________________
काव्यानुशासनम्
[२६) १. २. सू. १
परपुरुषदर्शनप्रभवमुखप्रसेककलनाकल्पया रसनीयस्वरूपतयान्यानुमीयमानविलक्षणः स्थायित्वेन संभाव्यमानो रत्यादि वो नटेऽत्यन्ताविद्यमानोऽपि सामाजिकजनतास्वाथमानो मुख्यरामादिगतस्थाय्यनुकरणरूपोऽनुकरणरूपत्वादेव च नामान्तरेण व्यपदिष्टो रसः ।
सेयं ममाङ्गेषु सुधारसच्छटा सुपूरकर्पूरशलाकिका दृशोः । मनोरथश्रीर्मनसः शरीरिणी प्राणेश्वरी लोचनगोचरं गता ॥ १५४ ॥
दैवादहमद्य तया चपलायतनेत्रया वियुक्तच । अविरलविलोलजलदः कालः समुपागतश्चायम् ॥ १५५ ॥
इत्यादौ हि विभावाः काव्यबलादनुसंधेयाः, अनुभावाः शिक्षातः, व्यभिचारिणः कृत्रिमनिजानुभावार्जनबलात् । स्थायी तु काव्यबलादपि नानुसंधेयः । ' रतिः शोकः' इत्यादयो हि शब्दा रत्यादिकमभिधेयीकुर्वन्त्यमिधानत्वेन, न तु वाचिकामिनयरूपतयावगमयन्ति । न हि वागेव वाचिकमपि तु तया निर्वृत्तम् , अरिवाङ्गिकम् । तेन
विवृद्धात्माप्यगाधोऽपि दुरन्तोऽपि महानपि ।। वाडवेनेव जलधिः शोकः क्रोधेन पीयते ॥ १५६ ॥ इति
तथा
शोकेन कृतस्तम्भस्तथा स्थितो येन वर्धिताक्रन्दैः । हृदयस्फुटनभयार्ते रोदितुमभ्यर्थ्यते सचिवैः ॥ १५७ ॥
२५: इत्येवमादौ न शोकोऽभिनेयोऽपि त्वमिधेयः । '
भाति पतितो लिखन्त्यास्तस्या बाप्पाम्बुशीकरकणोधः । स्वेदोद्गम इव करतलसंस्पर्शादेष मे वपुषि ॥ १५८ ॥
[ रत्ना. अं. २ श्लो. ११ ]
--
-
1. A. B. drop च
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
