________________
સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં' સૂત્ર પ૨૩ શ્રી વિ. આ. ભા.માં કહ્યું છે કે :
दीहकाल-रयं जं तु, कम्मं से सियमट्ठहा । सियं धंतं ति सिद्धस्स, सिद्धत्तमुवजायइ ॥३०२९॥
પ્રવાહની અપેક્ષાએ દીર્ધકાળની સ્થિતિવાળું અને સ્વભાવથી આત્માને મલિન કરનારું જે કર્મ તે આઠ પ્રકારે બંધાય છે. આ અષ્ટવિધ બદ્ધ કર્મને બાળી નાખે અર્થાત્ તેનો ક્ષય કરે તે સિદ્ધ કહેવાય છે, કારણ કે તે સિદ્ધની સિદ્ધતા છે.
સિદ્ધ થયેલા જીવોમાં વાસ્તવિક રીતે કોઈ ભેદ હોતો નથી, પરંતુ ભૂતકાળ તથા વર્તમાનકાળની દૃષ્ટિને સમક્ષ રાખવાથી તેમના સંબંધી વિશેષ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. તે માટે તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં જણાવ્યું છે કે :
ક્ષેત્ર-il-mતિ-નિતીર્થ-વારિત્ર-પ્રત્યેવા-વુદ્ધિવોધિતज्ञानावगाहना-ऽन्तर-सङ्ख्याऽल्प-बहुत्वतः साध्याः ।
(અ. ૧૦, સૂ. ૭) (૧) ક્ષેત્ર, (૨) કાલ, (૩) ગતિ, (૪) લિંગ, (૫) તીર્થ, (૬) ચારિત્ર, (૭) પ્રત્યેક બુદ્ધ-બોધિત,, (૮) જ્ઞાન, (૯) અવગાહના, (૧૦) અંતર, (૧૧) સંખ્યા, (૧૨) અલ્પ-બહુત્વ-આ બાર બાબતોથી સિદ્ધજીવોનો વિચાર થઈ શકે છે.
સામાન્ય દૃષ્ટિએ (૧) ક્ષેત્ર-મનુષ્યલોકમાંથી સિદ્ધ થાય છે. (૨) કાળ-બધા કાળમાં સિદ્ધ થાય છે.
(૩) ગતિ-અન્તિમ ભાવથી વિચાર કરતાં મનુષ્યગતિમાંથી સિદ્ધ થાય છે.
(૪) લિંગ-જૈન-લિંગવાળા સિદ્ધ થાય છે, પરલિંગવાળા સિદ્ધ થાય છે અને ગૃહસ્થ-લિંગવાળા પણ સિદ્ધ થાય છે. અથવા સ્ત્રી, પુરુષ અને કૃત્રિમ નપુંસક એમ ત્રણે લિંગવાળા સિદ્ધ થાય છે.
(૫) તીર્થ-તીર્થકરરૂપમાં સિદ્ધ થાય છે અને અતીર્થકરરૂપમાં પણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
