Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી જયચંદ્ર પણ ચાસ
ભાષાંતર ( અષ્ટ પ્રકારી પૂજાનો મહિમા | વર્ણ વતી સ્થાએ યુક્ત )
Fa)
***************
**
છું. શ્રી હર્ષ પુષ્યામૃત જૈન ગ્રંથમાલા
૧ર૧
**********
***
********
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
%
+
ગણKR - શ્રી હર્ષપુષ્યામૃત જૈન ગ્રંથમાલા-ગ્રંથાંક-૧૨૧
શ્રી મહાવીર જિનેન્દ્રાય નમઃ પૂ. આ. શ્રી વિજય રામૃતસૂરિગુરૂજે નમઃ
છે.
-
--
-
--
-
વિજયચંદ્રકેવલી ચરિત્ર
ભાષાંતર (અષ્ટ પ્રકારી પૂજાને મહિમા વર્ણવતી કથાઓ યુક્ત)
-
--
છે;
-
--
-
છે સહારક છે શ્રી હાલારી વીશા એ સધાયા વેતાંબર મૂર્તિ પૂજક જૈન સંઘ
મુ. ચેલા
--
--
-
-
-
: પ્રકાશિકા : શ્રી હર્ષપુષ્પામૃત જેને ગ્રંથમાલા લાખાબાવળ-શાંતિપુરી (સૌરાષ્ટ્ર) -- - -- - - -- - --
-
-
-
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર સ'. વિ. સં... સને ૨૦૪૦
૨૫૧૦
૧૯૮૩
* આભાર
પ્રાચીન સાહિત્ય પ્રકાશન ચેાજનામાં આ આ ગ્રંથના પ્રકાશન માટે હાલારદેશેાદ્ધારક પૂ. આ. શ્રી વિજયઅમૃતસૂરીશ્વરજી મહારાજાના પટ્ટધર પૂ. આ. શ્રી વિજય જિનેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજના સદુપદેશથી શ્રી હાલારી વીશા એસવાળ શ્વેતાંબર મૂર્તિ પૂજક જૈન સંઘ મુ. ચેલા શ્રી જ્ઞાનખાતા તરફથી સહકાર મત્સ્યેા છે અને આ ગ્રંથ તેમના તરફથી પ્રગટ થાય છે આ સહકાર માટે શ્રી સાંધના આભાર માનીએ છીએ. -પ્રકાશક
ક્રમ
૭
.
૧૦
પ્રથમ આવૃત્તિ
નકલ-૧૦૦૦
અનુક્રમણિકા વિષય
પ્રશ્ન
૧
પૂર્વ પીઠિકા
૧૯
૩૬
૫૫
ગધપૂજા વિષે જયસુર રાજાની કથા ધૂપ પૂજા વિષે વિનય ધરની કથા અક્ષત પૂજા વિષે શુકયુગલની કથા પુષ્પ પૂજા વિષે વણિકપુત્રીની કથા દીપ પૂજા વિષે જિનમતિ તથા ધનશ્રીની કથા ૭૦ નૈવેદ્ય પૂજા વિષે હાલિક (ખેડુત)ની કથા ७८ ફળ પૂજા વિષે કીરયુગલની કથા કલશ પૂજા વિષે બ્રાહ્મણ પુત્રી સે।મશ્રીની કથા ૧૦૦ અવશિષ્ટ પૂજા વિષે સુરપ્રિયની કથા મુદ્રક : સુરેશ પ્રિન્ટરી * વઢત્રાણુ શહેર.
૯૧
૧૦૮
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
અ૫ વક્તવ્ય
શ્રી જિન શાસનની આરાધના કરનારને સુવિદિત છે કે જ્ઞાન અને ક્રિયા બંને સાથે મળીને મુકિતના સાધક બને છે ક્રિયા વિના જ્ઞાન પાંગળું છે અને જ્ઞાન વિના કિયા આંધળી છે. હાવાનલથી બચવા આંધળો કે પાંગળે સમર્થ ન બને, પરંતુ જે બંને એક બીજાના પુરક બને આંધળાને ખંભે પાંગળે બેસે અને માર્ગ બતાવે તે બંને બચી જાય.
એજ રીતે આત્મા સંસાર દાવાનલથી મુક્ત બનવા ઈચ્છે તે તેણે જ્ઞાન અને ક્રિયા એમ બંનેની સાધના કરવી જોઈએ. “જ્ઞાનક્રિયાભ્યાં મોક્ષર–એમ જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે.
શ્રી મુકિતમાર્ગ દાતા જિનેશ્વર દેના ઉપકારને યાદ કરી તેમની ભક્તિ કરનારે હૈયાના ભાવથી અને વિવેક પૂર્વક ઉજમાળ બનવું જોઈએ. ભાવથી ભક્તિ કરનારા ભાવિક આત્માઓના ચરિત્ર શ્રી વિજયચંદ્ર કેવલી ચરિત્રમાં અપાયા છે. મૂળ પ્રાકૃત ભાષામાં આ ચરિત્ર વિક્રમ સંવત ૧૧૨૭માં શ્રી ચંદ્રપ્રભ મહત્તર નામના પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંતે રચેલ છે.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા તરફથી તે પ્રાકૃત ગ્રંથ પ્રગટ થએલ છે, અને તેનું ભાષાંતર વિ. સં. ૧૯૯રમાં પ્રથમ વાર તથા વિ. સં ૧૯૮૦માં બીજી વાર આ સભાએ જ પ્રગટ કરેલ છે.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
(8)
આ ભાષાંતર ઘણું ઉપયેગી હાવાથી અહીં સંસ્થા તરફથી પ્રગટ થાય છે તે અંગે ચેલાના શ્રી હાલારી વીશા ઓસવાળ શ્વે. મૂર્તિપૂજક જૈન સંઘ, જ્ઞાન ખાતેથી સહકાર અપાયા છે તે અનુમેદનીય છે.
ઉપકારીના ઉપકારને અવિચળ સ્મૃતિમાં રાખી કૃતજ્ઞતા પૂર્વક સૌ ધર્મ આરાધનામાં ઉજમાળ ખની શિવસુખ સાધે એજ અભિલાષા.
૨૦૪૦ માગશર વદ-૧૦
અજમેર (વીછીયા) સૌરાષ્ટ્ર
જિનેન્દ્રસૂરિ
00555550055
B ગ્રંથસાર F
तह जिणवरस्स पूआ, सविसेसे सावगाण कायव्वा । स सारोदहिमहणी जणणी निव्वाणमग्गस्स ॥ १ ॥ वर गंध घूत्र चुखुक्खपेहि, कुसुमेहि पवरदीवे हि नेविज्जफल जलेहिय जिणपूआ अट्ठहा भणिया ।। २ ।।
'
સંસાર સાગરનું મંથન કરનારી તથા નિર્વાણુ માની માતા એવી શ્રી જિનેશ્વર દેવની પૂજા શ્રાવકોએ વિશેષતા પૂર્વક કરવી જોઇએ.
શ્રેષ્ઠ ગધ (ચંદન), ધૂપ, અક્ષત અક્ષત, પુષ્પ, દીપક, નૈવેધ ફળ અને જળ એમ આઠ પ્રકારે જિનેશ્વર દેવની પૂજા જણાવી છે.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
અષ્ટપ્રકારી પૂજા ઉપર આઠ દષ્ટાંત યુક્ત શ્રી વિજયચંદ્ર કેવળી
ચરિત્ર
પૂર્વ પીઠિકા. સર્વ દેવ, અસુર, કિનર, વિદ્યાધર અને નરેદ્રોએ જેમના ચરણમાં સ્તુતિ કરેલી છે અને જેમનું સુવર્ણના જેવું સુશોભિત શરીર છે. એવા શ્રી મહાવીર પ્રભુને પ્રણામ કરું છું. કમળના આસન ઉપર બેઠેલી, કમળના જેવા મુખવાળી, કમળના ગર્ભ જેવા વર્ણવાળી અને જગતના જનને સંતોષ આપનારી શ્રી જિનવાણી (સરસ્વતી) ને હું ભક્તિથી નમસ્કાર કરું છું. દોષને અને ગુણને ગ્રહણ કરનારા દુર્જન અને સજજનોને વિવિધ પ્રકારની પૂજાના ફળને બતાવનારૂં શ્રી વિજયચંદ્રકેવળીનું ચરિત્ર હું કહું છું તે સાંભળો.
ભરતક્ષેત્રના મધ્યખંડમાં રત્નપુર નામે એક નગર હતું. તેમાં રિપુમન નામે પ્રખ્યાત રાજા હતા. તેને રૂપમાં સતિ જેવી અને કમળના જેવા નેત્રવાળી અનંગરતિ નામે રાણી હતી. તેની સાથે વિષયસુખ ભોગવતાં તેમને વિજયચંદ્ર નામે એક પુત્ર થશે. તે પુત્ર ચંદ્રની જેમ સર્વ જનના મનને આનંદ આપનારે અને ઘણા દેશની ભાષા જાણવામાં કુશળ થયો.
વિજ્યચંદ્રકુમારને બે રાજપુત્રી સાથે પાણિગ્રહુણ
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરાવ્યું, તેમાં પહેલીનું નામ માનસુંદરી હતું અને બીજીનું નામ કમલશ્રી હતું. તેમનાથી તેને કુરચંદ્ર અને હરિચંદ્ર નામે બે પુત્ર થયા.
એક વખત કઈ સૂરિ વિહાર કરતાં કરતાં ત્યાં આવી ચડયા. તેમને વંદના કરવાને માટે રિપુમર્દન રાજા પરિવાર સહિત ગયા. આચાર્યો સંસારની અસારતા વિષે પ્રતિબંધ આપ્યો. તે સાંભળી વિજયચંદ્રકુમારને રાજ્ય ઉપર બેસાડી રિપુમન રાજાએ તેમની સમીપે દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
રાજા વિજયચંદ્ર કુળક્રમથી આવેલા રાજ્યનું પાલન કરવા લાગ્યા. પ્રાંતે તેમણે કુસુમપુર નામનું નગર હરિચંદ્ર કુમારને આપ્યું. અને સુરપુર નામનું નગર કુરૂચંદ્રને આપ્યું, પછી પોતે કેવળી ભગવંતના ચરણ સમીપે જઈ દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
મહાત્મા અને ગીતાર્થ થયેલા વિજયચંદ્ર મુનિ ગુરૂમહારાજની આજ્ઞાથી ઉગ્ર તપવડે જેમનું અંગ શોષાઈ ગયું છે એવા થયા છતા ગામ તથા ખીણ વડે પંડિત એવી પૃથ્વી પર એકાકી વિહાર કરવા લાગ્યા. તેઓ વર્ષાઋતુમાં ચાર માસ પર્યત સમગ્ર આહારને ત્યાગ કરી પર્વતની ગુફામાં એક પગે ઉભા રહી કાર્યોત્સર્ગ કરતા હતા અને શિશિરઋતુમાં ધીરપણે દુઃસહ શીતને તથા ગીઇમત્ર તુમાં ઉગ્ર આતપને સહન કરતા હતા. હજારે ઉપસર્ગમાં પણ તેઓ પર્વતની જેમ ધ્યાનથી ચલિત થતા નહોતા. એવી રીતે બાર વર્ષ સુધી તપ
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચરીને તેએ અનેક પ્રકારના વૃક્ષાથી મડિત અને રમણિક એવા તુ ગગિરિ ઉપર આવ્યા. ત્યાં એક શિલાત્તલ ઉપર એ મહાસત્ત્વ મુનિ નિશ્ચલ ચિત્ત કરી ચાર ધનઘાતી કર્મોનું ઢલન કરવા માટે શુભ ધ્યાનમાં આરૂઢ થયા. તેમના ઉગ્ર ધ્યાનથી મનમાં વિસ્મય પામીને તેમજ તેમના મડાત્ સત્ત્વથી સ તેષ પામીને વનદેવતાએ તેમના મસ્તક ઉપર પુષ્પની વૃષ્ટિ કરી. અનુક્રમે તે ધીરવીર મહામુનિએ ધ્યાનરૂપ અનિવડે ઘાતીક રૂપ વનને દહન કરી નાખીને લેાકાલેાકને પ્રકાશ કરનારૂ કેવળ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું.... તેમને સર્વોત્તમ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થવાથી તત્કાલ દેવતાઓએ એકઠા થઈ આકાશને આચ્છાદાન કરીને તેમના મસ્તક પર સુગંધી જળથી મિશ્ર એવી પુષ્પાની વૃષ્ટિ કરી; અને દુંદુભિ વગાડવા લાગ્યા. દેવતાઓને સમૂહ સંતુષ્ટ થઈને નૃત્ય કરવા લાગ્યા અને કનરાના સમૂહ વિજયચંદ્નકેવળીના ગુણસમૂહને ગાવા લાગ્યા. પછી તેઓ સંતુષ્ટ થઈને આ પ્રમાણે સ્તુતિ કરવા લાગ્યા કે-હૈ નાથ ! તમે મહામેાહરૂપ મે!ઢા સુભટને જીતી મેાક્ષસુખની લક્ષ્મી ગ્રહણ કરીને આખા જગતમાં જયપટડુ વગડાવ્યે છે.'
આ પ્રમાણે દેવતાઓ જેમની સ્તુતિ કરી રહ્યા છે એવા તે કેવળી દેવ તથા મનુષ્યેાની પદામાં દેવતાએ રચેલા કમળ ઉપર બેસી ધમ દેશના આપવા લાગ્યા “ભા ભવ્યપ્રાણીએ ! આદિ અને અનંત રહિત એવે જીવ આ ચાર ગતિવાળા ધાર સંસારમાં ભટકતાં જિનધર્મીના જ્ઞાનથી રહિત છતા અનેક પ્રકારનાં દુ:ખાને સહન
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરે છે. સુકૃત કર્મથી રહિત એવા પ્રાણીને આ મનુષ્યભવ ચિંતામણિ રત્નની જે દુર્લભ છે. તે મનુષ્યભવ કદિ પ્રાપ્ત થાય છે તેમાં શ્રી જિનેશ્વર ભગવતે કહેલે ધર્મ પ્રાપ્ત થ ઘણે દુર્લભ છે. ધર્મનું મૂળ દયા છે, દયાનું મૂળ શુદ્ધ અને ઉત્તમ જ્ઞાન છે. તે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થતાં પણ ચારિત્રના પરિણામ થવા દુર્લભ છે. તેવા પરિણામ કદિ થાય તે પણ તેમાં ક્ષાયિક ભાવ ઉત્પન્ન થે મુશ્કેલ છે, પરંતુ જે ક્ષાયિક ભાવે ચારિત્રગુણ પ્રગટ થાય તો પછી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે અને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થવાથી અવશ્ય શાશ્વત સુખ મળે છે.” - આ પ્રમાણે કેવળી ભગવંતના મુખકમળમાંથી નીકળેિલા વચનેને સાંભળીને કેટલાએકે દીક્ષા ગ્રહણ કરી અને કેટલાએક શ્રાવકે થયા. પછી દેવ, મનુષ્ય અને કિંમર સર્વે કેવળી ભગવંતને નમી હૃદયમાં હર્ષ પામતા છતા પિતાપિતાને સ્થાનકે ગયા અને દેવેંદ્ર તથા નરેના વૃદથી પૂજિત એવા ભગવાન વિજયચંદ્ર કેવળી પણ ભવિજનરૂપ પોયણાને બંધ કરતા છતા પૃથ્વી ઉપર વિહાર કરવા લાગ્યા.
વિહાર કરતાં કરતાં અન્યદા તેઓ કુસુમપુર નગર સમીપે આવ્યા કે જ્યાં પ્રસિદ્ધ એવો તેમનો પુત્ર હરિચંદ્ર રાજા રાજ્ય કરતા હતા. દેવ સ્થા મનુષ્યએ જેમના ચરણની પૂજા કરેલી છે અને ઘણા શ્રાવક અને સાધુઓના પરિવારથી જેઓ પરવરેલા છે એવા તે મહાત્મા નગરીની
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
બહારના ઉદ્યાનમાં સમૈાસર્યો. ત્યાં દેવ તથા મનુષ્યની પઢામાં દેવતાએ રચેલા સુવર્ણના આસન ઉપર બેસી, દેવતાએ જેમના ચરણકમળની સ્તુતિ કરી રહ્યા છે એવા તેઓ ધર્મદેશના આપવા લાગ્યા.
એ સમયે નગરની બહાર દેવતાએ પૂજેલા પેાતાના પિતાને આવેલા સાંભળી હરિચંદ્રરાજાનાં હૃદયમાં અત્યંત હુ ઉત્પન્ન થયે; એટલે તરત જ નગરના સ્ત્રી-પુરૂષાથી પરિવૃત્ત થઇને તે પેાતાના પિતાને વંદન કરવા માટે ઉદ્યાનમાં આખ્યા. મુનિવરને જોતાં જ તે દૂરથી હસ્તિ ઉપરથી ઉતરી પડયો અને આનદના અશ્રુથી નેત્રને પૂ કરતા છતા તેમની પાસે આવી નમસ્કાર કર્યા. વિજયચંદ્ન કેવળીએ હરિચંદ્રરાજાના મસ્તક ઉપર પેાતાના હાથ મૂકીને કહ્યું કે-હે વત્સ ! તું અમારા આપેલા ધ લાભથી સંસારને નાશ કરનારા થા.' પછી બીજા મુનિઓને પણુ ભક્તિથી નમીને સ`સારથી ભય પામેલે રાજા ગુરૂની પાસે બેસી ધમ સાંભળવા લાગ્યા.
મુનિરાજે પ્રથમ પાંચ મહાવ્રતરૂપ યુતિધમ વિસ્તારથી કહ્યો અને પછી પાંચ અણુવ્રતાદિક બારવ્રતરૂપ શ્રાવકધમ પણ કડી સભળાવ્યેા. પછી કહ્યું કે, ‘શ્રાવકે વિશેષે કરીને જિનપૂજા કરવી, કારણ કે જિનપૂજા સ’સારરૂપ સમુદ્ર મંથન કરનારી છે અને મેાક્ષમા ની ઉત્પાદક છે’ રાજાએ નમીને મુનિરાજને પૂછ્યું કે “હુ સ્વામી ! જિનપૂજા કેટલા પ્રકારની છે અને તે કરવાથી શું
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફળ પ્રાપ્ત થાય છે ? તે કૃપા કરીને કહે।” તેના ઉત્તરમાં કેવળી ભગવંત ખેલ્યા કે-“હે રાજેન્દ્ર ! જિનપૂજા કેટલા પ્રકારની છે અને તે કરવાથી શું ફળ થાય છે તે હું કહું છું સાંભળ——૧ ગંધ, ૨ ધૂપ, ૩ અક્ષત, ૪ પુષ્પ, પ દીપ, ૬ નૈવેદ્ય, છ ફળ અને ૮ જળ-એ આઠ પ્રકારે જિનપૂજા થાય છે. તેમાં પ્રથમ શ્રી જિનેન્દ્રની અ`ધપૂજા કરવાથી પુરૂષ સુગ ંધી શરીર, સુંદરવર્ણ, પ્રશ’સનીય રૂપ, સુખ તથા સૌભાગ્ય પામે છે અને પ્રાંતે પરમપદને પણ પ્રાપ્ત કરે છે. પૂર્વે શ્રી જિનેશ્વરની ગ’ધપૂજા કરવાથી જયસુરરાજાએ સ્ત્રી સહિત તેજ જન્મમાં નિર્વાણપદ પ્રાપ્ત કર્યુ હતુ. તેની કથા નીચે પ્રમાણે
સઁધપૂજા વિષે જયસૂર રાજાની કથા વૈતાઢગિરિની ઉપર દક્ષિણશ્રેણિમાં આવેલા ગજપુર નામનાં નગરમાં જયસૂર નામે વિદ્યાધર રાજા હતા. તેને શુભતિ નામે રાણી હતી. અન્યદા ત્રીજા દેવલેાકમાંથી ચ્યવી ઉત્તમ સ્વપ્તે સૂચવેલે કેઇ સભ્યષ્ટિ દેવતા તેણીના ગર્ભને વિષે ઉત્પન્ન થયા. એકદા રાજાએ રાણીને પૂછ્યું ‘હું કૃદરી ! તમને કેવા ઢહદ થાય છે તે કહેા.’ રાણી બાલી ‘હે સ્વામી ! સાંભળે. મને એવે દાદ થાય છે કે જાણે તમારી સાથે હું અષ્ટાપદ પ્રમુખ તીથે જાઉં અને જિને ́દ્ર પ્રભુની પૂજા કરૂં.' રાણીનાં આવા વચન સાંભળી રાજા તત્કાળ વિમાનમાં બેસાડીને તેને અષ્ટાપદ પર્વત ઉપર લઇ ગયા. ત્યાં વિધિવડે સ્નાન કરીને હૃદયમાં
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
હર્ષ પામતી એવી રાણીએ ઉત્તમ વાજીત્રના શબ્દ થતે પ્રભુની ગંધપૂજા કરી. પછી પિતાને મને રથ પૂર્ણ કરીને પર્વત ઉપરથી ઉતરતાં કે ગહનવૃક્ષના કુંજમાંથી અતિ દુસહ ગંધ તેણીને આવ્યો, એટલે હૃદયમાં વિસ્મય પામીને તેણીએ રાજાને પૂછયું કે હે સ્વામી! ઉત્તમ અને સુગંધી પુષ્પવાળા આ વનમાં આ દુસ્સહ દુર્ગધ કયાંથી આવે છે?” રાજા બે - “હે પ્રિયા ! શું આ તારી આગળ પિતાના ભુજદંડ ઉંચા કરીને શિલાતલ ઉપર કઈ મુનિ ઉભા રહેલા છે. તે તારા જેવામાં નથી આવતા ? પિતાના દેહને ઉર્થ પણે સ્થિર કરી અને નિર્મળ સૂર્યની સામે દષ્ટિ રાખી ઘેર તપસ્યા કરતા આ મુનિ દેવતાઓને પણ ત્રાસ ઉત્પન્ન થાય તેવી રીતે સ્થિત રહેલા છે. સૂર્યના તીણ કિરણેથી જેનું શરીર તપેલું છે અને મળના સમૂહથી જે વ્યાપ્ત છે, એવા તે મુનિના શરીરમાંથી આવે દુસહ ગંધ ઉછળી રહે છે.” તે સાંભળી રાણી બોલી કે–હે સ્વામી! શ્રી જિનેશ્વર ભગવતે જે કે મુનિને ધર્મ તે અતિ ઉત્તમ કહે છે, પરંતુ તે મુનિએ કદિ પ્રાસુક જળ વડે સ્નાન કરતા હોય તે તેમાં શે દેશ છે?” આ પ્રમાણે કહેતી પ્રિયાને રાજાએ કહ્યું કે “હેદયિતા ! એવું બોલે નહિ. સંયમરૂપ જળમાં સ્નાન કરનારા મુનિઓ તે નિત્ય પવિત્ર જ છે.” રાણી બોલી કે જો એમ છે તે પણ આ મુનિને અંગને આપણે પ્રાસુક જળ વડે પંખાળીએ કે જેથી આ દુસહ દુર્ગધ નાશ પામે, આ પ્રમાણેને પિતાની પ્રિયાને નિશ્ચય જણ રાજાએ કમળપત્રના પશ્ચિામાં
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
S.
પવ તના ઝરણમાંથી નીકળતુ પ્રમુક જળ ગ્રહે કર્યુ અને તે જળવડે દુષિત ચિત્તે મુનિવરના દેહને પ્રક્ષાલિત કર્યાં. પછી તેની ઉપર અતિ ઘાટા સુગંધી ગ ધનુ' વિલેપન કર્યું. આ પ્રમાણે કરીને તે અને મુનિવરને વંદના કરી ઉત્તમ વિમાનમાં બેસી આકાશમાર્ગે ઇચ્છિત તીર્થની યાત્રા કરવા ગયા.
અહિં‘મુનિના શરીર પર લગાડેલા સુગધમાં લુબ્ધ થયેલા ભમરાએ સુગાંધી પુષ્પવાળા વનને છોડી દઈને સમકાળે તે સાધુના શરીર ઉપર આવી ગુંજારવ કરવા લાગ્યા અને તે સુગંધના આસ્વાદન માટે ચેાતરફથી તેમના શરીરને ચટકા ભરવા લાગ્યા. ભમરાઓને આવા અતિ દુસ્સહ અને ઘેર ઉપસગ થયા છતાં તે મહામુનિ મેરૂપતની જેમ ધ્યાનથી ક્રિચિત્ ણુ ચળાયમાન થયા નહીં, તેવામાં અનેક તીર્થોને વાદના કરીને એક પક્ષ પછી તે ખેચરરાજા જ્યાં તે મુનિ હતા ત્યાં આવ્યા, એટલે પૂ સ્થાનક જોઇ રાણીએ પૂછ્યુ કે હે સ્વામી ! આપણે જ્યાં પેલા મુનિવરને જોયા હતા. તેજ આ પ્રદેશ લાગે છે પણ તે મુનિ અહી કેમ જોવામાં આવતા નથી ?' રાજાએ પ્રિયાને કહ્યું હું પ્રિયા ! આપણે જે ઠેકાણે મુનિને જોયા હતા ત્યાં એક ધ્રુવવડે ઢાઝેલા ખીલે દેખાય છે.' પછી. વધારે તપાસ કરવા માટે તેએ આકાશમાંથી નીચે ઉતરીને જોવા લાગ્યા તે દુષ્ટ ભમરાએથી અત્યંત પીડા કરાતા મુનિ તેમના જોવામાં આવ્યા. તે જોઈ ખેચરે ચિદંતવ્યું કે
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
c.
અમે મુનિને જે ઉપકાર કર્યા તે ઉલટા અપકાર રૂપ થઈ પડયો છે.' આવુ' ચિંતવી તેણે મુનિના શરીર ઉપરથી બધા ભમરાઓને ઉડાડી મૂકવા. એટલામાં તે જ સમયે ઘેાર ઉપસગને અંતે તે મુનિના ઘાીકના ક્ષય થતાં તેમને સર્વાં દુ:ખના નાશ કરનારૂ ઉત્તમ કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું'. ચાર પ્રકારની દૈનિકાયના દેવતાએ સંતુષ્ટ થઈને ત્યાં આપી કેવળજ્ઞાનને મહિમા કરવા લાગ્યાં. તેમણે મુનિરાજના મસ્તક ઉપર સુગંધી જળથી મિશ્ર એવી પુષ્પ વૃષ્ટિ કરી. જયસૂર રાજા પોતાની રાણી સહિત મુનિના ચરણમાં પડ્યો અને એલ્યું કે ‘હૈ મુનીશ્વર ! અમે તમારા પ્રત્યે જે દુશ્ચરિત કર્યુ છે તે ક્ષમા કરો.’ મુનિ ખેલ્યા “હે રાજા ! તે બાબત તમે મનમાં કાંઈ પણ ખેદ કરશે નહી, કારણ કે જેણે જેવું કમ બાંધ્યુ હોય તેને અવશ્ય ભાગવવું પડે છે, પરંતુ મળથી મલિન એવા મુનિવરને જોઈ જે દુચ્છા કરે છે તે દુચ્છા વડે ખંધાતા કમના ઢાષથી ભવાભવ દુગચ્છા કરવા ચેાગ્ય થાય છે. કહ્યું. છે કે-જેએ મળના પકી અને લિથી મલિન છે, તે પુરૂષા મિલન નથી પણ જેએ પાપપ પ'થી મિલન છે, તેએ જ ખરેખરા આ જીવલેાકમાં મલિન છે.” મુનિનાં આવાં વચન સાંભળી શુભમતિ રાણી ભયભીત થઈને ખેલી કે હું ભગવન્ ! મેં... પાષીણીએ પૂર્વે તમારી દુચ્છા કરી છે.’ આ પ્રમાણે ક્હીને તે વારવાર મુનિના ચરણમાં પડી ખમાવવા લાગી. મુનિએ કહ્યું કે 'હું ભદ્રે ! તુ મનમાં જરા પણ ખેદ કર નહી.'
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
આ પ્રમાણે શુદ્ધ ભાવથી ખમાવતાં તેણીએ પૂર્વે ખાધેલું સવ` ક` શેષવી નાંખ્યુ. તેા પણ એક જન્મમાં અનુ ભવવા જેટલુ ખાકી રહ્યું. પછી કેવળી ભગવતના કહેલા ધમ સાંભળી તેમના ચરણકમળમાં પ્રણામ કરીને જ્યસૂર રાજા પેત્તાની પ્રિયા સહિત પોતાના નગરમાં આવ્યે. જેના દરદ પૂર્ણ થયા છે એવી શુભમતિએ પૂર્વ દિશા જેમ સૂર્યને જન્મ આપે તેમ મનહર સમયે એક ઉત્તમ પુત્રને જન્મ આપ્યા. તેનુ ક્લ્યાણુ’ એવુ નામ પાડ્યું, તે પુત્ર ઉમર લાયક થતાં તેને રાજ્ય આપીને રાજાએ શુભમતિ સણી સહિત ગુરૂ મહારાજ પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી. દીક્ષાને યથા પાળીને રાજાસૌધર્મ દેવલાકમાં દેવતા થશે અને શુભમતિ રાણી પણ મૃત્યુ પામીને તેની દેવાંગના થઇ.
દેવીતુ આયુષ્ય ઓછુ હોવાથી પ્રથમ દેવી દેવ સંબધી સુખ ભેગવી ત્યાંથી ક્યવાને હસ્તિનાપુર નગરમાં જિતશત્રુ રાજાની અતિ રૂપતિ પુત્રી થઈ. તેનુ નામ મદનાવલી રાખવામાં આવ્યું. યૌવનવયમાં દેહની વૃદ્ધિથી જ્યારે તે શાભાને પ્રાપ્ત થઈ ત્યારે રાજા જિતશત્રુએ તેને પરણાવવાને માટે સ્વયંવર કર્યાં. તે સ્વયંવરમાં ઘણા વિદ્યાધર, નિર અને રાજાએ એકઠા થયા; પરતુ તે સને મૂકીને. તે ખાળા શિવપુરના નિવાસી સિહુધ્વજરાજાને વરી. તે રાજાને રામને સીતાની જેમ તે બધા અતઃપુરમાં અતિ વહાલથી અને પ્રાણથી પશુ પ્રિય થઈ પડી. રાજા એને
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ ઉપગાર માનતા હતા કે “આ રાજકન્યા મોટા મેટા વિદ્યાધરને મૂકીને પાદચારી એવા મને સ્વયંવરમાં કરી છે.
રાજાની સાથે વિષયસુખને અનુભવતી એવી મદનાવળીને અન્યદા મુનિને દુર્ગછા કરવાથી પૂર્વે જે કર્મ ઉપાર્જન કર્યું હતું તે ઉદયમાં આવ્યું તેથી તેણીને દેહમાંથી એ દુસહ દુર્ગધ છુટવા લાગે કે જેથી સર્વ નગરજને શું શું કરતા છતા ત્યાંથી નાસી જવા લાગ્યા. આ જોઈને રાજા સિંહધ્વજના હૃદયમાં અત્યંત દુખ ઉત્પન્ન થયું. તેણે પ્રવિણ વદને તેને બતાવી, પરંતુ તેઓએ પણ તેને દૂરથી જ તજી દીધી. આ પ્રમાણે થવાથી રાજાએ શેર અટવીમાં એક મોટે મહેલ બંધાવીને તેમાં તેને રાખી. ત્યાં રાજસુભટે દૂર રહીને તેની સંભાળ શખવા લાગ્યા. આવા દુસહ દુર્ગધથી દુઃખિત થયેલી રાણી ત્યાં રહી છતી ચિંતવવા લાગી કે “દુષ્ટ દેવે મારા શરીરને આવું કરી નાખ્યું તેથી મારા જીવિતને ધિક્કાર છે ! મેં પૂર્વભવે અતિ દારૂણ પાપકર્મ કરેલું હશે, કે જેથી મારા દેહની આવી સ્થિતિ થઈ, તે હવે તે માટે તે સમ્યફ પ્રકારે સહન કરવું, વિશેષ વિલાપ કરવાથી શું થવાનું છે !” આ પ્રમાણે ચિરકાળ ચિંતવી તેણએ પિતાના હૃદયને ધીરજ આપી. એકદા અત્યંત દુઃખથી જેનું શરીર ભરપૂર છે એવી તે રાણી પોતાના મહેલમાં પલંગ ઉપર એકતી બેઠી છે તેવામાં તેના મહેલના ગેખ ઉપર એક શુક પક્ષીનું જોડું બેઠેલું તે જોવામાં આવ્યું. રાણીને સાંભળતાં શુક પક્ષીને તેની પ્રિયા સુડીએ કહ્યું કે હે સ્વામી !
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
મને કેઈક રમણીક કથા કહે.” તે સાંભળી મનાવલીએ સંતુષ્ટ થઈ ચિંતવ્યું કે “આ સારું થયું. આ સુડી સુડો કાંઈક આનંદની વાત કરશે તે મને પણ દુઃખમાં જરા વિદ મળશે. પછી તે શુક પક્ષીએ પિતાની પ્રિયાને કહ્યું કે “તને એક કપિત કથા કહું તે સાંભળ. પક્ષિણ બોલી કે હે નાથ ! મને કલ્પિત કથા કરતાં કેઈનું સાચું ચરિત્ર કહીને સંતેષ આપે. એટલે સુડો ચરિત્ર કહેવા લાગ્યું. તેમાં જયસૂર રાજા, તેની શુભમતિ નામે રાણી, તેઓનું અષ્ટાપદ પર્વત ઉપર જવું, ત્યાં માર્ગે કરેલી મુનિવરની દુર્ગ છા, સુગંધી વિલેપન, તેથી થયેલ મુનિને ઉપસર્ગ, શુભમતિએ કરેલ પશ્ચાત્તાપ, પ્રાંતે લીધેલી દીક્ષા, ત્યાંથી દેવલેકમાં ગમન, ત્યાંથી દેવીનું અવવું અને મદનાવણી થવું- ત્યાં સુધી શુભમતિ રાષ્ટ્રનું સર્વ ચરિત્ર તેણે કહી સંભળાવ્યું. આ પ્રમાણે પિતાનું પૂર્વ ભવનું ચરિત્ર સાંભળીને મદનાવલીને જાતિસ્મરણ થવાથી તેને પૂર્વ જન્મનું સ્મરણ થઈ આવ્યું અને તે પોતાના આત્માની નિંદા કરવા લાગી. પછી તેણીએ મનમાં ચિંતવ્યું કે “આ શુક પક્ષીએ મારૂં જ સર્વ ચરિત્ર કહ્યું છે, હવે આગળ તે શું કહે છે તે સાંભળું.” એવામાં પક્ષિણી બોલી કે “હે નાથ ! તે મનાવી હમણું કયાં રહે છે ?” શુક બેલ“ભદ્ર! જે, આ તારી આગળ પલંગ પર બેઠેલી છે તે મનાવલી જ છે. તે મૂઢ સ્ત્રીએ પૂર્વભવે જે સાધુની દુર્ગ
છા કરી હતી, તેથી આ ભવમાં તેનું શરીર અત્યંત દુર્ગચ્છા ઉપજે તેવું થઈ ગયું છે. હવે જે તે સાત દિવસ
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
સુધી ત્રણ કાળ ઉત્તમ ગંધવડે શ્રી જિનેશ્વરની પૂજા કરે તે આ દુખમાંથી મુક્ત થાય તેમ છે.”
