Page Text
________________
कारिका ७. ]
शब्दनित्यत्वस्य निषेधः । -
२१. मथ वायवीयानां ध्वनीनां श्रोत्राऽप्राह्यत्वात् कथं तद्धर्माणामल्पमहस्वादीनां भोत्रेणोपलम्भ इति । न, शब्दस्यैकत्वेनोपलब्धेर्न तद्धर्माः कल्प्यन्ते । तथा हि- स एव गारो महानल्पो वा । न तु सोऽन्योऽयमन्य इति प्रतीतिः । तस्माद् ध्वनिर्धर्माः सानिध्यात् तथा भासन्त इति ।
२२. अथ मित्रदेशस्थितैः पुरुषैर्भेदेनोपलब्धेनैकः शब्द इति । तदप्यादित्येनानैकान्तिकम् । तथा हि- "विभिन्नदेशस्थिताः पुरुषा एकमप्यादित्यं केचित् पश्चिमायां दिशि उपलभन्ते, अपरे पूर्वस्यामिति ।"
६२३. वदप्यसंगतम् । तथा हि- व्यञ्जकेन किमावरणविनाशः क्रियते, अथ शब्दशब्दनित्य- संस्कारः, किं वा भोत्रसंस्कारः, उभयसंस्कारो वा ? । तत्र आवरणं यदि नित्यं लास्यनिषेधः । न वस्म विनाशः । अथानित्यं तदा यदि नाशितं वदा ने मृर्तः पुनर्जीवतीति 10 सर्वदा शब्द उपलभ्येत । अथ क्षणिक संतानेनोद्यते तदा सर्वदा सान्तरमुपलभ्येत प्रयत्नबिर्गमेऽपि । शब्दस्य मीमांसकैर्व्यापिनो निरवयवस्योपगमात् तत्संस्कारे सर्वत्र सर्वैरुपलम्भः स्यात् । श्रोत्रं संस्कृतं सर्वान् शब्दानुपलभेत । न हि चक्षुरुन्मीलितं किंचिदेवोपलभते योग्यदेशस्थं नान्यमिति दृष्टम् ।
२४. अपि च तकिंमाकाशम्, अथान्यदेव किंचित् । आकाशस्यैकत्वात् सर्वेषां सर्वत्र सर्वदोपलब्धिः स्यात् । अभास्माकं मीमांसकानां प्रतिपुरुषं भिनं श्रोत्रं तेन नायं प्रसंग: । न, सर्वेषामात्मनां सर्वव्यापित्वादेकश्रोत्रसंस्कारे सर्वे आत्मान उपलभेरन्निति तत्प्राप्यकारित्वेऽपि । अथ संबंधेऽपि यस्यैवादृष्टेनोपभोगाय संस्कृतं श्रोत्रं स एवोपलभते नान्यस्तद्देशस्थोऽपि । यथा नगरस्थितोऽपि तदधिकाराद् भ्रंशितो न सद्धोगं लभत इति । नैतदृस्ति ।
I
मपि सर्वसंबन्धि किं न भवति १ । सर्वैरकरणादिति चेत् । सर्वे किं न कुर्वन्ति ? | " मैनोभिसन्धेरभावादिति चेत् । ननु सर्वव्यापित्वेऽविचलितरूपत्वे नैतद् युज्यते एकस्म मनोभिसन्धिर्नान्यस्येति । तस्मात् यत्किंचिदेतदिति । एतेनोभयसंस्कारोऽपि निरस्त इति ।
२३
२५. नित्यपरमाण्वारब्धस्य घटस्येव नित्यवर्णारब्धस्य क्रमस्यानित्यत्वे 'धैर्णनित्यत्वं कोपयोग ? । अथ वर्णानां वाचकत्वं न क्रमस्य । न हि घटक्रमो वाचको दृष्टः । नैतदस्ति । अन्वयव्यतिरेकाभ्यां हि क्रमस्यैव वाचकत्वं न वर्णानाम्, अन्यथा व्यस्तक्रमाणामपि तदर्थप्रतिपत्तिः स्यात् । क्रमविशिष्टानां वाचकत्वमिति चेत्; न, समर्थविशेषणत्वात् । तस्य च पौरुषेयत्वात् ।
६२६. यच क्रमस्य पेटकुटीदृष्टान्तेन नित्यत्वं व्यावर्णितं तत् सदा जलसंगाबादम्भितम् । तथा हि-क्षा पेटेंकुटी नष्टां कुर्बस्तामेव करोति न पुनरपूर्वामिति । तद्वद्वर्णकमोऽपि मापूर्वः क्रियत इति । यतो दृष्टान्तेऽपि न तथा नित्यत्वं तत् कथं " दृष्टान्तात् "
1
१. 'यानां श्रोत्रा मु० । २. 'oo मु० । ३. कल्पन्ते क० । मृतः पुनर्न जीव सु० क० । ६. मृतः जीवती० अ० 1. ७. क्षणिकसं मु० क० । ९. विरामेऽपि मु० । १०. काशमन्यद्वा यदेव किं ब० । १२. मनोऽभिसंबन्धो नान्यः मु० । मितम् सु० । १६. तत्तु पट्टकृ० मु० १९. कर्म नष्टान्तात् ० ० ।
न्या० ५
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
४. धर्मः मु० । ५. तदा मु० क० । ८. नोपपद्यते ११. सर्वोपल मु० क० ।
१३. वर्णानित्य अ० १४. पट्टकुटी' ब० क० मु० । १५. जाप। १७. पट्टकुटी ब० क० । १८ तस्याऽनित्यत्वं अ० ब० ।
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001047 |
| Book Title | Nyayavatarvartik Vrutti |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Shantyasuri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 525 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010 |
| File Size | 11 MB |