Page Text
________________
$3
न्यायावतारसूत्रवार्तिकवृत्तौ
[ २. प्रत्यक्षपरि०
प्रत्यक्षा; न हि प्रत्यक्षाभाव: प्रत्यक्षम्, अन्यथा तदभाव एव न स्यात् । यदि लिङ्गभूता; सा किं तदभावाविनाभूती, किं वा नेति ? । यदि न; तदा कथमेकान्तेन गमयेत् ? । refवनाभूता; कथं नानुमानमिति १ । [ १३-१४ ]
९१. एवमेकत्वसंख्यां निरस्यानेकत्वसंख्यां निरस्यन्नाह - सादृश्यमित्यादि ।
B
सादृश्यं चेत् प्रमेयं स्यात् वैलक्षण्यं न किं तथा ॥ १४ ॥ ६२. इह 'यथा गौस्तथा गवयो यथा गवयस्तथा गौः' इत्युपमानम् । न तावद्गोर्गेवयव्यक्तिविषयमस्य प्रामाण्यम्, तस्याः प्रत्यक्षेण प्रतिपन्नत्वात् । सादृश्यविषयमिति चेत्; महिषगवयवैलक्षण्ये मानान्तरं स्यात् । सादृश्याभावरूपत्वाद् वैलक्षण्यस्य नेति चेत्; बैलक्षण्याभावरूपं सादृश्यं किं न भवति ? |
N
६३. अपि च किमिदं सादृश्यम् ? । न तावत्सामान्यम्, विजातीयैयोस्तस्यानभ्युपगमात् । ae afसाधकत्वं सादृश्यं तत्संज्ञाकरणं चोपमानस्य फलम् । तथाहि - गवाभावे गर्मबालंभनेऽपि तथाविधधर्मोत्पत्तिरिति । तर्हि मृतमिदानीं भट्टसामान्यम्, जीवितं सौगतसानान्यम् । सौगतस्यापि हि बाहदोहींचे कार्थक्रियाकारित्वं सामान्यनिबन्धनम् । तदर्थिनो गोsयक्तिषु सामान्यमन्तरेणापि संज्ञाकरणमुपपत्स्यत इति किं तत्कल्पनया ? । यच धर्मसा1 धत्वं हिंसायामपि तदलं पापकथयेति । एवंविधेन च कल्पितेनार्थेनार्थवत्वे प्रमाणेयचा न स्यात् । तत्रोपमानं विषयवत् । [१४]
६१. तदेवमुपमानस्य प्रामाण्यं निरस्यार्थापत्तेर्निरस्यन्नाह - अर्थापत्तेरित्यादि । अर्थापत्तेर्न मानत्वं नियमेन विना कृतम् ।
२. इह पूर्व सति नियमेऽनुमानत्वं प्रत्यपादि । इदानीम् अनियमे तस्याः प्रमाणत्वं * अर्थापत्तेः चक्षुर्हष्टान्तेने प्रतिपादितं निराक्रियते । चक्षुषोऽपि हि रूपे एकसामग्रयधीनतापृथक्प्रामा- लक्षणोऽस्त्येव नियमः । अन्यथा यतः कुतश्चिद् अन्यत् सर्वं प्रतीयेत । नचैवम् । तो नियमेन विना कृतं रहितं नार्थापत्तेः प्रामाण्यमिति ।
व्याभावः ।
उपमान
निषेधः ।
६३. अत एवास्याः षड्भेदकथनमसत् । तथाहि - हस्तस्फोटादेर्वहेर्दाहक शक्तिशानं कार्यानुमानात् न भिद्यते । न च शक्तिः काचिदस्ति । दाहस्वरूपमेव हि मन्त्रादिना तिरस्क्रियते । * अन्यथा किं तस्य रूपं स्यात् । तन्न प्रत्यक्षपूर्विकाऽर्थापत्तिः । नाप्यनुमानपूर्विका । साहि देशान्वरप्राप्तेरादित्यगत्यनुमाने तद्गमनशक्तिप्रतीतिरूपा । तत्रापि न काचिच्छक्तिः । यदि वा समर्थकारणानुमानं तदिति । तथा शब्दपूर्विका 'पीनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते' इति दिवाभोजननिषेधं " शब्दादवे रात्रौ भोजनप्रतीतिरर्थापत्तिरिति । खापि कारणानुमानान भिद्यत इति । तथा, गोगवययोः सादृश्यमुपमानात्प्रतीत्य तच्छब्दवाच्यत । शक्तिमर्थापत्त्या
१. भूता नेति भ० । २. तथा अ० ब० । ३. साधयेत् मु० । ४. तावद्रोगवय क० । ५. विजातीक्रम तस्यानभ्यु सु० । ६. 'मानफलम् क० मु० । ७. तथा गवा क० । ८. गवयोपलम्मेपि सु० । ९ सौगतं सः भ० । १०. वाहदौहा° अ० ब० । ११. संज्ञाकारण अ० । १२. न्ते प्रति० क० । १३. मचैवमिति निय? मु० । १४. प्रमाणत्वमिति क० मु० । १५. शकेश अ० । १६. तथाहि सु० । १७. तवापि मु० । १८ ° निषेधः मु० । १९. 'वेल्यानन्तरं रात्रौ मु० ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001047 |
| Book Title | Nyayavatarvartik Vrutti |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Shantyasuri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 525 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010 |
| File Size | 11 MB |