મદનાવલીએ આ પ્રમાણે પિતાનું દુઃખ દૂર થવાને ઉપાય સાંભળવાથી પ્રસન્ન થઈને પિતાના સર્વ આભરણે તે શુકમિથુન તરફ નાખ્યા. એટલામાં તે તે શુકપક્ષીનું મિથુન તત્કાળ અદશ્ય થઈ ગયું. તે જોઈ વિરમય પામીને રાણી ચિંતવવા લાગી કે “આ શુકપક્ષીએ મારૂં ચરિત્ર શી રીતે જાણ્યું તેની ખબર પડતી નથી, તેથી તેને વિશેષ વૃત્તાંત કઈ જ્ઞાની મળશે તે પૂછી જોઈશ. પરંતુ તેના કહેવા પ્રમાણે હું શુદ્ધ બુદ્ધિવડે શ્રી જિનેન્દ્ર ભગવંતની ગંધપૂજા કરૂં.” આ પ્રમાણે ચિંતવીને તે સુગંધી દ્રવ્યવડે જિનેશ્વરની પૂજા કરવા લાગી. તેથી મંત્રવડે પિશાચીની જેમ તેણીના દેહમાંથી દુર્ગધ નષ્ટ થઈ ગયે પિતાના દેહમાંથી સર્વ દુર્ગધ નષ્ટ થયેલ જોઈ તેના નેત્રમાં આનંદના અશ્રુ ભરાઈ ગયા. મદનાવાળીના સમીપ ભાગમાં રહેનારા અનુચરેએ રાજા પાસે જઈને વધામણ આપી કે “હે સ્વામી ! આપના પુણ્યથી દેવી દુર્ગધ રહિત થઈ ગયા છે. તે વચન સાંભળી રાજા જાણે અમૃતનું સિંચન થયું હોય તે સતેષ પામ્યા અને તે અનુચરેને ઘણું દાન આપીને સંતુષ્ટ કર્યા. પછી તરત જ તે રાણીની પાસે ગયે. ત્યાં તેને તદ્દન નિરોગી જોઈ તે બહુ સંતુષ્ટ થયે. પછી રાજા પરમ સનેહવટે તેણુને ગજેન્દ્ર ઉપર બેસાડી આનંદપૂર્વક રાજમહેલમાં લઈ આવ્યા અને આખા નગરમાં મેટે મહોત્સવ કરાવ્યું.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવે રાજા આનંદિત મને દેવી પાસે બેઠે છે તેવામાં ઉઘાનપાળે આવીને ખબર આપ્યા -“હે દેવ! આપણું મને રમ નામના ઉદ્યાનમાં અમરતેજ નામના મુનિ પતિને
કાલકને પ્રકાશ કરનારૂં કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું છે.” તે સાંભળી હદયમાં અત્યંત હર્ષ પામેલી દેવીએ રાજાને કહ્યું- હે હવામી! ચાલતા મહોત્સવમાં આ પરમ મહાત્સવ થસે છે, માટે આપણા સર્વ નગરજનેને લઈને તેમની સમીપ વંદન કરવા જવું યોગ્ય છે. રાજાએ તે વાત કબુલ કરી અને તે સર્વ પરિવાર સાથે મુનિવરની પાસે આવ્યા. પછી કેવળી ભરાવંતના ચરણકમળમાં પરિજન સહિત નમરકાર કરીને ધર્મ સાંભળવા માટે તેમના ચરણની સમીપ બેઠે. મુનિરાજે દેશના દેવા માંડી.
દેશનાને અંતે યોગ્ય અવસર જોઈને મનાવીએ મુનિજને પૂછ્યું કે “હે ભગવન ! જેણે મને દુઃખીને પ્રતિબંધ આપે તે શુકપક્ષી કોણ હતા ?” મુનીશ્વર બોલ્યા- હે ભદ્ર! એ તારે પૂર્વભવને સ્વામી દેવતા હતા, તે તીર્થકર ભગવંત પાસેથી તારૂં સવિશેષ ચરિત્ર સાંભળીને તારાં દુશ્મને નાશ કરવા સારૂં કીયુગળનું રૂપ ધારણ કરીને તેને પ્રતિબંધ કરવા આવ્યું હતું. રાણીએ સંતુષ્ટ થઈ પુનઃ પુછ્યું કે “હે ભગવન્! આ દેવતાઓના સમૂહમાં તે દેવ જે હોય તે મને બતાવે. મારા મનમાં તેમને જોવાનું કૌતુક છે. કેવળી બોલ્યા ભદ્ર! જે આ મણિરત્નમય કુંડળના આભૂષણવાળે જે દેવતા તારી
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
૫
આગળ બેઠે છે તે તારા પૂર્વ ભવને સ્વામી છે. પછી રાણી તે દેવતાની પાસે જઈને બેલી– તમે મને પ્રતિબધિત કરી તે ઘણું સારું કર્યું તમારા ઉપકારનો બદલો વાળવાને હું સમર્થ નથી.” તે દેવતા બે – હે ભદ્ર! આજથી સાતમે દિવસે હું અહિંથી આવીને ખેચરને પુત્ર થઈશ. તેમાં જરા પણ સંદેહ નથી. તે વખત તારે આવીને મને પ્રતિબંધ આપ.” રાણીએ તે વચન અંગીકાર કર્યું, અને કહ્યું કે “જે મને જ્ઞાન થશે તે હું જરૂર તમને પ્રતિબંધ કરીશ. તે વિષે મનમાં જરા પણ શંકા રાખશો નહીં.” આ પ્રમાણે ઉત્તર સાંભળીને તે દેવ બીજા દેવતાઓની સાથે પિતાને સ્થાનકે ગયે.
દેવના ગયા પછી રાણીએ મધુર વચને રાજાને કહ્યું કે “હે નાથ ! મેં પ્રથમ દેવ સંબંધી સુખ ભોગવ્યું, વળી તમારી સાથે મનુષ્ય સંબધી સુખ પણ ભોગવ્યું, હવે હું સર્વ દુઃખને ક્ષય કરવા ઈચ્છું છું, માટે દીક્ષા લેવાની મને રજા આપો. રાજા બે કે દૈવયેગે હાથમાં આવેલું રત્ન પડી ગયું અને પાછું તે હાથમાં આવ્યું, તે પછી કયે વિચક્ષણ પુરૂષ તેને છોડી દે?' રાણી બોલી-હે સ્વામી! તમારું હૃદય હું જાણું છું, તથાપિ મને પ્રતિબંધ કરે નહીં, કારણ કે સંગ અને વિયાગ તે આ સંસારમાં કોને નથી થતાં?” અત્યંત સ્નેહના મેહથી મૂઢ થયેલે રાજા તેને ઉત્તર આપવા વિચાર કરતા હતા તેવામાં તે તેણીએ તત્કાળ ગુરૂમહારાજ પાસે જઈ દીક્ષા
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રહણ કરી. તે જોઈ અશ્રુજળથી જેનાં નેત્ર પૂરાઈ ગયાં છે એ રાજા પ્રથમ મુનિવરને નમીને પછી ગફ ગત્ વાણીવડે બાલતે મદનાળીને પણ નમ્યું; અને પુનઃ ગુરૂના મુખથી ધર્મ સાંભળી પિતાને ઘેર આવ્યું. પછી વિશેષપણે જેનધર્મ આચરવા લાગે.
આ મનાવળી પણ બીજી આર્યાએની સાથે વિહાર કરવા લાગી અને શુદ્ધ ભાવથી ઉગ્ર તપસ્યા કરવા લાગી. - પેલે દેવતા સ્વર્ગલેકમાંથી ચ્યવને પવન નામના બેચરને પુત્ર થયે. તેનું નામ મૃગાંક પાડવામાં આવ્યું. અનુક્રમે તે વનગુણથી સંપન્ન થયે. એક વખતે આર્યા મદનાવાળી રાત્રે પોતાના આશ્રમના દ્વાર આગળ નિશ્ચળ ધ્યાનમાં રહેલી હતી. તે વખતે દિવ્ય વિમાનમાં બેસીને આકાશમાર્ગે જતા મૃગાંકકુમારના જોવામાં આવી. સુવર્ણ તથા મણિમય આભૂષણેથી જેનું શરીર વિભૂષિત છે એ તે કુમાર પિતાની વિદ્યાધરણની સમૃદ્ધિને દર્શાવતે સતે મનાવળીની પાસે આવીને કહેવા લાગ્યું કે
હે કૃશદરી ! આવું ઉગ્ર તપ શા માટે કરે છે? જે તને ભોગસુખની ઈચ્છા હોય તે હું કહું તે સાંભળ. હું મૃગાંક નામે ખેચરકુમાર છું અને રત્નમાળાનું પાણિગ્રહણ કરવા માટે જાઉં છું. માર્ગે જતાં તું મારા જેવામાં આવી છે તે આ ઉત્તમ વિમાનમાં તું બેસી જા. મારે રત્નમાળાનું કાંઈ કામ નથી. તું મારી સાથે ખેચરનગરમાં આવીને ઉત્તમ સુખભેગ ભેગવ.”
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
આ પ્રમાણે અનેક જાતનાં ખુશામત ભરેલાં વચને તેણે કહ્યા તથાપિ મેરૂપર્વતની ચુલિકાની જેમ મદનાવળી આર્યો પેાત!ના સત્વથી જરા પણ ચળાયમાન થયા નહી. જેમ જેમ પૂર્વ જન્મના સ્નેહવડે વિદ્યાધરકુમાર તેની આગળ કામવિકાર દર્શાવવા લાગ્યા તેમ તેમ તે ગુરુ સત્ત્વવડે શુભ ધ્યાનમાં વિશેષ આરૂઢ થતા ગયા. પછી મેહથી મૂઢ થયેલા તે વિદ્યાધરકુમાર તેને અનુકૂળ ઉપસગ કરવા લાગ્યા, તેવામાં તે તેને નિળ કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. એટલે દેવતાઓએ આવીને કેવળજ્ઞાનને મહાત્સવ કર્યા; અને તેના મસ્તક ઉપર પુષ્પની વૃષ્ટિ કરી. તે જોઈ વિદ્યાધરકુમાર હૃદયમાં વિસ્મય પામ્યા છતા તેમના મુખની સામું જોઇ રહ્યો. અવસરે કેવળી ખેલ્યા કે-“તું પ્રથમ ખેચર થઇને પાછે મારી સાથે દેવલેાકેમાં પણ વસ્યા હતા, ત્યાંથી ચ્યવીને પાછા ખેચર થયા છે; તથાપિ તુ' મારી સ્નેહને છોડતા નથી; પરંતુ હે મહાશય ! હવે સ`સારના કારણરૂપ માહુને છેડી દે, અને એકચિત્ત થઇને ધર્મને વિષે ઉદ્યમ કર.”
આવા કેવળીનાં વચને સાંભળીને તેને પૂર્વ જન્મના સંબંધ યાદ આવ્યેા. તેથી તત્કાળ તે સંવેગને પ્રાપ્ત થયા અને તેણે પેાતાના કેશના પેાતાના હાથે જ લેચ કર્યા. પછી કેવળીના ચરણમાં નમીને એલ્ચા કે હું ભગવતી ! તમે અંગીકાર કરેલ વચન સત્ય કર્યું છે. વળી મને પ્રતિષેધ પમાડીને મારા પ્રત્યુપકાર પણ
..
કર્યા છે.'
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८
આ પ્રમાણે કહીને તે ખેચરે તરત જ જૈન દીક્ષા ગ્રહણ કરી. પછી ઉગ્ર તપવડે કર્મોના ક્ષય કરીને તે શાશ્વત સ્થાન (માક્ષ) ને પ્રાપ્ત થયા.
આ મદનાવળી પણ કેવળી પર્યાયને પાળી અનેક ભવ્યજનાને પ્રતિઐાધ પમાડી શાશ્વત સુખને પ્રાપ્ત થયા. “અગરૂ, ચંદન, કપૂર તથા ખીજા સુગ ંધી દ્રવ્યે વડે જે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની પૂજા કરે છે તે મનાવળીની જેમ ઇંદ્રોથી પૂજાય છે.”
इति गंधपूजा विषये जयसूरमदनावली कथानक प्रथम' समाप्तम्
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધૂપપૂજા વિષે વિનયંધરની કથા.
જે પુરૂષ કસ્તુરી, ચંદન, અગરૂ, કપૂર અને સુગંધી ગંધવાળા ધૂપથી શ્રી જિનચંદ્રની પૂજા કરે છે તે પુરૂષ દેવતાઓના સ્વામી ઈદ્રોથી પૂજાય છે. પૂર્વે વિનયંધર નામે કુમાર શ્રી જિનેશ્વરની ધૂપપૂજાવડે ભક્તિ કરવાથી દેવ અને મનુષ્યને પૂજવા ગ્ય થઈ સાતમે ભવે મોક્ષસુખ પામ્યું હતું. તેની કથા આ પ્રમાણે –
શ્રીપતનપુર નામના નગરમાં વજસિંહ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા. ચોતરફ પિતાના પ્રતાપને પ્રસારતે તે રાજા શત્રુ રૂપ ગજેન્દ્રોમાં સિંહ જે હતું. તેના સર્વ અંતઃપુરમાં હૃદયને હરનારી કમળા અને વિમળા નામે બે રાણીઓ હતી. નિર્મળ ગુણવાળી તે બન્ને રાણી જાણે રાજાની જયપતાકા હોય તેવી લાગતી હતી. અન્યદા બન્ને રાણીના ઉદરથી કમળ અને વિમળ નામે બે સુંદર અંગવાળા પુત્ર દેવગે એક જ દિવસે જમ્યા. આથી વિસ્મય પામીને રાજાએ કોઈ નિમિત્તિયાને પૂછ્યું કે “આ એક સાથે જન્મેલા બે પુત્રોમાં મારા રાજ્યપદને યોગ્ય કર્યો પુત્ર થશે ?' વિમળારાણીએ સેવાભક્તિથી વશ કરેલા તે નિમિત્તિયાએ કહ્યું કે “તમારી કમળા રાણીને પુત્ર જે રાયપદે આવશે તે તમારૂં સર્વ રાજ્ય નાશ પામી જશે. બાકી તમારી વિમળા રાણીને પુત્ર સર્વ લક્ષણ તથા
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
ગુણાથી યુક્ત છે અને તેના શરીર પર નિર્મળ ગુણરત્ના જણાય છે; માટે તે કુમાર તમારા રાજ્યના રધર થવાને ચેાગ્ય છે.’નિમિત્તિયાનાં આવાં વચનથી પ્રછન્ન ક્રોધી પ્રવળિત થયેલા રાજાએ કમળાના કુમાર કમળને અરણ્યમાં મૂકી દેવા માટે પેાતાના પુરુષાને આજ્ઞા કરી. તે રાત્રિએ કમળાની પાસે આવ્યા અને રૂદન કરતી એવી કમળાના ખેાળામાંથી દશ દિવસના બાળકને ઉપાડી લઈને તેએ નગરની બહાર નીકળી અરણ્યમાં ચાલ્યા ગયા. પછી તેને જંગલમાં મૂકી દઈ પાછા આવીને તે પુરૂષાએ રાજાને જણાવ્યુ કે ‘હે સ્વામી ! અમે કુમારને તેવે ઠેકાણે મૂકયો છે કે જ્યાં રહેવાથી તે ક્ષણવાર પણ જીવી શકે નહીં.” તેમનાં આવાં વચન સાંભળીને રાજાના નેત્ર અશ્રુજળથી પૂરાઈ ગયાં. પછી પશ્ચાત્તાપથી હણાયેલા રાજાએ તે પુત્રને જલાંજલી આપી. પુત્રના વિરહથી દુઃખવડે ભરપૂર થયેલા હૃદયવાળી કમળાએ એવુ રૂદન કર્યું કે હૃદયમાં કરૂણા આવવાથી નગ લેાકેાને પણ તેણે રાવરાવી દીધાં.
અહીં અરણ્યમાં પડેલા તે બાળકને માંપિડ જાણીને કૈાઇ ભારડ પક્ષી ચાંચમાં લઇ આકાશમાં ઉડયું. તે ખીજા ભારડ પક્ષીના જોવામાં આવ્યુ. તે બંને પક્ષી પરસ્પર તે બાળકને ઝુટવા લાગ્યા. તેની ઝપટમાં તે ખાળક પહેલા ભારડના ચંચુપટમાંથી છુટી જઇને નીચે કાઈ કુવામાં પડડ્યો. તે કુવામાં પૂર્વે ગ્રીષ્મૠતુના અત્યંત તાપથી પિડિત થયેલે અતિ તૃષાતુર કોઈ પુરૂષ જળ પીવા આવતાં પડી ગયેલા હતા. તેણે પાતાના દેહંથી કાંતિથી કુવાની
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧
અંદર તરફ ઉઘાત કરતા તે બાળકને ઉલ્કાના સમૂહની જેમ અંદર પડત દીઠે, એટલે તે બાળક જળમાં ડુબે તે અગાઉ તેણે ભૂજાદંડ વડે ઝીલી લઈને પિતા જેમ પુત્રને છાતી ઉપર રાખે તેમ તે બાળકને છાતી ઉપર થાપિત કર્યો. પછી તે વિચારવા લાગ્યો કે હવે અહીં મને મૃત્યુ પામવાનું દુઃખ લાગતું નથી; પણ આ બાળક મારા વિના અહીં શી રીતે જીવશે? તેની ચિંતા થાય છે, અથવા એ વિચાર શા માટે કરે? કારણ કે મારાથી કાંઈ એને જીવાડી શકાય તેમ નથી. પ્રાણી માત્ર પૂર્વ કર્મના વેગથી જ જીવે છે. આ પ્રમાણે તે પછી હૃદય ઉપર બાળકને રાખીને ચિંતવે છે તેવામાં સુબંધુ નામે કઈ સાર્થવાહ તે અરણ્યમાં આવી ચડ્યો.
અહીં કુવામાં સુધાથી પીડિત થયેલ બાળક પિલા પંથીને ગળે વળગીને પિતાના દુઃખશલ્યને પ્રગટ કરતે છતે કરૂણ સ્વરે રૂદન કરવા લાગ્યું. તેને તે જોઈને પેલા પથિકને બહુ દુઃખ લાગી આવ્યું, તેથી તે પણ બાળકને પોતાના મેળામાં બેસાડીને છુટે સ્વરે રૂદન કરવા લાગે, તેવામાં પિલા સાથે વાહન પુરૂષે જળ ભરવાને માટે ત્યાં આવ્યા. તેઓએ કુવામાં થતો રૂદનને શબ્દ સાંભળે, એટલે તે સર્વ વૃત્તાંત તેમણે સાર્થવાહ પાસે જઈને જણાવ્યું. તે સાંભળી સાર્થવાહ કેટલાક પુરૂષની સાથે ત્યાં આવ્યું અને તેણે આદરપૂર્વક બુદ્ધિની કુશળતાથી કઈ અગવડે તે બાળક સહિત પેલા પથિકને કુવા
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
બહાર કાઢો. બહાર નીકળવાથી મનમાં હર્ષ પામીને પિલા પુરૂષે સાર્થવાહને પ્રણામ કર્યું, અને કહ્યું કે-“તમે આ બાળકને તેમજ મને મહું જીવિતદાન આપ્યું છે.” સાર્થવાહે પૂછ્યું કે “તમે કેણ છે? અને આ બાળક કોને છે કે જેથી આ બાળકની ઉપર તમને આટલો બધે નેહને પ્રતિબંધ થયેલ છે ?” તે પુરૂષે કહ્યું – હું દારિદ્રના દુઃખથી દુઃખી થઈ દેશાન્તરે નીકળે છું. માર્ગે અત્યંત તૃષા લાગવાથી પીડિત થઈ આ કુવામાં પડી ગયા હતે. આજે આકાશમાંથી કુવામાં પડતાં આ બાળકને મેં દીઠ અને કરૂણું આવવાથી ઝીલી લીધે, ત્યારથી જ મને તેની સાથે સ્નેહને પ્રતિબંધ થયો છે, પરંતુ હું દ્રવ્ય વગરને છું તેથી આ બાળકનું પ્રતિપાલન કરવાને અસમર્થ છું; માટે તે સત્ય પુરૂષ! આ બાળક હું તમને સોંપું છું, તમે તેને ગ્રહણ કરે.” સાર્થવાહે મનમાં હર્ષ પામીને તરત જ બાળકને ગ્રહણ કર્યો અને પેલા પુરૂષને એટલું દાન આપ્યું કે જેથી તે પણ દ્રવ્યવાન . સાર્થવાહે બાળકનું વિનયંધર એવું નામ રાખી તેને પિતાની પ્રિયતમાને સોંપી દિધે. તે સ્ત્રી પણ અત્યંત નેહથી તેનું પુત્રવત્ પાલન કરવા લાગી. સાર્થવાહ હંમેશાં પ્રયાણ કરતો છતે વિનલંધરને વઈને ત્યાંથી આગળ ચાલ્યું, અને થડા દિવસમાં પિતાના કાંચનપુર નામના નગરમાં આવી પહોંચ્યા.
વિનયંધરકુમાર જે કે સાર્થવાહના પુત્ર જેવો લાગતે હતે તથાપિ લે કે તેને સાર્થવાહનો સેવક કહીને જ બેલાવતા હતા. લેકેનાં આવા વચનથી વિનયંધર મનમાં
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
અત્યંત દુભાવા લાગ્યા, કારણ કે પરગૃહવાસી કયા પુરૂષ તેવી સ્થિતિમાં રહેતાં દુ:ખાય નહી ?
એકઢાં તે વિનય ધર રમતા રમતા કઈ જિનગૃહ પાસે આવી ચડયો. ત્યાં કાઇ મુનિનાં મુખથી જિનેશ્વરની ધૂપપૂજા કરવા સબંધી ઉપદેશ તેણે આ પ્રમાણે સાંભળ્યે કે-‘કસ્તુરી, ચંદન, અગરૂ અને કપૂર વિગેરે સુગંધી ધૂપ અને પુષ્પાથી જે શ્રી જિનચ ંદ્રની પૂજા કરે છે તે દેવતાએના ઈંદ્રોથી પૂજાય છે.' આવાં મુનિનાં વચને સાંભળીને વિનય ધરે ચિ ંતવ્યું કે ‘જેએ નિત્ય શ્રી જિનેશ્વર ભગવત્તની ઉત્તમ ધૂપપૂજા કરે છે. તેઓને ધન્ય છે. હું તે એક દિવસ પણ તેવી જિનપૂજા કરવાને સમથ થતા નથી, તેથી મારા જેવા ધર્મથી હીનના જન્મને ધિક્કાર છે.'
આ પ્રમાણે ચિતવતા બાળક પેાતાને ઘેર આવ્યેા. તે અવસરે કાઈ ગાંધીએ આવીને સા વાહને સુગંધી ધૂપ અણુ કર્યો. સાઈવાડે તે ધૂપના જુદા જુદા પડીકાં અધાવીને સ સેવાને વહેંચી દીધા, તેમાંથી એક પડીકુ વિનય ધરને પણ મળવાથી તે હૃયમાં બહુ સંતુષ્ટ થયેા. ખીજા પરિજનાએ તે ધૂપ ચંડકાદિ દેવતાઓની પાસે દહન કર્યું અને વિનયધર તે તે ધૂપ લઈને સંધ્યાકાળે જિનભવનમાં ગયા. ત્યાં જઇ હાથ પગ ધેાઇ વસ્ર વડે નાસિકા બાંધીને તેણે એ ઉત્તમ ગ્રૂપ પ્રભુની આગળ દહન કર્યું. એ ઉત્તમ ધૂપની સુગધ પૃથ્વી અને આકાશમાં સત્ર મસરી ગઇ. પછી એ ધીર પુરૂષ ધૂપના કડુચ્છ (પધાણું)
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
હાથમાં રાખીને એવી પ્રતિજ્ઞા કરી કે ‘આ પધાણામાં રહેલા ધૂપ જ્યાં સુધી દહન થઈ રહે નહીં ત્યાં સુધી પ્રાણાંત ઉપસર્ગ થાય તે પણ મારે આ સ્થાનેથી ખસવું નહી’
તે સમયે ધૂપના સુગંધથી લુબ્ધ થયેલી કેાઇ ક્ષણીએ આકાશમાગે ત્યાં આવતાં પેાતાના સ્વામી યક્ષને કહ્યું કે હે સ્વામી ! જુએ, આ યુવાન પુરૂષ શ્રી જિનેશ્વ ભગવંતની આગળ ઉત્તમ ધૂપ બાળે છે. માટે તે યુવાન આવા અતિ સુગ’ધી ગ્રૂપને પ્રભુની આગળ દહન કરીને પેાતાને સ્થાને જાય ત્યાં સુધી ક્ષણવાર આપણા વિમાનને અહી ચૈાભવે.' સ્ત્રીજાતિના હઠને સમજનારા યક્ષને પેાતાનુ વિમાન ત્યાં થેાભાવવુ પડયુ. પછી ચક્ષણીના દુરાગ્રહ જોઇને તેણે ધાયું... કે ‘હુ` કાંઇક ઉપદ્રવ કરીને આ પુરૂષને પેાતાના સ્થાનકથી ચળાયમાન કરૂ કે જેથી મારી સ્ત્રી અહીંથી ગમન કરવા હા પાડે' આ પ્રમાણે વિચારીને તે યક્ષ ભય'કર સર્પનું રૂપ ધારણ કરીને વિનય ધર પાસે આન્યા. યક્ષે રચેલા સપના રૂપને જોઈને બીન્ત સવ લેાકે ત્યાંથી નાસી ગયા, એકલે વિનય પર ત્યાં સ્થિત રહ્યો. તે જોઇને યક્ષે દિલમાં રાષ લાવી ચિ ંતવ્યુ' કે ‘મારા ભયકર રૂપથી મૃત્યુની શંકા પામીને બીજા સર્વે તા નાસી ગયા, પણ માત્ર એકલે વિનય ધર પર્યંતની જેમ પેાતાના સ્થાનથી ચળાયમાન થયા નહીં; તેથી હવે હું એવુ કરૂ કે જેથી તે પેાતાનુ જીવિત પણ છોડી હૈં, અર્થાત્ મરણ પામે.’ આવું વિચારી તે યક્ષ સર્પને રૂપે વિનય ધરના
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
શરીરે વીટાઇ વળ્યે, અને અંગમાં ભરડા Łઇ તેના હાડને મરડી નાખી ઘણી પીડા ઉત્પન્ન કરી; તથાપિ તે વિનય ધર પેાતાના સ્થાનથી લગરમાત્ર ચલિત થયે નહીં, તેની આવી દઢતા જોઈને યક્ષ તેનાપર સંતુષ્ટ થયા અને તેની આગળ પ્રત્યક્ષ થઈને તેણે કહ્યું કે હું ભદ્ર ! તારા સત્યથી હું... જીતાઇ ગયા છું, તેથી તારી જે ઈચ્છા હૈાય તે માગી લે.' વિનય ધરે ધૂપ મળી રહેવાથી પાતાની પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ થઈ હતી એટલે તેને નમસ્કાર કરીને કહ્યું કે આપનું દર્શન થયું, એથી મને સર્વ વસ્તુ પ્રાપ્ત થઇ ચૂકી છે.’ આ સાંભળી યક્ષ અધિક સંતુષ્ટ થઈને આવ્યે હૈ સત્પુરૂષ ! એવુ વચન ખેલીશ નહી, જે ઈચ્છા હાય તે માગી લે. કારણ કે દેવતાએ' દર્શન નિષ્ફળ થતુ નથી.' આ પ્રમાણે કહીને હૃદયમાં અતિ પામેલા તે યક્ષે તેના માગ્યા શિવાય સના વિષને નાશ કરે તેવુ એક રત્ન વિનયધરને આપ્યું; અને ખીજુ જે જોઈએ તે માગી લેવા કહ્યું, એટલે વિનય ધરે નમસ્કાર કરીને કહ્યું કે ‘મારૂં દાસપણું દૂર કરો અને મારૂં કુળ પ્રગટ કરે. યક્ષ ‘વથાસ્તુ’ એમ કહીને તત્કાળ અંતર્ધ્યાન થઈ ગયા.
પછી વિનય ધરે પ્રભુને નમન કરી ભક્તિથી આ પ્રમાણે કહ્યું “હું પ્રભુ! અજ્ઞાનથી અંધ એવા હું તમારા ગુણુરૂપી માર્ગમાં જવાને સમર્થ નથી. તથાપિ હૈ જિન ! તમને ધૂપદાન કરવાથી કિં તેના અધિકારી હ· થાઉં એમ જણાય છે.' આ પ્રમાણે પ્રભુની સ્તુતિ કરી વારંવાર ભાવ
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬
પૂર્ણાંક પ્રણામ કરીને આત્માને કૃતાર્થી માનતે વિનય ધર પેાતાને ઘેર આવ્યેા.
હવે તે નગરના રત્નરથ નામે રાજા હતા; તેને કનકપ્રભા નામે રાણી હતી; તેમને ભાનુમતી નામે એક કન્યા હતી. તે કન્યા ઘણા પુત્રાની ઉપર થયેલી હાવાથી શાને અત્યંત વહાલી છે. દૈવયેાગે કોઈ ઉગ્ર સપે તે કન્યાને ડૅશ કર્યો એટલે ટાડા, દાડા, રાજપુત્રીને સસ્પે કરડી’” એવા કાલાહલ શબ્દ બધા રાજભુવનમાં વ્યાપી રહ્યો. તે સાંભળી ‘અરે! શું થયું? એમ ખેલતા અને નેત્રજળથી કપેાળભાગને ન્હેવરાવતા રાજા પરિજનની સાથે કન્યાના ભવનમાં દોડી આવ્યેા. ત્યાં કન્યાને સુકા કાષ્ટાની જેમ નિશ્ચેષ્ટ સ્થિતિમાં પડેલી જોઈ રાજાની આંખ મીચાઇ ગઈ અને તે પૃથ્વી ઉપર પડી ગયા. ક્ષત ઉપર ખાર પડવા જેવુ આ રાજા સંબંધી દુઃખ જાણી અંતઃપુર સહિત લેાકેા ઉંચે સ્વરે આ કરવા લાગ્યા. પછી રાજાના અંગ ઉપર ચંદનજળનું સિ ંચન કરવાથી તે સચેત થયા એટલે તેણે સર્પના વિષને નાશ કરવા માટે અનેક વૈદ્યોને ખેાલાવ્યા; પરતુ તેએએ પણ પેાતાના ઉપાય કામ ન લાગવાથી હાથ ખ ંખેર્યા, એટલે રાજા નિશ્ચેષ્ટ થયેલી કન્યાને મૃત્યુ પામેલી જાણીને વાજિંત્રોના નાદ સાથે સ્મશાનમાં લઈ ગયા. ત્યાં ચંદનના કાર્ડની ચિંતા રચીને તેની ઉપર રાજકન્યાને સુવાડી, અને અગ્નિ પણ મૂકવા માટે પાસે લાવ્યા, તેવામાં પેલા વિનય પર ફાઇ ગામ
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७
જઈને પાછો આવતાં તે માર્ગ નીકળ્યે ત્યાં તેણે રાજાને અને લેાકેાને સ્મશાનમા રૂદન કરતાં જોયાં. તે જોઇ કાઇ પુરૂષને તેણે પૂછ્યું. કે આ રાન્ત અને લેાકા કેમ રૂવે છે ?' એટલે તે પુરૂષ રાજકન્યા સ ંબધી ખા વૃતાંત તેની આગળ જણાવ્યે. તે સાંભળી વિનય ધરે તેને કહ્યું કે ‘જા, તારા રાજાને જઇને કહે કે કાઈ પુરૂષ રાજકન્યાને જીવિત આપે છે.' તેણે જઇને રાજાને કહ્યું કે કોઈ પુરૂષ કહે છે કે ‘હું રાજકન્યાને જીવિત આપું,' તે વચન સાંભળી હૃદયમાં હર્ષ પામેલા રાજાએ તરત જ તેને પેાતાની પાસે ખેલાવ્યા અને કહ્યું કે ‘જો તું એને જીવિતવ્ય આપે તે હું તને એ કન્યા અને અર્ધું રાજ્ય પુ; વળી વિશેષમાં જે કાંઇ તુ કહે તે સ વધારે શું કહું! મારે જીવ માગે તે તે પણ આપું.' રાજાનાં આવાં વચન સાંભળી વિનયધરે નમીને જણાવ્યુ કે ‘હે દેવ ! એવું ખેલા નહીં. જ્યારે તમારૂં કાર્ય સિદ્ધ થાય, ત્યારે જે તમને યુક્ત લાગે તે કરજો.’ પછી વિનય ધર ચિતા પાસે આવ્યા અને કહ્યું કે એ કન્યાને બહાર કાઢીને મારી પાસે લાવા.’ એટલે રાજસેવકાએ તત્કાળ તેને ચિતામાંથી કાઢી; અને ઘણા લેાકેાની સમક્ષ વિનય ધર પાસે લાવીને સુવાડી. વિનય ધરે અક્ષત ને પુષ્પથી યુક્ત એવું ગામયનું મંડળ રચાવીને તેમાં તેને મૂકાવી. પછી યક્ષનુ મરણુ કરીને પેલા રત્નવાળા જળનું' તે રાજપુત્રોં ઉપર સિચન કર્યું. કન્યાના ગાત્ર ઉપર રત્નજળનું સિંચન થતાં જ તે સચેત થઇ અને પાસે રહેલા લેાકેાની સામુ જોવા લાગી. તેને
આપું.
*
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
સચેષ્ટ થયેલી જોઈને રાજાએ તેને પિતાના મેળામાં બેસાડી, અને આનંદથી ઉકેલી અશ્રુજળની ધારા વડે તેનું પ્રક્ષાલન કરવા લાગ્યા. પછી રાજાએ ગદ્દગદ્દ વાણુએ રાજકન્યાને પૂછ્યું કે “વત્સ ! તારા શરીરમાં કાંઈ પીડા થાય છે?” રાજકન્યાએ કહ્યું કે “મને કાંઈ પીડા થતી નથી, પણ આ ચિતા શા માટે રચેલી છે? આ સ્મશાનભૂમિમાં હું ક્યાંથી? આ માંડવી તેના માટે તૈયાર કરેલી છે. અને આ લોકે દુઃખી થયા હોય તેમ મારી પાસે કેમ રૂવે છે?' તે સાંભળી નેત્રમાં અશ્રુજળ લાવીને રાજા બે-“હે પુત્રી ! તને સર્પે દંશી હતી. તું તદ્દન નિચેછટ થઈ ગઈ હતી. સર્વ વૈદ્યએ તને તજી દીધી હતી. અને તેને ગતપ્રાણ જાણીને આ માંડવીમાં બેસાડી અમે અહીં રમશાનમાં તને લાવ્યા હતા. આ ચિતા પણ તારે માટે રચાવી હતી. તેવામાં નિષ્કારણવત્સલ એવા આ પુરૂષે તને પ્રાણ આપ્યા છે. તે સાંભળી રાજકન્યા બેલી કે-જે એણે મને પ્રાણ આપ્યા છે. તે હું પણ મારા પ્રાણ તેને અર્પણ કરું છું.” રાજાએ કહ્યું કે “બહુ સારું પછી રાજા તે રાજકન્યાને હાથી ઉપર બેસાડી વિનયંધર સહિત પિતાના દરબારમાં લાવ્યું, અને નગરમાં ફરીવાર તેને જન્મોત્સવ કરાવ્યા.
