृत्य रूपकादिव्यवहारः प्रव. येते, तर्हि सहोक्त्यादावपि सहार्थसामर्थ्यावसितसाम्यसमन्वयलक्षणो विशेषः समस्तीति सहोक्त्यादिभिः किमपराद्धमित्यलं बहुना ।
उपोढरागणेति । उपोढो भूतो रागः सान्ध्योऽरुणिमा, प्रेम च येन । 1. I. drops यथा 2. C. drops अद्यत्वं
२५