Nyayavatarvartik Vrutti

SR No.: 001047
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Shantyasuri, Dalsukh Malvania
Publisher: Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year: 2002
Total Pages: 525
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size: 11 MB

Page 279

न्यायावतारसूत्रवार्तिकवृत्तौ [२. प्रत्यक्षपरि. ६१२. न प स्पर्श-रूपपरमाणूनां परस्परपरिहारेणावस्थानात् नैकमुभयरूपमिति बक्तव्यम् । यतः तथापरिणते बहिद्रव्ये न केचनापरे परमाणको विचन्ते । ने चेन्द्रियान्तरकल्पनावैफल्यदोषो वाच्यः । कथनिदस्याप्यभ्युपगमात् ।
६१३. किकस्मिन्नात्मनि विरुद्धधर्माधर्मयोरेकसंबन्धेनावस्थाने कथमयं विरोषः । •अथ कर्मरूपतया तयोरेकत्वात् तथावस्थानेऽपि न युगपद्विवफलजनकत्वम् । तदप्यसत् । तस्यापि दर्शनात् । तथा हि-पादादौ प्रणच्छेदकर्मणि दु:खोत्पादेऽपि मुले कर्पराविना सुखोत्पादस्यापि दर्शनात् ।
६१४. किन, अयं नित्यानित्यत्वयोः सामान्यलक्षणयोःसवोविरोषः एत सामान्यलक्षणखलक्षणयो:, आहोखित् खलक्षणयो, किम् आरोपितयोः, अयारोपितानारोपिवयोरिति ।। ॥न तावदाचः पक्षः । एकत्रैवानेकसामान्यसहावाभ्युपगमात् । नापि द्वितीयः । यतः ।
"निर्षिशेष न सामान्यं भवेच्छशविषाणवत्।
__'विशेषोऽपि च नैवास्ति सामान्येन विना कृतः॥"[लोकना. मारुति ..] नापि तृतीयः । रूपरसादीनामेकत्र सद्भावदर्शनात् । चतुर्थे तु खरतरगविषाणयोरिव को नाम विरोधः १ । अथ आरोपितानारोपितयोर्भाषाभाषयोः परस्परपरिहारस्थिविलक्षणो "विरोधः । तथा हि-नित्यत्वानिवृत्तिस्तुच्छल्पा अनित्यत्वम् । अनित्यत्वनिचिश्व नित्यत्वम् । तयोः कथं न विरोध:
यसत्। यतो न तुच्छरूपोऽभावः प्रमाणगोचरचारीवि प्रबन्धन प्रतिपादितम् । कथं तहिं भावाभावात्मकं वस्तु । नैतदस्ति । यस्मात् परदेशाचपेक्षया भाव एवाभावः । नापि प्रागभावप्रध्वंसाभावविशेषणसत्तासमवायात्मका, संत्तया सह संबन्धीसिद्धेः । स हि समवायलक्षणोऽभ्युपगम्यते । तस्य च पूर्वमेव निरस्तत्वादिति ।
६१५. किन्न सत्तासमवायादनित्यतायाम् आत्माविष्वपि अनित्यत्वप्रसङ्गः । यथा में समवायोऽन्यद्वा एकान्तनित्यं वस्तु न संभवति तथाऽने प्रतिपादयिष्यामः । तम कनिहायव्यतिरिकोऽभावोऽस्ति येन विरोध: स्यात् । ततः सिद्धो नित्यानित्यात्मको पटः । वस्सिी चन विरुद्धो हेतु
१६. नाप्यनैकान्तिकः । विपर्यये वाधकप्रमाणसनावात् । तथा हि-इदं त्वम् अर्थक्रियाकारित्वेन व्याप्तम् । सा च कूटस्खनित्यानित्याच व्यावर्तमाना सस्वमादायै निवर्तते । वेन उत्पादव्ययधौव्यवत्येव वस्तुनि सस्वमवतिष्ठते। .
६१५. न च सत्तासंबंधेन सत्वं वाच्यम्, सत्तादीनामसस्वप्रसंगात् । अपरसंचाभ्यु. पगमे वाऽनवस्था । तदव्यापि लक्षणम् । अतिव्यापि च शशविषाणादीनामपि सत्त्वप्रसङ्गात् । तेषां सकलशक्तिरहितत्वात् न सत्तासंबन्ध इति चेत् । वर्हि शफिरेष सत्त्वेक्षणम्, कि * सत्तासंबन्धेन १ । इतरेतराश्रयत्वं च स्यात् । तथा हि-सति सचासंबन्धे सत्वं वाच्यम्, सति सरवे सत्तासंबन्धः।
१. णतवहिब। २. न लिन्द्रि०। ३. वन्धिना म०। ४. पादेक०मु०। ५.नित्ययोः ब० मु० क०। ६. "सामान्यरहितलाच विशेषाखदेव हि"-लोकवा । ७. सत्ताया ०। ८. संबंधोऽसियः ००। ९. तस्य पू० भ०। १०. यषा समब०। ११. अपरसत्वाभ्यु००। १२. सस्ने बमु०। १३. मत्वं सति मु००।