Page Text
________________
कारिका ५४.]
शब्दप्रामाण्यस्थापनम् । 'संबन्धस्तयोः किं तदेव प्रतीयते आहोखित् पूर्वम् ? । न तावत् तदा व्यकेरनधिगते । अधिगमे वा किं लक्षितलक्षणया ? । सैव शब्दार्थः स्यात् । तस्मात् तदनधिगमे तद्रतसंबन्धानधिगैतेन तदा तत्प्रतीतिः। नापि पूर्वम् । यदि नामैकदा अकार्यकारणभूतयोः सहभावः तथापि सर्वदा ताभ्यां तथा भाव्यमिति कोऽयं नियमः ।
६८ अथ जातेरिदमेव रूपं यदुत विशेषनिष्ठता । ननु सर्वदा सर्वत्र जातिव्यतिनिधति' किम् अध्यक्षेणाधिगम्यते अनुमानेन वा ? । न तावत् प्रत्यक्षेण सर्वव्यक्तीनां युगपदप्रकिभासनात् नैकदा तनिष्ठता तेन गृह्यते । क्रमेणापि व्यक्तिप्रतीतो निरर्वधेर्व्यक्तिपरंपरायाः सकलायाः परिच्छेत्तुमशक्यत्वादिति न तमिष्ठतामहः । नाप्यनुमानेन तत्पूर्वकत्वेन तस्य तभावेऽप्रवृत्तेः । तन्न जात्या व्यक्त्युपलक्षणम् ।
६९. किंच, जातेरपि शब्देन प्रतिपादनं न संभवति, तत्र संकेतासंभवात् । तथाहि-. प्रतिपनायां तस्यां संकेतः । तत्प्रतिपत्तिश्च प्रत्यक्षानुमानाभ्यां नेत्युक्तम् , शब्दकप्रमाणसमधिगमे चानवस्थेतरेतराश्रयत्वं वा स्यादिति ।
६१०. किं च, शब्दवाच्यं यद्यक्षणिकं तदा व्यवहारकालभावि क्रमवत् विज्ञानं नोत्पद्येत "नाक्रमात् क्रमिणो भावः" [प्रमाणवा० १.४५] । न च स्खविषयज्ञानोत्पादनादन्यत् वाच्यत्वं । तन्न शाब्देविज्ञानं अवस्तुविषयत्वात् प्रमाणम् । इत्याशमाह -तापच्छेद-" करैः शुद्धमिति ।
ताप-च्छेद-कषैः शुद्धं वचनं स्वागमं विदुः। ६११. तापश्च च्छेदश्च कषश्च । तैर्यद्वचनं शुद्धं तत् प्रमाणमिति । एतदुक्तं भवति-न शब्दस बामार्थाविनामावित्वेनार्थप्रतिपादकत्वात् प्रामाण्यम् । किन्तु पुरुषप्रामाण्यमेव शब्देसंक्रान्तं प्रमाणत्वेनाभिधीयते इत्युक्तम् ।
६१२. यह 'अशक्यक्रियत्व-वैफल्यादि दूषणम्' अभाणि क्षणिकपक्षाश्रयणेन वनोभया. मकवस्तुवादिनां क्षतिमावहति अस्पष्टविशेषविषयत्वं च परोक्षसोक्तम् । तेन न केवलसामान्यपक्षभावी दोषः संभवी।
६१३. अथ किमिदम् अस्पष्टत्वम् ? । किं ग्रहणम् , उताग्रहणम् १ । यदि ग्रहणम्, कथमस्पष्टत्वम् । अथाग्रहणम् । तदा कथं तत्प्रतीतिरिति । न, अनिदन्त्वप्रतीतेरस्पष्टत्वप्रतिपादनात् । अपि च, घटशब्दादुत्पन्न विज्ञानं पटं किं न प्रत्येति यदि निर्विषयं शाब्वं विज्ञानम् ? । अर्थ संकेतवशात् वस्त्वन्तरमपि प्रत्येत्येव । ननु का प्रतीति: १ । किं प्रहणमाहोश्विदग्रहणम् । । यदि प्रहणम् तदा कथं निर्विषयम् ? । अथाप्रहणम् तदा केतद्विषयार्थः । अथ दृश्यविकल्प्यैकीकरणेन तव्यवसाय: । न, अप्रहणे व्यवसायाऽयोगात् ।
24
१. चेत् स संब' ब०। २. गमे न त ब०। ३. गतिर्न मु०। ४. भूतयोः ताभ्यां मु०। ५. जातिति क०। ६. °वधियं मुक०। ७.चन प्र° मु००। ८. भ्यामित्यु मु.क०। ९.काले नाक्रमात् अ०। १०. भावाः ब०। ११. न्यवाध्य १०। १२. शब्द अ०। शब्दाद विमु०। तम अशब्दात् क०। १३. °मिति न मु०क०। १४. शब्दबाया म०प०। १५. मेष संक्रान्तं मु०क०।१६. प्रमाणशब्दलेना मु०क०।१७. केवलप्रामाण्यप'मु०।१८. अतः मु००। १९. तदा सद्विष मुछ। तदा तद्विषक०।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001047 |
| Book Title | Nyayavatarvartik Vrutti |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Shantyasuri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 525 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010 |
| File Size | 11 MB |