________________
પ્રથમ
આવા પ્રાણીને આ ભવમાં આ દુનિયામાં પણ મોક્ષનું સુખ જ છે, મોક્ષમાં જે મળવાનું છે તેની વાનગી અત્રે જ એ અનુભવી લે છે. પ્રશમસુખને અથી આ હેય, તે પરથી પ્રશમસુખ કેવું હોય તે સમજી લેજે. (૨૩૮) સંસારમાં દખે જ સર્વત્ર છે—
શિિવષયપરિકનિત્યં સુકામેવ જ જ્ઞાવા |
ज्ञात्वा च रागद्वेषात्मकानि दुःखानि संसारे ॥२३९॥ અર્થ––શબ્દ વગેરે વિષયેનું પરિણામ અનિત્ય છે અને તે હોય ત્યારે દુખ જ છે અને તે રાગદ્વેષમય દુઃખો આ સંસારમાં છે. એમ પ્રશમરસમાં મગ્ન પ્રાણી જાણે છે. (૨૩)
વિવેચન—આ ગાથામાં જેમને સાંસારિક પૌગલિક સુખો ગણવામાં આવે છે તે અનિત્ય, દુઃખમય છે, અને જાતે દુઃખ જ છે, એમ સમજી સરખામણીમાં પ્રશમસુખને જ આદરવા યોગ્ય તે જાણે છે.
શબ્દ વગેરે–વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, એ સર્વ ઈદ્રિયજન્ય સુખ પરિણામે નકામાં છે, દુઃખ આપનાર છે, દુઃખમય છે, દુઃખ જ છે. એ તદ્દન નકામાં છે. એમાં જરાસરખું સુખ માનવું તે ખરું સુખ ક્યાં છે તે સમજવાનું આપણું અજ્ઞાન છે. વાસ્તવિક રીતે ઇન્દ્રિયજન્ય સુખ પરિણામે તજવાના હોવાથી અને તે દુઃખમય હોવાથી તે સુખ કહેવાય જ નહિ. એ તે સ્મશાનને લાડુ છે, એમાં એલચીની સુવાસ કે સુખની ગંધ ક્યાંથી હોય? પરિણામે જાય ત્યારે એવી કટુતા મૂકતા જાય કે તેમને દુઃખ કહેવા જ ઉચિત છે.
અનિત્ય—એ સુખે (ઈદ્રિયજન્ય) ચેડા વખતમાં જનાર છે, તેથી હોય ત્યારે પણ સ્થાયી અને હમેશ માટે ન હોવાથી તે સુખના નામને લાયક નથી, પછવાડેથી કચકચાટ કરાવે એવા અનિત્ય સુખને સુખ કેમ કહેવાય ? જવાના છે, કચવાટ અને ઉચાટ કરાવવાના છે. અને હોય ત્યારે એમાં શું સુખ છે? ભૂખ લાગે ત્યારે ખાઈએ એમાં શું સુખ? કામાગ્નિ વધી પડે ત્યારે વિષય સેવીએ એમાં શું સુખ? તરસ લાગે અને પાણી પીવાય એમાં શું સુખ? ના રાગદ્વેષ-આવા માન્યતાના સુખ કાં તે કઈ તરફના આકર્ષણ અથવા શત્રુના સામનાથી થયેલા છે. એમાં સુખ શું? એને સુખ કોણ કહે? રાગદ્વેષના ફરકડા ઉપર રાચી જવું અને તેને કરેલે મારાં-તારાને વિભાગ સ્વીકારે છે તે સરિયામ મૂખતા છે, અંધતા છે, અજ્ઞાન છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
