________________
૫૮૦ શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્ર પ્રબોધટીકા-૧
વંદન કરવાથી દર્શન અથવા શ્રદ્ધાનો ગુણ વિકાસ પામે છે. જે વિધિથી દેવને વંદન કરવામાં આવે છે, તેને ચૈત્ય-વંદના (ચેઈયવંદણા) કે ચૈત્યવંદન કહેવાય છે અને જે વિધિથી ગુરુને વંદન કરવામાં આવે છે તેને ગુરુવંદના કે ગુરુવંદન કહેવામાં આવે છે.
ગુરુને વંદન કરવાના પ્રસંગો એકથી વધારે વાર આવે છે. આ બધા પ્રસંગે ગુરુનો યોગ્ય વિનય જળવાઈ રહે અને વંદનની ક્રિયા સમયોચિત રહે, તે માટે તેના ત્રણ પ્રકારો રાખવામાં આવ્યા છે, તે નીચે મુજબ :- (૧) ફિટ્ટાવંદણ, (૨) થોભ-વંદણ અને (૩) બારસાવત્ત-વંદણ. ફિટ્ટા એટલે રસ્તો. તે પરથી રસ્તે ચાલતાં જે વંદન કરવામાં આવે તે ફિટ્ટા-વંદણ. તે બે હાથ જોડીને માથું નમાવવાથી થાય છે. બીજું થોભનંદણ એટલે ઊભા રહીને કરવાનું વંદન. તે બે હાથ, બે જાનુ અને મસ્તક–એમ પાંચ અંગોને નમાવવાથી થાય છે. વર્તમાન સામાચારી પ્રમાણે ત્યાર પછી સુગરસુખશાતા-પૃચ્છા અને અભુઢિઓ સૂત્ર બોલવાથી એ પ્રકારનું વંદન થાય છે. જ્યારે ત્રીજું વંદન ખાસ વિધિપૂર્વક કરેલા બાર આવાઁથી પૂર્ણ બને છે. આ વંદનો અનુક્રમે જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ ગણાય છે.
જઘન્ય વંદન-પ્રસંગે ખાસ સૂત્ર બોલવાનું હોતું નથી, પણ સ્થિUST વંતણિ એટલું બોલાય છે. પછીનાં બે વંદનોમાં ખાસ સૂત્રો બોલાય છે, જેમાં સ્તોભનંદન પ્રસંગે આ સૂર બોલવામાં આવે છે. સામાયિક તથા પ્રતિક્રમણમાં સ્તોભવંદન સૂત્રનો ઉપયોગ ઘણી વાર થાય છે, તથા ચૈત્યવંદન અને બીજી ધાર્મિક ક્રિયાઓમાં પણ તેની જરૂર પડે છે, તેથી આ સૂત્રની ગણના એક અતિ ઉપયોગી સૂત્રમાં થાય છે.
આ સૂત્ર ખમાસમણના નામથી પ્રસિદ્ધ છે.
ગુરુને વંદન ક્યારે ન કરાય અને ક્યારે કરાય તેનો સૂક્ષ્મ રીતે વિચાર થયો છે.
વંદન માટે અનવસર (૧) ગુરુ જયારે ધર્મચિતામાં હોય, (૨) ગુરુનું જયારે વંદન કરનાર ઉપર લક્ષ ન હોય અથવા ઊભા હોય,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
