________________
વંદિતુ સૂત્ર ૦૨૧૯ અહીં ‘દેશ' શબ્દથી દિવિરતિવ્રત વડે મર્યાદિત કરેલો દિક્પરિમાણનો એક ભાગ અથવા કોઈ પણ વ્રત-સંબંધી કરવામાં આવેલો સંક્ષેપ સમજવાનો છે. અવકાશ' એટલે અવસ્થાન. અર્થાત કોઈ પણ વ્રતમાં રાખેલી છૂટોને વિશેષ મર્યાદિત કરીને તેના એક ભાગમાં–દેશમાં–સ્થિર થવું, તે “દેશાવકાશિક વ્રત છે તેનું પાલન (એક મુહૂર્તથી માંડીને સંપૂર્ણ અહોરાત્રિ, બે પાંચ દિવસ કે તેથી પણ વધારે સમય માટે) એક શય્યા, એક મકાન કે એક મહોલ્લા વગેરેનો નિયમ કરવાથી તથા પ્રતિદિન નીચેના ચૌદ નિયમો ધારવાથી થઈ શકે છે :
ચિત્ત-વ્યં-વિ-વા -તંવો*-વત્થ–સુમેસુ | વહળ-સી-વિત્રવ°-વંગ –વિરિ– ૨–મત્તે ”
૧. સચિત્ત–નિયમ–શ્રાવકે મુખ્ય વૃત્તિથી સચિત્તના ત્યાગી થવું જોઈએ, છતાં તેમ ન બને ત્યાં સચિત્તનું પરિમાણ નક્કી કરવું કે આટલાં સચિત્ત દ્રવ્યોથી અધિકનો મને ત્યાગ છે. અચિત્ત વસ્તુ વાપરવાથી ચાર પ્રકારના લાભો થાય છે: (૧) સર્વ સચિત્તનો ત્યાગ થાય છે, (૨) રસનેન્દ્રિય જિતાય છે, (૩) કામ-ચેષ્ટાની શાંતિ થાય છે અને (૪) જીવોની હિંસામાંથી બચી શકાય છે.
૨. દ્રવ્ય-નિયમ-(દવ્ય)-“આજના દિવસે હું આટલાં ‘દ્રવ્યોથી અધિક નહિ વાપરું, એવો નિયમ લેવો તે દ્રવ્ય-નિયમ'. અહીં ‘દ્રવ્ય' શબ્દથી પરિણામના અંતરવાળી વસ્તુ ગ્રહણ કરવાની છે. જેમ કે ખીચડી, લાડુ, વડાં અને પાપડ. કેટલાકના મતથી “નામાંતર, સ્વાદાંતર, રૂપાંતર અને પરિણામોતર” વડે દ્રવ્યની ભિન્નતા નક્કી થાય છે.
૩. “વિકૃતિ-નિયમ:- વિગયનો નિયમ શ્રાવક-શ્રાવિકાએ નીચેની છ વિગઈઓનો સંક્ષેપ કરવાનો હોય છે.
(૧) દૂધ, (૨) દહીં, (૩) ધૃત, (૪) તેલ, (૫) ગોળ અને (૬) કડા (તળેલી વસ્તુઓ) આ વિકૃતિઓનો ત્યાગ સાથે તે દરેકના નીવિયાતાનો પણ ત્યાગ થાય છે અને તેમ કરવાની ઇચ્છા ન હોય તો નિયમ લેતી વખતે જ ધારી લેવામાં આવે છે કે “મારે અમુક વિકૃતિનો ત્યાગ છે પણ તેમાં નિવીયાતાની યતના છે'.
૪. “ઉપાનહ-નિયમ–આજના દિવસે આટલાં પગરખાંથી અધિક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