પછી રાજાએ પોતાના મંત્રીને વિનયંધરને મૂળ વૃત્તાંત તથા તેની કુળની શુદ્ધિ વિષે પૂછયું. મંત્રીએ કહ્યું કે “એ સુબંધુ સાર્થ વાહને કિકર છે, તેથી તેને મૂળ
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯
વૃત્તાંત તે જાણ હશે.” રાજાએ સુબંધુને લાવીને પુછ્યું એટલે તેણે કહ્યું કે એની મૂળ શુદ્ધિ કઈ પણ જાણતા નથી. મને તે એ એક કુવામાંથી મળે છે.” આમ કહીને કુવા સંબંધી બધે વૃત્તાંત તેણે કહી સંભળવ્યું. તે સાંભળી રાજા જાણે વજથી હણાયે હેય તેમ દુઃખી થઈ ચિંતા કરવા લાગ્યું કે “જેનું કુળ પણ જાણવામાં નથી તેને હું મારી પુત્રી શી રીતે આપું? અને કન્યા આપવાની પ્રતિજ્ઞા કરીને જે હવે કન્યા ન આપું તે હું અસત્યવાદી કહેવાઉં.” આ પ્રમાણે રાજાનું મન ડોળાયમાન થવા લાગ્યું, તેવામાં પેલા યક્ષે પ્રત્યક્ષ થઈને રાજાને કહ્યું કે “હે રાજન ! આ વિનયંધર પિતનપુરના રાજા વજસિંહને કુમાર છે. કમલારાણીનાં ગર્ભમાં ઉત્પન થયેલ છે. જન્મતાં જ તેના પિતાએ વનમાં તજી દીધું હતું, ત્યાંથી ભારપક્ષીએ ઉપાડ્યો હતે અને તેની ચાંચમાંથી છટકીને તે કુવામાં પડ્યો હતો, તે કુવામાં પ્રથમથી પડેલા કે પુરૂષે તેને ઝીલી લીધું હતું. પછી જ્યારે તે કુવામાંથી બહાર નીકળે ત્યારે તેણે એ બાળક આ સાથે વાહને અર્પણ કર્યો હતો. આ પ્રમાણે સર્વ વૃત્તાંત કહીને તે યક્ષ અંતધ્યાન થઈ ગયે.
આ પ્રમાણેનાં યક્ષનાં વચન સાંભળી રાજા હૃદયમાં હર્ષ પામીને બેલી ઉઠ્યો કે “અહે! આ તે મારી બેન કમલાને પુત્ર હોવાથી મારે ભાણેજ થાય છે. પછી હૃદયમાં આનંદ ધરી તેણે પિતાની કન્યા વિનયંધરને આપી. વિનમંધર તે રાજકયા ભાનુમતિને મોટી સમૃદ્ધિ સાથે
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
પરણ્યા, તે સાથે તેને જિને દ્રપૂજાના પ્રભાવથી મેટુ રાજ્ય પ્રાપ્ત થયું, પેાતાના વંશની શુદ્ધિ થઈ અને સેવકપણુ નાશ પામ્યું.
પછી પેાતાના પિતાની ઉપર ઘણા ક્રાયને ધારણ કરતા વિનય ધર માઢું સૈન્ય લઇને પે।તનપુર તરફ ચાલ્યું. અનુક્રમે અવિછિન્ન પ્રયાણ કરતા વિનય ધર પાતનપુર પાસે પહેાંચ્યા, એટલે તેની માતા કમલાનું વામ અંગ તથા વામલેાચન ફરકવા લાગ્યું. પેાતાને પુત્ર આવે છે તે હકીકત નહીં જાણતા એવેા રાજા વસિંહુ કાઈ રાળ સૈન્ય સહિત ચડી આવ્યા છે એમ જાણી કવચ ધારણ કરીને સામે યુદ્ધ કરવા નીકળ્યેા. પિતાપુત્રની વચ્ચે એવુ મેટુ યુદ્ધ થયુ કે જેમાં હસ્તીએના સંઘટ્ટથી સુભટ કચરાઈ જવા લાગ્યા અને સુભટાના હાથમાં રહેલા ભાલાના અગ્રભાગથી હસ્તીએના સમૂહ ભેઢાવા લાગ્યા. છેવટે રાજાએ નિઃશકપણે પેાતાના પુત્રની ઉપર ખાણની પ્રક્તિ છોડવા માંડી કે જે લેાહવાળી શરપક્તિ તેના વક્ષઃસ્થળ ઉપર આવીને પડી. વિનય ધરે સશકપણું આવૃષ્ટિ કરી કે જેથી તેના પિતાના રથ ઉપરની ધ્વજા તથા છત્ર ભાંગી પડયા અને ખાણપક્તિ દૂર જઇને પડી. પછી રાજાએ અત્યંત ક્રાધાયમાન થઈને પેાતાના ધનુષ્ય ઉપર ખાણુ ચડાવ્યુ, એટલે પેલાયો આવીને તેને સ્થભિત કરી દ્વીધે. તેથી તે ચિત્રમાં આલેખેલા હાય તેવા થઇ રહ્યો. તે વખતે અભ્ય તરના તાપથી તપેલા રાજાના શરીર ઉપર ચ ંદનનુ
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧
વિલેપન કરવાનું રાજસેવક બેલ્યા, એટલે વિનયંધરે હસતાં હસતાં કહ્યું કે “ચંદનનું વિલેપન કરવું રહેવા દઈને તેને અશુચિનું વિલેપન કરે કે જેથી તેના દેહમાં રહેલે તાપ નાશ પામે.” તે વખતે પેલા યક્ષે વિનયંધરને કહ્યું કે “હે વત્સ! એવું વચન બેલ નહીં. જો કે એણે તને તજી દીધેલ છે તે પણ તે તારો પિતા છે. યક્ષે રાજાને કહ્યું કે “હે રાજન ! તમે પરાભવ પામવાથી થયેલા સંતાપને છોડી ઘો. આ વિનયંધર તમારે પુત્ર છે કે જેને તમે અરણ્યમાં મુકાવી દીધો હતો. આ પ્રમાણેનાં યક્ષનાં વચન સાંભળી જાણે અમૃતથી સિંચિત થયે હેાય તેમ રાજા અત્યંત આનંદ પામે. વિનયંધરે પણ તેમની પાસે જઈ પ્રણામ કરીને પોતાના અવિનયની ક્ષમા માગી. પિતાએ પુત્રને આલિંગન કર્યું અને સ્નેહથી મસ્તક ઉપર ચુંબન કર્યું. પછી કહ્યું કે “હે વત્સ! મેં તારી ઉપર જે દુચેષ્ટા કરી છે તે સર્વની ક્ષમા કરજે.”
આ વાર્તાની નગરમાં ખબર પડવાથી સ્તનમાંથી દુધની ધારાને છોડતી વિનયંધરની માતા દુરથી ત્યાં દેડી આવી અને વાછરડાને ગાય હેત બતાવે તેમ પ્રીતિપૂર્વક આલિંગન કરીને પુત્રના મુખ ઉપર ચુંબન કરવા લાગી. તે સાથે કહેવા લાગી કે “તે સ્ત્રીને ધન્ય છે કે જેણે તને ઉત્કંગમાં રાખીને સ્તનપાન કરાવ્યું.” આ પ્રમાણે કહેતી કમલા પિતાના જન્મને ધિક્કારવા લાગી.
રાજાએ પિતાના નગરમાં પુત્રના આવવાને ઉત્સવ
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
કરાવ્યું. પછી તેને પિતાનું રાજ્ય આપવાની ઈચ્છાથી કહ્યું કે- “હે પુત્ર! તું આ રાજ્યને ગ્રહણ કર, એટલે હું શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની કહેલી દીક્ષા અંગીકાર કરૂં. આ રાજ્યને ધિક્કાર છે કે જેને માટે પિતાના પુત્રને મેં ભરરાત્રે વનમાં તજી દીધો હતો. પિતાનાં આવાં વચન સાંભળીને વિનયંધર બે “હે પિતાજી! જેવી રીતે તમને આ રાજ્ય તજી દેવામાં હું વૈરાગ્યનો હેતુ થયેલ છે, તેવી જ રીતે મને તમે વૈરાગ્યના હેતુ થયેલા છે, તેથી હું પણ તમારી સાથે દીક્ષા ગ્રહણ કરીશ માટે આ રાજ્ય વિમલકુમારને જ આપો.વિનયંધરને આવો નિશ્ચય જાણને રાજાએ પિતાનું રાજ્ય વિમલકુમારને આપ્યું અને વિનયંધરે પિતાનું રાજ્ય પિતાના પાળક સાર્થવાહને આપી પિતાની સાથે જ વિજયસૂરિની પાસે દિક્ષા લીધી. ઉગ્ર તપસ્યા કરી સંયમમાં ઉદ્યમવંત એવા તે બને પિતા અને પુત્ર કાળ કરીને મહેંદ્ર દેવલોકમાં દેવતા થયા. | દેવ સંબંધી સુખ ભેળવીને આયુષ્યને ક્ષય થતાં તે બને ત્યાંથી ચવ્યા. તેમાં જે પિતાને જીવ હતા તે ક્ષેમપુર નામના નગરમાં પૂર્ણચદ્ર નામે રાજા થયે અને જે પુત્રને જીવ હતું તે તેજ નગરમાં ક્ષેમકર નામના શ્રેડીની સ્ત્રી વિનયવતીના ગર્ભમાં પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયે. તે જન્મે ત્યારથી જ વિશુદ્ધ શરીરવાળે હતો અને તેના નિર્મળ અંગમાંથી નિરંતર એ સુગંધ ઉછળતે
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩
હતા કે જેથી તેને સર્વ પરિજનવગ પણ સુગધિત તે હતા. એ શ્રેષ્ઠીપુત્રને નિરંતર ધૂપથી સુગંધી રહેતા જાણી તેને પસાર એવા નામથી લેાકેા ખેલાવતા હતા. તેનું નામ પણ પસાર પ્રખ્યાત થયું.
એકદા રૃપસારના સુગંધી દેહથી સુગંધી થયેલા લેાકેા રાજભવનમાં જતાં ત્યાં પણ સુગધના વિસ્તારથી વિસ્મય પામેલા રાજાએ તેને પૂછ્યું' કે દેવતાઓને પણ વતૃભ એવે સુગંધી ધૃપ તમને ક્યાંથી પ્રાપ્ત થયે છે કે જે ધૂપના ગષથી તમારા વજ્રો પણ સુગ ધમય થઇ ગયાં હાય તેમ લાગે છે.” લેાકેાએ કહ્યું- હું. સ્વામી! અમારાં વસા કાંઈ ધૂપમા ધૂપિત કરેલાં નથી પણ માત્ર ધૂપસારના દેહથી અમે તેવા ધૂપિત થઈ ગયા છીએ.’ આ પ્રમાણેની વાત સાંભળીને રાજાની રાણીએ પણ પેાતાના વજ્ર ધૂપસારના દેહથી સુગંધી કરાવવા પ્રવતી. રાજાને ધૂપસારની ઈર્ષ્યા થઇ આવી, એટલે તેને રાજસભામાં ખેલાવીને પૂછ્યું કે ‘કેવી જાતના ધૂપથી આવેલા ગધ તારા શરીરમાંથી ઉછળે છે.’ ગધસારે કહ્યું હે સ્વામી ! આ કાઈ જાતના ધૂપની સુગંધ નથી પણ મારા શરીરમાંથી જ આવી સ્વાભાવિક સુગ ંધ નીકળે છે.’ તે સાંભળી રાજાએ રૂષ્ટમાન થઈને પેાતાના પુરૂષોને આજ્ઞા કરી કે આ ગધસારના શરીર ઉપર અચ ચેાપડીને નગરના મધ્યમાં ઉભા રાખા કે જેથી તેના દેહમાંથી બધી સુગંધ નાશ પામે. રાજાની આવી આજ્ઞા થતાં રાજપુરૂષાએ તરત તે પ્રમાણે કર્યુ .
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
હવે પેલે યક્ષ તથા યક્ષિણે જે કે વિનયંધર ઉપર પ્રસન્ન થયા હતા તે ત્યાંથી ચ્યવી મનુષ્યજન્મ પામી જૈનધર્મ પાળીને પાછા તે બન્ને દેવલેકમાં ઉત્પન્ન થયા હતા. તે બન્ને દેવતાઓએ કોઈ કેવલી ભગવંત પાસે જતાં માર્ગમાં ધૂપસારને અત્યંત અશુચિથી લીપેલે જે એટલે અવધિજ્ઞાનવડે તેને ઓળખીને પૂર્વભવના સ્નેહથી તેમણે તેની ઉપર સુગંધી જળ અને પુરુષની દૃષ્ટિ કરી; તેથી ધૂપસારના શરીરમાંથી દશે દિશાઓના ભાગને સુગંધી કરતી અને સર્વ લેકને આનંદ આપતી સુગંધ વિશેષ પ્રકારે ઉછળવા લાગી. આ વૃત્તાંત જાણીને રાજા ભય પામે છતે તેની પાસે આવ્યું અને પગે પડીને પિતાને અપરાધ ખમાવવા લાગ્યા. રાજાએ કહ્યું“હે યશસ્વી ! મેં તમારા ઉપર જે દુશ્ચરિત કર્યું તે સર્વ ક્ષમા કરે.” ગંધસાર બાલ્યા-”હે રાજેન્દ્ર ! તેમાં આપને અલ્પ પણ દેષ નથી. સર્વ પ્રાણ પિતે પૂર્વે કરેલાં શુભાશુભ કર્મને જ અનુભવે છે.” “પસારના આવા અસદશ ચરિત્રથી રાજા હૃદયમાં બહુ વિસ્મય પામ્યો. તેણે ચિંતવ્યું કે “આ વિષે કેવળી ભગવંત પાસે જઈને પૂછી જોઉં, પછી રાજા પિતાના પરિજનવ સહિત અને ધૂપસાર પોતાના કુટુંબી સહિત કેવળી પાસે આવ્યા અને કેવળીને પ્રણામ કરી હર્ષિત થઈને પાસે બેઠા.
કેવળીભગવંતે કહેલ ધર્મોપદેશ સાંભળ્યા પછી રાજાએ નમસ્કાર કરીને પૂછયું કે-“હે ભગવાન ! આ ધૂપસારે પૂર્વભવમાં શું પુણ્ય ઉપાર્જન કર્યું છે કે જેથી
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
તેના દેહમાંથી હંમેશાં આવા સુગધ ઉછળ્યા કરે છે? અને મારે તેના પર શે। પૂર્વ જીવને દ્વેષ છે કે જેથી મે તે નિરપરાધી છતાં તેના શરીર ઉપર અશુચિનુ વિલેપન કરાવ્યું? વળી દેવતાઓને શું કારણુ હતુ કે જેથી તેમણે તેના ઉપર સુગંધી જળ તથા પુષ્પની વૃદ્ધિ કરી ? આ બધી આાબતનું મને બહુ કૌતુક રહ્યા કરે છે, તેથી તેનું કારણ કૃપા કરીને કહેા.” રાજાએ કરેલા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં તે મહાત્મા મુનિ ખેલ્યા કે ‘આ ગ્રૂપસારે આ જમની પહેલાં ત્રીજે ભવે :શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે ઉત્તમ ધૂપ ઉખેળ્યેા હતા અને દૃઢ પ્રતિજ્ઞા પાળી હતી. તે જન્મમાં આ પસાર તારા પુત્ર હતા.” ઈત્યાદિ સર્વ વૃત્તાંત કેવળીએ રાજાને કહી સંભળાવ્યે, પછી જણાવ્યું કે ‘એણે પૂર્વભવમાં તારી સાથે સંગ્રામ કરતાં તને અચિવિલેપન કરવાનું કહ્યું હતું, તેથી આ ભવમાં તેણે તારાથી તેવા વિપાક મેળવ્યા છે.’ કેવળીના મુખથી આ પ્રમાણેનાં વચને સાંભળી ધૂપસારને જાતિસ્મરણજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયુ' અને ધર્મો ઉપર અત્યંત બહુમાન આવ્યું. પછી ધૂપસારે ધની પૂર્ણ શ્રદ્ધા થવાથી સ` સ્નેહ સંબંધ છેઢવાને માટે રાજા સહિત દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
તપ, સંયમ અને નિયમમાં તત્પર એવા ગ્રૂપસાર દીક્ષા પાળી આયુષ્યના ક્ષય થવાથી મરણ પામીને પહેલા જૈવેયકમાં દેવતા થયા. ત્યાથી આવીને મનુષ્ય અને દેવતા થઈ અનુક્રમે સાતમે ભદ્રે શાશ્વત સ્થાનને પ્રાપ્ત કરશે. इति धूप पूजा कथा सम्मत.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
અક્ષતપૂજા વિષે શુકયુગલ કથા.
શ્રી જિદ્ર પ્રભુની આગળ અખંડિત અને સ્ફટિક જેવા ઉજ્વળ અક્ષતની ત્રણ ઢગલી કરનારા પુરૂષે અખંડિત સુખને પામે છે, જેમ શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની આગળ અક્ષતનાં ત્રણ પુંજ કરનાર એવા શુકપક્ષીના ડાએ અખંડિત એવું શાશ્વત સુખ પ્રાપ્ત કર્યું હતું.
આ ભરતક્ષેત્રમાં શ્રીપુરનગર નામે નગર હતું, તેની બહાર ઉદ્યાનમાં દેવતાના વિમાન જેવું સુંદર શ્રી ઋષભદેવ ભગવાનનું એક મંદિર હતું. તે મંદિરની આગળ ઉત્તમ છાયાવાળું એક આંબાનું વૃક્ષ હતું. તે વૃક્ષ ઉપર પરસ્પર નેહવાળું એક શુકપક્ષીનું જોડું રહેતું હતું. એક વખતે શુકપક્ષીની સ્ત્રીએ પોતાના પતિ શુકપક્ષીને કહ્યું કે-“હે સ્વામી! મને એ દેહદ થયે છે કે આ શાળના ક્ષેત્રની મંજરી ખાઉં; તેથી આ શાળના ક્ષેત્રમાંથી મંજરી મને લાવી આપો.” શુકપક્ષીએ કહ્યું-પ્રિયા ! આ શ્રીકાંત રાજાનું ક્ષેત્ર છે અને એ ક્ષેત્રમાંથી જે મંજરી લે તેનું મસ્તક લેવામાં આવે છે. ?” પક્ષિણીએ કહ્યું- હે સ્વામી ! તમારે જે બીજે કઈ બીકણ પુરૂષ નહીં હોય કે જે પિતાના જીવના લેભથી પિતાની સ્ત્રીનું મરણ ઈચ્છે. આ પ્રમાણે જ્યારે સુડીએ કહ્યું ત્યારે પિતાના જીવિતની પણ ઉપેક્ષા કરીને તે શુકપક્ષી શાળના ક્ષેત્રમાં
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૩૭
જઈ મંજરી લઈ આવ્યા. એવી રીતે પ્રતિદિવસ પુરૂષ ક્ષેત્રની રક્ષા કરતા હતાં છતાં પણ એ પક્ષી સુડીના કહેવાથી મંજરી લાવવા લાગ્યા.
એક દિવસે તે શાળિક્ષેત્રમાં રાજા શ્રીકાંત આવી ચડે. તેણે તે ક્ષેત્રને એક વિભાગ પક્ષીએ ચુંટેલે જે. રાજાએ તે શાળાક્ષેત્રનાં રક્ષકને આદર સહિત પૂછ્યું કે
આ ક્ષેત્રમાં અહીં પક્ષીઓએ વિનાશ કરેલો કેમ દેખાય છે?” રક્ષક બે -“સ્વામી ! એક શુકપક્ષી શાળની મંજરી લેવાને હંમેશાં આવે છે. અમે દઢ રીતે રક્ષણ કરીએ છીએ તથાપિ તે ચોરની જેમ લઈને તત્કાળ નાશી જાય છે. રાજા બે - “પાશ માંડીને તેને પકડી મારી પાસે લાવે, હું તે દુષ્ટને ચોરની જેમ હણશ.” રાજાની આજ્ઞાથી એક દિવસ તે ક્ષેત્રરક્ષક પુરૂષે પેલા શુકપક્ષીને સુના જતાં પાશમાં પકડી લીધે, અને રાજા પાસે લઈ જવા ચાલ્યા. તે જોઈ અશ્રુજળથી જેના ને પૂર્ણ ભરેલા છે એવી સુ પણ તે પુરૂષની પછવાડે દેવ અને તે દુખિની સુડી પેલા રાજપુરૂષની સાથે રાજભુવનમાં પહોંચી. સભાસ્થાનમાં બેઠેલ રાજાને રાજપુરૂષે આવીને વિજ્ઞપ્તિ કરી કે “હે સ્વામી ! પિલા શુકપક્ષીને ચોરની જેમ બાંધીને અહીં લાગે છું.” રાજા તેને જોઈ હાથમાં ખગ લઈ જે મારવા જાય છે, તેવામાં પેલી સુલ તત્કાળ પિતાના પતિની વચમાં આવીને પડી; અને બેલી કે “હે રાજન ! નિશંક થઈને મારા દેહ ઉપર પ્રહાર કરો અને મારા માટે પિતાના
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૩૮
જીવિતને આપનાર અને મારા સ્વામીને છેડી મૂકે. તમારા શાળીના ક્ષેત્રની મંજરી ખાવાને મને દેહ થયા હતા, તેથી મારે માટે પોતાનાં શરીરને તૃણ સમાન ગણીને આ મારા સ્વામી તે મંજરી લાવી આપતા હતા. તે સાંભળી રાજા હસીને સુડા પ્રત્યે બેજો-“અરે શુકપક્ષી ! તું જગતમાં પંડિત પક્ષી તરીકે વિખ્યાત છે, તે છતાં સ્ત્રીને માટે જીવિતને નાશ કરવા તૈયાર થયે, ત્યારે તું પંડિત શાને?” તે સાંભળી પક્ષિાનું બોલી. “હે રાજન ! આપ વિચાર કરે, પુરૂષ સ્ત્રીના અનુરાગથી માતાપિતાને તજે છે, દ્રવ્ય તજે છે ઉપરાંત પિતાના જીવિતને પણ ત્યજી દે છે. વ્યસનમાં આસક્ત અને કામખ્ય પુરૂષે શું નથી કરતા? શંકર જેવાએ સ્ત્રીને પિતાના શરીરનો અર્ધ ભાગ અર્પણ કર્યો છે, તે ઈતરજની શી વાત તમે પણ શ્રી દેવીને માટે તમારા જીવતને છોડી દેતા હતા, તેવી જ રીતે બીજા મનુષ્ય પણ છોડી દે છે તે પછી આ કપક્ષીને શે દેશ?”
સુડીનાં આ પ્રમાણેનાં વચને સાંભળી રાજ હૃદયમાં વિરમય પામી ચિંતવવા લાગ્યું કે “આ પ્રાણુએ મારું વૃત્તાંત કયાંથી જાણ્યું ?' આ પ્રમાણે ચિંતવી રાજા બે કે “ભાઈ ! મને સ્ત્રી માટે જીવિત છોડતાં તે કયારે જે હતે? તે બધી વાત કહે મને તે સાંભળવાનું મોટું કૌતુક છે.” સુડી બલી-“સ્વામી! તમને મેં જોયા હતા તે વિષેની હકીક્ત વિસ્તારથી કહું છું તે સાંભળ-અ તમારા રાજ્યમાં પૂર્વે એક પરિવ્રાજિકા રહેતી હતી તે
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯
ઘણા કુડકપટથી ભરેલી હતી અને મિથ્યાત્વી રૂદ્રદેવાની ભક્ત હતી. તમારી રાણી શ્રીદેવીએ બહુ વખત સુધી તેની ઉપાસના કરી હતી. અન્યદા તેની સેવાવડે પ્રસન્ન થવાથી શ્રીદેવીને તેકે પાતાની ઇચ્છા જúાવવા કહ્યું, એટલે શ્રીદેવી ખેલી કે- “મારા સ્વામી રાજા ઘણી સ્ત્રીવાળે છે, હું તેની રાણી છું, પરંતુ દૈવયોગે સર્વોમાં દુગા થયેલી . માટે હું ભગવતી! મારી ઉપર પ્રસન્ન થઇને એવું કરી આપે કે હું તેને વલ્રભ થાઉં અને મારા સ્વામી મારે એને વશ થાય કે તે મારા જીવિતવડે જીવે અને મારા મૃત્યુથી મૃત્યુ પામે.” આ પ્રમાણે તેણીની પ્રાર્થના સાંભળીને પરિત્રાજિકા ખેલી- વત્સે ! તું આ ઔષિધનું વલય લે. તે તારા પતિને હાથે બાંધજે, જેથી તારા પતિ તારે વશ થશે.' શ્રીદેવી ખેલી– ભગવતી! રાજાના મહેલમાં મારાથી પ્રવેશ પણ કરી શકાતા નથી તે તેનુ ં દર્શન પણ મને કયાંથી થાય ?' અને રાજાને હાથે ઔષધિનું વલય તે। શી રીતે જ બંધાય ?' પરિત્રાજિકા આલી–જુ કે1 એ એમ છે તે હું સૌભાગ્યને ઉત્પન્ન કરનારા એક`મત્ર તને આપુ તે ગ્રહેણુ કર અને એકાગ્ર મને તે માપ.” શ્રીદેવીએ તે કબુલ કર્યુ. પછી શુભ મુહુતૅ પરિવ્રાજિકાએ તેને તે મંત્ર આપ્યા, શ્રીદેવીએ તેની પૂજા કરીને વિધિપૂર્વક ગ્રહણ કર્યાં. ત્યાર પછી શ્રીદેવી પ્રતિક્રિનસ પ્રયત્નવડે તે મંત્રનું ધ્યાન કરવા લાગી. એલે એક દિવસ એકાએક રાજાએ એક પ્રતિહારીને તેની પાસે મેકલી. તેણે આવીને કહ્યું કે હું
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
દેવી ! મહારાજા આજ્ઞા કરે છે કે આજે તમારે અવશ્ય રાજભુવનમાં આવવું, અને તે સંબંધી કાંઈ પણ કુવિકલ્પ કરવો નહીં” રાજાની આજ્ઞા મળવાથી શ્રીદેવી રાત્રે શૃંગાર ધારણ કરી કેટલાક પરિવાર સહિત હાથણું ઉપર બેસીને રાજભુવનમાં આવી. રાજાએ તેનું સન્માન કર્યું, અને બધી રાણીઓમાં તેને શ્રેષ્ઠ પદ આપ્યું, એટલે તે ત્રીજી સીએને દૌર્ભાગ્ય અર્પણ કરી પિતે સૌભાગ્ય ગ્રહણ કરીને મહાદેવી થઈ પડી. ત્યારથી તે ઈચ્છિત સુખને ભેગવવા લાગી, વળી તે જેની ઉપર સંતુષ્ટ થતી તેને ઈચ્છિત દાન આપતી હતી અને જેની ઉપર રૂટમાન થતી તેને તે નિગ્રહ કરતી હતી.
એક્તા પેલી પરિવ્રાજકા એ શ્રીદેવીને પૂછ્યું કે “વત્સ તારા ઈચ્છિત મનોરથ તને પ્રાપ્ત થયા?” તે શૈલી–બહે ભગવતી ! જે તારા ચરણની ભક્તિ કરે તેને ન પ્રાપ્ત થાય તેવું કાંઈ છે જ નહીં; તે પણ હજુ મારું હૃદય ફેલાયમાન રહ્યા કરે છે, તેથી જે હું જીવું તે તે જીવે અને હું મૃત્યુ પામું તે તે મૃત્યુ પામે એમ થાય ત્યારે રાજાને મારી ઉપર ખરે નેહ છે એમ હું માનું.’ પરિત્રાજિકાએ કહ્યું કે “જો તારે આ પ્રકારની રાજાની પરીક્ષા જ કરવી હોય તે આ મૂળિયું આવું છું તે લે, તે સુંઘવાથી તું જીવતી છતાં જાણે મૃત્યુ પામી છે તેમ દેખાઇશ; એટલે રાજાની તને પરીક્ષા પડશે. પછી બીજું મૂળિયુ સુંઘાડીને હું તને સચેતન કરીશ. હું તારી પાસે
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧
જ રહીશ તેથી તારે કાંઈ પણ ભય રાખવા નહી. આ પ્રમાણે કહીને પરિત્રાજિકાએ તેને એક મૂળિયુ આપ્યુ અને તે પેાતાને સ્થાને આવી.
અહી. શ્રીદેવી રાજાની પાસે આવી અને મૂળિયુ સુધીને સુઈ ગઈ એટલે તે ચેષ્ટારહિત થઈ ગઈ. રાજાએ જીવિત રહિત હાય તેવી તેને પડેલી જોઈ; તેથી તત્કાળ રાજભુવનમાં પેાકાર પડયેા રાજાએ આક્રંદ કરીને કહ્યું ‘હું રાજલેાક ! દોડા, દોડા, આ દેવી મૃત્યુ પામી ગયા જણાય છે, માટે તેની તજવીજ ને સંભાળ કરેા.' રાજાની આજ્ઞાથી મંત્રવિદ્યામાં અતિ કુશળ એવા પુરૂષ ત્યાં એકઠા થયા. તેઓએ તેણીને સાવધ કરવા અનેક ઉપાયે કર્યા તેને તદ્દન નિશ્ચેષ્ટ જાણી તેઓએ તજી દીધી. પછી મત્રીઓએ રાજાને કહ્યું કે હુવે આને અગ્નિસ સ્કાર કરીએ.’ ત્યારે રાજા મેલ્યા કે—તેની સાથે મારા પણ અગ્નિસંસ્કાર કરા.’ તે સાંભળી લેાકેા રાજાના પગમાં પડી કહેવા લાગ્યા કે ‘હું સ્વામી ! આપને તેમ કરવું ઘટે નહીં.' અતિ દુ:ખી થયેલા રાજાએ કહ્યું કે- તેના વિના જીવી શકુ નહી'. સ્નેહના મા એ
પણ
.
વિલખ કરી નહીં. ચંદનન, કાય જ નહીં, માટે હવે
કાટા પુષ્કળ કઢાવી ચિંતા તૈયાર કરો.’ આ પ્રમાણે કહી રાજા પેાતાની પ્રિયાની સાથે સ્મશાન ચાલ્યા. વાજિંત્રાના શખ્તાથી અને રૂદન કરતા નગરજનેાના પેાકારથી આકાશને પૂરતા સ જનસમૂહે રાજાની સાથે સ્મશાનમાં આણ્યે. ત્યાં ચિંતા ખડકવામાં આવી
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
પોતાના
વતન જવા
અને રાજા પ્રિયતમ સાથે તેના ઉપર આરૂઢ થયે, તેવામાં દૂરથી રૂદન કરતી પેલી પરિવ્રાજિકા ત્યાં આવી. તેણીએ કહ્યું- હે દેવ ! સાહસ કરે નહીં.” રાજાએ કહ્યું- ભગવતી ! મારૂં જીવિત મારી પ્રિયતમાની સાથે જ છે, તેથી હું એકલે જીવીશ નહીં.” પરિત્રાજિકા બેલી કે-“તમે એક ક્ષણવાર રાહ જુએ, કાથર ન થાઓ, હું તમારી પ્રિયાને આ લેકની સમક્ષ અવશ્ય જીવતી કરીશ.” તેણીના આવા વચન સાંભળી રાજાનું ચિત્ત ક્ષણવાર ઉચ્છવાસ પામ્યું. તે કાંઈ પોતાના જીવિતના લાભથી ઉચ્છવાસ પામ્યું ન હતું પણ પોતાની પ્રિયાના જીવિતના લાભથી ઉચ્છવાસ પામ્યું હતું. પછી રાજાએ પરિત્રાજિકાને કહ્યું કે-“ભગવતી ! પ્રસન્ન થાઓ અને આ મારી વલ્લભાને જીવિત આપો.” રાજાની પ્રાર્થનાથી પ્રેરિત્રાજિકાએ શ્રીદેવીને સંજીવની ઔષધિ સુંઘાડી એટલે તેના પ્રભાવથી સર્વ લેકેની સમક્ષ રાજાના કવિતની સામે રાણી સજીવન થઈ, તેને સજીવન થયેલી
ઈને સર્વ કેન નયનમાં આનંદાશ્રુ આવી ગયાં અને તેઓ ઉંચા હાથે કરીને ઘણા હર્ષથી નૃત્ય કરવા લાગ્યા. પછી પિતાના સર્વ અંગના આભૂષણોથી તે પરિવ્રાજિકાની પૂજા કરીને રાજાએ કહ્યું “હે આર્ય ! આજે તમે માગે તે હું આપું” પરિજિકાએ કહ્યું- હે રાજન! મારે
પણ વસ્તુની ઈચ્છા નથી, હું તારા નગરમાંથી શિક્ષા મેળવીને સંતુષ્ટ રહું છું.'
પછી પિતાની પ્રિયતમા સાથે હાથી ઉપર
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩
બેસીને પિતાના રાજભુવનમાં આવ્યું, અને ત્યાં આનંદ મહોત્સવ કર્યો. પછી સ્કારિક મણિમય વ્યતવાળી , અને સુવર્ણના સ્તંભયુક્ત એવી એક સુંદર મઢી તેણે સંતુષ્ટ થઈને પિલી પરિત્રાજિકાને કરાવી હતી. થોડા કાળ પછી એ પરિત્રાજિકાએ દીક્ષા લીધી. પરંતુ અધ્યન ડે મુક્યુ પામીને તે સુડી થઈ તે હું અહીં તમારી પાસે આવી. છું. તમારી. આ મહાદેવીને બેઠેલા જોઈ મને જાતિરકરણ સાન થયું અને તેથી મારું ને તમારું પૂર્વ સરિત્ર. મને સાંભરી આવ્યું.”
