Page Text
________________
८१
कारिका २७.]
सविकल्पकसिद्धिः। सहशः परिणामो यः तत् सामान्यं द्विधा स्थितम् ॥ २६ ॥ ६२. इह भावानां सहशपरिणतिः सामान्यम् । समाना एव सामान्यमिति म्यायात् । सामान्यस्य अन्यथा स्वरूपसामान्यमन्तरेण अन्यसामान्ययोगेऽपि समानरूपता आकाशल खरूपम् । इव नोपपद्यते । यदि चासमानानामपि सामान्ययोगात् समानरुपता भवति कि न महिषाश्वयोः, पराभ्युपगतस्य सामान्यस्य तत्रापि भावात् । विजातीयत्वामेति चेत् । इतरेतरामयत्वम् । तथाहि विजातीयत्वे सामान्यायोगः, सामान्यायोगे च विजातीयत्वमिति । ६३. अपि च, सामान्येने समानानां यदि समानरूपता जन्यते -
"तदा खकारणादेव सा तेषामलमन्यतः।।
तत्पश्चादपि कुर्वत्या शिशवो लघवः परम्॥" तस्माद्वस्तुखरूपमेव समानपरिणामं सामान्यं नान्यत् । नाप्यवस्तु तस्य निषेत्लमानत्वाद् ॥ इति । तत् च ऊपतारूपं तिर्यप्रूपं च । तदेवाह - द्विधेति । [२६] ६१. एवं सामान्यस्य लक्षणमभिधाय इदानीं विशेषस्वरूपमाह-विपरीत इति ।
विपरीतो विशेषच ६२. साधारणाविपरीतः सकलर्सजातीयविजातीयेभ्यो व्यावृत्तोऽसाधारणो वस्तुखमावो विशेष इति । [२७] ६१. इदानीं विषयद्वारेणैव सविकल्पकसिद्धिमाह -तान् युगपदिति ।
तान्युगपद् व्यवस्यति । तेन तत् कल्पनाज्ञानं न तु शब्दार्ययोजनात् ॥ २७॥ ६२. युगपदेककालं द्रव्यादीन् व्यवसति निश्वाययति यतः तेन तत् प्रत्यक्षं कल्पना शानं सविकल्पकमित्यर्थः।
६३. ननु भमिलापसंसँगैयोग्यप्रतिभासा प्रतीतिः कल्पना । तथाहि - कल्पना योजना । सविकल्प- सा च न वस्तुनो रूपं निरंशत्वावस्तुनः । किन्तु शब्दनिर्मितै । अत एव निषेधः जात्यावियोजनाऽपि शब्दयोजनानिराकरणादेव निराक्रियते । ततो न वापद् द्रव्यादिकं किश्चिदस्ति । भवतु वा । तथापि घटपटवदवभासमानं न स्वमाहिणि कल्पनात्वमारोपयति । पारतखयेण प्रतिभासमानं कथं नेति चेत् ; किमिदं पारतव्यम् । विशेषण.. विशेष्यभाव इति चेत् ; नैतदस्ति । नहि जात्या नीलादिवद् विशेषणादि किंचिदति, विशेष्यस्यापि विशेषणत्वेन दर्शनात् ।
६४. किना, विशेषणविशेष्ययोः किम् एकज्ञानावभासित्वम्, उतानेकज्ञानावमासित्वमिति । तत्रैकशानावमासित्वे न जायते किनिद्विशेषणं किनिद्विशेष्यमिति । न हि मनयोउपरि नामाति । प्रधानोपसर्जनत्वमिति चेत् ; किमिदं प्राधान्यादि । उपकार्योपकारकत्वमिति - चेत; न जन्यजनकमावादन्य उपकार्याविभावः । न च कार्यकारणभाषः समानकाम
१. 'न्येनासमा क.मु०। २. तं पश्चाक०। ३. न्यलक्ष मु०। ४. सकमबा .ब०। ५. धारणवस्तु क० मु०। ६. निबीयति क. । निधीयते मु०। ७. संसर्गायोक. मु०। ८.निर्मिता भत°मु०।
न्या० ११
कप्रत्यक्ष
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001047 |
| Book Title | Nyayavatarvartik Vrutti |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Shantyasuri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 525 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010 |
| File Size | 11 MB |