Nyayavatarvartik Vrutti

SR No.: 001047
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Shantyasuri, Dalsukh Malvania
Publisher: Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year: 2002
Total Pages: 525
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size: 11 MB

Page 309

१२०
न्यायावतारसूत्रवार्तिकवृत्तौ [४. आगमपरि० रवपुषां त्वभ्युपगमः कथम् !, तस्य हि विधिनियमभङ्गवृत्त्यव्यतिरिक्तत्वादिति । तेऽपि स्त्रीणाममोक्षमनागममभ्युपेताः तेन मिथ्यादृश इति । तदुक्तम् ।
"पयमक्खरं च एगं जो न रोएइ सुत्तनिटुिं ।
सेसं रोतन्तो विहु मिच्छहिट्ठी जमालि व्व ॥" • तथाहि - यथा तिर्यनारकामरासंख्यातायुःसम्मूर्च्छजनरेषु रमत्रयस्य निर्वाणहेतोरभावोभिहितोऽर्हता तथा न योषासु तथापि ते तत्र तदभावं प्रतिपन्ना इति । नापि प्रत्यक्षेण रमत्रयस्याभावः, परचेतोवृत्तीनां दुरन्वयत्वात् । नाप्यनुमानेन प्रत्यक्षाभावे तस्याप्यभावात् । तदेवं प्रत्यक्षानुमानागाबाधितं शानदर्शनचारित्रलक्षणं रनत्रयमविकलं कारणं निर्वाणस्य बीवस्तीति कथमनिर्मोक्ष इति । प्रयोगः- यदविकलं कारणं तदवश्यमेव कार्यमुत्पादयति ॥ यथा अन्त्या बीजादिसामग्री अडरादिकम् । अविकलं च निःश्रेयसकारणं योषिखिति ।
६२९. अथाधस्तादुत्कृष्टगमनवद् उपरिष्टादप्युत्कृष्टगमनासंभवः तासामिति स्त्रीत्वेनैव "विरुद्धं रबत्रयमित्यसिद्धो हेतुरिति चेत् ; न, प्रतिबन्धाभावात् । न हि सप्तमपृथ्वीगमनाभावो मोक्षाभावेन व्याप्तो विपर्यये व्याप्तेरसिद्धेः । इह यद्यत्र नियम्यते तद्विपर्ययेण तद्विपक्षस्य व्याप्तौ नियमः सिध्यति । यथा वहिना धूमस्य व्याप्तौ धूमाभावेन वहयभावस्य ॥ व्याप्तिः । यथा वा शिंशपात्वस्य वृक्षत्वेन व्याप्तौ वृक्षत्वाभावस्य शिंशपात्वाभावेन व्याप्तिरिति । न चैवं सप्तमपृथ्वीगमनं कारणं मोक्षगमनस्य नापि तदात्मकम् येन विपर्ययव्याप्तिः स्यादिति । न चाव्यापकैमिवृत्तावपि व्याप्यस्य निवृत्तिरतिप्रसंगात् । न च त्रीत्वेनाविकल. कारणं भवनिर्वाणकारणं निवर्त्यमानमुपलब्धम् । येन "विरोधादसिद्धो हेतुः स्यादिति ।
६३०. न चोत्कृष्टाशुभपरिणामेन उत्कृष्टशुभपरिणामस्य व्याप्तिः येन तदभावे तस्याप्य" भावतः प्रकृष्टाशुभार्जनायोग्यत्वे प्रकृष्टशुभार्जनायोग्यत्वं तासां स्यादिति । उक्तं च ।
"विषमगतयोप्यधस्तात् उपरिष्यातुल्यमासहस्रारम् । गच्छन्ति च तिर्यश्चस्तद्धोगतिन्यूनताऽहेतुः॥"नीमु० श्लो०६]
"भूयन्ते चानन्ताः सामायिकमात्रपदसिद्धाः॥" [ तत्त्वार्थसं• का० २७] इति वचनात् नोत्कृष्टश्रुताभावेन सिद्ध्यभावः स्त्रीणामिति ।
६३१. न च वस्त्रेण व्यवधानं निर्वाणस्य, अन्यथा तद्रहितानां तस्य सत्त्वं स्यात् । मोहयुक्तत्वात् [न] इति चेत् ; स एव तर्हि परिग्रहोऽस्तु न वनादिरिति । अन्यथा "कप्पर निग्गंथाणं निग्गंधीणं समणीणं" ति व्यपदेशो न स्यात् । तेन मूछों परिग्रहं वर्णयन्ति नोपकरणम् । तेन पुंसामपि वसपात्रादि धर्मोपकरणं न परिग्रह इति । तदुक्तम् ।
"यत् संयमोपकाराय वर्तते प्रोक्तमेतदुपकरणम् । धर्मस्य हि तत् साधनमतोन्यदधिकरणमाहाईन ॥"[खीमु० श्लो. १२]
१, बनभ्युब०। २. एगं पि जो ब०। ३. रोवइ ब०। ४. मानेन अप्रत्यक्षे एतस्य मु०। ५. गमवाधिक०। ६. विकलका ब०। ७. अधखा ब० मु०क०। ८. नैव निरुद्धं अ० ब०। R..गमनामोक्ष अ०। गमनाभावे मोक्षाक०। १०. व्याप्तिः मु०क०। ११. इत आरभ्य 'प्रोक्तमेतदुपकर [पं० २९] पर्यन्तं मु० प्रतौ नास्ति सं०। १२. गमकं भ०। १३. °पकत्वनिवृत्तावव्याप्यस्य म०। १४. निवृत्तिरिति प्रसं० अ०। १५. विरुद्धादसि ब०। १६. स च एव परिक०। १७. पुंसामिति वन अ०।