આ પ્રમાણે સર્વ વૃત્તાંત સાંભળી શ્રીદેવી રૂદન કરતી બેલી- હે ભગવતી તમે! મરીને શા કારણથી પક્ષિણ થયા?” પક્ષિણ બોલી–હે કૃશદરી! મારે માટે દુઃખી થઈને રૂદન કરે નહીં, કારણ કે આ સંસારમાં કર્મના વશથી જીવને પ્રાપ્ત ન થાય એવી કોઈ સ્થિતિ નથી” પછી સુડીએ રાજાને કહ્યું કે “હે રાજા ! સ્ત્રીના કહ્યા પ્રમાણે કરવા વિશે તમારૂં જ દષ્ટાંત છે. તે સાંભળી રાજા સંતુષ્ટ થઈ પક્ષિણ પ્રત્યે બેથા “તમે સીના આધીન પણ વિશે મારું દસ્તંત કહ્યું તે સત્ય છે. હું તારા પર સંતુષ્ટ થયો છું માટે પક્ષિણી! તને જે ઈટ હોય તે કહે હું આપીશ; શુકશિ બેલી-બાગી! મને આ મારે ભત્તરા ઈષ્ટ છે, માટે તેને જીવિત , આપે. મારે બીજું કાંઈ જોઈતું નથી. તે સાંભળી રાણી હસીને બેલી- હે દેવ, મારા વચનથી તમે એ પક્ષીને
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪
પતિનુ દાન આપે અને નિરતને માટે ભેાજન પણ આપે; રાજાએ કહ્યું : ભદ્રે તારા વચનથી સંતુષ્ટ થઇને હું એનાં પતિને છેડી મૂકું છું તેને જ્યાં ઇચ્છા હોય ત્યાં જાય.' પછી પેલા શાલિક્ષેત્રના રક્ષકને રાજાએ કહ્યું કે તારાં રક્ષણ નીચેના ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા તાંદુલાના રાશિ કરી તેમાંથી આ પક્ષીના જોડાને જોઈએ તેટલા પ્રતિદિવસ' લેવા દેજે.' ક્ષેત્રપાળે કહ્યુ' જેવી સ્વામીની આંજ્ઞા.' તે સાંભળી શુક પક્ષીનું જોડુ' ‘સ્વામીનેા અમારી ઉપર આ માટે પ્રસાદ થયેા' એમ કહી સત્વર ત્યાંથી ઉડી ગયું અને પૂર્વીના આમ્ર વૃક્ષ ઉપર આવીને રહ્યું.
; ઃ
જેના દાહદ પરિપૂર્ણ થયેલે છે એવી શુકીએ અન્યદા પેાતાના માળામાં એ ઈંડાં મૂક્યા. તે જ સમયે તેની સપત્ની બીજી પક્ષિણીએ તેજ વૃક્ષ ઉપર પેાતાના માળામાં એક ઇડુ' મૂકયું. પછી તે પક્ષિણી ચણુ લેવાને માટે તે વૃક્ષ ઉપરથી ઉડીને બીજે ગઈ. તે સમયે પહેલી પક્ષિણી મત્સરથી તે ઇડું પાતાના માળામાં લઈ આવી. થોડીવારે ચણુ લઈને તે પક્ષિણી આર્વી અને જુવે છે તે પોતાના માળામાં પેાતાન' ઇંડુ ન મળે; એટલે તે દુઃખી સતસ થઇને પૃથ્વી ઉપર માછલીની જેમ તરફડવા લાગી. તેને આ પ્રમાણે તરફડતી અને વિલાપ કરતી જોઈને જેના હૃદયમાં પરિતાપ થયેલે છે એવી પ્રથમની પક્ષિણીએ તેનું ઈંડું પાછું તેના માળામાં મૂકી દીધુ. પૃથ્વી ઉપર તરફીને ખીજી પક્ષિણી પાછી પેાતાના માળામાં ગઇ એટલે
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫
ત્યાં પોતાનું ઈંડું તેના જેવામાં આવ્યું. તેથી અમૃતથી સિંચન થયું હોય તેમ તે શાંત થઈ ગઈ. આ પ્રમાણે કરવાથી પહેલી શુકપક્ષિણએ દારૂણ વિપાકવાળું કેમ બાંધ્યું, પરંતુ પશ્ચાતાપ કરવાથી તેમાંનું ઘણું તે નષ્ટ કરી દીધું તે પણ એક ભવમાં ભેગવવા પેશ્ય શેષ રહ્યું.
પેલા બે હડામાંથી બે બચ્ચાં (સુડે ને સુડી) થયાં. તેઓ. વનના કુંજમાં પિતાના માતપિતાની સાથે કલેલ કરવા લાગ્યા અને પેલું પક્ષીનું જેવું રાજાની આજ્ઞાથી શાળિના ક્ષેત્રમાં એકઠા કરેલા તંદુસમૂહમાંથી કેટલાક દાણા ચાંચમાં લઈ પોતાનાં બચ્ચાંઓનું પિષણ કરવા લાગ્યું
એક સમયે કઈ જ્ઞાની ચારણમુનિ, ત્રાષભદેવપ્રભુના ત્યમાં પ્રભુને વાંદવાને માટે આવ્યા તે અવસરે રાજા અને નગરના અનેક સ્ત્રી પુરૂષ ત્યાં આવેલા હતા, તેઓએ પ્રભુની પુષ્પ અક્ષતાદિવડે પૂજા કરી. પછી તે મુનિને નમીને અક્ષત પૂજાના ફળ વિષે રાજાએ પૂછયું. મુનિ બેલ્યા–“જે પુરૂષે અખંડિત અને સફાટિકમણિ જેવા ઉજવળ અક્ષતની ત્રણ ઢગલીએ પ્રભુની આગળ કરે છે તેઓ અખંડિત સુખને પામે છે. .
આ પ્રમાણેનાં ગુરૂમહારાજનાં વચનો સાંભળી લેકે ઉત્સાહપૂર્વક પ્રભુની અક્ષત પૂજા કરવા લાગ્યા. તે જોઈ પિલી પક્ષિણએ પિતાના પતિને કહ્યું કે-“હે નાથ. આપણે પણ અક્ષતના ત્રણ પુંજ કરીને જિનેશ્વર ભગવંતની પૂજા કરીએ, કે જેથી થોડા કાળમાં આપણને પણ
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિદ્ધિસુખ પ્રાપ્ત થાય.” સુડે તે વાત સ્વીકારી અને તરત જ અક્ષતને ચાંચમાં લઈને પ્રભુની આગળ તે શુકમિથુને ત્રણ પુંજ રડ્યા. પછી તેમણે પોતાનાં બચ્ચાંને કહ્યું કે “તમે પણ પ્રભુની આગળ અક્ષત મૂકે કે જેથી તમને અક્ષય સુખ પ્રાપ્ત થાય.”
આ પ્રમાણે પ્રભુની ભક્તિથી તે પક્ષિઓ પ્રતિદિવસ અક્ષતપૂજા કરવા લાગ્યા. અનુક્રમે આયુ પૂર્ણ થવાથી મરણ પામીને તે ચારે પક્ષીઓ કેલેકમાં ગયા. ત્યાં દેવતાના સુખ સગવીને શુકને જીવ ત્યાંથી આવી હેમપુર નગરમાં હેમબ્રભ નામે રાજા થશે અને પક્ષિણને જીવ હતે તે કેલેકમાંથી આવીને તે જ રાજાની જયસુંદરી નામે રાણી થઈ. જે બીજી ક્ષિણી હતી તે કેટલેક મળ સંસારમાં જમીને હેમપ્રભ રાજાની રતિ નામે બીજી રાણી થઈ. પરંતુ તે રાજાને બીજી અનુક્રમે પાંચસે રાણીઓ થઈ તે સર્વમાં આ બે રાણીઓ તેને વિશેષ માનીતી હતી. '' એક વખતે હેમરાજાને શરીરે અતિ દુસહ જવર આવ્યું. ચંદનના જાવડે સિંચન કરતાં છતાં પણ તાપ શાંત ન થવાથી તે ભૂમિપર આળોટવા લાગે. એવી રીતે શેન હિત તે રાજાના ત્રણ સપ્તક વ્યતીત થવાથી મંત્ર તંત્રમાં કુશળ એવા વૈદ્યો પણ નાસીપાસ થઈ ગયા.
વ્યાધિના અાગમને માટે સજાએ અમારી શેષણા કરાવી ઘણી જાતનાં દાન આપ્યાં, જિનમંદિરમાં પૂજા ભણાવી અને બીજા ની પણ આરાધના કરી, પરંતુ વ્યાધિ
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭
શાંતિ પામ્યું નહીં. એક વખતે રાત્રિના પાછલા પહેરે એક રાક્ષસ પ્રગટ થઈને બે -બહે નરેશ્વર! જાગે છે કે ઉંઘે છે?” રાજાએ કહ્યું કે મને દુખીને નિદ્રા કયાંથી? એટલે રાક્ષસ છે કે-છે મજાન? તારી રાણીઓમાંથી કોઈ પણ એક શણી તારા પરથી ઉતરીને પિતાના દેણે અગ્નિકુંડમાં નાખે તેનું જીવતે રહેશે, નહીં તે જીવવાનું નથી.” આ પ્રમાણે કહીને રાક્ષસ પિતાને સ્થાનકે ગયે. રાજા હરામાં વિસ્મય પામીને વિચારવા લાગે કે “આ તે શું હજાળ હશે અથવા દુઃખને લીધે મને આવું સ્વપ્ન જોવામાં આવ્યું હશે? પણ નહીં આ સ્વપ્ન તે નથી જ, કારણ કે મેં રાક્ષસને પ્રત્યક્ષ જોયે છે. આ પ્રમાણે સંકલ્પ વિ૫ કરતાં રાત્રિ વીતી ગઈ. પ્રાતઃકાળે કમલિનીને પતિ સૂર્ય ઉદયાચળ ઉપર આરૂઢ થયે, એટલે રાજાએ રાત્રિને બધે વૃત્તાંત પિતાના મંત્રીને કહી સંભળાવ્યું. મંત્રીએ કહ્યું કે હે દેવ! જીવવા માટે એ કાર્ય કરવું યોગ્ય છે, રાજાએ કહ્યું કે-“સપુરૂષે બીજાના જીવથી પિતાના જીવની રક્ષા કરતા નથી માટે હું એમ કરવા ઈચ્છતો નથી, મારૂં જે થવાનું હોય તે ભલે થાય.” રાજાએ આમ કહ્યા છતાં પણ મંત્રીએ સર્વ રાણીઓને એકઠી કરીને રાક્ષસને કહે બધે વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યું. મંત્રીની પાસેથી તે વૃત્તાંત સાંભળીને પિતાના જીવિતના લાભથી સર્વ રાણીએ મન ધરી રહી. કોઈએ મંત્રીને પ્રત્યુત્તર આપ્યા નહીં. તે વખતે પતિ નામની મહારાણી વદન કમળને માહિત
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮
કરી ઉભી થઈ અને બેલી-જે મારા જીવિતવડે મહારાજા જીવતા હોય તે પછી તેનાથી વિશેષ શું છે? માટે હું તેમ કરવા ખુશી છું.' રતિરાણીનાં વચન સાંભળી મંત્રીએ રાજભુવનના ગેખની નીચે જમીન ઉપર એક અગ્નિકુંડ કરાવ્યું અને તેમાં અગરૂ ચંદનના કાછો ભરાવ્યા. પછી રતિરાણીએ શૃંગાર સજી પોતાના પતિને નમીને આ પ્રમાણે કહ્યું કે-“હે સ્વામી! મારા જીવિતવડે આપ જીવતા રહે હું આ કુંડમાં પડું છું. તે વખતે રાજા દુઃખી થયે છતે બે કે- હે દેવી મારે માટે તમે તમારા જીવિતને તને નહી, મારાં પૂર્વે કરેલાં કર્મ અને સ્વયમેજ અનુભવવા છે' તે સાંભળી રેતિ રાણી રાજાના ચરણમાં પડીને બેલી કે-“હે સ્વામી ! આવું વચન બેલે નહીં, આ મારૂં જીવિત જે તમારા કામમાં આવે તે તે સફળ છે.” એમ કહીને તે રાણીએ બળાત્કારે રાજાની ઉપરથી ઉતરીને ગેખની નીચે રહેલા પ્રજવલિત કુંડમાં પિતાના આત્માને પડતું મૂક્યું. તે અવસરે પેલે રાક્ષસ રતિરાણુના અકસ્માત બતાવેલા સત્વથી પ્રસન્ન થયે, અને તેણે રાણીને નીચે પડયા અગાઉ કુંડમાંથી અગ્નિ દૂર કરી દીધું. પછી તે સક્ષસ બોલ્યા- હે આર્યો! તારા સત્વથી હું સંતુષ્ટ થયે છું, તેથી વધારે શું કહું ? તારી જે ઈચ્છા હોય તે વરદાન માગી લે, હું આપીશ.” રાણી બોલી- હે દેવ! માતપિતાએ આ હેમપ્રભરાજા જે વર આપે છે, તે હવે બીજું માગવાની મારે શી જરૂર છે?” રાક્ષસ બે -“ભદ્ર ! તથાપિ માગી લે, દેવતાનું
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯
દર્શન નિષ્ફળ ન થાય. દેવીએ કહ્યું- હે દેવ ! જે એમ હેય તે આ મારા સ્વામી વ્યાધિ રહિત થઈ ચિરકાળ જીવે એ વર આપો. તે સાંભળી તથાસ્તુ' એમ કહી તેને દિવ્ય અલંકારથી વિભૂષિત કરી અને સુવર્ણના કમળ પર બેસાડી તે દેવ અંતર્ધાન થઈ ગયે. . - પછી લોકો રતિરાણી ઉપર પુષ્પવૃષ્ટિ કરીને કહેવા લાગ્યા કે જેણે પિતાના જીવિતનું દાન આપી પતિને છવાડે એવી રતિદેવી ઘણું છે. રાજાએ કહ્યું કે પ્રિયે ! તમારા સત્વથી હું સંતુષ્ટ થયે છે, માટે જે પ્રિય વર હોય તે માગે.” રાણી બેલી- દેવ! મારા વર તે તમે જ છો. હવે બીજે વર માગવાની શી જરૂર છે? તે સાંભળી રાજાએ કહ્યું “તમે જીવિતરૂપ મૂલ્યથી મને હંમેશને માટે વશ કરે છે, માટે તે સિવાય બીજું જે કર્તવ્ય હોય તે કહે.” તે સાંભળી રાણી હાસ્ય કરીને બેલી–હે સ્વામી! જે આ૫ વરદાન આપવા ઈચ્છતા જ હો તે તે તમારી પાસે રહેવા છે, હું અવસર આવશે ત્યારે તમારી પાસેથી માગી લઈશ.”
એક વખતે રતિસુંદરીએ પુત્રની ઈચ્છાથી પોતાની કુળદેવીને કહ્યું કે “જે મને પુત્ર થશે તે તમને જયસુંદરીના પુત્રનું બલિદાન આપીશ.” ભવિતવ્યતાને યોગે બંને રાણીઓને ઉત્તમ પુત્ર થયા, કે જે પુત્રો ઘણા શુભ લક્ષણવાળા અને માતાપિતાને સુખ ઉત્પન્ન કરનારા હતા. હવે રતિરાણીએ પુત્રપ્રાપ્તિથી સંતુષ્ટ થઈને મનમાં
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
વિચાર્યું કે કુળદેવતાએ મારી પ્રાર્થનાથી મને પુત્ર તે આપે તે હવે જયસુંદરીના પુત્રનું બલિદાન આપીને મારે તેની પૂજા કેવી રીતે કરવી?” એમ ચિંતવતાં તેને રાજાએ આપેલે વર યાદ આવ્યા એટલે ચિંતવ્યું કે ભલે ઉપાય મળે છે; રાજાએ આપેલા વરદાનવડે હું આ રાજ્ય વશ કરીને મારું કાર્ય કરી લઈશ.” પછી તેણીએ અવસર જેઈને રાજાને કહ્યું– સ્વામી ! પૂર્વે આપે મને જે વર આપવાને કહ્યું હતું તે વર અત્યારે આપો.” રાજા –જે ઈચ્છા હોય તે વર માગી લ્યા. હું આપવા તૈયાર છું. વધારે શું કહું? આ જીવ માગે છે તે પણ આપવા તૈયાર છું.' રાણું બેલી-જે એમ છે તે આ તમારું રાજ્ય પાંચ દિવસ સુધી મને આપો.” રાજાએ કહ્યું- હે પ્રિયતમા ! જે તારી એવી ઈચ્છા હોય તે આ રાજ્ય પાંચ દિવસ સુધી તને આપું છું.' રાણીએ કહ્યું “મહાપ્રસાદ થયે.” એમ કહીને રાજ્ય સ્વીકાર્યું. પછી રતિરાણી રાજ્યનું પાલન કરવા લાગી.
બીજે દિસે રતિરાણીએ રાત્રિના પાછલા પહેરે માણસોને આજ્ઞા કરીને જયસુંદરીના પુત્રને પોતાની પાસે મંગાવ્યું. તે વખતે જયસુંદરી ઘણું રૂદન કરવા લાગી, પણ સેવકોએ તેની દરકાર કરી નહીં. પછી તે બાળકને સ્નાન કરાવી, ચંદન, પુષ્પ અને અક્ષતથી પૂછ, નાના સરખા પાટલા ઉપર બેસાડીને દાસીના મસ્તક ઉપર લેવરાવ્યું. પછી પિતાના પરિજનને સાથે લઈ વાજિંત્રોના નાદ અને નરનારીના નૃત્ય સાથે દેવીને બલિદાન આપવા માટે તેને
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉદ્યાનમાં લઈને ચાલી. તે સમયે કંચનપુરના સ્વામી શૂર નામના વિદ્યાધરપતિએ આકાશમાર્ગે જતાં નીચે તે કુમારને જે.
એટલે સૂર્યના તેજની જેમ પોતાના તેજથી આકાશને ઉદ્યતિત કરી તે વિદ્યાધરે અલક્ષ્ય રીતે તે બાળકને ઉપાડી લીધું અને તેને ઠેકાણે બીજા મરેલા બાળકને મૂકી દીધું. પછી તે વિદ્યારે પિતાની સાથે વિમાનની અંદર સુઈ ગયેલી પિતાની સ્ત્રીની જંઘા ઉપર તે બાળકને મૂકીને તેને જગાડી અને કહ્યું કે “હે કૌંદરી ઉઠે અને તમારા પ્રસવેલા બાળકને જુઓ” સ્ત્રી બેલી-હે સ્વામી! મને તમે શું હસે છે? મને તે નિર્દય દેવે હસેલી જ છે. હે વલ્લભ ! શું કદિ પણ વંધ્યા સ્ત્રી પુત્રને જન્મ આપે ?” રાજા હસ્તે મુખે બે-જે મારા વચન ઉપર શ્રદ્ધા ન હોય તે તમે જાતે હાથ ફેરવીને રત્નની રાશિ જેવા તમારા પુત્રને જુએ.” આવાં વચન સાંભળીને હૃદયમાં સ દય કરતી તે સ્ત્રીને વિદ્યાધરે પરમાર્થે સમજાવીને કહ્યું કે પુત્રના વિરહવાળા આપણને આ જ પુત્ર છે.” રીએ તે વાત કબુલ કરી. પછી તેને તેઓ પિતાના નગરમાં લઈ ગયા. ત્યાં તે પુત્ર પ્રતિદિવસ શુકલપક્ષના ચદ્રની કળાની જેમ વધવા લાગે.
અહીં તિરાણીએ દાસીના મસ્તક પર રહેલા મરેલા બાળકને દેવીની આગળ નમાડી વસ્ત્રની જેમ પાસેના શિલાતળ ઉપરથી અફળાવી સંતુષ્ટ ચિને તેને ભેગ
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
આપે. પછી રતિસણી ઘરે આવી પિતાના મનોરથ પૂરા કરીને સુખે રહેવા લાગી; અને જયસુંદરી પુત્રના વિરહ વડે દુઃખમાં દિવસો વ્યતીત કરવા લાગી. - અહી શુર વિદ્યાધરે પેલા પુત્રનું મદનકુમાર નામ પાડ્યું. તેણે અનેક વિદ્યાઓ ગ્રહણ કરી અને આકાશમાર્ગે ગમનાગમન કરવા લાગ્યા. એક વખતે આકાશમાં ફરતાં તેણે પોતાની માતાને જોઈ. તે જયસુંદરી પિતાના ભુવનના ગોખમાં બેઠેલી હતી. અને પુત્રના શેકથી તેણના નેત્રમાંથી જળધારા ચાલી હતી. તેને જેવાથી નેહ ઉત્પન્ન થવાને લીધે મદનકુમારે તેને ત્યાંથી ઉપાડી લીધી. જયસુંદરી તે કુમારને જોઈ હર્ષને વશ થઈ છતી નેત્રમાંથી નીકળતા જળવડે તેનું સિંચન કરવા લાગી, અને વારંવાર રિનગ્ધ દષ્ટિએ તેના સામું જોવા લાગી. રાણીને આકાશમાં ઉપાડી જતાં લેકે ઊંચા હાથ કરીને “આપણું રાજ્યની રાણીને કોઈ ઉપાડી જાય છે.” એમ બોલતા છતા દોડાદોડ કરવા લાગ્યા, તે વાત સાંભળીને હેમપ્રભરાજા અત્યંત શુરવીર છતાં પણ આકાશમાં રહેલ તેને માટે કાંઈ કરી શક્યા નહીં, કારણ કે ઉંચા વૃક્ષના મસ્તક પર રહેલા ફળને કુબડે કેમ લઈ શકે? પછી રાજા મનમાં વિચાર કરવા લાગ્યા કે આ દુખ તે ક્ષત ઉપર ક્ષાર પડવા જેવું થયું. એક તે પુત્રનું મરણ થયેલું છે, તેમાં બીજું આ સ્ત્રીનું હરણ થયું. આ પ્રમાણે દુઃખી થયેલે રાજા પોતાના નગરમાં જ બેસી રહી. “સ્ત્રીનું હરણ થવાથી કોને દુઃખ ન થાય ?”
-
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૩
હવે ચાર પક્ષીએ જે દેવતા થયા હતા. તેમાંથી પુત્ર-પુત્રી રૂપ શુકના જીવમાંથી ચુકીને જીવ જે દેવલેાકમાં રહેલા હતા. તેણે અવધિજ્ઞાનથી ખેતાં જાણ્યું કે આ મારા ભાઈ સ્ત્રીની બુદ્ધિથી પેાતાની માતાને હરી જાય છે. માટે હું તેનું નિવારણ ક્રૂ'
"
અહીં મદનકુમાર જયસુંદરી લઈને પેાતાના નગરની નજીક રહેલા સરૈાવરની પાળ ઉપર આવેલા આમ્ર વૃક્ષની છાયા નીચે આવીને બેઠા. એટલે તે ધ્રુવી વાનર અને વાનરીનું રૂપ લઈને તે આંબાની શાખા ઉપર પ્રગટ થઇ. ત્યાં પ્રથમ વાનર વાનરી પ્રત્યે મેલ્યા- હું સ્ત્રી ! આ કામુક તી છે. જો અહીં કેાઇ તિ ચ પાડ્યો હાય તે તે આ તીના પ્રભાવથી મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત કરે છે; અને મનુષ્ય પડચો હાય તે તે દેવપણુ પ્રાસ એમાં જરા પણ સદેહ નથી. માટે આ નીચે પ્રત્યક્ષ દેવ જેવા મનુષ્ય ને મનુષ્યણીને જો, એને હૃદયમાં ધારણ કરીને આપણે બંને અહીં અપાપાત કરીએ કે જેથી તું તે સ્ત્રીની જેવી માનુષી થા અને હું એ પુરૂષના જેવા મનુષ્ય થાઉં.'
કરે છે;
બેઠેલા
તે સાંભળી વાનરી એલી-હૈ સ્વામી ! એનુ નામ પણ કેણુ લે કે જે પેાતાની માતાને સ્ત્રીની બુદ્ધિથી હરણ કરી લાવેલે છે, તેવા પાપી મનુષ્યનુ રૂપ મેળવવાને તમારી ઇચ્છા કેમ થાય છે ?’વાનરીનાં આવાં વચન સાંભળીને તે અને મનમાં વિસ્મય પામી ચિતવવા
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
લાગ્યા કે “આ મારી માતા કેમ” “અને “આ મારા પુત્ર કેમ?” વળી કુમાર વિચારવા લાગ્યું કે જે કે આને સ્નેહથી હરણ કરી લાવે છે; પરંતુ મારી તેને વિષે માતા બુદ્ધિ થયા કરે છે. જયસુંદરી વિચારવા લાગી કે “આ મારે ઉદરજાત પુત્ર હેય એવો મને ભાસ થયા કરે છે. આ પ્રમાણે બંને હદયમાં ચિંતવે છે. તેમાંથી સંશયયુક્ત હદયવાળા કુમારે પેલી વાનરને પૂછયું-“ભ ! જે તું કહે છે તે શું સત્ય છે ?” વાનરી બલી-હા, તે સત્ય છે. તે છતાં જે તને સંદેહ રહેતે હેય તે અહીં લતાગૃહમાં એક જ્ઞાની સાધુ બેઠેલા છે. તેમને પૂછી જે.” આ પ્રમાણે કહીને તે વાનરનું જોડું એકાએક અદશ્ય થઈ ગયું.
તે જોઈ હૃદયમાં વિરમય પામી કુમારે તે મુનિવરની પાસે જઈને પૂછયું-“ભગવાન ! આ વાનરીએ મારી આગળ જે કહ્યું તે શું સત્ય છે ?” મુનિરાજે પણ કહ્યું કે- હા તે સત્ય છે, તેમાં કાંઈપણ અસત્ય નથી. પરંતુ હું અહિં કર્મ ક્ષય કરવા માટે ધ્યાન ધરીને રહેલે છું; માટે આ વિશે વધારે પૂછવું હોય તે હેમપુરમાં કેવળ ભગવત બીરાજે છે ત્યાં જઈને પૂછો, તે તમને વિશેષ હકીકત કહેશે.” આ પ્રમાણે મુનિના કહેવાથી તે કુમાર પિતાની માતાને લઈને પ્રથમ પિતાને ઘેર ગયે. ત્યાં તેના પાલક માતાપિતાએ તેને વિમાનમાં બેસીને આવતે હૃદયમાં હર્ષ ધરીને જે. પછી તેણે એકાંતે જઈ ચરણમાં પડીને
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૫
પિતાની પાલક માતાને પૂછયું કે માતા ક્યાંક માતાપિતા કોણ છે? તે તમે સકુટ રીતે કહે. -
માતાએ વિચાર્યું કે “આજે આ કુમાર આ પ્રશ્ન કેમ કરે છે? આમ વિચારી ને માતા બાલી–પુત્રહું તારી માતા છું અને અને આ તારા પિતા છે. કુમારે કહ્યું કે “એ સાચું, પણ હું મારા જન્મદાતા માતાપિતા વિષે પૂછું છું” માતાએ કહ્યું–તે વિષે ખરી વાત તારા પિતા જાણે છે. પિતાને પૂછતાં તેણે સંતુષ્ટ થઈને પૂર્વને પાટલા પરથી ઉપાડી લીધાને વૃત્તાંત કહ્યો અને જણાવ્યું કે “તે સિવાય બીજું કાંઈ મારા જાણવામાં નથી. કુમારે કહ્યું કે “આ સ્ત્રી જેને હું સાથે લાવ્યું છે, તેને માટે એક વાનરીએ કહ્યું કે તે તારી જન્મ આપનાર માતા છે.” મેં તે વાત કઈ મુનિને પૂછી તે તેમણે પણ તેમજ કહ્યું અને વિશેષમાં કહ્યું કે “આ વાત હેમરે જઈ ત્યાં રહેલ કેવળીને પૂછજે તે વિશેષ કહેશે; માટે આપ સાથે ચાલે, આપણે તે બધી વાત કેવલી ભગવંતને પૂછીએ, જેથી જીર્ણ થયેલા તંતુની જેમ મારે સંદેહ તુટી જાય. પૂર વિદ્યાધરે તે વાત કબુલ કરી, એટલે મદનકુમાર માતાપિતાને સાથે લઈ હેમપુરના ઉદ્યાનમાં રહેલા કેવળી ભગવત પાસે આવ્યા. | ભક્તિથી ભરપૂર જેના અંગ છે એ મદનકુમાર જ્વળીને ચરણ કમળમાં નમી દેવકુમારની જેમ પરિવાર સહિત નજીકમાં પૃથ્વી ઉપર બેઠે. રાણી જયસુંદરી પણ
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૬
S.
દ્વારા સ્ત્રીઓની મધ્યે પેાતાના પુત્રની સાથે ગુરૂમહારાજનાં વચન સાંભળવા બેઠી. તે અવસરે હેમપ્રભ પણ પેાતાના નરનારીના સમૂહથી પરિવારયુક્ત થઇ ત્યાં આવી ગુરૂનાં વચન સાંભળવા બેઠા. પ્રસંગ આવતાં રાજાએ કેવળીભગવંતને નમીને પૂછ્યું કે ‘ભગવન્! મારી જયસુદરી રાણીનુ કાણે હરણ કર્યુ છે ?? કેવળી ખેલ્યા-‘૪. રાજન ! તેણીના પુત્રે તેણીનું હરણ કર્યું છે.' રાજા વિસ્મય પામીને ખેલ્યા તેના પુત્ર કયાંથી? તેણીને જે મળપુત્ર હતે. તે તા હત્યારા યમરાજને કાળીયા થઇ ગયેલે છે અને બીજો પુત્ર તેને થયા નથી. એક તરફ વિચારતાં તમારૂ વચન અસત્ય હૈાય નહી અને ખીજી તરફ વિચારતાં તેણીને ખીજે પુત્ર થયા નથી; તેથી વિઘટેલા કાર્યોની જેમ આ વિષેને સ ંશય મારા હૃયમાં સંતાપ ઉન્ન કરે છે.’
કેવળી ખેલ્યા હૈ. રાજન! મેં ક્યું છે તે સત્ય છે, તેમાં જરા પણુ સંશય કરવા નહી.' રાજા આલ્ગા-જુ ભગવન્! તે કેવી રીતે ? આ વર્ષે મને ૠણુ કૌતુક થાય છે.' પછી મુનિએ રાજને કુળદેવીની પૂજા કરવા જતાં પાટલા ઉપરથી કુમારને ઉપાડી લીધા હતા ત્યાંથી માંડીને યાવત તે કુમાર જયસુંદરીને લઇ ને તેજ ઉદ્મનમાં આન્યા છે ત્યાં સુધીની હકીકત વિસ્તારથી કહી સંભ ળાવી. તે સાંભળીને રાજા નેત્ર વિસ્તારીને ઉદ્યાનમાં ચાંરે તરફ જોવા લાગ્યા. તેવામાં જેનેા સદેહ દૂર થયેા છે. એવા ત કુમાર પાસે આવીને નમી પડ્યો. રાજાએ પુત્રને
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭
આલિ‘ગન કયું. તેના નેત્રમાં અશ્રુજળ ભરાઈ ગયાં, અને તે બહુ દુઃખથી રૂદન કરવા લાગ્યા. ગુરૂએ તેને પ્રતિએધ આપ્યા. જયસુદરી પશુ પતિના ચરણને પકડી એવી રૂદન કરવા લાગી કે જેથી દેવતાઓની પદ્મા પણ ઘણાં દુઃખથી આકુળવ્યાકુળ થઈ ગઈ.
જયસુરીએ રૂદન કરતાં કરતાં કેવળીને પૂછ્યું કે હું ભગવન્ ! કયા કમથી સેાળવ પર્યંત અત્યંત દુઃસહું એવા પુત્ર વિયેાગના મતે પ્રાપ્ત થયે ” કેવળી એલ્યાતે પૂર્વે શુંકી (પક્ષીણી) ના ભવમાં ખીજી પક્ષિણીનું ઇંડુ હરી લઇને સેાળ મુહૂ પ ત તેણીને દુઃખ આપ્યુ હતું, તેથી તારે આ ભવમાં સેાળ વ પ ત પુત્રના વિયેાગ થયા. જે પ્રાણી એક તિલમાત્ર પણ બીજાને સુખ કે દુ:ખ આપે છે તે ક્ષેત્રમાં વાવેલા ખીજની જેમ પરલેાકમાં બહુ ફળને પામે છે.' આ પ્રમાણે ગુરૂમહારાજનાં વચન સાંભળી મનમાં પશ્તિાપ કરતી તેણીએ તિરાણી પાસે જઇને પોતાના જન્માંતરનું દુષ્કૃત્ય ખમાવ્યું, એટલે તેણીએ પણ જયસુદરીને નમીને કહ્યું કે હું મહાસતી ! તમને મેં પુત્રવિયોગ સબંધી દુઃખ આપ્યુ તે ક્ષમા કરશ.' ગુરૂ ખેલ્યા-‘તમે અનેએમસરભાવથી જે શુરૂ કર્મ બાંધ્યાં હતા તે આજે ખમાવવાથી સર્વે ખપી ગયા છે. ’
પછી રાજાએ પૂછ્યું કે – હું ભગવન્ ! મેં પૂર્વ ભવે શું શુભ કર્મ કરેલ છે. કે જેથી આ સુદરીએ અને
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
કુમાર સાથે મને રાજ્ય પ્રાપ્ત થયું ?ગુરૂ બેલ્યા–“તમે શુકપક્ષીના ભાવમાં પ્રભુની આગળ અક્ષતના ત્રણ પુંજ કરેલા છે, તેનું છેલ્લું ફળ એ થશે કે આ ભવથી ત્રીજે ભવે તમને શાશ્વત સ્થાન પ્રાપ્ત થશે. એ પ્રમાણેનાં કેવલી ભગવંતનાં વચન સાંભળીને રતિરાણીના પુત્રને રાજ્ય આપી જયસુદરી તથા તેન કુમાર સાથે રાજાએ ગુરૂની પાસે દીક્ષા લીધી. અનુક્રમે રાણું અને પુત્ર સહિત દીક્ષા પાછી મૃત્યુ પામીને હેમપ્રભરાજા સાતમા દેવલેકના ઇંદ્ર થયા. ત્યાથી એવીને ઉત્તમ મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત કરી કર્મથી મુક્ત થઈ અક્ષયસુખને (મેક્ષની પ્રાપ્ત કરશે.
આ પ્રમાણે અક્ષતપૂજા કરવાથી રાજા, રાણી અને કુમાર તેમજ દેવ૫ણામાં હતી તે દેવી એ ચારે અક્ષયસુખને (મોક્ષસુખને) પ્રાપ્ત કરનારા થયા.
इति अक्षतपूजा विषे शुकयुगलकथा समाप्त.
HE ISBN
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુષ્પપૂજા વિષે કથા. જે પ્રાણી ઉત્તમ પુષવડ શ્રી જિનેશ્વરની ત્રિકાળ પૂજા કરે છે. તેથી તે પ્રાણુ દેવતાનું સુખ પ્રાપ્ત કરી અનુક્રમે શાશ્વત સુખ (મોક્ષસુખ) ને પ્રાપ્ત કરે છે. શ્રી વિતરાગ પ્રભુની ઉત્તમ કુસુમવડે પૂજા કરીને જેમ એક વણિકપુત્રી દેવ સંબંધી ઉત્તમ સુખ અને શાશ્વત સુખ પામેલી છે તેવી રીતે અન્ય પ્રાણુઓ પણ દેવસુખ અને શાશ્વત સુખને પામે છે.
