Page Text
________________
न्यायावतारसूत्रवार्तिकवृत्तौ [१. सामान्य परि० १३. ननु बनुमानवाधितेयं प्रतिज्ञा । तथा हि-देशान्तरे कालान्तरे च यदूपं तदि. सर्वशवादे दानीतनचक्षुर्जनितप्रत्यक्षसमानजातीयप्रत्यक्षप्रायम् , रूपशब्दवाच्यत्वाद् इदानीमीमांस
. वनरूपवविति । एवं रसादिष्वपि पश्चानुमानानि भवन्ति । तथा यचक्षुर्जनिवं पक्षः। प्रत्यक्षं तद्देशान्तरादावपि नियतदेशकालरूपप्राहकं प्रत्यक्षशब्दवाच्यत्वाद् , इदानी• तनरूपप्रत्यक्षवदिति । एवं शेषेन्द्रियप्रत्यक्षेष्वपि पञ्चानुमानानि भवन्ति । तदुक्तम् -
"यजातीयैः प्रमाणैस्तु यज्जातीयार्थदर्शनम्।
उष्टं संप्रति लोकस्य तथा कालान्तरेऽप्यभूत् ॥" [लोक० २.१११] इति न च गृध्राविमियभिचारो वाच्यः । तेऽपि न स्वार्थमुलान्य वर्तन्ते । तदुक्तम् -
“यत्राप्यतिशयो राष्टः स स्वार्थानतिलानात्। दूरसूक्ष्मादिष्टौ स्यात् न रूपे श्रोत्रवृत्तितः॥"[को० २.११४] "येऽपि सातिशया दृष्टाः प्रशामेधावलैनराः।। स्तोकस्तोकान्तरत्वेन न त्वतीन्द्रियदर्शनात् ॥ प्राशोऽपि हिनरः सूक्ष्मानर्थान् द्रष्टुं क्षमोऽपि सन्। संजातीरनतिक्रामन्नतिशेते परान् नरान् ॥" इति [तत्पसका०३१६०,41] "एकशालविचारेषु दृश्यतेऽतिशयो महान्। मतु शालान्तरमानं तावन्मात्रेण लभ्यते॥ हात्वा व्याकरणं दूर बुद्धिः शब्दापशब्दयो। प्रकृष्यतेन नक्षत्रतिथिग्रहणनिर्णये॥ ज्योतिर्विध प्रकृष्टोऽपि चन्द्रार्कग्रहणादिषु । न भवत्यादिशब्दानां साधुत्वं ज्ञातुमर्हति ॥ तथा वेदेतिहासादिक्षानातिशयवानपि । न खर्गदेवताऽरष्टप्रत्यक्षीकरणक्षमः॥ दशहस्तान्तरं व्योमो यो नामोत्सुत्य गच्छति । न योजनमसौ गन्तुं शक्तोऽभ्यासशतैरपि ॥ तस्मादतिशयमानैरतिदूरगतैरपि । किञ्चिदेवाधिकंशातुं शक्यते न त्वतीन्द्रियम् ॥"
[तत्त्वसं० का० ३१६४-३१६९] इति । तत् स्थितमनुमानबाधितेयं प्रतिज्ञेति ।
६४. तथा, अभावप्रमाणबाधिता। तथा हि-प्रत्यक्षानुमानागमोपमानार्थापत्त्यमावेऽभाव• प्रमाणमेव विजयते । तेदभावमेव दर्शयितुमाह -
"सर्वोदश्यते तावदानीममदादिभिः।। इष्टोन चैकदेशोऽस्ति लिकं वा योऽनुमापयेत् ॥ नवागमविधिः कश्चिभित्यः सर्वशबोधकः॥"
[तत्त्वसं० का० ३१८६,३१८७] ६५. "वेवाहमने पुरुषं महान्तमादित्यवर्ण तमसः पुरस्तात् । तमेव विदित्वा मत्युमस्येति नान्यः पन्था विद्यते अयनाय" इति । तथा, "विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतो मुखो, विश्वतो बाहुरुत विश्वतः पात् । संबाहुभ्यां धमति संपतत्रैवाभूमी जनयन् देव
१. मनुष्यजातिभाविनी प्रकृतिरदिव्यचक्षुष्वादिलक्षणा, ब-टि०। २. अन्तराद्व्यो अ० ब०। ३. प्रत्यक्षायभावम् , ब-टि०। ४. विदिलातिम मु०।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001047 |
| Book Title | Nyayavatarvartik Vrutti |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Shantyasuri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 525 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010 |
| File Size | 11 MB |