________________
११२
१०
१५
काव्यानुशासनम्
कष्टा वैधव्यथा नित्यं कष्टश्च वहनक्लमः । श्रवणानामलङ्कारः कपोलस्य तु कुण्डलम् ॥ २४२ ॥
[
]
अत्र श्रवणानामिति पदं पूर्वार्धं निवेशयितुमुचितम् । (20) 'नार्घे किञ्चिदसमाप्तं वाक्यम्' इति हि कविसमय: [ का. लं. सू. अधि. ५. अ. १. स. ६ ] । यथा वोत्प्रेक्षायाम्
पत्तनिअंब फंसा हाणुत्तिष्णाए सामलंगीए ।
ܬ
[८९) अ. ३. सू. ५
1
विहुरा रुअंति जलबिंदुएहिं बंधस्स व भएण ॥ २४३ ॥ [गा. स. ६-५५. स. श. ५९६ ] अत्र रोदनं बन्धनभयं चेत्युभयमुत्प्रेक्षितं तत्र प्राधान्यात् । रोदनाभिधायिन एव पदादनन्तरमुत्प्रेक्षावाचि पदं प्रयोक्तव्यमिति यदन्यत्र प्रयुक्तं तदस्थानस्थपदम् । प्रधाने प्रेक्षिते तदितरदर्थादुत्प्रेक्षितमेव भवति । यदाह
1. I. कष्टी नित्यक्ष 4. A. B. शब्दस्य
Jain Education International
स्मृतिपरामर्शरूपत्वात् । स्मृतेश्वानुभूत एवार्थो विषयो नानुभविष्यमाणः । अत्र च प्रतीतिमात्रमनुभवोऽभिमतो नेन्द्रियविषयभावः । न च गङ्गार्थः प्रतीतपूर्वो यः परामृश्येत । न चात्र प्रमादजः पादयोः पौर्वापर्यविपर्यय इति शक्यते वक्तुम् । तत्रापि प्रतीपगमनहेतोः शाब्दस्य तदीयतीर्थाभिधानव्यवधाने सत्यन्यस्यास्थानस्थपदत्वदोषस्याविर्भावापत्तेः तेन पादयोर्विपर्ययः, शाब्दस्य च
4
हेतोर्गङ्गा विशेषणमुखेनार्थत्वमित्युभयविपर्ययोऽत्र श्रेयान् ।
निवेशयितुसुचितमिति । तेनार्धात रैकवाचकत्वं पृथग्दोषत्वेन न वाच्यमित्यर्थः ।
तदितरदिति । तस्मात्प्रधानादितरदप्रधानम् । यथाज्योतीरसाश्मभवनाजिर दुग्धसिन्धुरस्युम्मिषत्प्रचुरतुङ्गमरीचि वीचिः ।
वातायन स्थित वधूवंदनेन्दुबिम्ब संदर्शनादनिशमुल्लसतीव यस्याम् ॥३४१ ॥ [
1
अत्र प्रधान उल्लसने उत्प्रेक्षितेऽप्रधानमिन्दुसंदर्शनमुत्प्रेक्षितमेव ।
2. I. रुयन्ति
3. I. प्राधान्ये
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