- વણિકપુત્રીની કથા. આ ભરતક્ષેત્રમાં ઉત્તરમથુરા નામે એક પ્રસિદ્ધ નગરી છે, તેમાં સુરદેવ નામે પ્રસિદ્ધ રાજા હતા. તે પુરીમાં ધનપતિ નામે દ્રવ્યવાન શ્રેષ્ઠી હતું. તેને શ્રીમાળા નામે સ્ત્રી હતી, અને લીલાવતી નામે એક પુત્રી થઈ હતી. તેનાથી ના ગુણધર નામે તેને એક પ્રીતિવાળો ભાઈ હતું. તે બંને સહેદર ધનપતિ શ્રેષ્ઠીના ઘરના આભૂષણરૂપ હતા. એક વખત ઉદ્યાનમાં ગયેલી લીલાવતીને જેઈ કામદેવથી વિંધાયેલા. દક્ષિણ મથુરાના કેઈ છેઠીને પુત્ર વિનય દત્ત તેને પરણ્ય.. . - અન્ય લીલાવતી પિતાની ધાવમાતા તથા માસીની સાથે પિતાને સાસરે જવા ચાલી અને પિતાના પરિજનયુક્ત પતિને ઘેર પહોંચી. સાસરાને ઘેર રહેતાં એકઠા
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેણે માલતીના પુષ્પની સુંદર માળાવડે પિતાની શેકે પૂજિત એવું એક જિનબિંબ દીઠું. તે જોઈ અત્યંત મત્સરથી અને અનાદિ મિથ્યાત્વવડે મેહ પામેલા મનથી કે પાયમાન થયેલી લીલાવતીએ પિતાની દાસીને કહ્યું કે આ માળાને લઈને તું બહાર વાડીમાં ફેંકી દે, કેમકે તેને જોતાં મારાં નેત્ર દગ્ધ થાય છે. લીલાવતીને હુકમ થવાથી દાસી જેવી તે જિનબિંબ પાસે ગઈ, તેવી તેણે તે માળા સર્પરૂપે દીઠી, એટલે દાસી તે માળા લઈ શકી નહી માળા લેવાને માટે લીલાવતીએ વારંવાર કહ્યા છતા દાસીએ જ્યારે માળા લીધી નહીં, ત્યારે લીલાવતી પિતે માળા હાથમાં લઈને ફેકી દેવા બહાર નીકળી, પણ દેવતાના પ્રભાવથી તે માળા તેના હાથમાંથી છુટી જ પડી નહીં; સરૂપે તેને હાથે જ વળગી રહી એટલે તે ઊંચે શબદ વિલાપ કરવા લાગી. તેને અવાજ સાંભળીને નગરક ત્યાં આવી પહોંચ્યા. નગરજનોએ તે હકીક્ત જાણીને તેની નિંદા કરવા લાગ્યા તે સાંભળીને તે વિલખી થઈ છતી ઉભી રહી, તેવામાં બીલકુલ મત્સરથી રહિત અને સમકિતમાં નિશ્ચળ બુદ્ધિવાળી જિનમતી નામે ઉત્તમ શ્રાવિકા જે તેની શેક હતી. તે ત્યાં આવી. લીલાવતીને રાતી જોઈને કરૂણુવડે નવકારમંત્રનું સ્મરણ કરી જિનઅતીએ તે માળા તેણીના હાથમાંથી લઈ લીધી. જિનમતીના હાથમાં રહેલી તે માળા શ્રી જૈન ધર્મના પ્રભાવથી અધિક સુગંધવાળી થઈ ગઈ. તત્કાળ નગરના લેકેએ તેને ઘણું
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાબાશી આપી અને નિર્મળ શીલગુણવાળી તે જિનમતી દેવતાને પણ વલભ થઈ.
આ અરસામાં કોઈ બે મુનિ ઘરે ઘરે ફરતાં લીલાવતીના દ્વાર પાસે આવી ચડ્યા. પોતાના દ્વાર પાસે ઉભા રહેલા તે મુનિઓને જોઈને તે તત્કાળ ઉભી થઈ. લીલાવતીએ પરિવાર સહિત પરમ વિનયપૂર્વક તેમને વંદના કરી. બે મુનિમાંથી જયેષ્ઠ મુનિ ધર્મલાભ આપીને બેલ્યા કે “હે લીલાવતી ! તારા હિતને કરનારૂં મારૂં વચન તું સાંભળ-જે પ્રાણી શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની ઉત્તમ પુષ્પવડે ત્રિકાળ પૂજા કરે છે તે દેવતાન સુખ ભોગવી અનુક્રમે શાશ્વત સુખ (મેક્ષ) ને પ્રાપ્ત કરે છે. જે માત્ર એક પુષ્પથી પણ શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની ભક્તિપૂર્વક પૂજા કરે તે તે જીવ દેવ અને અસુરે ની ઉત્તમ સમૃદ્ધિને પામે છે. જે પ્રાણું મત્સરભાવથી બીજાએ કરેલી જિનપૂજાને દૂર કરે છે, તે પ્રાણી આગામી કાળે દુઃખથી પરિતાપ પામતે છતાં હજારે ભવ આ સંસારચક્રમાં પરિભ્રમણ કરે છે. તેમજ આ ભવમાં પણ જિનપૂજામાં વિઘ કરવાના કારણથી સંતપ્ત રહ્યા કરે છે અને સુખ સૌભાગ્યથી રહિત થાય છે.
આ પ્રમાણે તે મુનિરાજનાં વચન સાંભળી પવનથી હણાયેલા વૃક્ષના પત્રની જેમ કંપતી તે લીલાવતી બેલીહે ભગવન્! જે એમ છે તે મેં પાપિણીએ જ એવું પાપ કરેલું છે.' એમ કહીને માળા સંબંધી બધે વૃત્તાંત
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
તેમને કહી સંભળાવ્યેા. પછી પૂછ્યું કે ‘હે ભગવન્ ! આ પાપથી મારી પાપિણીની શુદ્ધિ કેવી રીતે થાય તે કહેા.’ મુનિએ કહ્યું કે ‘ભાવશુદ્ધિપૂર્વક જિનપૂજા કરવાથી એ પાપની શુદ્ધિ થશે.' તે સાંભળી ઉભી થઈ નમન કરીને તે ખેલી કે આજથી મારે જાવ જીવ સુધી અવશ્ય શ્રી જિનેશ્વરની પૂજા ત્રિકાળ કરવી.' પછી પશ્ચાત્તાપથી પરિતાપ પામતા શરીરવાળી તેણી શુદ્ધભાવથી વાર વાર ચરણે વળગીને જિનમતીને ખમાવવા લાગી.’
આ પ્રમાણે મુનિનાં વચનથી લીલાવતી પરિજન સાથે પ્રતિષ્ઠધ પામી અને નિ`ળ સમકિતને પ્રાપ્ત કરી પરમ શ્રાવિકા થઇ. કહ્યું છે કે “જ્યાં સુધી અ –દ્રવ્યના નાશ ન થાય, જ્યાં સુધી જીવને બાંધવના વિયેગ ન થાય અને જ્યાં સુધી દુઃખ પામે નહિ ત્યાં સુધી પ્રાણી ધર્મને વિષે ઉદ્યમ કરતા નથી.” આ પ્રમાણે તેને પ્રતિએષ પમાડીને જેમની સમાનદાનાદિકથી પૂજા કરેલી છે એવા તે મુનિએ લેાકેાથી પણ પ્રશંસા પ્રાપ્ત કરીને તેના ઘરમાંથી નીકળ્યા.
લીલાવતી પ્રતિદિન પરમ શક્તિથી ઉત્તમ પુષ્પવર્ડ શ્રી જિનેશ્વરભગવંતની પૂજા કરતી હતી. અન્યદા ઘણા દિવસ થયાં પેાતાના માતાપિતાને જોયેલા નહાવાથી તેણીને તેમની પાસે જવાની ઉત્કંઠા થઇ આવી. તેથી પેાતાના પતિની આજ્ઞા લઇને તે ઉત્તરમથુરામાં આવી. ઉત્તમ દશાવાળા પુરૂષના ઘરમાં લક્ષ્મીની જેમ પિતૃગૃહે
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
લીલાવતીને આવવાથી તેના માતાપિતા અને બાંધવજનને ઘણે સંતોષ થયો. તેને જિનપૂજા કરતી જોઈને એકદા તેના ભાઈએ પૂછ્યું કે “હે બહેન ! આ જિનપૂજાનું ફળ મને કહે.” તે બેલી-“હે ભાઈ ! જિનેશ્વરની પૂજાથી જીવ દેવ અને ચકવતની અદ્ધિ પામીને અનુક્રમે સિદ્ધિસુખની સમૃદ્ધિને પામે છે. વળી જે ત્રિકાળ ભક્તિથી જિનપૂજા કરે છે તેને આ લેકમાં પણ શત્રુ કે દુષ્ટ પુરૂષોએ ઉત્પન્ન કરેલા ઉપસર્ગો થતા નથી.” બંધુ બે “જો એમ હોય તે મારે પણ આજથી જાવજીવ સુધી એ નિયમ છે કે હંમેશાં ત્રિકાળ જિનપૂજા કરવી.” બેન બેલી-“હે ભાઈ ! તને ધન્ય છે કે જેની આવી બુદ્ધિ થઈ; કેમકે મંદ પુણ્યવાળા પ્રાણીને જિનપૂજા કરવાની બુદ્ધિ થતી નથી.” આ પ્રમાણે તે બંને ભાઈ બહેન સર્વદા પિતાના નિયમમાં અખંડિતપણે વર્તતા છતા શ્રી જિતેંદ્રના ચરણની પૂજા કરવામાં તત્પર રહીને દિવસે
વ્યતિક્રમાવતા હતા. મૃત્યુકાળે પણ તેમનું ધ્યાન શ્રી જિનેશ્વરના ચરણની પૂજામાં તત્પર રહેવાથી તેઓ બંને મૃત્યુ પામીને સૌધર્મ દેવલેકમાં દેવતા થયા. ત્યાં તે બંને પૂર્વ કરેલી જિનવરપૂજા સંબંધી ધર્મના પ્રભાવથી હદયને ઈચ્છિત એવાં સુખ નિરંતર ભોગવવા લાગ્યા.
હવે પપુર નામના નગરમાં પરથ નામે રાજા હતું. તે રાજાને પદ્યા નામે પ્રાણપ્રિય રાણી હતી. દેવલકમાંથી પેલા ગુણધરને જીવ પ્રથમ ચવીને તે પરથ રાજાને પરધા રાણુના ગર્ભથી ઉત્પન્ન થયેલ
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
જય નામે પુત્ર થયે. કુમાર અનેક શાસ્ત્ર ને કળા ગ્રહણ કરવાથી કુશળ અને યૌવનવય તેમજ લાવણ્યયુક્ત કાંતિવડે પરિપૂર્ણ થવાથી જાણે પ્રત્યક્ષ દેવકુમાર હોય તે દેખાવા લા.
1 સુરપુર નામના નગરમાં સુરવિકમ નામે રાજા હતું. તેને શ્રીદેવી જેવી વલ્લભ શ્રીમાલા નામે પ્રિયા હતી. લીલાવતીને જીવ દેવલોકમાંથી આવીને તે શ્રીમાન લાના ગર્ભમાં આવી સુરવિક્રમ રાજાની પુત્રી થઈ. તે પિતાના સૌભાગ્યગુણથી શિવ અને વિષ્ણુની સ્ત્રીની જેમ નિસંગ એવા મુનિએના હૃદયને પણ હરતી હતી, તે બીજાના હૃદયને હરે તેમાં તે શું આશ્ચર્ય! એક દિવસે તેની માતાએ પોતાની પુત્રીને પાણિગ્રહણને યુગ્ય થયેલી જાણુને રાજાને નમવા માટે મોકલી. રાજસભામાં બેઠેલા રાજમા ચરણકમળમાં નમસ્કાર કરીને તેના મેળામાં બેઠી. પિતાએ પણ તેને મસ્તક પર ચુંબન કર્યું. તે કુમારીને વગ્ય થયેલી જોઈ રાજા ચિંતારૂપ સાગરમાં ડુબી ગયે, અને વિચારવા લાગ્યું કે “આ પુત્રી કોને આપવી? તેને એગ્ય એ કેઈ વર જોવામાં આવતું નથી. પછી રાજાએ કુંવરીને કહ્યું કે “અહીં બેઠેલા બધા રાજપુત્રની ઉપર દૃષ્ટિ નાખ, તેમાંથી જે તારા મનને ઈષ્ટ હોય તેને બતાવ કે જેથી તેને હું તારે માટે પસંદ કરું? કુંવરીએ તેમની ઉપર દૃષ્ટિ નાખીને સવર પાછી ખેંચી લીધી. કારણ કે નયનને જ ન રૂચે તે શું હૃદયને ગમે ?
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
પછી તેની ઉપર તેણીનું ચિત્ત વિરક્ત જાણીને રાજાએ બીજા ઘણા રાજાઓનાં રૂપ ચિત્રી મંગાવીને તેને દેખાડ્યાં. તે જોતાં પણ રાજકન્યાની દષ્ટિ કેઈના પર આનંદ પામી નહીં. કારણ કે કર્મવશે અન્ય કોઇની ઉપર દષ્ટિ સ્થિરતા કરતી જ નથી. પૂર્વ સંગવાળા ઉપર જ દૃષ્ટિ કરે છે. આ પ્રમાણેની હકીકતથી હૃદયમાં દુઃખ પામેલા રાજાએ પોતાની રાણી સાથે ચિંતવ્યું કે શું આ પુત્રીને પસંદ આવે તે કઈ રાજપુત્ર આ જગતમાં વિધિએ બનાવ્યું જ નથી ?'
અન્યદા જયકુમારનું રૂ૫ પટ ઉપર આલેખી મંગાવીને તેને બતાવવા મોકલ્યું તે જોઈને હર્ષવડે તેના રોમાંચ ખડા થયા અને સ્નિગ્ધ દષ્ટિએ તે રૂપ જેવા લાગી. તે વાત જાણીને રાજાએ કહ્યું કે “આ જયકુમાર ઉપર વિનયથી અનુરાગવાળી થઈ દેખાય છે તે ઘટે છે. કારણ કે હંસલી હંસને જ પસંદ કરે, કાગને પસંદ કરે નહીં.” પછી રાજાએ કન્યાદાન નિમિત્તે પિતાના મંત્રીને બેલાવીને પપુરે પવરાજાની પાસે મોકલ્યા. તે મંત્રીએ પદ્મપુરમાં જઈ પઘરથ રાજાને નમીને કહ્યું કે “હું સુરપુર નગરથી તમારી પાસે આવ્યો છું. અમારા રાજ સુરવિકમે કહેવરાવ્યું છે કે મારે વિનયશ્રી નામે એક સુંદર પુત્રી છે, તે તમારા પુત્ર જયકુમારને મેં આપી છે.” મંત્રીનાં આવાં વચનથી તે રાજાની પુત્રીને તેણે સ્વીકાર કર્યો, કારણ કે ઘરે આવતી લક્ષમી કોણ ન ઈચ્છે ? અજાએ જયકુમારને તે કન્યાના લાભના ખબર આખ્યા. તે જાણી નિર્જન જેમ
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમૃદ્ધિના લાભથી ખુશી થાય તેમ જયકુમાર પણ ખુશી થયા. પછી પદ્મથ રાજાએ ચેાગ્ય સન્માન કરી તે મત્રીને વિદાય કર્યાં. તે પણ વિવાહના દિવસ નક્કી કરીને પેાતાને નગરે આવ્યેા. પિતાના આદેશથી શુભ દિવસે જયકુમાર પરિજન સહિત પદ્મપુરથી ચાલ્યા અને અનુક્રમે સુરપુર નગરે પહેાંચ્યા. રાજા સુરવિક્રમે મેટા ગૌરવથી સન્માન કરી મેટા વૈભવ સહિત કુમારના નગરપ્રવેશ કરાવ્યે. પછી પાણિગ્રહણનુ મુહૂત્ત પ્રાપ્ત થયે છતે કુમારે ઘણા માંગલિકના શબ્દો થતાં રાજકુમારીની સાથે પાણિગ્રહણ કર્યું. કેટલાએક દિવસ માટા હર્ષોંથી સાસરાને ઘેર રહી પછી રજા લઈને, ઘણા સન્માન સાથે તે કુમાર પાતાના નગર તરફ જવા ચાલ્યુ.
જયકુમાર વિનયશ્રી સહિત અરણ્યની મધ્યમાં થઇને જતા હતા, તેવામાં દેવતાઓએ પૂજેલા અને સાધુએના પરિવારવાળા કોઈ આચાય વિનયશ્રીના જોવામાં આવ્યા. તે આચાર્ય મહારાજે નિળ શ્વેત વસ્ત્ર ધારણ કર્યાં હતાં, તેમનાં દાંતની કાંતિ નિમળ અને શ્વેત હતી, નિર્મળ એવા ચાર જ્ઞાને યુક્ત હતા અને નામે પણ નિર્માળાચા હતા. તેમને જોઈને વિનયશ્રીએ કહ્યું કે હે સ્વામી! આ કાઈ મુનીશ્વર દેખાય છે, તેથી આપણે ત્યાં જઇ પરમ ભક્તિથી તેમને વઢના કરીએ.’ તે સાંભળી કુમાર પેાતાના પરિવાર સાથે તરત જ ત્યાં ગયા અને પરમ વિનયપૂર્વક તેણે તે મુનિને વંદના કરી. મુનિએ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૭
સસારરૂપ દુસ્તર સાગરને ઉતારનાર ધ લાભ આપીને કુમારને કહ્યું કે હું જયકુમાર ! તમને સ્વાગત છે.’ ત્યારપછી વિનયશ્રીને પણ નામ દઇને કહ્યું-ભદ્રે ! તને ધસ’પત્તિ પ્રાપ્ત થાશે.' આ પ્રમાણે મુનિના કહેવાથી વિનયશ્રીએ પુનઃ મુનિના ચરણકમળમાં પ્રણામ કર્યાં.
પછી તે અને સ્ત્રીપુરૂષ હૃદયમાં ચિ ંતવવા લાગ્યા કે ‘આ ભગવંત અમારા નામ કયાંથી જાણે ? અથવા તેમાં કાંઈ આશ્ચય નથી, કારણ કે મુનિએ જ્ઞાનધારી હાય છે.’ પછી તે મુનિરાજનાં વચનથી જિનધમ સાંભળીને જયકુમારે નમસ્કાર કરી પેાતાના પૂર્વભવ પૂછ્યો કે હું ભગવન્ ! મે પૂર્વ ભવે શું ઘણું નિ`ળ પુણ્ય કર્યુ... હતુ કે જેથી આ ભવમાં મને હૃદયને ઇચ્છિત રાજ્ય અને આ સ્ત્રી પ્રાપ્ત થયાં ?”
મુનિ એલ્ય!–“હે મહાશય ! તુ પૂર્વ ભવે એક વિષ્ણુકના પુત્ર હતા, તારે લીલાવતી નામે એક જ્યેષ્ડ ભાંગની હતી. તે તને બહુ વહાલી હતી. તે ત્રિકાળ જિનપૂજા કરતી હતી. તેને પૂજા કરતી જોઇને તને પણ જિનપૂજામાં શ્રદ્ધા થઈ અને તેથી તું પણ તેમાં પ્રર્યાં. તે શ્રી જિનપૂજાના પુન્યથી દેવલેાકના સુખ ભાગવી ત્યાંથી ચ્યવીને
આ ભવમાં તે આવું રાજ્ય પ્રાપ્ત કર્યુ. હજી પણ કેટલાક જન્માંતરમાં દેવ તથા મનુષ્ય ભવનાં સુખ ભોગવીને જિનપૂજાના પ્રભાવ વડે પ્રાંતે સિદ્ધિસુખને પ્રાપ્ત કરીશ,’
આ પ્રમાણેને પેાતાના પૂર્વભવ સાંભળી હૃદયમાં હ
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
પામીને તેણે પૂછ્યું-“હે ભગવન્! જિનપૂજાના પ્રભાવથી મારી બેન લીલાવતી કઈ ગતિને પ્રાપ્ત થઈ? અને હાલ તે કયાં છે ?” મુનિ બેલ્યા–“તે લીલાવતી સૌધર્મદેવલેકમાં દેવતાનાં સુખ ભેળવીને દેવગે આ ભવમાં આ તારી સ્ત્રી થયેલી છે.” આ પ્રમાણે મુનિનાં વચનથી પિતાનું ચરિત્ર સાંભળીને તે બન્નેને જાતિસ્મરણજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું, જેથી પિતાના પૂર્વભવનું બધું ચરિત્ર તેમને સાંભરી આવ્યું. એટલે તે બન્નેએ મુનિ પ્રત્યે કહ્યું કે હે ભગવદ્ ! તમારૂ કહેવું બધું જાતિસ્મરણ અમારા જાણવામાં આવ્યું છે, અને તે તેજ પ્રમાણે છે. પછી વિનયશ્રી બેલી-“હે ભગવન! હું શું અગ્નિમાં પ્રવેશ કરે ? કારણ કે જે પૂર્વભવને મારે બંધુ તે આ ભવમાં મારે પતિ થયેલ છે. હે ભગવંત ! મારા જન્મને ધિકાર છે, ધિકાર છે. આ લેમાં પણ મારો જન્મ નિદિત છે, કેમકે પૂર્વ ભવને ભ્રાતા તે આ ભવે ભર્તા છે. મુનિએ કહ્યું –“ભદ્ર ! એવું દુઃખ ધર નહીં; કારણ કે આ સંસારમાં મૃત્યુ પામ્યા પછી બંધુ હોય તે ભર્તા પણ થાય છે. તે બેલી–હે ભગવન્! જે કે સંસારમાં સર્વે એવું છે પણ જ્યાં સુધી જ્ઞાન ન હોય ત્યાં સુધી દુઃખ થતું નથી. પરંતુ આત્મહિતને ઈચ્છનારો એ કેણુ પ્રાણ જાણુને વિષ ખાય ? તેથી હવે જ્યારે હું જ્ઞાત થઈ ત્યારે પૂર્વ ભવના ભ્રાતાની સાથે ભાગને ઈચ્છતી નથી, માટે આજથી જાવજીવ સુધી મારે નિયમાથે બ્રહ્મચર્ય છે. તે હવે હે ભગવન ! આ સંસારભ્રમણને
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
દુઃખને નાશ કરનારી દીક્ષા મને આપ.” મુનિ બાલ્યાભદ્ર ! તારે આ વિવેક ઉચિત છે. પછી જયકુમાર પણ બેલ્યા- હે ભગવન ! આ સંસારને ધિકકાર છે કે જેમાં પૂર્વભવની મારી બેન મૃત્યુ પામીને કમપેગે આ ભવમાં મારી સ્ત્રી થઈ તેથી હું જે કે આ સંસારથી વિરક્ત થયે છું પણ દીક્ષા પાળવાને અસમર્થ છુ તે મારે શું કરવું ? મારે જે કરવા ગ્ય હોય તે મને બતાવે.” મુનિ બેલ્યા–“ભદ્ર! જે તું દીક્ષા પાળવાને અસમર્થ છે તે સમકિતવડે શુદ્ધ એવા શ્રાવકધર્મને અંગીકાર કર.”
પછી વિષયસુખમાં નિરપેક્ષ થયેલી વિનયશ્રીને મુનિએ વિધિપૂર્વક દીક્ષા આપી અને જયકુમારને શ્રાવકધર્મને વિષે સ્થાપિત કર્યો. પછી વિનયશ્રી સાવીને ખમાવી, ગુરૂના ચરણકમળમાં નમી જનધર્મને ગ્રહણ કરી જ્યકુમાર પોતાના નગરમાં આવ્યું. છેવટે વિનયશ્રી સાથ્વી સુવ્રતા ગુરૂણીની સમીપે રહી દીક્ષા પાળી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને શાશ્વતસ્થાન (મોક્ષ)ને પ્રાપ્ત થઈ.
इति पुष्पपूजा विषे लीलावतीनी कथा समाप्त.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ્વીપપૂજા વિષે કથા.
જે પુરૂષ પરમ ભક્તિથી શ્રી જિનેશ્વરના મંદિરમાં દીપક કરે તે નિર્મળ બુદ્ધિને ધારણ કરનાર પુરૂષ દેવતાના વિમાનમાં ફ્રીડા કરે છે. શ્રી જિનભવનમાં ભક્તિથી પરમ કલ્યાણરૂપ દીપક કરવાથી નિમતિએ અને ધનશ્રીએ ધ્રુવપણું' પ્રાપ્ત કર્યું' હતું, તેની કથા આ પ્રમાણે છે :
આ ભરતક્ષેત્રમાં ભૂમડલમાં 'પ્રસિદ્ધ અને દેવતાના નગરની જેમ વિષ્ણુધજનના નિવાસરૂપ મેઘપુર નામે નગર છે. તે નગરમાં મેઘ નામે પ્રતાપી રાળ હતા. જે સિંહના જેમ શત્રુરૂપ હાથીએના ગર્વના નાશ કરનાર હતા. તે નગરમાં સુરદત્ત નામે એક શ્રેષ્ઠી રહેતા હતા. તે ગુણવાન પ્રભુના ચરણુની પૂજામાં ઉછુક્ત અને સમકિત દૃષ્ટિવંત હતા. તેને નિર્મળ એવા જિનધર્મમાં તપર, નિર્માળ શુભ્રુરૂપી રત્નાથી શરીરને શેાભાવનાર અને નિર્મળ શાલરૂપ આભૂષણવાળી શીલવતી નામે સ્ત્રી હતી. તે પતિને નિળ સમક્તિમાં પ્રીતિવાળી જિનમતી નામે એક ઉત્તમ પુત્રી હતી. તે પુત્રીને સમક્તિથી રહિત નશ્રી નામે સખી હતી. તે અને સખીએ સમાન રીતે એક ખીજાના સુખે સુખી, દુઃખે દુઃખી અને સમાન સ્નેહવાળી હતી, તેમજ રૂપ તથા સૌભાગ્યમાં પણ સરખી હતી.
* પંડિત પુરૂષ, પક્ષે દેવ.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧
એક વખતે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતના મદિરમાં જિનમતીને દીપક ધરતી જેઈને ધનશ્રીએ પૂછયું કે પ્રિય સખી! શ્રી જિનેશ્વરની આગળ દીપક ધરવાથી શું ફળ પ્રાપ્ત થાય છે? તે કહે કે જેથી હું પણ પ્રત્યેક સંધ્યાએ જિન ભવનમાં દીપક કરૂં. જિનમતી બેલી-“ભલેશ્રી જિનેશ્વર ભગવતની પાસે ભક્તિથી દીપદાન કર્યું હોય તે તેનું ફળ દેવતા તથા મનુષ્યભવનું સુખ અને પ્રાંતે મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય તે છે. તે વિષે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે-શ્રી વીતરાગ પ્રભુની પાસે દીપદાન કરવાથી નિર્મળ બુદ્ધિ થાય, દેહ અખંડિત રહે અને વિવિધ પ્રકારનાં રને પ્રાપ્ત થાય. જે પ્રાણી જિનેશ્વર ભગવંતની આગળ પરમ ભક્તિથી દીપક કરે છે તેના પાતક દગ્ધ થઈ જાય છે. તેમાં બીલકુલ સંદેહ નથી.” આ પ્રમાણે જિનમતીનાં વચને સાંભળીને ધનશ્રી પણ પ્રભુની આગળ મંડળ આળેખી પુષ્પ અક્ષતાદિવડે પૂજા કરી ભક્તિથી દીપદાન કરવા લાગી. એવી રીતે પ્રતિદિવસ શ્રી જિનેશ્વરની પાસે દીપક કરવાથી ધનશ્રીનું ચિત્ત જિન ધર્મમાં નિશ્ચળ થઈ ગયું. પછી તે બંને સખીઓ ભક્તિથી ભરપૂરપણે જિનધર્મમાં એક ચિત્તવાળી થઈને ત્રણે કાળ જિનેશ્વરની પાસે દીપક કરવા લાગી.
અન્યદા ધનશ્રીએ પિતાની મેળે પોતાના જીવતવ્યને છેડે નજીક આવેલ જાણું જિનમતીનાં વચનથી વિધિવડે અનશન વ્રત ગ્રહણ કર્યું. પછી વિવિપૂર્વક અનશન
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાળી શુદ્ધ વેશ્યા વડે મૃત્યુ પામીને ઘનશ્રી સૌધર્મ દેવલોકમાં દિવ્ય રૂપવાળી દેવી થઈ.
ધનશ્રીના મૃત્યુ પછી જિનમતી તેના વિશે વિશેષ દુઃખી થઈ અને પ્રતિદિવસ જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે દિપક કરવાનું વિશેષ ઉદ્યમ કરવા લાગી. તે પણ આયુ
ષ્યને અંતે અનશન કરી વિધિપૂર્વક મૃત્યુ પામીને દૈવયોગે સૌધર્મ દેવલોકમાં ધનશ્રીના વિમાનમાં જ દેવી થઈ. અવધિજ્ઞાન વડે પૂર્વજન્મનો સંબંધ જાણી તે બને ત્યાં પણ ઘણાં નેહવાબી સખીઓ થઈ. તે બન્ને સખીઓ પિતાની અપાર સમૃદ્ધિ જોઈ મનમાં વિર્ય પામીને ચિંતવવા લાગી કે “આપણને કયા સુકૃતથી આવી સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ? ઉપગ દેતાં તેઓએ અવધિજ્ઞાન વડે જાણ્યું કે જિનભવનમાં દીપદાન કરવાથી આપણને આવી મનેવાંછિત સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ છે. પછી શ્રી કષભદેવ ભગવંતના શ્રેષ્ઠ મંદિરને સંભારી તેઓ બને તત્કાળ મેઘનગરમાં આવી અને ત્યાં નવીન સ્ફટિકના શિલાતળથી રચેલું સુવર્ણ મણિ અને રત્નના સ્તભાવાળું અને કમળની જેવું વિકસિત શ્રી ત્રિષભદેવ ભગવંતનું મંદિર બનાવ્યું. તે મંદિરને સુવર્ણદંડથી યુક્ત એવા દેવજમાળથી અલંકૃત કરી તેના કળશ ઉપર ઉત્તમ રત્નથી નિર્મિત એ એક દીપક મૂક્યો. પછી સુગંધી જળથી મિશ્ર એવા પુની વૃષ્ટિ તે જિનમંદિર ઉપર કરીને તે બન્ને સખીઓએ ત્રણ પ્રદક્ષિણા દઈને શ્રી રાષભદેવ ભગવંતને
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩
વંદના કરી અને ભક્તિથી ભરપૂરપણે વારંવાર સ્તુતિ કરીને પેાતાને સ્થાને જઇ મનગમતાં સુખા ભાગવવા લાગી.
અનુક્રમે ધનશ્રી દેવતાનું આયુષ્ય ક્ષીણ થતાં દેવલાકમાંથી ચ્યવીને હેમપુર નગરમાં ત્યાંના રાજાની કનકમાળા નામે રાણી થઈ. તે બધી રાણીઓમાં સર્વોપરી હતી; અને રાજા સર્ધ્વજને પેાતાના પ્રાણુથી પણ વધારે વહાલી હતી. તે રાજાને ખીજી દૃઢમતી નામે રાણી હતી, તે પરાભવના દુખથી મૃત્યુ પામીને રાક્ષસી થઈ. રાજા કનકમાળાની સાથે એવા વિષયાસક્ત થયા કે તે દેગ દુકદેવની જેમ ગત કાળને પણ જાણતા નહાતા. રાણી કનકમાળા રાત્રે પેાતાના વાસગૃહમાં દેહની કાંતિથી સૂના પ્રકાશ કરતાં પણ વધારે પ્રકાશતી હતી. અન્યઢા પેલી રાક્ષસી રાજાને કનકમાળામાં આસક્ત જાણીને કૈધ કરી અર્ધરાત્રે રાજાની પાસે આવી, અને દાઢાથી વિકરાળ મુખવાળા, ભયંકર નેત્રવાળા, યમરાજ જેવા રૂપવાળે, અને પુફાડા મારતા એક સપ વિકુવીને તેણે તેને વધ કરવા માટે મૂકયા. પણ તે સપ કનકમાળાનું તેજ સહન કરી ન શકવાથી નેત્રને મીંચી દુર્દ પેાતાના દેહને કુડલાકારે કરીને તેની પાસે જ એસી ગયા. હવે સપ રાણીને પરાભવ કરે ત્યાર અગાઉ તે અત્યં ત કે પાનળથી પ્રજવલિત થયેલી પેલી રાક્ષસીએ મઢસત્વી જીવેાના પ્રાણ હરી લે તેવા ભયંકર શખ્સ કર્યો. તે સાંભળીને રાજા કાંઇ પણ ક્ષેાભ પામ્યા વગર પેાતાની પ્રિયા સહિત
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४
બેઠા થયા અને જુએ છે તે પેાતાની પ્રિયાના તેજથી નિસ્તેજ થયેલે સ` તેની પાસે બેઠેલા દીઠા એટલામાં તે સર્પ ભય કર રૂપ કરીને કનકમાળાને ડસવા તૈયાર થયા; પરતુ કનકમાળા પેાતાના સર્વથી કિંચિત્ પણ સ્ખલિત થઇ નહી. તે જોઇને પેલી રાક્ષસી તેના પર તુષ્ટમાન થઈ, તેથી પ્રસન્ન રૂપ કરીને એલી કેવલ્સે ! હું તારી ઉપર સંતુષ્ટ થઈ છું, તેથી તું જે માગીશ તે હું આપીશ.’ કનકમાળા ખેલી ‘હે ભગવતી! જો તમે મારી ઉપર સંતુષ્ટ થયા હા તે આ નગરમાં એક મણિરત્નમય માટે પ્રાસ મારે માટે કરી આપેા.' તે સાંભળી ‘તથાસ્તુ' એમ કહીને રાક્ષસી પેાતાને સ્થાનકે ગઇ અને જાણે રાક્ષસીથી ભય પામી હાય તેમ રાત્રી પણ નાશ પામી.
પ્રાતઃકાળે પતિની સાથે સુખે જાગ્રત થયેલી કનકમાળાએ પેાતાના આત્માને દેવતાએ રચેલા ભવનમાં રહેલા જોયા. દેવતાના ભવન જેવું તે ભવન જોઇને લેકે કહેવા લાગ્યા કે-આ ભવન રાણી કનકમાળાને માટે કાઇ દેવીએ બનાવ્યુ જણાય છે.’
દેવી કનકમાળા તે ભવનના ગેખમાં એકીને રાતે પેવા જિનભવન ઉપર રહેલા રત્નદીપકને પ્રતિદિવસ પ્રીતિપૂર્વક જોતી હતી.
