Nyayavatarvartik Vrutti

SR No.: 001047
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Shantyasuri, Dalsukh Malvania
Publisher: Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year: 2002
Total Pages: 525
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size: 11 MB

Page 217

२८
न्यायावतारसूत्रंवार्तिकवृत्तौ
[ १. सामान्यल० परि०
रप्यस्ति । किन्नासन्तं सर्वमेव प्रकाशयतीति चेत् । नं, नियतविषया हि भ्रान्तयो भवन्ति । असदपि कचित् किचित् प्रकाशयतीति । तब कचित् बाह्याते सादृश्यात् भ्रमहेतोः, कचित् विचित्रानुभवाहितवासनाप्रबोधविपर्यासादिति ।
३४. तथा, बाधकमपि समानजातीयं विजातीयं वा विज्ञानं समानकालं भिन्नकालं वा • एकसन्तानवर्ति निसन्तानवर्ति वा, एकविषयं सन्मन्येते । ननु यदेव बाविज्ञाने वस्तु प्रतिभातं तदेव यद्यक्षतं बाधकेऽपि प्रतिभाति तत् कथं तदुबाधकम्, संवादकमेव स्यादित्युकम् । नाक्षतं प्रतिभाति किन्तु यदेव हि मिथ्याज्ञानेन असदाकारारोपेण वस्तु प्रतिपन्नं तदेव बाधकेन तदाकारनिरासेन अन्यथा प्रतीयत इति ।
३५. अथैकं वस्तु उभयविज्ञानगोचरचारि अन्यथाप्रतिभासे सति नास्तीत्युच्यते 10 क्षणिकेत्वाद् वा । त, यतो विज्ञानप्रतिभासभेदवद् अभेदप्रतिभासोऽप्यात्मनोऽस्ति । तथाहि'सदेवेदं वस्तु मम मरीचिकारूपेणेदानीं चकास्ति, यत् पूर्व जलरूपेण प्रतिभातमासीत्' इति । एतच क्षणिकत्वनिराकरणप्रस्तावे प्रतिपादयिष्यामः ।
३६. तथा, तुच्छरूपमभाव मनभ्युपगच्छतां सदसदात्मकवस्तुवादिनां न तत्पक्षक्षेपः क्षतिमावहतीति । ततो वस्तुमाहिप्रमाणं विपर्यस्तप्रमाणान्तरशून्यमात्मानं वेदयमानं स्वमाझ - || मारोपिताऽसदाकारविविकं च प्रतिपद्यमानं ज्ञानं" शेयाभावव्यवहारं प्रवर्तयतीति कथं न बाधकाभावनिश्चय इति ? । तस्मात् स्थितम् 'अबाधितं प्रमाणम्' इति । ततः साधूकम्बाधविवर्जितमिति ।
20
३७. सूक्तमिति प्रमाणोपपद्मम् । लक्ष्यते व्याप्यते प्रामाण्यं तादात्म्यादनेन इति लक्षणमिति । [५]
१. अत एव तद्भावे भावस्तदभावे चौभाव इति दर्शयितुमाह-वेदेश्वरादयइति वेदेश्वरादयो नैव प्रमाणं बाधसंभवात् ।
प्रमाणं बाधवैकल्यादर्हस्तत्त्वार्थवेदनः ॥ ६ ॥
दीनां प्रा
28 माण्यस्य
२. वेद ईश्वर आदिग्रहणात् प्रधानान्तरज्ञानपरिग्रहः । ते न प्रमाणस्, व्यापकावेवेश्वरा- भावात् । तदभावश्च विरोधिसन्निधेः । तदेवाह - बाधसंभवादिति । बाघनम् बाधः । तस्य संभवात् । बाधाबाधयोः परस्परविरोधात् । निमित्तेन निमिचिनं निषेधः । दर्शयति - प्रमाणम् इत्यादि । शक्रादिभ्यः पूजामर्हति इति, यद्वा रागादीन् अरीन् हन्तीति अईन् । तस्त्वम् जीवादयः सप्तपदार्थाः । तान् वेदयतीति "नन्यादिभ्यो युः” । तस्ववेदनेन हि हेतोः सिद्धिं दर्शयति । यत एव तस्ववेदनोऽत एवं तब्ज्ञेयेऽर्त यारोपनिरास इति । एतच सर्वज्ञसिद्धौ दर्शयिष्यते । [६]
१. न्ति । यदपि मु० । २. बाह्यसाह° क० ब० मु० । ३. समानजातीयं वा समानका सु० । समानजातीयं विजातीयं वा समान क० । ४. एकसन्तानवर्ति वा एक मु० । ५. ६. बाष्ये वि० क० मु० । ७. यद्यविकलं बाध ब० । ८. न तथैव प्रति प० । १०. तत्र मु० । ११. प्रमाणं प्रमाणान्तर° मु० । १२. शानज्ञेया° अ० ब० तद्भावे तदभावे वाऽभावः इति मु० । १४. भावेऽभाव इति भ० ब० । १६. 'तस्थारो मु० क० ।
।
मन्यन्ते क० मु० । ९. क्षणिकाता सु० ।
१३. अत एव तद्भावः १५. वेद ब० क० ।