________________
८२) अ. २ सू. ५६ ]
1
अत्र दन्ताङ्कितपदेन तदव जयस्तत्कक्षपरिग्रहस्तथैव चतुरर्णवभ्रमणं पुनः कृपामात्रेण त्यागस्तत्राप्रतीकारः पुनरप्यभिमानदर्प इत्यादि व्यज्यते ।
दन्ताङ्कितपदेनेति । वस्तुस्वभावेन ।
अभिमानदर्प इत्यादीति । वस्त्वित्यर्थः ।
एवमङ्कारे रसादौ च प्राधान्येन व्यङ्गये काव्यस्योत्तमत्वं विज्ञेयम् ।
तद्यथा
काव्यानुशासनम्
लावण्यकान्तिपरिपूरितदिडुखेऽस्मिन्
स्मेरेऽधुना तव मुखे तरलायताक्षि । क्षोभं यदेति न मनागपि तेन मन्ये सुव्यक्तमेव जलराशिरयं पयोधिः ॥ १७७ ॥
2
[ सुभाषितावली. २०३१ जयवर्धनस्य ] अत्र रूपकालङ्कारो व्यङ्गयः । तथा हि । लावण्यं संस्थानमुग्धिमा, कान्तिः प्रभा, ताभ्यां परिपूरितानि संविभक्तानि हृद्यानि संपादितानि दिनुखानि येन । अधुना कोपकषायकालुष्यादनन्तरं प्रसादौन्मुख्येन स्मेरे ईषद्विहसनशीले तरलायते प्रसादान्दोलनविकाससुन्दरे अक्षिणी यस्यास्तस्या आमन्त्रणम् । अथ चाधुना कोपादनन्तरं प्रसादोदये न एति, वृत्ते तु क्षणान्तरे क्षोभमगमत् । कोपकषायपाटलस्मेरं च तव मुखं संध्यारुणपूर्णशशंधरमण्डलमेवेति भाव्यम्, क्षोभेण चलितचित्तवृत्तितया सहृदयस्य न चैति तत्सुव्यक्तमन्वर्थतयायं जलराशिर्जाड्यसंचयः । जलादयः शब्दा भावार्थप्रधाना इत्युक्तं प्राक् । अत्र क्षोभो मदनविकारात्मा सहृदयस्य त्वन्मुखावलोकने भवतीति इयतामिधाया विश्रान्तत्वाद्वपकं व्यङ्गयमेव । तदाश्रयेण च काव्यस्य चारुत्वं व्यवतिष्ठत इति तस्यैव प्राधान्यम् । रसप्राधान्ये यथा-
कृच्छ्रेणोरुयुगं व्यतीत्य सुचिरं भ्रान्ता नितम्बस्थले मध्येऽस्यास्त्रिवलीतरङ्गविषमे निस्पन्दतामागता । मद्दृष्टिस्तृषितेव संप्रति शनैरास्य तुङ्गौ स्तनौ साकाङ्क्ष मुहुरीक्षते जललवप्रस्यन्दिनी लोचने ॥ १७८ ॥
1 P. कक्षा
Jain Education International
2 A. B.
०
भगमनं
[ र. अं. २ श्लो. ३० ]
3 A. B. ° मिधायां
१५१
For Private & Personal Use Only
१०
१५
२५
www.jainelibrary.org