હવે દેવી જિનમતી કનકમાળાને બેધ આપવા માટે એકદા રાત્રીના પશ્ચિમ પહેારે સ્વર્ગમાંથી ત્યાં આવી અને કહેવા લાગી કે હું કુશેદરી ! આ સુવર્ણ, મણુિ અને
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
(9૫
રત્નજડિત ભવનમાં રહી છતી તું જે કીડા કરે છે તે પૂર્વ જન્મમાં શ્રી જિનભવનમાં દીપદાન કરવાનું ફળ છે. આ પ્રમાણે તેને પ્રતિબંધ કરવા માટે તે દેવી પ્રતિદિન વારંવાર કહ્યા કરતી હતી. તે સાંભળી કનકમાળા પણ વિચારતી કે “આ પ્રમાણે હંમેશાં મને કશું કહે છે? એને ખુલાસો જે કઈ અતિશય ઉત્તમ જ્ઞાનદ્ધિવાળા મુનિરાજ અહીં આવે તે હું તેમને પૂછી જોઉં.”
આવી રીતે કનકમાળા ચિંતવન કરે છે તેવામાં એકદા ગણધર નામે અતિશય જ્ઞાની આચાર્ય તે નગરના ઉદ્યાનમાં આવીને સમવસર્યા. તેમને ઉદ્યાનમાં આવેલ જાણને કનકમાળા રાજની સાથે ભક્તિથી ત્યાં વાંધવાને આવી. મુનિને જોઈ વંદના કરી ધર્મ સાંભળીને કનકમાળાએ પિતાનો સંશય પૂછે કે “હે ભગવદ્ ! હંમેશાં અર્ધ રાત્રે મારી આગળ આવીને કઈ ઉપર પ્રમાણે બેલે છે તે શા નિમિત્તે બેલે છે એ જાણવાનું મને મેટું કૌતુક છે.” મુનિ બેલ્યા- “ભદ્ર પૂર્વભવે જિનમની અને ધનશ્રી નામે તમે બંને સખીઓ હતી. શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે પ્રતિદિવસ દીપક કરવાથી તમે બંને મરણ પામીને દેવકમાં ગઈ. ત્યાંથી ચ્યવને તું આ રાજાની રાણું થઈ છે અને તે જિનમતી દેવલેકમાં રહી છે. તે હમેશાં ત્યાંથી આવીને તેને પ્રતિબંધ કરવા માટે એ પ્રમાણે કહે છે. તે જિનમતી સ્વર્ગમાંથી ચ્યવી આ જન્મમાં પણ તારી સખી થશે અને મૃત્યુ પામીને તમે
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
બને સવાર્થસિદ્ધ વિમાને દેવ થશે. ત્યાંથી ચ્યવી મનુષ્યપણું પામી વ્રત અંગીકાર કરી સર્વ કર્મને ક્ષય કરી તમે બને સિદ્ધિપદને પ્રાપ્ત કરશે.
તમે પૂર્વભવે શ્રી જિનભવનમાં દીપદાન કરેલ છે. તેનું ફળ મોક્ષ પ્રાપ્તિરૂપ તમને પ્રાપ્ત થશે, તેમાં જરા પણ સંદેહ નથી.”
આ પ્રમાણે મુનિરાજનાં વચનથી પિતાને પૂર્વભવને સાંભળતાં કનકમાળાને તત્કાળ જાતિરમાણજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. પછી કનકમાળા બેલી “હે ભગવન ! તમે મને મારે પૂર્વભવ કહી સંભળાવ્યું તે જ પ્રમાણે તે સર્વ જાતિરમરણજ્ઞાન થવાથી મારા જાણવામાં આવ્યું છે. આ પ્રમાણે કહીને સમ્યફ પ્રકારે જૈન ધર્મને સ્વીકારીને કનકમાળા પિતાના સ્વામીની સાથે પોતાને ઘેર આવી. જિનમતી દેવીએ રાત્રિના છેલ્લા ભાગે આવીને કહ્યું- હે ભદ્ર ! અમૃત સમાન જૈનધર્મ સ્વીકાર્યો તે બહુ સારું કર્યું; હવે હું પણ અહીંથી અવીને સાગરદત્ત શ્રેષ્ઠીની પુત્રી થઈશ. તે વખતે તારે મને ત્યાં આવીને જૈનધર્મને પ્રતિબંધ આપ.” આ પ્રમાણે કહીને જિનમતી દેવી પિતાને સ્થાનકે ગઈ, અને દેવસંબંધી સુખ ભેગવવા લાગી. તે જ પ્રમાણે કનકમાળા મનુષ્ય સંબંધી સુખ ભોગવવા લાગી.
અનુક્રમે દેવી જિનમતી સ્વર્ગથી ચ્યવને સાગરદત્ત શ્રેષ્ઠીને ઘેર તેની સુલસા નામની સ્ત્રીના ગર્ભમાં પુત્રપણે અવતરી. જમ્યા બાદ તેણીનું સુદર્શના નામ રાખવામાં
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७
આવ્યુ. તે જ્યારે પ્રથમ ચૌવનવયમાં આવી ત્યારે એક દ્વિવસ દૃષ્ટિએ પડતાં કનકમાળાએ તેને કહ્યું કે “મારી સખીને સ્વાગત છે ? હે મહેન! આ ઋષભદેવ પ્રભુનુ ઉત્તમ મંદિર છે કે જેના કળશ ઉપર જન્માંતરમાં સ્થાપન કરેલા રત્નના દીપક રહેલા છે.’ આ પ્રમાણેનાં વચન સાંભળવાથી તેમજ કનકમાળાને જોવાથી સુદ્રનાને પણ જાતિસ્મરણુજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયુ, તેથી તત્કાળ તેણીએ ઘણા સ્નેહથી સખીને આલિંગન કર્યું, અને ખેલી કે-હુ સખી ! તને શાબાશી ઘટે છે, તે મને ભલા પ્રયત્ન વડે પ્રતિમાધ કર્યાં.' આ પ્રમાણે કહ્યા પછી તે બન્ને સખીએ પરસ્પર હ અને સતેષ પામી.
પછી શુદ્ધ શ્રમણપણું અને શ્રાવકપણુ પાળી મૃત્યુ પામ્યા પછી તે બન્ને સખીએ સર્વાર્થસિદ્ધિવિમાનમાં દેવતા થઇ. ત્યાંથી ચ્યવી મનુષ્ય થઇ વિશુદ્ધ ચારિત્ર પાળી સ કને ક્ષય કરીને તે અને સખીએ શાશ્વત સુખની સમૃદ્ધિરૂપ સિદ્ધિપદને પ્રાપ્ત કરશે.
“આ પ્રમાણે ભવ્ય પ્રાણીને માધ કરવા માટે શ્રી જિનભવનમાં દીપદાન કરવાનું પ્રશસ્ત એવુ શુભ ફળ સક્ષેપથી કહેવામાં આવ્યુ છે.”
इति दीपपूजा उपर पांचमी कथा समाप्त.
SHE
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
નૈવેદ્ય પૂજા વિષે કથા.
જે પ્રાણી બહુ ભક્તિથી શ્રી જિનેન્દ્ર પ્રભુની આગળ નૈવેદ્ય ધરે છે, તે દેવેદ્ર, અસુરેન્દ્ર અને ચક્રવર્તી પણાના ઉત્તમ ભાગ મેળવે છે. વળી જે પ્રાણી ભક્તિથી ભરપૂર મન વડે પ્રભુની આગળ તૈવેદ્ય ધરે છે, તે એક કુટુબી (કણબી) પુરૂષની જેમ દેવ, મનુષ્ય અને મેાક્ષના સુખને મેળવે છે.
આ ભરતક્ષેત્રના મધ્ય ખંડમાં ક્ષેમા નામે એક નગરી હતી, તે દેવતાની નગરીની જેમ દેવભવનથી વિભૂષિત હતી. તે નગરીમાં શત્રુઓને સૂર્ય જેવા અને લેાકેાને ચંદ્ર જેવા તેજસ્વી સૂરસેન નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા.
પૂર્વે ધન્યા નામની નગરીમાં તે રાજાના વશમાં ધીર અને સત્ત્વમાં પ્રખ્યાત એવે સિંહધ્વજ નામે રાજા થઈ ગયા. એક સમયે કેાઇ એક મહિ તે નગરીમાં આવી ચઢચા; અને નગરીના પ્રવેશમાર્ગની અંદર નિયમ ગ્રહણ કરી ધ્યાનસ્થ થઈને ઉભા રહ્યા. તે મુનિ એવા દૃઢ નિયમવાળા હતા કે પેાતાના નિયમથી તે કદ્ધિ પણ ચળાયમાન થતા નહીં. તે નગરીના નિર્દય લેાકેા પ્રવેશ કરતાં અને નીકળતાં અપશુકનની બુદ્ધિએ તે મુનિના મસ્તક ઉપર પ્રહાર કરવા લાગ્યા. પાપી અને પામર
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૯
લેાકેા એ પ્રમાણે તેમના દેહ ઉપર પ્રહાર કરતાં છતાં એ મહાત્મા મુનિ મટ્ઠગિરિની જેમ ધ્યાનથી ચળિત થયા નહી. આ પ્રમાણે તે નગરીના લેાકેાને નિર્દોષ મુનિને ઘેાર ઉપસર્ગ કરતાં જોઇ તે અપરાધી લેાકેા ઉપર ત્યાંને નગરવાસી દેવ કાપાયમાન થયેા. તેવામાં તેવા ધાર ઉપસને સહન કરનારા મુનિને કેવળજ્ઞાન ઉપજયું; અને તત્કાળ તેમનું આયુષ્ય પૂર્ણ થવાથી મૃત્યુ પણ થયું. તે મહાત્મામુનિ ઉપશમરૂપ ચક્રવડે કર્મરૂપી મહાશત્રુઓના સમૂહના નાશ કરી શાશ્વત એવા પરમપદને પ્રાપ્ત થયા.
પેલા કેાપાયમાન થયેલા દેવતાએ નગરના લેાકેાને એવા ઉપસર્ગ કર્યો કે જેથી તે બધું નગર જનસંચાર વગરનું ઉજ્જડ ગઈ ગયું. પછી રાજાએ તેની વિધિપૂર્વક આરાધના કરી એટલે તે દેવ સંતુષ્ઠ થયા અને તેણે રાજાને કહ્યું કે‘તમે અહીથી દૂર ખીજે સ્થળે નગર વસાવે; અટલે તમને ક્ષેમકુશળ થશે.' તે દેવના કહેવાથી સૂરરાજાએ ખીજે સ્થળે નગરી વસાવી. તેમાં સત્તુ ક્ષેમ થવાથી તે નગરી ક્ષેમપુરી એવા નામથી વિખ્યાત થઇ. તેજ આ નગરી સમજવી.
હવે પેલા પ્રથમના નગરવાળા દેવ શૂન્ય અરણ્યમાં આવેલા શ્રી ઋષમદેવ પ્રભુના મંદિરમાં કોઈ દુષ્ટને પ્રવેશ થવા દેતે નહીં અને ઘણી વખત તેના દ્વાર પાસે સિહુને રૂપે ઉભા રહેતા હતા, તે જિનભવનની પાસે કાઇ એક દારિદ્રચના દુઃસહ દુખથી પરિતાપ પામેલા યુવાન કણબીનુ ખેતર હતુ, તેથી તે પ્રતિદિવસ ત્યાં હળ ખેડતા હતા અને
--
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
૮૦
અ
ભ
એ
*
ક્ષેમપુરમાંથી તેની સ્ત્રી તેના ઘરેથી તેને માટે ભાત લાવતી હતી, તે ઘી અને તેલ વિનાનું અરસ વિરસ ભેજન કરતે હતે.
એક દિવસ કોઈ ચારણમુનિ આકાશ માર્ગે તે મંદિરના દર્શન કરવા માટે આવ્યા. શ્રી ત્રષભપ્રભુની સ્તુતિ કરીને મંદિરની બહાર એક જગ્યાએ તે બેઠા. તેમને જોઈ તે ખેડુતને ઘણો હર્ષ થયે તેથી નેત્રમાં આનંદાશ્રુ ભરાઈ ગયાં અને શરીર ભક્તિથી ભરપૂર થઈ ગયું. એટલે તે પિતાનું હળ મૂકી પરમ વિનયપૂર્વક તેમની પાસે આવ્યા અને વંદના કરી પછી તે બે કે- હે ભગવન્ ! આ અતિ દુર્લભ એવો મનુષ્ય જન્મ પામ્યા છતાં હું જન્મથીજ હંમેશાં દુઃખીઓ કેમ થશે ? મુનિએ કહ્યું- હે. ભદ્ર! તેં પરભવને વિષે ભક્તિપૂર્વક મુનિને દાન આપ્યું નથી, તેમ જિને દ્ર પ્રભુની આગળ નૈવેદ્ય ધર્યું નથી, તેથી તું આ જન્મમાં કોઈ પ્રકારે મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત થયા છતાં પણ ભેગ રહિત, દુખી અને દરિદ્રી થયે છે. | મુનિના આવાં વચન સાંભળી પૃથ્વી ઉપર મસ્તક નમાવીને તે મુનિ પ્રત્યે બેલ્યો-“ભગવદ્ ! મારું વચન સાંભળે. આજથી હું એ અભિગ્રહ કરૂં છું કે-મારે માટે આવેલા ભેજનમાંથી શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે એક પિંડ ધર્યા પછી અને કોઈ મુનિરાજનો યોગ બની જાય તે તેમને વહેરાવ્યા પછી મારે જમવું.”
મુનિ બોલ્યા- હે ભદ્ર! આ અભિગ્રહમાં તું ચિત્તને
કેમ થયા
તને દાન આ
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિશ્ચળ રાખજે, જેથી તું સુખેથી શાશ્વત મેક્ષ) સુખનું પાત્ર થઈશ.” તેમની સુંદર આશીષને ગ્રહણ કરીને તે હળધર તેમને શુદ્ધ ભાવથી નમ્ય એટલે તે મુનિએ પણું આકાશે ઉડી મને વાંછિત પ્રદેશમાં વિહાર કર્યો.
પેલે ખેડુત તે દિવસથી પિતાની સ્ત્રી જે ભાત લાવતી હતી તેમાંથી થોડું અન્ન લઈને દરરોજ શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની આગળ નૈવેદ્ય ધરવા લાગ્યું. એક વખત તે ખેડુત ભાત આવવામાં બહુ મેડુ થવાથી ઘણે સ્થાથી પરાભવ પામ્યું હતું, એવામાં ભાત આવ્યો, એટલે તે તત્કાળ જમવા બેઠે અને ભાતને કેબીઓ ભરવા જતો હતે; તેટલામાં તેને પિતાને નિયમ યાદ આવ્યો, એટલે તે કેળીઓ પાછો નાખી દઈ નૈવેદ્ય લઈને તે પ્રભુના મંદિર તરફ ચાલ્યો. તેવામાં પૂર્વે કહેલે દેવ આ ખેડુતના સવની પરીક્ષા કરવા માટે જિનમંદિરના દ્વારની આગળ સિંહને રૂપે ઉભો રહ્યો. તે સિંહને જિનમંદિરના દ્વારની આગળ ઉભેલ જોઈ યુવાન ખેડુત ચિંતવવા લાગ્યો કે શ્રી જિનેશ્વરની પાસે નૈવેદ્ય ધર્યા સિવાય હું શી રીતે ભજન કરીશ, માટે આજે કદિ પ્રભુની આગળ જતાં જીવતે રહું કે મરણ પામું પણ મારે જિનેશ્વરને અવશ્ય નૈવેદ્ય તે ધરવું.' આમ ચિંતવીને સર્વ ધારણ કરી જે તે પ્રભુની આગળ જવા ચાલ્યો તે તે સિંહ તેના પર સંતુષ્ટ થઈને પાછે પગલે એસરવા લાગ્યો.
પછી તે ખેડુત મનમાં નિશ્ચય કરી ધીરપણે જિનગૃહની
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંદર પેઠો એટલે તે સિંહ તત્કાળ અદશ્ય થઈ ગયો. અહીં ખેડુત અંગમાં ભક્તિથી ભરપૂર થઈ પ્રભુને નૈવેદ્ય ધરી ફરીવાર નમીને પિતાને સ્થાનકે આવ્યો અને ભેજન કરવા બેઠો, એટલે પેલે નગરરક્ષક દેવ સાધુને રૂપે તેની પાસે આવે. " પેલે ખેડુત ભાતને ગ્રાસ લેવા જતા હતા તેવામાં તેણે પિતાની આગળ મુનિને જોયા. એટલે તેણે સંતુષ્ટ થઈ જે ભાત પોતે ખાવા માટે લીધે હતો તે તેમને વહોરાવી દીધું. પછી બીજો ભાત લઈ જમવા બેઠે. તેવામાં તે દેવ પાછો સ્થવિરમુનિનું રૂપ કરીને ત્યાં આવ્યો, એટલે તેમને બીજીવાર લીધેલ ભાત વહેરાવીને તે જમવા બેઠો.
એટલામાં તે દેવ શુકમુનિના વેશે ત્યાં આવ્યો. તેમને બાકી રહેલા સર્વ ભાત તે ભકિતથી આપવા તૈયાર થયો એટલે પેલે દેવ પ્રત્યક્ષ થઈને કહેવા લાગ્યું કે “અરે ભદ્ર ! જૈન ધર્મ ઉપર તારી દઢતા અને શુદ્ધ બુદ્ધિ જોઈને હું સંતુષ્ટ થયે છું, તેથી તારા મનને ઈચ્છિત હોય તે વર માગી લે. હું તને જે માગીશ તે સર્વ આપીશ.”
ખેડુત - હે દેવ ! જે તું મારી ઉપર સંતુષ્ટ થયે હે અને વર આપવા ઈચ્છતે હે તે મને એ વર આપ કે જેથી મને અર્થની પ્રાપ્તિ થાય અને મારું દારિદ્ર નાશ પામે. દેવ ‘તથાસ્તુ” એમ કહી પોતાને સ્થાનકે ગયે.
ખેડુતે આ સર્વ વૃત્તાંત પિતાની સ્ત્રીને કહી સંભળાવ્યું.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩
તે સાંભળી તેની સ્ત્રીએ કહ્યું કે જેની જૈન મત ઉપર ભક્તિ હાય છે તેને ધન્ય છે કે જે ભક્તિથી સ ંતુષ્ટ થઇને દેવતાએ તમને વર આપ્યા છે'. આ પ્રમાણે ભાવશુદ્ધિથી અનુમાદના કરતી તે સ્ત્રીએ પણ પુણ્ય ઉપાર્જન કર્યું. કારણ કે અનુમેદના કરવાથી પણ આ જીવસ સારરૂપ પાંજરાને તાડી નાખે છે.
અહિં ક્ષેમપુરીમાં સૂરસેનરાજાને વિષ્ણુશ્રી નામે પુત્રી થઈ છે તે જાણે પ્રત્યક્ષ વિષ્ણુની લક્ષ્મી હાય તેવી જણાય છે. એ કન્યાને યાગ્ય એવા ભવ્ય વર નહી મળવાથી અન્યઢા રાજાએ સ રાજાઓને એકઠા કરીને સ્વયં વર કર્યાં. તે નિમિત્તે નગરીની બહાર ઉદ્યાનમાં સુવર્ણ અને મણિમય પગથીઆવાળા અને દેવ વિમાન જેવા રમણીય મડપ રચાવીને તેમાં સુશેભિત માંચા નખાવ્યા. તે માંચાઓની ઉપર વિમાન ઉપર અસુરે એસ તેમ અનેક રાજાએ શૃંગાર કરી કરી આવીને બેઠા.
પછી તેઓના સમૂહ વચ્ચે શ્વેત ચામર અને છત્રવાળી તથા શ્વેત વસ્ત્ર, વિલેપન અને આભૂષણની. શેભા ધરનારી રાજકન્યા પેાતાના કુળરૂપ કમળમાં જાણે રાજહુંસી હોય તેવી દેખાતી છતી આવી. તે રાજપુત્રીની આગળ દેવતાઓને ખેલાવવાને માટે જાણે દૂત હાય તેવા ઉત્તમ ઢોલ, શંખ અને માદલ વિગેરે વાજિત્રાના શબ્દ વાગી રહ્યા હતા. તે સાંભળીને પેલા ખેડુતના મનમાં કૌતુક જોવાની ઇચ્છા થવાથી તે હળ ઉપર આરૂઢ થઇને ત્યાં
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવ્યા, અને સંતુષ્ટ ચિત્તે સ્વયંવર જેવા લાગે. પછી પ્રતિહારીએ અનુક્રમે સર્વ રાજાઓને ઓળખાવ્યા; પરંતુ તે સર્વને તજીને રાજકન્યા જેનું દેવતા સાંનિધ્ય કરે છે એવા તે ખેડુતને વરી. રાજકન્યા ખેડુતને વરેલી જોઈ કન્યાના માતાપિતા તથા બંધુઓ જાણે વજથી તાડિત થયા હોય તેમ લજજાથી નીચું મુખ કરીને રહ્યા અને આવેલા રાજાઓ વિલખા થઈ ક્રાધે ભરાયા છતા પરસ્પર કહેવા લાગ્યા કે “અરે! આપણને રાજાઓને મૂકીને આ કન્યા એક ખેડુતને વરી તે તેણે ઘણું અઘટિત કર્યું છે. અરે! શું આ કન્યા કેઈ નઠારા ગ્રહથી ગ્રહાયેલી છે? અથવા શું મૂર્ણ છે કે ઉત્તમ રાજાઓને મૂકીને એક હીનજાતિના ખેડુતને વરી.
પછી સર્વ રાજાઓ સૂરસેન ઉપર કોપાયમાન થઈને કહેવા લાગ્યા કે—જે આ કન્યાને એક હાલિક જ ઈષ્ટ હતું તે બધા રાજાઓને એકઠા શા માટે કર્યા હતા? માટે આપણે સૂરસેન રાજા સહિત એ ખેડુતને હણને કન્યા લઈ લે.” તે સાંભળી કેઈ રાજા બે કે તેણે તે સ્વયંવર રચ્યો હતો, તેમાં કન્યાએ તેને મનવાંછિત વર વરી લીધે તેમાં રાજાનો શે ઉપાય ?”
એટલે ચંડસિંહ નામને રાજા બોલ્યો કે “એ કન્યા મૂઢ બુદ્ધિથી ખેડુતને વરી છે, કાંઈ તેના પિતાનાં વચનથી વરી નથી; માટે આપણે સૂરસેન રાજાને સમજાવવાને દૂત એકલીએ.” ચંડસિંહના કહેવાથી બધાએ મળીને સૂરસેન
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫
રાજા પાસે દૂત કલ્યો. તે તત્કાળ તેની પાસે જઈ સંદેશ લઈને પાછો આવ્યો. તે બધા રાજાઓને કહ્યું કે
તમારા વચનથી ત્યાં ગયો અને મેં સૂરસેન રાજાને કહ્યું કે તમારી કન્યાએ અજ્ઞાનપણે મૂઢ બુદ્ધિથી આ ખેડુત વરેલે છે, માટે એ પસંદગી રદ કરીને ફરીવાર માત્ર રાજાઓને સ્વયંવર મેળો અને તેમનું સન્માન કરે.” આ પ્રમાણે મેં કહ્યું એટલે સૂરસેન રાજા બોલ્યો કે આમાં કાંઈ મારે દેષ નથી, સ્વયંવરમાં તે કન્યા જેને વરે તે પ્રમાણ થાય છે.” દૂતનાં આવા વચન સાંભળી સર્વ રાજાએ કોપાયમાન થઈને બેલ્યા કે “આ ખેડુતને મારીને રાજકુમારીને પકડી લ્યો, અને જે કઈ તેને પણ કરે તેને પણ હણ નાખે.”
આ પ્રમાણે મુકર કરીને તેઓએ ખેડુતને કહ્યું કે અરે! તુ આ કુમારીને છોડી દે.” તે સાંભળીને દેવતાએ જેનું સાનિધ્ય કરેલું છે એ તે ખેડુત કે પાયમાન થઈને બે કે “અરે મુખઓ ! એમ બેલતાં તમારી જીભ શતખંડ કેમ થતી નથી? જે કે તમે ઘણું છે પરંતુ મને તમે સંગ્રામમાં શું કરી શકવાનાં છે ? કેમકે એકલા સિંહને પણ સેંકડે શિયાળ શું કરી શકે છે? તે સાંભળી કે પાગ્નિથી પ્રજ્વલિત થયેલે અંડસિંહ પિતાના સુભટો પ્રત્યે બોલ્યા કે “અરે સુભટો ! આ દુષ્ટને હણ નાંખે અને તેની જીભને મૂળમાંથી તેડી લે.”
તેના વચનથી તે પુરૂષે જેવા તે ખેડુત ઉપર પ્રહાર
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરવા લાગ્યા તે તે ખેડુત પ્રજવળિત હળ લઈને ઉભા થયે. તેને જોતાં જ તે પુરૂષ નાસીને પિતાના સ્વામીને શરણે આવ્યા. તે જોઈ તેને સ્વામી ચંડસિંહ પણ વિચારમાં પડશે કે શું આ પુરૂષ તે કોઈ દેવતા હશે ? પછી સર્વ રાજાઓની સાથે માંચા મૂકીને તે પણ ખેડુત તરફ ચાલ્યા અને સિંહની ફરતા જેમ હાથી વિટાઈ વળે તેમ તેઓ તે ખેડુતને વીંટાઈ વળ્યા.
તે વખતે કે ધાગ્નિથી પ્રજવલિત થયેલે તે ખેડુત પ્રજવલિત હળવડે પ્રહાર કરતે છતે એકાકી રણભૂમિની વચમાં બળભદ્રની જે શોભવા લાગ્યે. તે ધીર પુરૂષ હળના અગ્રભાગરૂપ તીક્ષણ અંકુશવડે શત્રુઓના હસ્તિઓના કુંભસ્થળને ભેદવા લાગ્યા અશ્વોની ઘટા પર પ્રહાર કરવા લાગે અને રથને ચૂર્ણ કરવા લાગે. તે જોઈને બળના ગર્વથી ઉન્મત્ત એવા સર્વ સુભટો સામે થતાં તેઓને તે ખેડુત અગ્નિની જવાળાને મૂકતા હળવડે તાડન કરવાં લાગે. આ પ્રમાણે જોઈને ચંડસિંહ પ્રમુખ સર્વે રજાઓ ચિંતવવા લાગ્યા કે “અહો ! આપણે વિના કરવા માટે આ કેઈ ન અમરાજ ઉત્પન્ન થયેલા જણાય છે. પછી ચંડસિંહ બોલ્યા કે “આ કોઈ દેવ આપણી ઉપર કોપાયમાન થયે જણાય છે, માટે ચાલ, આપણે સર્વે તેની પાસે જઇ તેને પ્રણામ કરીને શાંત કરીએ.
સર્વે રાજાએ તેના વચનને પ્રમાણુ કરી “શરણ આપે, શરણ આપે” એમ બેલતા તે ખેડુતની પાસે ગયા, અને ભય પામી તેના ચરણયુગલમાં પ્રણામ કરીને બોલ્યા કે હે દેવી
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
८७
અમે મેહથી મૂઢ બનીને આપને જે અઘટિત વચને કહ્યાં છે તે સ ક્ષમા કરે, અમે આપને પ્રણામ કરીએ છીએ.’
હાળિકની આવી અદ્ભુત ચેષ્ઠા જોઇને કન્યાના માતા પિતા, બંધુ અને સ` પિરવાર ઘણા ખુશી થયો. પછી રાજા સુરસેને કન્યાના વિવાહના આરભ કર્યો, અને સવ રાજાઓની સમક્ષ તે ખેડુત રાજકન્યાને પરણ્યો. પછી સૂરસેનરાજા અપુત્ર હાવાથી સર્વે રાજાઆએ મળીને તેને રાજ્ય ઉપર અભિષેક કર્યો અને કહ્યું કે- આજથી તમે અમારા સ્વામી છે.' પછી હલીરાજાએ સર્વ રાજાઓને અભયદાન આપી સત્તુ સન્માન કર્યું; અને તેના સાસરા સૂરસેને પણ તે સર્વ રાજાઓને સત્કાર કરી સત્તર વિદાયગીરી આપી.
પછી પેલા દેવતાએ પ્રગટ થઈને રાજા થયેલા ખેડુતને કહ્યુ કે 'અરે ભદ્ર ! કેમ હવે તારૂં દારિદ્ર ગયુ? હજુ પણ જે કાંઈ તુ માગીશ તે સહું તને આપીશ.’ લિક એલ્સે કેન્દ્રે એમ હાય તા પૂર્વ ધવડે તમે જે નગરી ઉજ્જડ કરેલી છે તે મારી નગરી ફીને તમારા ષસાયથી સારી રીતે વસે.’ દેવતાએ તે વાત સ્વીકારી અને તત્કાળ તે નગરી સુવર્ણ મણિ અને રત્નાથી રચેલા કિલ્લાવાળી તેમજ દેવપુરી જેવી બનાવી દીધી. તે ઉત્તમ નગરીમાં ઇંદ્રાણી સાથે ઇંદ્રની જેમ લિકરાન્ત વિષ્ણુશ્રીની સાથે વિષયસુખ ભેાગવવા લાગ્યા.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ પ્રમાણે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે નૈવેદ્ય ઘરવાથી તે ખેડુતે આ લેકમાં જ સ્ત્રી સહિત મનવાંછિત સુખ અને રાજય પ્રાપ્ત કર્યું. શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતને નૈવેદ્ય ધરવાનું ઉત્તમ ફળ પ્રાપ્ત થવાથી તે હલિકરાજા બંને સ્ત્રીઓ સહિત ભક્તિયુકત થઈ પ્રતિદિવસ પ્રભુની આગળ નૈવેદ્ય ધરવા લાગે અને જન્માંતરે મેળવેલા પુણ્યશાળી દેવતા સ્વર્ગમાં સુખભેગ ભેગવે તેમ તે નગરીમાં સુખે દિવસો નિર્ગમન કરવા લાગ્યો.
હવે પેલે દેવ દેવસંબંધી આયુષ્યને ક્ષય થવાથી દેવલોકમાંથી ઍવીને દૈવેગે વિબશ્રીના ગર્ભમાંજ પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયે. જન્મ થતાં તેનું કુમુદ એવું નામ પાડ્યું. અનુક્રમે યૌવનવય પામ્યો અને સર્વ કળાએ શીખે. પૂર્વ જન્મના સુકૃત્યેથી તે રાજાને ઘણે પ્રિય થઇ પડે. પછી હલિકરાજા તેને રાજ્ય આપી પિતે પરમ શ્રાવકપણે પાળી જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે નૈવેદ્ય ધરવાના ફળથી પહેલા દેવલોકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયે ઉત્પન્ન થતાં પોતાની સમૃદ્ધિ જઈને અને દેવતાઓને જય જય શબ્દ સાંભળીને તે સંતુષ્ટ ચિતે ચિંતવવા લાગે કે “મેં પૂર્વભવે શું કૃત્ય કર્યું છે કે જેના પ્રસાદથી આવી અતિ મનેઝ દેવતાની સમૃદ્ધિ અને મનવાંછિત અસરાઓ મને પ્રાપ્ત થઈ ?” આ પ્રમાણે વિચારી અવધિજ્ઞાનવડે જેત તેને માલમ પડ્યું કે આ બધું શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની. પાસે નેવેદ્ય ધરવાનું ફળ છે.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯
પછી પાતાના પૂર્વભવને વિશેષપણે જાણીને લિધ્રુવ પ્રતિદિવસ પોતાના પુત્રને પ્રતિષેાષ આપવા માટે ત્યાં જવા લાગ્યા અને રાત્રિના પાછલા પહેારે મધુરવાણીથી કહેવા લાગ્યું કે “હે રાજા! તું એકચિત્તે મારૂં વચન સાંભળ-જન્માંતરે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે ભકિતથી મેં નૈવેદ્ય ધરેલ તેથી હું વત્સ ! મને આવી મહાન્ દેવસમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થઇ છે અને હું મહાયશ ! તારા પસાયથી મને જૈનધમ પણ પ્રાપ્ત થયેલ છે, માટે હવે તુ પણ તે જૈનધર્મનું આરાધન કર.' આ પ્રમાણે વચન સાંભળી કુમુદરાજા મનમાં વિસ્મય પામી ચિંતવવા લાગ્યે કે મારી આગળ 'મેશાં એવાં વચનેા કહીને પાછું અંતર્ધાન થઈ જાય છે તે કાણુ હશે !'
એક દિવસ તેના વચન સાંભળી કુમુદરાજાએ કહ્યું કે “તમે કેણુ છે કે જે નિત્ય . મારી આગળ આવી મને આ વચન કહીને પાછા ચાલ્યા જામે છે ? તે વિષે મને કૌતુક છે.” દેવતાએ કહ્યું-હું તારા પૂર્વ જન્મના પિતા છુ.... શ્રી જિનેશ્વર ભગવંત પાસે નૈવેદ્ય ધરવાના ફળથી હું ઢવિવમાનમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા છું. તારા સ્નેહમાં બંધાઈ તને પ્રતિમાષ આપવાને માટે હું દરાજ અહી આવુ છુ, માટે હે રાજા ! તુ પણ જૈનધર્મમાં આદર કર.” તે સાંભળી રાજા ખેલ્યા કે-તમે મને પ્રતિમાધ કર્યાં તે ઘણું સારૂ કર્યું. શ્રી જિનેશ્વર કથિત ધમ આજથી મને પણ શરણભૂત થાઓ.' આ પ્રમાણે પુત્રને પ્રતિઐાષ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
પમાડી જૈન ધર્મમાં જોડી દઈને તે હલિદેવ પિતાના દેવલોકમાં ગયે અને ત્યાં મનોવાંછિત સુખ ભેગવવા લાગ્યા.
શ્રી જિનેશ્વર ભગવંત પાસે નૈવેદ્ય ધરવાના ફળથી દેવ તથા મનુષ્યના સુખ ભેગવી સાતમે ભવે તે હલિક શાશ્વત સ્થાનને પ્રાપ્ત થશે.
આ પ્રમાણે ભવ્ય જીના બોધને અર્થે શ્રી જિનેશ્વર ભગવત પાસે નૈવેદ્ય ધરવાનું ફળ કહેલું છે, તે નેવે પૂજામાં ઉદ્યમ કરવાથી પ્રાણીને અવશ્ય મેક્ષસુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
॥ इति नैवेद्यपूजा विषे छट्ठी कथा समाप्त ॥
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફળપૂજા વિષે કથા
જે પ્રાણ ભક્તિથી શ્રી જિનેન્દ્ર પ્રભુની પાસે ઉત્તમ વૃક્ષનાં શ્રેષ્ઠ ફળ અર્પણ કરે છે તેનાં સર્વ મનોરથ જન્માંતરમાં પણ સફળ થાય છે. ઉત્કૃષ્ટ સમૃદ્ધિ સંયુક્ત જિનવરની પૂજાનું ફળ જેમ કીરયુગલ અને દરિદ્ર સ્ત્રી પામી તેમ અન્ય પ્રાણુ પણ પામે છે.
