________________
૮૨૦શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્રપ્રબોધટીકા-૩
છું. “હું” એટલે આત્મા, “એકલો એટલે અન્યના સાથ વિનાનો. “મારું કોઈ નથી એટલે માતા, પિતા, પત્ની, પરિવાર, સગાં, સંબંધીઓ, મિત્રો વગેરે કોઈ પણ મારા-આત્માનાં નથી, કારણ કે તે તો વ્યવહાર-માત્રથી મારાં કહેવાય છે, જ્યારે નિશ્ચયથી જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર જ મારાં છે. વળી હું પણ કોઈનો સગો કે સંબંધી નથી, કારણ કે સગપણ અને સંબંધ દેહને ઘટે છે, પણ આત્માને ઘટતાં નથી. કહ્યું છે કે :
"एकस्य जन्म मरणे, गतयश्च शुभाशुभा भवावर्ते । तस्मादाकालिकहितमेकेनैवात्मनः कार्यम् ॥१४३॥"
-પ્રશમરતિ-પ્રકરણ. સંસાર-ચક્રમાં ફરતાં એકલાને જન્મ-મરણ કરવાં પડે છે અને શુભાશુભ ગતિમાં જવું પડે છે, તેથી આત્માએ પોતે એકલાએ જ પોતાનું અક્ષય આત્મ-હિત સાધવું.”
. આ ભાવના દીનતા-પૂર્વક કરવાની નથી; જેમ કે “હું એકલો છું , એટલે મારું કોઈ સહાયક નથી. “મારું કોઈ નથી એટલે મારું હિત ઇચ્છે કે મને મદદ કરે તેવું કોઈ નથી. “હું પણ કોઈનો નથી એટલે હું કોઈને કામ આવી શકતો નથી, વગેરે. આવી દીનતા ત્યાગ કરવા યોગ્ય છે, કારણ કે આર્તધ્યાનને ઉત્પન્ન કરનારી છે. ઉપર્યુક્ત એકત્વ ભાવના તો સમજણ-પૂર્વક કરવાની છે કે જેથી આત્મા નિજ સ્વરૂપમાં સ્થિર રહે અને જ્ઞાન, દર્શન તથા ચારિત્રને જ પોતાનાં માની તેની આરાધનામાં સ્થિર થાય.
પણ છે....સંગા-વરHI Dરા જ્ઞાન અને દર્શનથી સંયુક્ત એક મારો આત્મા જ શાશ્વત છે અને બીજા બધા સંયોગથી ઉત્પન્ન થયેલા બહિર્ભાવો છે. (એટલે કે તે ક્ષણિક છે.)
દર્શન એટલે સામાન્ય ઉપયોગ અને જ્ઞાન એટલે વિશેષ ઉપયોગ, એ આત્માનો “નિજ-ભાવ' છે અને શાશ્વત છે; જ્યારે કર્મના સંયોગથી ઉત્પન્ન થયેલા સઘળા ભાવો “બહિર્ભાવ' છે, અને ક્ષણિક છે. તેથી ‘નિજભાવમાં સ્થિર થવું એ જ મારા માટે હિતકારી છે.
સંગોમૂતા.....વોલિમિં પરૂા મારા જીવે દુઃખની પરંપરા કર્મ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
