Nyayavatarvartik Vrutti

SR No.: 001047
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Shantyasuri, Dalsukh Malvania
Publisher: Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year: 2002
Total Pages: 525
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size: 11 MB

Page 227

३८
न्यायावतारसूत्रवार्तिकवृत्तौ [१. सामान्यल० परि० संभवति पातातपादिवत् आत्माविश्च । नापि कालकता, यतः कालपौर्षापर्य यदेको नाति तदा अन्यस्य संझावात् स्यात् । तप नित्येषु न संभवति । सर्वस्य सर्वदा भावात् । न पान्या गतिरस्ति । तत् कथं वर्णानुपूर्वी वाक्यं यदपौरुषेयं परिकल्प्येत ।
४४. वाक्यदूषणेनैव च पदस्थापि निरस्तत्वात् न तहूषणं पृथगुच्यते । तन्न किनि. 'वैविकमपौरुषेयं यनिबन्धनः प्रामाण्यलक्षणो विशेषो वेदे स्यात् यत्सद्भावात् असिद्धता देतोमवेत् ।
६४५. नापि विरुद्धता, हेतोः सपक्षे सद्भावात् । नाप्यनैकान्तिकता, जगतोऽहेतुकता. प्रसङ्गात् । तथा हि-कार्यभेदाभेदो कारणभेदाभेदपूर्वको, अन्यस्य भेदहेतोरभावात् । तदुकम् - "अयमेव हि मेदो भेदहेतुर्वा यदुत विरुद्धधर्माभ्यास: कारणमेदव।" तो चेन्न ॥ भेदको विश्वस्य वैश्वरूप्यं 'हीयेत । तत्र यदि लौकिक-वैदिकयोर्भिन्नकारणता स्यात् तदा कार्या
भेदोऽहेतुकः स्यात्, कारणस्य हेत्वभेदस्याभावात् । तथाऽविकलेऽपि कारणभेदे यवि कार्यभेदो न भवेत् सोऽप्यहेतुकः स्यात् । यथा हि कारणाभावे भवद् अहेतुकम् तथाऽविकलेऽपि कारणे अभवद् अहेतुकमेव स्यात् । न च भेदाभेदी विहाय अपरं जगदस्तीति अहेतुकं सकलं स्यात् । न चाहेतुकम् , नित्यं सत्त्वाविप्रसङ्गात् । तमानैकान्तिकताऽपि । तस्मात् स्थित. मेतत् नापौरुषेयो वेद इति । तन्न तन्निबन्धनं वेदस्य प्रामाण्यमिति स्थितम् ॥ [७]।
६१. नन्वीश्वरस्य सर्वकर्तृत्वात् सर्वज्ञत्वे सिद्धे कथं न प्रामाण्यम् ? । तथा हि-भूर्भूधईश्वरप्रामा- राविकं बुद्धिमत्कारणपूर्वकम् , कार्यत्वात् । यद्यत् कार्य तत्तत् बुद्धिमस्कारणप्यविचारः। पूर्वकम् , यथा घटादि । तथा च भूभूधरादिकम् । तस्मात् तत् तथेति । नैवत साधनम् , खरूपासिद्धत्वात् । तदाह -खरूपेणेत्यादि
खरूपेण विशेषेण न सिद्धं भूधराविषु ॥७॥ ६२. ननु कस्येवमसिद्धम् । किं गृहीतसंकेतस्य, कि वाऽगृहीतसंकेतस्य । ययगृहीतसंकेतस्म, तदा धूमोऽपि न नालिकेरद्वीपायातस्य सिद्धः। अथ गृहीतसंकेतस्य, तदाऽस्मदादेः सिद्धत्वात् कथमसिद्धम् ? । नैतदस्ति । नागमसिद्धं वस्तु साधयति किन्तु प्रमाणसिद्धम् ।
न च जगवादी भूविमानादीनां प्रत्यक्षेण कार्यत्वं प्रतीयते । अनुमानेन प्रतीयत इति चेत्, • तथा हि-यत् संस्थानषत् तत् कार्यम् , यथा पटः । तथा, यद्रचनावत् तदवश्यं विनश्यति, यथा वन्तुष्यतिषाजनितं रूपं तन्तुविनाशात्, तन्मोचनावा विनश्यति तो बिनाशात कार्यत्वं पृथिव्यादेरनुमीयत इति ।
६३. अथ किमिदं रचनावत् १ । कि परमाणवः, किं वाऽवयवी ? । न तावदणवा, तेषां नित्यत्वाभ्युपगमात् । यथा हि जैनस्यावयविनमन्तरेणापि परमाणवः परिणमन्तः • कार्यरूपता भजन्ते न तथा नित्याणुवादिनामिति । नाप्यवयवी, तस्याभावात् ।
१. सद्भावः स्यात् मु००। २. °वति सर्वदा क०मु०। ३. हीयते मु० ब०। ४. भूमृद्धरादि. मु०क०। ५. तथेति । ननु कस्येमु०। ६. साध्यति मु०। ७. किन्तु सिद्धम् मु०। ८. विनश्यति ब०मु०क०।