કથારંભ પૃથ્વીરૂપી સ્ત્રીના આભૂષણરૂપ દેવનગરીના જેવી કંચનપુરી નામે નગરી છે. તે નગરીની બહાર અરનાથ પ્રભુના જિનમંદિરના દ્વારની આગળ એક આમ્રવૃક્ષની ઉપર નીલકમળના પત્ર જેવું અને પ્રકૃતિએ ભદ્રિક એક શુકપક્ષીનું જોડું રહેતું હતું. અન્યદા તે જિનેંદ્રના મંદિરમાં મહોત્સવ ચાલતો હતે; તે પ્રસંગે તે નગરને રાજા નરસુંદર નગરજનની સાથે ત્યાં આવ્યો અને ભક્તિથી સુંદર ફળ વડે તેણે પ્રભુની પૂજા કરી. રાજાની સાથે તે નગરમાં રહેનારી કોઈ એક દરિદ્રી સ્ત્રી પણ ત્યાં આવી હતી કે જે પ્રભુની પૂજા માટે એક ફળ લેવાને અસમર્થ અને અત્યંત દુખી સ્થિતિવાળી હતી. બીજા લોકોને પ્રભુ સમીપે ફળ અર્પણ કરતાં જોઇ તે સ્ત્રીએ હૃદયમાં દુખિત થઈને ચિંતવ્યું કે જે પ્રાણ પ્રતિદિવસ
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રભુની પાસે ઉત્તમ ફળ અર્પણ કરે છે તેને ધન્ય છે, હું અભાગિણી એક પણ ઉત્તમ ફળ અર્પણ કરવાને સમર્થ નથી.”
તે સ્ત્રી એ પ્રમાણે ચિંતવે છે તેવામાં તે જિનમંદિર પાસેના આમ્રવૃક્ષ પર રહેલું તે વૃક્ષના ફળને ભક્ષણ કરતું પેલું શુકપક્ષીનું જોડું તેની દષ્ટિએ પડ્યું; એટલે તે સ્ત્રીએ શુક પક્ષીને કહ્યું-“રે ભદ્ર! તું એક આમ્રફળ મારે માટે નાંખ. શુકપક્ષીએ પૂછ્યું કે તું તેને શું કરીશ? સ્ત્રીએ કહ્યું કે હું પ્રભુને અર્પણ કરીશ.” પક્ષી બે કે-જિનેશ્વરને ફળ અર્પણ કરવાથી શું પુણ્ય થાય તે કહે, તે હું તને એક આમ્રફળ આપું.”
સ્ત્રી બેલી-“જે પ્રાણી ઉત્તમ વૃક્ષનાં ફળ પ્રભુની આગળ ધરે તેના મને રથ જન્માંતરમાં પણ સફળ થાય છે. તે પ્રમાણેનું જિનેવરના મુખકમળમાંથી નીકળેલું વચન ગુરુમહારાજની પાસેથી મેં સાંભળ્યું છે; તેથી મને એક આમ્રફળ આપ તે હું પ્રભુની આગળ ધરૂં.” આ પ્રમાણે સાંભળીને સુડીએ શુકને કહ્યું કે-“સ્વામી ! એને એક ફળ આપીએ અને આપણે પણ જિનેશ્વર ભગવંતની આગળ એક આમ્રફળ મુકીએ.”
પછી શુપક્ષીએ એક આમ્રફળ તે સ્ત્રીની આગળ નાખ્યું એટલે તે સ્ત્રીએ તે લઈને પરમ ભક્તિથી પ્રભુની
આગળ ધર્યું. તે પછી તે શુકપક્ષીનું જોડું પણ સંતુષ્ટ ચિતે ચાંચમાં આમ્રફળ લઈને પરમ ભક્તિ વડે પ્રભુની
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૩
આગળ આવ્યું. અને તે ફળ પ્રભુ પાસે મૂકીને આ પ્રમાણે બોલ્યું કે- હે નાથ ! અમે તમારી સ્તુતિ કરી જાણતા નથી, પણ તમારી પાસે ફળ અર્પણ કરવાથી જે ફળ થતું હોય તે અમને થાઓ.”
હવે શુદ્ધ પરિણામવાળી પેલી ગરીબ સ્ત્રી આયુષ્યને ક્ષય થવાથી મૃત્યુ પામીને જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે ફળ ધરવાના પુણ્યથી દેવલેકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થઈ અને પિલે શુકપક્ષી મૃત્યુ પામીને ગંધિલાનગરીના સૂર નામે રાજાને ઘેર રત્નાદેવીના ગર્ભમાં પુત્ર પણે ઉત્પન્ન થયે. શુકને જીવ ગર્ભમાં આવતાં પિતાની રાણીનું શરીર દુર્બળ જોઈ રાજાએ પૂછ્યું કે “દેવી! તમને જે દેહદ થયેલ હોય તે કહે.” દેવી બેલી-હે સ્વામી! મને અકાળે આમ્રફળ ખાવાને દેહદ ઉત્પન્ન થયે છે, તે તમે કેવી રીતે પૂર્ણ કરશે?” પિતાની દયિતાના મુખમાંથી નીકળેલું આવું વચન સાંભળી રાજા ચિંતા તથા દુઃખના સમુદ્રમાં પડ્યો છતે વિચારવા લાગ્યા કેઆવે અકાળે થયેલ દેહદ શી રીતે પૂર? અને જે નહીં પૂરૂં તે અવશ્ય આ સ્ત્રી મૃત્યુ પામશે તેમાં બીલકુલ સંદેહ નથી.” - આ તરફ પિલી દરિદ્ર સ્ત્રી કે જે દેવ થઈ છે તેણે અવધિજ્ઞાનથી જાણ્યું કે પેલા શુકપક્ષીને જીવ રત્નાદેવીના ગર્ભમાં પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયે છે, તેણે પૂર્વ ભવે ફળ આપીને મારા પર ઉપકાર કર્યો છે માટે હું ત્યાં જઈને
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેને મને રથ પૂરો કરૂં. પૂર્વભવના અભ્યાસથી તે શુકના જીવને આમ્રફળનો અભિલાષ થયા છે અને તેને લીધે તેની માતાને પણ આમ્રફળનો દેહદ થયે છે, માટે તત્કાળ સાર્થવાહને વેશ લઈ ત્યાં જઈ આમ્રફળને એક ટોપલે તેને અર્પણ કરું કે જે તેને દુઃખસમુદ્રથી પાર ઉતારનાર થાય.” આ પ્રમાણે ચિંતવીને તે દેવ સાથે વાહનો વેશ લઈ ત્યાં આવ્યો અને આમ્રફળનો ટોપલે ભરીને તેણે રાજાની આગળ ભેટ ધર્યો. રાજાએ તેને પૂછયું કે-“હે ભદ્ર! તમે અકાળે આમ્રફળ કયાંથી મેળવ્યા ? તે બોલ્ય—હે રાજન ! આ રત્નાદેવીના ગર્ભમાં જે પુત્ર આવેલ છે તેના પુણ્યથી મને આ આમ્રફળ પ્રાપ્ત થયા છે. આટલું કહી તે દેવ અંતર્ધાન થઈ ગયો. રાજા મનમાં આનંદ પામીને વિચાર કરવા લાગ્યું કે આ કોઈ પુત્રને જન્માંતરને સંબંધી દેવતા હશે.
તે પછી દેવતાએ નિર્માણ કરેલા આમ્રફળથી જેને દેહદ સંપૂર્ણ થયે છે એવી રન્નાદેવીએ સુકુમાર અને સુલક્ષણવાળા પુત્રને જન્મ આપે. પુત્રજન્મની વધામણીથી સંતુષ્ટ થયેલે રાજા જિનેશ્વર તથા ગુરૂજનની પૂજા કરવા લાગ્યું અને દીનજનને દાન આપવા લાગ્યા. પછી શુભ નક્ષત્ર શ્રેષ્ઠ વાર અને શુભ દિવસે ગુરૂજને તેનું ફલસાર એવું નામ પાડ્યું. સૌભાગ્ય તથા રૂપથી યુક્ત એવા યૌવન વયની ક્રાંતિને પ્રાપ્ત થયેલા તે કુમારને જઈ કામદેવે પણ પિતાના રૂપને ગર્વ છેડી દીધે.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૫
એક દિવસ પેલા દુર્ગતદેવે રાત્રિના પાછલે પહેરે રાજપુત્ર પાસે આવીને કહ્યું કે- હે કુમાર ! તેં જે પૂર્વ ભવે સુકૃત કર્યું હતું તે સાંભળ. પૂર્વ ભવે શુકપણામાં પ્રિયાની સાથે તે જિનેવર ભગવંતની આગળ આમ્રફળ ધર્યું હતું, તેથી તેને આ ઉત્તમ મનુષ્યપણું અને આવી ત્રાદ્ધિ પ્રાપ્ત થયેલ છે. શુકપક્ષીના ભવમાં જે તારી સ્ત્રી હતી તે મરણ પામીને જિનેંદ્રચંદ્રની પાસે ફળ અર્પણ કરવાથી રાયપુર નગરમાં રાજાને ઘેર પુત્રપણે ઉત્પન્ન થઈ છે. વળી હે કુમાર ! પૂર્વ ભવમાં તેં આપેલું આમ્રફળ પ્રભુની પાસે અર્પણ કરવાથી મને આવી દેવતાની સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થવા રૂપ ફળ મળ્યું છે. તું ગર્ભમાં હતું ત્યારે તારી માતાને અકાળે આમ્રફળ ખાવાને દોહદ થયે હતું, તેને તે ફળ આપીને મેં પૂર્ણ કર્યો હતે. જે તારા પૂર્વ ભવની સ્ત્રી હતી તે રાયપુરના રાજા સમરકેતુ ને ઘેર ચંદ્રલેખા નામે પુત્રી થઈ છે. તેને હાલ સ્વયંવર થાય છે. માટે હે મહાશય ! ચિત્રપટમાં શુકપક્ષીનું જોડલું ચીતરી તે ચિન્હ સાથે રાખીને તું તે સ્વયંવરમાં જા. તે પક્ષીનું યુગલ જેમાં તેને જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થશે અને તેથી સંતુષ્ટ થઈને તે તને વરમાળા પહેરાવશે. તેમાં જરાપણ સંદેહ લાવીશ નહીં.” આ પ્રમાણે પૂર્વ જન્મના સંબંધ સહિત બધી વાત કહી. અને કુમારે તે વાત કબૂલ કરી એટલે તે દેવ પિતાના સ્થાનકે ગયે. .
પછી કુમાર દેવના કહેવા પ્રમાણે ચિત્ર તૈયાર કરીને ચંદ્રલેખાના સ્વયંવરમાં ગયા. ત્યાં તે ચિત્ર સાથે રાખેલા
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાજકુમારને તે રાજકન્યાએ જે. ચિત્રની અંદર શુકપક્ષીનું જોડું જોતાંજ તેને જાતિ મરણજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું, તેથી તેણે ચિંતવ્યું કે આ કુમાર તે શુકપક્ષીને જીવ જણાય છે અને શુકીને જીવ તે હું છું, કુંવરી આમ વિચારે છે તેવામાં તેના પિતાએ તેને પૂછયું કે “હે પુત્રી ! તું નિશ્ચલ દૃષ્ટિથી વારંવાર તે ચિત્રિત શુકપક્ષીના છેડાને કેમ જુએ છે?' કન્યા બોલી “પિતાજી! હું પૂર્વભવે શુકી હતી અને આ કુમાર શુકપક્ષી હતે. તે ભવમાં જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે ફળ ધરવાથી અમે બંને મનુષ્યપણને પ્રાપ્ત થયા છીએ.” આ પ્રમાણે કહીને જન્માંતરના નેહથી પ્રતિબદ્ધ એવી રાજકુમારીએ તત્કાળ ફળસાર કુમારના કંઠમાં વરમાળા આરે પણ કરી. તે સમયે સર્વ લેકેએ રાજાને અભિનંદન આપ્યું કે “આ રાજપુત્રી યોગ્ય વરને વરી છે. તે ફળસાર કુમાર અને રાજકુમારીને સમાગમ અન્ય એ આનંદકારી થયે કે જે દેવલેકમાં દેવતાઓને પણ દુર્લભ હોય છે. પછી અતિ નેહથી ભરપૂર અને અત્યંત હર્ષથી યુકત એવા તે બંનેને પાણિગ્રહણ મહોત્સવ સર્વ રાજાઓની સમક્ષ કરવામાં આવ્યા.
શશિલેખાના પિતાએ વિવિધ પ્રકારનાં શ્રેષ્ઠ વસ્ત્ર તથા આભૂષણે વડે સન્માન કરીને સર્વ રાજાઓને વિદાય કર્યા. પછી ફળસારકુમારને પણ પોતાની પુત્રી સહિત ઘણું સન્માન કરીને રજા આપી. એટલે તેઓ સુખશાંતિપૂર્વક પિતાને નગરે પહોચ્યા.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૭
ચંદ્રલેખા સાથે વિષયસુખને અનુભવ કરતાં તે સુમગ્ન લસારને દિવસની જેમ વર્ષો વીતી જવા લાગ્યા. તે જે જે મનમાં ચિંતવતા હતા તે તે પૂ`ભવે કરેલી ભગવતની ફળપૂજાના પ્રભાવથી તેમને પ્રાપ્ત થતું હતું.
એક વખતે ઇંદ્રે દેવતાની સભા વચ્ચે કહ્યું કે ‘પૃથ્વીમાં ફલસાર કુમારને મનચ ંતિત વસ્તુ સુલભ રીતે પ્રાપ્ત થાય છે.' આ વાત ઉપર શ્રદ્ધા ન આવવાથી કાઇ એક દેવતા સનું રૂપ લઈ ત્યાં આવ્યા અને તેણે લસારકુમારની સ્ત્રીને શ કર્યો. તે જોઇ સવ રાજલેાક આકુળવ્યાકુળ થઇ ગયા, અને સત્તુ વિષ ઉતારવા માટે અનેક મંત્રકુશળ ગારૂડીએને મેલાવવામાં આવ્યા. બહુ પ્રકારના વૈદ્યોએ અને ગારૂડીઓએ મંત્ર તંત્રના અનેક પ્રયોગો કર્યાં, પણ તેની કાંઈ અસર ન થતાં તે નિર્જીવની જેમ નિશ્ચેષ્ટ થઇ પડી રહી. તેવામાં પેલે દેવ ઉત્તમ વૈદ્ય બનીને ત્યાં આવ્યા. તેણે કહ્યું કે ‘હે કુમાર ! જે દેવવ્રુક્ષની મંજરી હાય તે! હું તારી સ્ત્રીને જીવાડું.' પેાતાની સ્ત્રીને પ્રાસ થયેલા ભારે દુ:ખથી જેનું મન દુઃખિત છે એવા કુમાર દેવવૃક્ષની મ ંજરી શી રીતે મળે એવા વિચાર કરે છે તેવામાં પેલા દુતદેવે તેના હાથમાં દેવવૃક્ષની મંજરી મૂકી; એટલે તત્કાલ પેલેા દેવ વૈદ્યનુ રૂપ મૂકીને ગજેંદ્ર રૂપે થયે. ત્યાં તેણે કુમારને સિંહ રૂપે જોયા; એટલે તે ગજેંદ્રનુ રૂપ મૂકીને સિંહરૂપે થયા, ત્યાં કુમારને તેણે શરભ રૂપે જોયા; એટલે પેાતાની માયાને સહરી લઈને
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે દેવ તુષ્ટમાન થઈ ગયે, અને બે કે કુમાર ! જેવી રીતે કે તમારું વર્ણન કર્યું હતું તેવા જ તમે છે. માટે હે ભદ્ર! તમે જે ઈચ્છા હોય તે માગી લે, હું તમારી ઉપર તુષ્ટમાન થયેલ છું તેથી આપીશ. - કુમાર છે કે જે તમે સંતુષ્ટ થયા હો તો આ મારૂં નગર દેવતાના નગર જેવું કરી આપ.” આ પ્રમાણે કહેતાં જ સુવર્ણ મણિ અને રત્નમય જેને કિલ્લે છે અને દેવભવન વડે જે વિભૂષિત છે એવી તે નગરી દેવતાએ કરી દીધી. પછી એવી અતિ સુભિત નગરીને કુમારને સ્વામી ઠરાવી તે દેવ પિતાને સ્થાનકે ગયે.
ફસારકુમારને તે નગરી તેમજ નવીન પ્રિયાને ધારણ કરતાં એટલે બધા સંતોષ થયે કે જે તેના અંગમાં પણ સમાયે નહીં. પછી સૂરરાજાએ પણ પિતાના રાજ્ય ઉપર કુમારને અભિષેક કરીને શીલંધરસૂરિની પાસે દીક્ષા લીધી.
કંચનપુર નગરમાં ચંદ્રલેખા સહિત ફલસારકુમારના દિવસો શચિ સહિત ઇદ્રની જેમ સુખે સુખે વ્યતીત થવા લાગ્યા. કાળક્રમે ફસારરાજાને શશિલેબાની કુક્ષીથી ચંદ્રસા૨ નામે પુત્ર થયો. ચકની જેમ બંધવરૂપ કુમુદને આનંદ કરનાર અને કલાકલાપથી યુક્ત એ તે ચંદ્રસારકુમાર અનુક્રમે બાલ્યવય છડી રમણીય નવયૌવનને પ્રાપ્ત થયા. ફલસારરાજા પિતાની પ્રિયા સાથે શુદ્ધ ભક્તિ વડે જિનેશ્વરભગવંતની ફલપૂજા કરવામાં નિરંતર ઉજમાળ
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહેવા લાગે. યૌવનવય વ્યતીત થયા પછી ધીર એવા ફલસાર રાજાએ ચંદ્રસાર કુમારને ચજ્ય આપી દયિતા સહિત પ્રભુ પાસે વ્રત ગ્રહણ કર્યું અને ઉગ્ર તપશ્ચય કરી શુદ્ધ પરિણામે મૃત્યુ પાચીને તે બંને આતમા દેવલેકમાં દેવતા થયા. પેલા દુર્ગતદેવ અને આ બંને દે કળે કરી દેવકમાંથી ઍવીને સાતમે ભવે જિનેશ્વર ભગવંતની ફલપૂજા કરવાના પ્રભાવથી સિદ્ધિ પદને પામશે.
આ પ્રમાણે સર્વને ઉપકાર કરનારી અને મોટા અર્થ વાળી જિનેવરની ફલા સંક્ષેપથી કહેવામાં આવી છે તે સારી રીતે કરવાથી સંસારને હરનારી થાય છે.
તિ જઝના વિરે સાતમી થા માત્ર
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
કલશપૂજા વિષે કથા. જે પુરૂષ જવને ભરેલ કળશ ભક્તિથી વીતરાગ પ્રભુને ચડાવે છે તે બ્રાહ્મણની પુત્રીની જેમ કલ્યાણને પ્રાપ્ત કરે છે.
કથારંભ આ ભરતક્ષેત્રમાં દેવનગરના જેવું રમણીય બ્રહ્મપુર નામે પ્રખ્યાત નગર છે, જેમાં હજારો બ્રાહ્મણે વસે છે. તે નગરમાં ચાર વેદને જાણનાર એમિલ નામે બ્રાહ્મણ રહેતું હતું. તેને એમા નામની સ્ત્રી હતી અને યજ્ઞવત્ર નામે પુત્ર હતું. તે યજ્ઞવફત્રને નિર્મલ વંશવડે શુદ્ધ અને સર્વ ધર્મમાં ઉધત એવી સામગ્રી નામે સ્ત્રી પરણાવી હતી; તે પિતાના અવસુર વર્ગમાં વિનીતપણે વર્તતી હતી.
અન્યદા યજ્ઞવફત્રનો પિતા સમિલ બ્રાહ્મણ દૈવયોગે મૃત્યુ પામ્ય, તેના પુત્રે તેની ઉત્તરક્રિયા કરી. તે પ્રસંગે સમાસાસુએ પુત્રવધુ સોમશ્રીને વિનયથી કહ્યું કે શમશ્રી! દ્વાદશીના દિન નિમિત્તે તમારા સસરાની ક્રિયા અર્થે જળ ભરી આવે.” સાસુના કહેવાથી સમશ્રી ઘડે લઈને જળ લેવા ગઈ અને જળનો ઘડે ભરી જિનેશ્વર ભગવંતના મંદિર પાસે નીકળી, તેવામાં તેણીએ સાંભળ્યું કે જે માણસ જળને ઘડે ભરી લાવી ભાવ શુદ્ધિવડે જિનેશ્વર ભગ વતની પાસે કે તે ઉત્તમ એવું પરમપદ મેળવે છે. જે ઉત્તમ જળથી ભરેલ ઘડે ને ગાગર પ્રભુની પાસે ઢોકે છે
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૧
તે નિ`ળ જ્ઞાનને ધારણ કરી પેાતાના આત્માને સદ્ગતિમાં લઇ જાય છે.' આ પ્રમાણે મુનીદ્રના મુખકમળથી નીકળતાં પચન સાંભળીને સે।મશ્રીએ તે જળ ભરેલેા ઘડા પ્રભુની પાસે ધરી દીધા અને ખેલી કે- હું સ્વામી ! હુંમૂઢ અજ્ઞાની છું તેથી તમારી સ્તવના કરી જાણતી નથી પણ તમને જળપૂર્ણ કળશ ચડાવવાથી જે પુણ્ય થતુ હાથ તે મને થો’
આ બધા વૃત્તાંત બીજી સ્ત્રીઓએ જઈને સેામશ્રીની સાસુને કહ્યો. તેમાં જણાખ્યું કે-‘તમારી વહુએ જળને ઘડા જિનમદિરમાં ઘડાવ્યા છે.' એવાં વચના સાંભળી તેની સાસુ સેામા અગ્નિની જેમ ધથી પ્રજ્વલિત થઇને ખેલી કે જ્યારે જિનને જળને થડા ચડાવ્યે ત્યારે તેણે પેાતાનુ માથુ કેમ ચડાખ્યુ નહીં ?' પુન: રાષથી ખેલી કે-‘એ દુષ્ટાને હવે મારા ઘરમાં પેસવા જ દઉં' નહી.’ આમ કહી હાથમાં લાકડી લઇને તે ગ્રહના દ્વાર આગળ ઉભી રહી.
એટલામાં સેમશ્રી ત્યાં આવીને પાતાના ઘરમાં પેસવા લાગી, એટલે સેામાએ તેને અ ંદર જતી અટકાવી કહ્યું કે 'હે દુષ્ટ્રે ! ઘડા વગર તું મારા ઘરમાં જ પેસીશ નહી. અરે મુખી' ! અપિ હિતૃઓનું તર્પણ કર્યું નથી, અગ્નિને તૃપ્ત કર્યો નથી અને વિપ્રોને કાંઈ દીધુ નથી, તેની અગાઉ તે જળને ઘડા જિનગૃહમાં કેમ આપી દીધા ?? આ પ્રમાણેનાં કાપાયમાન સાસુનાં વચને સાંભળીને સેામશ્રી રાતી રાતી કુંભારને ઘેર ગઇ; અને કુંભારને
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૧૦૨
કહ્યું કે હે બાંધવ! મારા હાથમાંથી કંકણ લઈને તું મને એક ઘડે આપ.” કુંભાર બોલ્યા કે ભગિની ! તુ રૂદન કરતી કરતી ઘડે કેમ માગે છે?
પછી તેણીએ પિતાને સર્વ વૃત્તાંત તેને કહી સંભબા; એટલે કુંભકાર બેલ્ય-“બેન તને ધન્ય છે કે તે જિનેશ્વર ભગવંતની સમીપે ઘડે અર્પણ કર્યો છે, તેથી તે મનુષ્યજન્મનું ફળ અને મોક્ષસુખનું બીજ પ્રાપ્ત કર્યું છે. આ પ્રમાણે અનુમોદના કરવાથી તે કુંભારે પણ શુભ ફળવાળું કર્મ બાંધ્યું; કારણ કે ધર્મકાર્યની અનુમેંદના કરવાથી પણ જીવ ભવસાગર તરી જાય છે. પછી કુંભકારે કહ્યું કે-જે એમ છે તે આ બીજે ઘડે લઈ જા. મનમાં ખેઢ કર નહીં. વળી બેનના હાથમાંથી કંકણ લેવું તે ભાઈને ઘટે નહીં.'
પછી સમશ્રીએ ત્યાંથી એક ઘા લઈ ઉત્તમ જળ વડે ભરી પિતાની સાસુને આપ્ય; એટલે તે પણ પિતાના સ્વભાવમાં આવી. તે ઘડે લીધા પછી સોમાને છે કે પિતે કહેલાં વચને માટે પશ્ચાતાપ થયે, તથાપિ તેણીએ જિનેશ્વર ઉપર દ્વેષ કરવાથી એક ભવમાં ભેગવવા ગ્ય કર્મ બાંધ્યું.
પલે કુંભકાર મૃત્યુ પામીને જિનેશ્વર ભગવંતની જળપૂજાની અનુમોદના કરવાના ફળવડે કુંભપુર નગરમાં શ્રીધર નામે રાજા થયે. તે શ્રીદેવી નામે રાણીની સાથે સુખે રહેતો હતો, અને જેના ચરણકમળને પ્રણામ કરતા
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૩
મંડલેશ્વરના મુગટે તેના પગ સાથે ઘસાતા હતા, એવી રાજ્યલક્ષમીને તે ભગવતે હતે.
સમશ્રી મૃત્યુ પામીને પ્રભુની જળપૂજા કરવાના પ્રભાવથી તે શ્રીધર રાજાની રાણી શ્રીદેવીના ગર્ભમાં પુત્રીપણે ઉત્પન્ન થઈ. તે ગર્ભમાં આવતાં તેની માતાને એ ઉત્તમ દેહદ ઉત્પન્ન થયે કે જળને કળશ ભરી જિનેશ્વર ભગવંતને ન્હવાવું.” પછી તેણે સુવર્ણના કળશમાં જળ ભરી તે વડે ભક્તિથી પ્રભુને ન્હવરાવ્યા. તેથી તેણીને દેહદ સંપૂર્ણ થયે. પછી સમયે તેણીએ ઉત્તમ લક્ષણવાળી પુત્રીને જન્મ આપ્યું. તેના પિતાએ શુભ દિવસે તેનું કુંભશ્રી એવું નામ પડ્યું. અનુક્રમે એ બાળા વન વયને પ્રાપ્ત થઈ. દેવી જેવી પરમ સ્વરૂપવતી એ રાજકુમારી પિતાને ઘેર બંધુજનને વલ્લભ થઈ છતી ઇચ્છિત સુખને ભેગવવા લાગી.
અન્યદા કેઈ ચતુર્ગાની મુનિવર કુંભપુરના ઉદ્યાનમાં પધાર્યા. તેમની સાથે ઘણા મુનિઓને પરિવાર હતું, અને તેમનું નામ વિજયસેનસૂરિ હતું. મુનીને આવ્યા તણી રાજા પિતાની પુત્રી સાથે તેમને વંદના કરવા માટે ગયે, અને વાહન વિગેરે દૂર મૂકી પુત્રી સહિત રાજાએ ત્રણ પ્રદક્ષિણે દઈને ગુરૂને વંદના કરી. પછી ભક્તિના ભરપુરપણાથી બીજા મુનિઓને પણ નમીને રાજા ગુરૂમહારાજના ચરણ પાસે ધર્મ સાંભળવા સાવધાન થઈને બેઠે.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
૧૦૪
તેવામાં રાજાએ એક સ્ત્રી દીઠી કે જેનું શરીર ધૂલિથી ધૂસરું થયેલું હતું, મળથી મલિન હતું, સેંકડો બાળક તેની ફરતા ફરી વળેલાં હતાં અને તેના મસ્તક ઉપર ઘડાના આકારનો એક માંસપિંડ નીકળેલ હતું. એ પ્રમાણે પીડા પામતી તે સ્ત્રી ગુરૂમહારાજના ચરણ સમીપે આવી. તેને જોઈને રાજાએ ગુરૂને પુછવું કે- હે ભગવન્! આવા દુઃખી શરીરવાળી આ સ્ત્રી કેશુ છે કે જે પ્રત્યક્ષ રાક્ષસી હોય તેવી ભયજનક દેખાય છે?’ મુનિ બેલ્યા-”હે રાજન તારા નગરમાં રહેનારા વેણુદત્ત નામના દરીદ્રી ગૃહસ્થની આ પુત્રી છે. આ પુત્રીને જન્મ થતાં જ તેના માતાપિતા કાળધર્મને પામ્યા છે અને ઘણી દુઃખી સ્થિતિ છતાં દૈવગે તે જીવવા પામી છે. મુનિમહારાજનાં આવાં વચન સાંભળી રાજાએ મસ્તક ધુણાવીને ચિતવ્યું કે-અચ્છે ! આ સંસારમાં કર્મના પરિણામ મહાવિષમ છે !
પછી તે દુખી સ્ત્રીએ પણ રૂક્ત કરતાં કરતાં ગદ્દે ગ૬ સ્વરે કહ્યું કે “હે ભગવન્! મેં પૂર્વભવમાં જે પાપ કર્મ બાંધ્યું હોય તે કહે.” મુનીશ્વર બેલ્યા-“ભદ્ર ! સાંભળ. પૂર્વ ભવમાં તે ભગવંત તરફ દર્શાવેલ શ્રેષથી અશુભ કર્મ બાંધેલું છે. તે પૂર્વે બ્રહ્મપુરમાં સમા નામે બ્રાહ્મણી હતી. તે ભવમાં સોમશ્રી નામની તારી પુત્રવધૂએ જિનેશ્વર ભગવંતની પાસે જળપૂર્ણ કળશ ચડાવ્યું હતું. તેથી તે કેપ કરી પુત્રવધુને કહ્યું હતું કે તે જિનેશ્વર ભગવંત પાસે જળકળશ શા માટે ચડાવ્યું?
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ઠપ
તારી એ વચનથી તેને આવા દારૂણ દુખની પ્રાપ્તિ થઈ છે.” મુનિનાં આવાં વચન સાંભળીને તે પશ્ચાતાપ કરતી બેલી કે-“હે ભગવન! એ ઘેર કર્મ શું હજુ પણ મારે ભોગવવાનું બાકી છે? મુનિ બેલ્યાપૂર્વભવમાં પાછળથી તે પશ્ચાતાપ ઘણે કર્યું હતું, તેથી તે તે જ ભવમાં તેમાંનું ઘણું કર્મ ખપાવી દીધું છે. જેમ મૃગાવતીએ પિતાની ગુરણને ખમાવતાં ઘણું કર્મ ખપાવ્યાં હતાં તેમ જીવ શુદ્ધભાવે પશ્ચાતાપ કરવાથી પિતાના ઘણાં કર્મો ખપાવે છે.”
પછી તેણીએ ફરી ગુરૂને પૂછયું કે “હે ભગવન તૈ સોમશ્રી મૃત્યુ પામીને હાલ કયાં ઉત્પન્ન થયેલ છે? અને તે કઈ ગતિને પામશે? તે શાન વડે જોઈને કહે,” મુનિ બોલ્યા-તે સોમશ્રી મરણ પામીને આ શ્રીધર રાજાની કુંભશ્રી નામે પુત્રી થઈ છે અને તે અહીં તેના પિતાની ને તારી પાસેજ બેઠી છે. તે આ ભવમાં ઈચ્છિત સંપત્તિને ભગવે છે અને આગામી ભવમાં દેવ તથા મનુષ્ય સંબંધી સુખ ભોગવીને અનુક્રમે પાંચમે ભધે જિનેશ્વર ભગવંતની જળપૂજા કર્યાના પ્રભાવથી મોક્ષસુખને પામશે.
ગુરૂ મહારાજનાં આ પ્રમાણેનાં વચન સાંભળીને જેના શરીરમાં ભરપૂર હર્ષ થયા છે એવી કુંભશ્રીએ દૂરથી ઉઠીને ગુરૂના ચરણકમળમાં આવી નમસ્કાર કર્યો. પછી પૂછયું કે હું બની જેણે પૂર્વે કુંભ અva mડે મારી ઉપર મહા ઉપકાર કરે છે તે કુંભકાર હાલ કયાં છે?”
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
મુનિ બેલ્યા હે ભદ્ર ! તે કુંભકાર જિનપૂજાની અનુદનાના પ્રભાવથી મૃત્યુ પામીને આ તારે પિતા રાજા થયેલ છે. આ પ્રમાણે પિતાના પૂર્વભવનું સ્વરૂપ સાંભળીને રાજા પણ સંતુષ્ટ થયે, અને પૃથ્વી પર મસ્તક મૂકીને મુનિને વારંવાર નમવા લાગ્યું. પછી ત્રણેને ઉડાહિ કરતાં પૂર્વ જન્મના સંબંધને બતાવનારૂં જતિસ્મરણ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. એટલે તેઓ પિતાને પૂર્વભવના ચરિત્ર સંભારી સંભારીને મુનિરાજને કહેવા લાગ્યા કે-“હું ભગવન્! તમેએ અમારું ચરિત્ર યથાર્થ રીતે કહ્યું છે અને તેજ પ્રમાણે અમે જાતિસ્મરણથી જાણ પણ લીધું છે.”
પછી પિલી દુખી સ્ત્રીએ કુંભશ્રીને નમીને તેને પગે વળગી પિતાને પૂર્વભવને અપરાધ ખમાબે, અને કહ્યું કે “હે મહાસતી ! તમે મારા મસ્તક ઉપરથી આ વ્યાધિને ઘડે કરણ સાથે ઉતારે અને આત્માનું હિત કરો.” એ પ્રમાણે કહેવાથી કુંભશ્રીએ પોતાના કર વડે તેના મસ્તક ઉપર સ્પર્શ કર્યો, જેથી તેને મસ્તક ઉપર રહેલે વ્યાધિને ઘડે ઉતરી ગયે.
આ પ્રમાણે પિતાની પુત્રીનું ચરિત્ર જાણીને નગર જન સહિત રાજા પ્રતિદિવસ ભકિતવડે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની જળપૂજા કરવામાં ઉજમાળ થયા અને કુંભથી પણ નિત્ય નિર્મળ જળથી ભરેલા સુવર્ણના કુંભવડે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતને ત્રિકાળ મજન કરાવવા લાગી. પિલી * માથા ઉપર રસળીની જે ઘડાનો આકાર થયેલે તે.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૭
દુર્ગા સ્ત્રી શુદ્ધ અને કરીને સાથ્વી થઈ અને પચ મહાવ્રતને ધારણ કરી જનસંકુળ એવી પૃથ્વીમાં ગુરૂણની સાથે વિહાર કરવા લાગી. મહાત્મા એવા આચાર્ય પણ ઘણું પ્રાણીઓને પ્રતિબંધ આપી પ્રતિબંધરહિતપણે ગામ નગર તથા ખાણ વિગેરેથી સુશોભિત એવી પૃથ્વી પર વિહાર કરવા લાગ્યા. | કુંભશ્રી આયુષ્યને અંતે શુદ્ધ પરિણામે મૃત્યુ પામીને ઈશાનદેવકમાં ઉત્પન્ન થઈ. ત્યાં દેવસંબંધી સુખ ભેગવી ત્યાંથી ચ્યવીને મનુષ્ય થઈ અનુકને દેવ તથા મનુષ્યના સુખ અનુભવી શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની જળપૂજા કરવાના પ્રભાવથી પાંચમે ભવે સિદ્ધિપદને પામશે.
આ પ્રમાણે ભવ્ય પ્રાણીઓ શ્રી વીતરાગ પ્રભુની અષ્ટ પ્રકારી પૂજા કરવાથી વિદન રહિત અને નિત્ય સુખવાળા શાશ્વત સ્થાનને પામે છે.
इति जळपूजा विषे आठमी कथा समाप्त.
GE:
ક
1
;
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
અવશિષ્ટ કથા. આ પ્રમાણે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની અષ્ટ પ્રકારી પુજાનું ફળ સાંભળી રાજા હરિશ્ચંદ્ર કહ્યું- હે ભગવન્! છેપૂજા અતિ સુખકારી ફળને આપનારી છે તેથી તે વિષે મારે આદર કરે જોઈએ. કારણ કે અદ્યાપિ હુ" મુનિંદ્રના ધર્મને અંગીકાર કરવાને અસમર્થ છું.” | મુનિ બોલ્યા- હે ભદ્ર! તારે જિનપૂજામાં નિશ્ચળ ચિત્ત રાખવું એ જિનપૂજા જ તને મોક્ષફળ આપનારી થશે.” પુનઃ રાજાએ હદયમાં સંશય આવવાથી મુનિને નમન કરીને પૂછયું કે “ભગવન! કર્યું છે પાપ જેણે એ ગૃહસ્થ પણ શું શુદ્ધિને પામે ?”
ભગવત બેલ્યા–પાપ કરનાર ગૃહસ્થ પણ જે પાપને પશ્ચાતાપ કરી શરીરમાં તાપ પામે તે તે શુદ્ધ થઈ જાય છે; જેમ સુરપ્રિય નામે પુરૂષ પશ્ચાતાપ કરવાથી લાભ મેળવવામાં મુનિથી પણ ચડિયાત થયે હતો. જાએ પુછયું કે- “હે સ્વામી! તે સુરપ્રિય પુરૂષ કેણ હતો? અને તેણે ક્યા પ્રકારે ઉત્તમ શુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી હતી? તે કહે. તે સાંભળવાનું મને અતિ કૌતુક છે.” | મુનિશ્વર બોલ્યા “રાજેદ્ર! તે સુરપ્રિયે જેવી રીતે સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરી અને જે રીતે તે સિદ્ધિપદને પામ્ય તેનું મત્કારી ચરિત્ર હું કહું છું તે સાંભળ
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૯
આ ભરતખંડમાં દેવનગર જેવુ સુસૌમ્ય નામે નગર છે. તેમાં પેાતાના ખ'ધવરૂપ કુમુદમાં ચંદ્ર જેવા ચંદ્ર નામે રાજા હતા. તે રાજાને ગુણુના સમૂહરૂપ આભરણથી જેનુ શરીર વિભૂષિત છે એવી ગુણતારા નામે પ્રિયા હતી. ઉન્નત અને પ્રવર સ્તનવડે રમણીય એવી તે ખાળા જાણે કામદેવની પુત્રી હાય તેવી દેખાતી હતી. તેની સાથે વિષયસુખમાં આસક્ત મનવાળા રાજા ઈંદ્રાણી સહિત ઈંદ્રની જેમ નિગ મન થતા કાળને પણ જાણતા નહાતા.
તે નગરમાં સુંદર નામે એક વિખ્યાત શ્રેષ્ઠી રહેતા હતા. તેને સદનશ્રી નામે સ્ત્રી હતી અને સુરપ્રિય નામે પુત્ર હતા. તે પુત્ર સદા પૂ`કમના ઢોષથી પિતાને શત્રુની જેવા અનિષ્ટ હતા અને તે પિતા પણ પુત્રને તેવાજ અનિષ્ટ હતા, તેથી જ્યારે પિતા ઘરમાં આવતે ત્યારે પુત્ર બહાર તત્કાળ જતા રહેતા અને પુત્ર ઘરમાં આવતા ત્યારે પિતા બહાર જતા રહેતા હતા. એવી રીતે કલુષિત હૃદયવાળા પિતા પુત્રના કાળ વ્યતીત થતા હતા.
તેવામાં એક દિવસ પિતાએ પુત્રને કહ્યુ કે હે પુત્ર ! કોઈ દૈવયેાગથી આપણા ઘરમાં દ્રવ્યના નાશ થઇ ગયા છે, તેથી દ્રવ્ય મેળવવા માટે આપણે વિદેશ જઇએ. દ્રવ્ય વગરના પુરૂષ સારા વંશમાં જનમ્યા હાય તો પણ લઘુતાને પામે છે અને ગુણુરહિત (પણછ વિનાના) ધનુષ્યની જેમ પરાભવનું સ્થાન થાય છે. દ્રષ્ય વિનાના પુરૂષ ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેાક્ષ એ ચારે વને સાધી શકતા નથી,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦
તેમજ સુવિશુધ્ધ એવા જિનકથિત ધમને પણ આચરી શકતા નથી, માટે અભિમાનરૂપ ધનવાળા આપણે બંને અસાર અને અલ્પ મૂલ્યવાળુ` કાંઈ પણ કરિયાણું ઘરમાંથી લઈને અન્ય દેશમાં જઇએ, કારણકે સાહસનું અવલ બન કરીને દેશાંતરમાં ગયેલા પુરૂષ પ્રમાદ રહિત રહેતા છતા પ્રાયે મનાવાંછિત લક્ષ્મીને પ્રાપ્ત કરે છે.'
આ પ્રમાણે કહીને પછી કપટ સ્નેહુવાળા, વિનષ્ટ ચિત્તવાળા અને પ્રનષ્ટ સ્વભાવવાળા તે બંને કાંઈ પણ કરિયાણું લઇને પેાતાના ઘરમાંથી નીકળ્યા નગરની બહાર એક ઉદ્યાનમાં તેઓ આવ્યા ત્યાં વડવૃક્ષના મૂળમાં પૃથ્વીપર રહેલા એક પુ'યાડના અકુરો તે બન્નેના જોવામાં આળ્યે, એટલે સમકાળે તે બન્નેએ હૃદયમાં ચિ ંતવ્યુ કે ‘આની નીચે જરૂર દ્રવ્ય હશે.' શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે ‘પુ યાડની નીચે પ્રાચે દ્રવ્ય હાય છે.’ પછી તે નિધાન ઉપર આસકત અને એક બીજાને છેતરવામાં તત્પર એવા તે મને કહેવા લાગ્યા કે આજના દિવસ શુભ જણાતા નથી, માટે જ્યારે શુભ દિવસ આવશે ત્યારે આપણે અહીંથી દ્રવ્ય કાઢશું”. આ પ્રમાણે નિશ્ચય કરીને અપશુકન થયા માટે પાછા આવ્યા' એમ કહેતા તે અને પેાતાને ઘેર પાછા ગયા, પરંતુ દુષ્ટ સ્ત્રીવાળા પુરૂષની જેમ તે બંનેના નેત્રમાં નિદ્રા આવી નહીં. દ્રવ્યમાં લુબ્ધ થયેલા પુરૂષાને પ્રાયે નિદ્રા આવતીજ નથી. અમાં લુબ્ધ એવા તે પિતા પુત્ર * ધાળા આંકડા.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૧
પિતાના ઘરમાં સુતા છે તેવામાં પુત્રે સુતા સુતા આ પ્રમાણે ચિંતવ્યું કે “પાછલી રાત્રે મારા પિતા જાણે નહીં તેમ હું તે સ્થળેથી પેલે દ્રવ્યને નિધિ કાઢીને બીજા સ્થળે સંતાડી દઉં.” આ પ્રમાણે પુત્ર ચિંતવે છે તેવામાં તે તેના પિતાએ સત્વર ત્યાં જઈ તે દ્રવ્ય કાઢીને બીજે સ્થળે નાખી દીધું; એટલામાં પુત્ર પણ ત્યાં આવ્યો. તેણે પૂછ્યું“પિતાજી! પેલું દ્રવ્ય અહીંથી કાઢી લઈને કયાં નાખ્યું ?” પિતાએ કહ્યું-પુત્ર! એવું વચન બેલ નહીં. હૃદયને ઈષ્ટ એવું તે દ્રવ્ય આ પ્રદેશમાં મારા જેવામાં આવ્યું જ નથી.” કાનમાં શૂળ પરોવવા જેવું આવું પિતાનું વચન સાંભબીને ઘીથી સિંચન થયેલા અગ્નિના રાશિની જેમ પુત્ર ક્રોધાગ્નિથી પ્રજ્વલિત થઈ ગયો. તે બે કે તાત! મને ઘણે કેધ ચડડ્યો છે, તેથી તેવા કેધ વડે હું તમારા જીવિતને હસું તે પહેલા તમે તમારા હાથમાં આવેલું પણ મહાઅનર્થ કરનારૂં દ્રવ્ય કયાં છે તે મને કહી દે.
પિતાએ કહ્યું–રે પુત્ર! જે તે અર્થ અનર્થકારી છે. તે તેને તેના ઉપર વહાલ કેમ આવે છે કે જેથી તૃષાતુર પંથી જેમ જળના સ્થાનકને માટે વારંવાર પૂછે તેમ વારંવાર પૂછ્યા કરે છે? પણ તે દ્રવ્ય તેને મળવાનું નથી. કદિ જીવિત નષ્ટ થાય તે તે જન્માંતરે પણ મળે છે પણ નષ્ટ થયેલું દ્રવ્ય પુણ્ય રહિત પ્રાણીને ફરીને મળતું નથી. રે પુત્ર! કદિ તું દ્રવ્યલુબ્ધ થઈને કોધથી મારા જીવિતને
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
હરી લઈશ તે પણ જીવિતથી અધિક એવું તે દ્રવ્ય કયાં છે? તે હું તને કહીશ નહીં.”
આ પ્રમાણેનાં પિતાનાં વચન સાંભળી અગ્નિની જેમ કધથી પ્રજવલિત થયેલા પુત્રે તેના પિતાના ગળા ઉપર પગ મૂકીને એ દાખે કે જેથી “આને મારા કરતાં દ્રવ્ય વધારે વહાલું છે તેથી મારે શું કામ રહેવું જોઈએ એમ અત્યંત ગર્વથી વિચાર કરીને તેના પ્રાણ તત્કાળ તેને તજી દીધે. તે મૃત્યુ પામીને પિલા નિધાનની ઉપર મેહ વડે સર્ષ થયે અને ત્યાં હમેશાં રહેવા લાગ્યા.
હવે પુત્ર પિતાને મારી વિલો થઈને ચિંતવવા લાગ્યું કે ખરેખર પુણ્ય રહિત છું, કેમકે મેં પિતાને મારી નાખે, તે છતાં મારૂં વાંછિત તે થયું નહીં, અર્થાત્ દ્રવ્ય તે મળ્યું નહિ.” આ પ્રમાણે મનમાં ખેદ પામતે અને દુખાગ્નિથી તૃપ્ત થયેલ તે શાખાથી ભ્રષ્ટ થયેલા વાનરની જેમ પોતાના આત્માને શાચવા લાગે.
પિતાનું મૃતકાર્ય કર્યા પછી કેટલાક દિવસ વિત્યા બાદ એક દિવસ સુરપ્રિય દ્રવ્યના લેભથી પેલા નિધિને સ્થાનકે આવ્યા. ત્યાં આવતાં જ તેણે પેલા સપને જે. તેના દાંતના અગ્રભાગમાં તેજે કરીને દેદિપ્યમાન રત્નાવળી હાર ગ્રહણ કરેલ હતો. તેને જોતાં જ સુરપ્રિય ક્રોધ અને લેભ યુક્ત થઈ ગયા અને કૃતાંતની જેવી દુકપ્રેક્ષા દૃષ્ટિએ તેની સામું જોવા લાગે. પેલે સર્પ પણ તેને જોતાં જ ભયથી શરીર કંપાવતે ભાગે; એટલામાં તે
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૩
તેના પુત્રે તેના મસ્તક પર એવા ઘા કર્યો કે જેથી તે રત્નાવળી સહિત પેાતાના દેહને છેાડીને મરણ પામ્યા અને કમ દાખથી સિ'ચાનક પક્ષીપણે ઉત્ત્પન્ન થયેા. હવે સુરપ્રિયે પેાતાની સ્ત્રીના ખાયુગલની જેમ પેાતાના કંઠમાં તે રત્નમાળા ગ્રહણ કરીને આર્પણ કરી; અને નિળ ગુણવાળો થતાની જેમ એ રત્નમાળા જોઇને તિ થયેલા સુરપ્રિય પેતાના આત્માને આખા જગતમાં અષિક ભાગ્યશાળી માનવા લાગ્યું.
પછી તે ભયભીતપણે ચિતવવા લાગ્યા કે–જો આ વાત રાજા જાણશે તે મારા મસ્તક સહિત આ રત્નમાળા ગ્રહણ કરશે એમાં કાંઈ પણ સંદેહ નથી.' આ પ્રમાણે ચિંતવીને તે જેવા ચારે દિશાએ જુવે છે, તેવામાં એક પ્રદેશ ઉપર ધ્યાનમાં સ્થિત રહેલા એક મુનિ તેના જોવામાં આવ્યા. મુનિને જોઇને તેણે ચિ ંતવ્યુ કે—આ બહુ ક્રુડકપટથી ભરેલા મુનિએ મને નિર્મળ રત્નાવલી સહિત જરૂર જોયેલા છે તેથી તે જ્યાં સુપ્રીમાં મારૂં આ દુરિત્ર રાજાને જણાવે નહીં ત્યાં સુધીમાં હું એવુ કરૂ કે જેથી તે શીઘ્ર અમાલયમાં પહોંચી જાય.'
આવુ' ચિંતવી પ્રચંડ દડ ઉગામીને કેપને વહન કરતે તે સુરપ્રિય મુનિની સન્મુખ ઢેડયા, અને એલ્યુા કે “અરે તો સાધુ! તુ અુિં ઉભા રહીને મને જીએ છે, તેનુ કારણ હું જાણુ છુ'. પણ મેં તને દીઠા છે તે હવે તુ જીવતા શી રીતે જઈ શકવાના છે? પણ તું નિચળ ચિત્ત કરીને કાંઈ બીજું તત્ત્વ ચિંતવતે હાય
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪.
એમ લાગે છે, તેથી જો તું કાંઈ જાણુ શકતો હોય તે હું શું ચિંતવું છું તે કહે અને જે તે કાંઈ ન જાણતો હોય તે અરે દુષ્ટ! જ્ઞાનરહિત છે, ત્યારે અસહ્ય એવા મારા દંડને પ્રહાર મસ્તક પર સહન કર.”
આ પ્રમાણેના તેના વચને સાંભળીને “આ પુરૂષ પ્રતિબંધ પામે તેમ છે એવું સમ્ય રીતે અવધિજ્ઞાનવડે જાણીને તે મુનિ મધુર વચનથી તે પુરૂષ પ્રત્યે બોલ્યા કેહિ સુરપ્રિય! તું એમ વિચારે છે કે જે મારામાં જ્ઞાન હેય તે તને તારૂં ને તારા પિતાનું પૂર્વ ભવનું ચરિત્ર અને આ ભવનું ચરિત્ર કહું.” તે સાંભળી સુરપ્રિય હૃદયમાં વિસ્મય પામી ગયા અને તે મુનિને પ્રણામ કરીને બોલ્યો કે-ભગવદ્ ! તમે મારૂં ચિંતિત બરાબર જાણ્યું છે, માટે હવે તે જણાવે.” | મુનિ બેલ્યા--પૂર્વે વિધ્યાટવીને વિષે તું મદ ભરેલા ગંડસ્થળવાળે હસ્તિ હતા. તે વનમાં હસ્તિઓ કુળને નાશ કરનાર એક સિંહ વસતે હતો. તે સિંહે એકવાર તે હાથીને ભમતે જોયે, તેથી તત્કાળ તે સિંહ કોપથી ઉછળીને ગગનમાંથી જેમ વિજળીને પુંજ પડે તેમ તે હસ્તીના દેહ પર પડયો. પછી તે ગજેને મારીને તે સિંહ અરણ્યમાં આગળ ચાલે. તેવામાં કે ધાનળથી પ્રદીપ્ત ચિત્તવાળા અષ્ટાપદે તેને જે, એટલે તે સિંહે જેમ ગજેદ્રને માર્યો હતો તેમ સરભે તે સિંહને પણ મારી નાખ્યા.
જે પ્રાણુ જેવું કામ કરે છે તેવું આ જન્મમાં જ
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
તે ભેગવે છે. પાપી પાપનું ફળ પાપ વડે આ જન્મમાંજ પ્રાપ્ત કરે છે. જેમ તે ગજેન્દ્રને વધ કરનારે સિંહ સરભથી આ ભવમાં જ પાપનું ફળ પામે. સરભે જેના શરીરને ઘાત કર્યો છે એ તે સિંહ રૌદ્રધ્યાનથી મૃત્યુ પામીને પહેલી નારકીમાં ઉત્પન્ન થયે. ત્યાં ઘણું છેદનભેદનાદિ સહન કરતે તે સિંહ દુઃખાપણામાં ક્ષણવાર પણ તિલતુષ માત્ર સુખ મેળવી શક્યો નહીં. નારકીમાં અહોરાત્ર રંધાઈ જતાં પ્રાણીઓને નેત્ર મીંચીને ઉઘાડીએ એટલે વખત પણ સુખ હેતું નથી. તેઓને સતત્ દુખ જ હોય છે.
સિંહને જીવ નરકમાં અનેક પ્રકારનાં દુઃખે અનુભવીને આયુષ્યને ક્ષય થતાં તારે પિતા સુંદર શ્રેષ્ઠી થયો અને પેલા ગજેંદ્રને જીવ અનેક ભવની શ્રેણીમાં પરિભ્રમણ કરીને સુરપ્રિય નામે તું તેને પુત્ર થયો. આ પ્રમાણે મેં તને પૂર્વભવનું સ્વરૂપ સંક્ષેપમાં કહ્યું. હવે આ ભવનું ચરિત્ર કહું છું તે સાંભળ–
આ ભવમાં તારા પિતા અને તારી વચ્ચે જે તદન ડરહિતપણું હતું તે પૂર્વભવમાં બાંધેલા તીવ્ર વૈરના અનુબંધને લીધેજ હતું. ધર્મ, કર્મ, વૈર અને પ્રીતિ આ ભવમાં જે હેય છે તે સર્વે પ્રાણીઓને અભ્યાસવડે ભવાંતરમાં પ્રવર્ધમાન થાય છે. વળી તે જે આ પ્રદેશમાં દ્રવ્યને ભંડાર જે તે તારા પિતામહે પુત્રના ભય વડે દાટેલું હતું, અને તે આ પ્રદેશમાં જ ઉગ્ર સર્પના
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
ડસવાથી મૃત્યુ પામ્યા હતા. તેને જીવ મૃત્યુ પામીને મેહના દેષથી આ પાંયાડપણે વનસ્પતિકાયમાં ઉત્પન્ન થયા છે. જ્યારે મેાડુના તીવ્ર ઉદય થાય છે ત્યારે અજ્ઞાન, મહાભય અને કેમળતાને વેદવારૂપ એકેદ્રિયપણુ' પ્રાપ્ત થાય છે. પુયાડે લાભના દેષથી એકેદ્રિયપણામાં પણ તે નિધાનની ઉપર પોતાના મૂળિયાં નાખ્યાં છે; કારણ કે એકેન્દ્રિય જીવ પણ લેાભરૂપ પિશાચવડે ગ્રસ્ત થાય છે. દરેક ભવમાં પ્રાણીને ભવાભ્યાસથી આહાર, ભય, પરિગ્રહ, મૈથુન, ક્રોધ, માન, માયા, લાભ, લેાક અને આઘ એ દશ સત્તા પ્રાપ્ત થાય છે.
આ પ્રદેશમાં તે હણેલા તારા પિતા સર્પ થયે હુતે, તે સ થયેલા પિતાને મારીને તે નાવળ ગ્રહણ કરી છે. હું ભદ્ર! આ પ્રમાણે તારૂં' તે આ ભવનું ચરિત્ર છે, તે મૈં સંક્ષેપથી તને કહ્યું છે; માટે હવે તે જાણીને તું વૈરને દૂર કર.”
એવી રીતે મુનિમહારાજે કહેલ પેાતાના પૂર્વજન્મનુ ચરિત્ર સાંભળીને તે સુપ્રિયને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થવાથી પેાતાના પૂજન્મને સભારીનેતે તત્કાળ સવેગને પ્રાપ્ત થયા. પછી મુનિનાથના ચરણમાં પડી મસ્તકવડે નમસ્કાર કરીને તે ખમાવવા લાગ્યા, અને કહેવા લાગ્યા કે હું સ્વામી ! આ પાપીનું સ` દુચરિત્ર ક્ષમા કરો.' વળી તે ખેલ્યા કે અરે પાપના વિપાક કેવા દુઃખદાયક કે જેનાવડે અથ લુબ્ધ થઈને મે' આ જન્માં બે ભવમાં મારા પિતાના જીવને મારી નાખ્યા. તે પુરૂષાને ધન્ય છે
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૭
કે જે પુરૂષો દ્રવ્યના વિનાંશ થાય તે પણ પાતાના માતા પિતા અને બંધુજન ઉપર સર્વાંઢા પૂજ્ય ભાવ રાખે છે. આ જગતમાં જેએ પોતાના માતા-પિતા, બંધુ અને ગુરૂજનની આશા પૂરે છે તેએનેજ ધન્ય છે અને તેએજ પેાતાના કુળરૂપ નિર્મળ ગગનતળમાં ચંદ્ર સમાન છે. હે ભગવન્! તમારા પ્રત્યે ને મારા પિતા પ્રત્યે મે‘ પાપીએ જે દુષ્ટ આચરણા કરી છે, તેની શુદ્ધિ માટે હ અગ્નિમાં પ્રવેશ કરીશ.”
મુનિ ખેલ્યા-હુ ભદ્ર! તેમ કરીશ નહીં; કારણ કે પાપવડે પાપની શુદ્ધિ થતી નથી. રુધિરથી ખરડાયેલુ વસ્ત્ર રુધિરવડે શુદ્ધ થતું નથી. જે તુ વિશુધ્ધિ કરવાને ઈચ્છતા હૈા તે નિશ્ચળ ચિત્તવડે શ્રી જિનધને અગીકાર કર અને સમ્યગ્ બુદ્ધિવડે સમ્યક્ત્વને સંપાદન કર. કહ્યું છે કે “જીવને પ્રથમ મનુષ્યપણુ' પ્રાપ્ત થવું દુલ ભ છે, તેમાં પણ જીવિતવ્ય દુર્લભ છે, કદી વધારે જીવે તે પણ ઉત્તમ ગુરુને ચેાગ મળવે દુર્લોભ છે, અને ગુરુના યોગ થયા છતાં પણ શ્રી જિનેશ્વર ભગવ'તે કહેલા ધમ અ'ગીકાર કરવા દુભ છે.” તેથી આવું ઉત્તમ અને દુભ મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત કરીને પ્રમાદ કર નહીં; સદા ધમ માં ઉજમાળ થા અને મેાહજાળમાં મુઝાઈ રહે નહીં.”
પછી સુરપ્રિય ખેલ્યે હે સ્વામી! તમે આપેલા આ હિંતપદેશ અમૃતના ભરેલા ઘડાની જેમ હું આપને નમીને મસ્તક પર ચડાવું છું.'
,,
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
પછી તે સુરપ્રિય પિતાના નગરમાં ગયે અને રાજાને નિધાનની વાત જાહેર કરી. અને તે સ્થાનકેથી દ્રવ્ય કાઢીને ધર્મકાર્યમાં વાપર્યું અને પેલે રત્નાવલીહાર રાજાની ઈષ્ટ પ્રિયાને અર્પણ કર્યો. પછી શ્રી જિનધર્મમાં શુદ્ધ પરિણામ વાળે તે દીક્ષા લઈ ગુરૂની સાથે ગામ, ખાણ અને નગરથી મંડિત પૃથ્વી પર વિહાર કરવા લાગ્યો. વિહાર કરતાં કરતાં તે મુનિ ફરીને પાછા સુસૌમ્ય નગર તરફ આવ્યા, અને બહાર ઉદ્યાનમાં શિલાતળ ઉપર નિશ્ચળ ધ્યાન ધરીને રહ્યા.
એ અરસામાં એવું બન્યું કે ત્યાંના રાજાની રાણી પેલે રત્નાવલી કંઠમાંથી ઉતારી યંગ્ય સ્થાનકે મૂકીને હાવા ગઈ. ત્યાં પેલો ઉલાવક પક્ષી આવ્યું. તે પિતાની કાંતિથી જાજવલ્યમાન એવા તે રત્નાવલીને માંસનો કકડો જાણે ચાંચમાં લઈને કેઈ ન જાણે તેમ ઉડી ગયે. સ્નાન કર્યા પછી આવીને રાણી જુએ છે તે રત્નાવલી તેના જેવામાં આવ્યું નહીં; તેથી તેણે તત્કાળ કેપ કરી કડવાં વચને રાજાને કહ્યું કે જો તમે તમારી સ્ત્રીના આભરણની રક્ષા કરવાને પણ સમર્થ નથી તે પછી તમે પૃથ્વીની રક્ષા શી રીતે કરી શકશે?
રાણી આવાં વચન સાંભળીને રાજાએ પિતાના સેવકજનેને લાવીને આજ્ઞા કરી કે “તમે સર્વ પ્રકારના પ્રયત્નથી રત્નાવલીના ચોરને શોધી કાઢે.” રાજાના કહેવાથી તે પુરૂષે સર્વ સ્થાનકે તપાસ કરતાં કરતાં જ્યાં
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૯
પેલા મુનિ કાઉસગે દયાને રહ્યા છે તે ઉદ્યાનમાં આવ્યા. હવે પેલે પક્ષી ચાંચમાં રત્નાવલી લઈને કઈ વૃક્ષનો (થડ) ખીલે ઉભો છે એવી શંકાથી મુનિના માથા પર આવીને બેઠે. ત્યાં તે મુનિને જોતાંજ જન્માંતરમાં બાંધેલા વૈરથી ભયભીત થઈને રત્નાવલી ત્યાંજ મુકીને તત્કાળ ઉડી ગયા. તે રત્નાવલી મુનિના ચરણકમળની વચ્ચે પડ્યા; અને તે તરતમાંજ ત્યાં આવેલા રાજપુરૂષના જોવામાં આવ્યો. એટલે તેઓ બોલ્યા કે-જુઓ, મુનિના વેષને ધરનાર આ રત્નાવીને ચેર છે. પછી તરત જ તેઓએ તે વાત રાજાને જણાવી; એટલે રાજાએ વિચાર્યા વગર કોંધ કરીને પિતાને પુરૂષોને કહ્યું કે એ દુષ્ટને વૃક્ષની શાખા સાથે ગળે ફાંસે બાંધીને મારી નાખે.”
રાજપુર રાજાને તેવો આદેશ પામીને સાધુ પાસે આવ્યા અને ધ્યાનમાં લીન થયેલા મુનિને કહ્યું કે-“હે દુષ્ટા રસ્ત્રાવળીના ચેર તરીકે તું આજે અમને મળી ગયે છે. પણ તે જેમ રાજાની રાણુને રત્નાવલી ચેર્યો તેમ આ નગરમાં આવીને બીજું પણ જે જે ચેર્યું હોય તે કહી દે. રાજાએ તે રષ્ટમાન થઈને આજે તને દુષ્ટને મારી નાખવાને આદેશ આપે છે, તે પણ તું પ્રગટપણે બધું કહી દે તે તારા જીવવાને કાંઈ ઉપાય છે, તે સિવાય અન્યથા તારૂં જીવિત રહેવાનું નથી.”
આ પ્રમાણે કહેવા છતાં પણ સત્ય પ્રતિજ્ઞાવાળા મુનિ ધ્યાનથી ચલિત થયા નહીં, એટલે તેઓએ ફરીને તે
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
મુનિને કહ્યું કે “ત્યારે હવે તું તારા ઈષ્ટ દેવને સંભારી લે. એમ કહીને તેઓએ મુનિના કંઠમાં પાશ નાંખે અને વૃક્ષની શાખા સાથે બાંધે, એટલે તરતજ પાસ તુટી ગયે. એવી રીતે ત્રણવાર નિશ્ચય ચિત્તવાળા તે મુનિને શૂળી દંડ ઉપર ચડાવ્યા. તે સમયે મુનિનું નિશ્ચળ ચિત્ત જોઈને તુષ્ટમાન થયેલ શાસનદેવતાએ તે શુળીની ઉપર ઉત્તર સુવર્ણ તથા મણિજડિત આસન કરી દીધું. પિલા દુષ્ટ જેમ જેમ શૂળી ઉપર રહેલા મુનિને ઉપદ્રવ કરવા લાગ્યા, તેમ તેમ તે મહાત્મા મુનિ પધ્યાન ઉપર આરૂઢ ગાવા લાગ્યા. અનુક્રમે શુકલધ્યાનમાં રહેલા તે ધીર મુનિવરના ચાર ઘાતી કર્મને ક્ષય થવાથી તેમને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. તે સમયે દેવતાઓએ તે મુનિવરના કેવળ જ્ઞાનનો મહિમા કર્યો, અને સુગંધી જશે મિશ્રિત પુષ્પસમૂડની તેમના મસ્તક પર વૃષ્ટિ કરી.
પેલા રાજપુરૂએ રાજાની આગળ જઈને જેવું પોતે જોયું હતું તેવું તે મુનિનું સર્વ ચરિત્ર નિવેદન કર્યું. તે સાંભળી હૃદયમાં મેટું આશ્ચર્ય પામી રાજાએ પોતાના પુરૂને કહ્યું કે-“એવા ચોર મુનિને કેવળજ્ઞાન શી રીતે થયું? માટે જરૂર તેને ચાર ઠરાવી શિક્ષા કરી તે ભૂલ કરી છે. માટે હું જઈને તેમને ખાવું.” આ પ્રમાણે રાજા પિતાના નગરના નરનારી જનોથી પરિવૃત્ત થઈ તે મુનિ પાસે ગયા અને ભકિતથી નમીને ખમાવવા લાગ્યા પછી બે કે, “હે ભગવન્! મેં પાપીએ મેહમૂઢ થઈને જે
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૧ તમારો અપરાધ કર્યો છે તે સર્વ ક્ષમા કરે.” આ પ્રમાણે કહીને તેણે મુનિને વારંવાર નમન કર્યું. પછી મુનિએ આશિષ આપી, એટલે તે પૃથ્વીતળ ઉપર બેઠા. પછી દેવનાએ રચેલા સુવર્ણકમળ ઉપર બેઠેલા મુનિનાથે અનેક દેવતાઓ તથા પ્રજા વિગેરેની પર્ષદામાં તે રાજાને મધુર વચનથી કહ્યું કે “અજ્ઞાનથી અંધ થયેલે જીવ મેહરૂપ અટવીમાં પડ્યો છતે જ્ઞાનમાર્ગને પામ્યા વિના એવુ કયું દુખ છે કે જે દુઃખને તે પામતે નથી? અર્થાત્ ઘણાં ઘણાં દુખ પામે છે. અતિ કષ્ટકારી પાપકર્મથી પણ અજ્ઞાન મહા કષ્ટરૂપ છે કે જેના વડે આવરેલે જીવ હિત કે અહિતને જાણી શકતા નથી. હે રાજન ! સહાય વગરના એવા મને તું સહાયક થયે છે. તેમાં તારો જરા પણ દેષ નથી; તારી સહાયથી હું કર્મરૂપ શત્રુને હણને આવી સંપદાને પામે છું. હે નરવર! અદ્યાપિ તને ધન્ય છે, કેમકે તું દોષ કરીને પણ તેને પશ્ચાતાપ કરે છે. માટે તુ મનમાં ખેદ કરીશ નહીં. પાપન કરનાર પ્રાણી પણ પશ્ચાતાપથી તપત શરીરવાળે થવાથી શુદ્ધ થાય છે. જેમ હું પણ પશ્ચાતાપ કરવાથી જ પ્રતિબોધ પામે હતે.”
પછી રાજાના પૂછવાથી જેમને દિવ્ય જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું છે એવા તે મુનિએ પિતાનું સર્વ પૂર્વ ચરિત્ર તેને વિશેષપણે કહી સંભળાવ્યું. એ પ્રમાણે મુનિએ કહેલું ચરિત્ર સાંભળીને પેલા પક્ષીને પિતાને પૂર્વ જન્મ સાંભરી
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
આન્યા; તેથી તરત તે વૃક્ષના શિખર ઉપરથી નીચે ઉત; અને ઘણા પશ્ચાત્તાપ કરી ભક્તિથી તે મુનિને નમીને પેાતાની ભાષા વડે પેાતાનુ સર્વ દુષ્કૃત્ય ખમાવવા લાગ્યો. તે જોઈ રાજાએ નમીને મુનિરાજને પૂછ્યું કે-‘હે સ્વામિન ! તમારા ચરની આગળ પૃથ્વી પર આળેાટતા અને કરૂણા ભરેલા સ્વરે આ રડતેા પક્ષી કેાણ છે ?' પછી તે પક્ષીએ પૂર્વજન્મમાં સુખ અને દુઃખ જે અનુભવેલુ તે બધુ... મુનિએ રાજાને કહી સભળાવ્યું. અને કહ્યું કે હવે આ પક્ષી પૂર્વ જન્મનું સ્મરણ થવાથી હમણાં શુદ્ધ પરિણામવાળા થઈને પેાતાના જન્મને નિંદતે છતા અનશન વ્રતની મારી પાસે માગણી કરે છે. તે વાત સાંભળી રાજા પ્રમુખ સર્વેએ કહ્યું કે આ પક્ષીને ધન્ય છે કે તિ ંચ છતાં પણ જેને અનશન કરવાના પરિણામ થયા છે.’
ચેાગ્ય કાળે સુપાત્રદાન, સમ્યક્ત્વ વડે વિશુદ્ધ એષિના લાભ અને અ ંતે સમાધિ મરણુ-એટલાં વાનાં અભષ્ય જીવેા પામતા નથી. તે શુદ્ધ ચિત્તવાળા અને નિશ્ચય હૃદયવાળા પક્ષીના દઢ પરિણામ જાણીને મુનિએ તેને અનશન આપ્યું, અને નવકાર મંત્ર પણ સંભળાવ્યેા. તેને ભાવ વડે અંગીકાર કરીને તે પક્ષી મૃત્યુ પામી સૌધર્મ દેવલાકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયેા.
પછી ચંદ્રરાજાએ પેાતાના પુત્રને રાજ્ય સોંપીને તે કેવળીના ચરણ પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી અને ઉગ્ર તપસ્યા
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૩
કરી શુદ્ધ સંયમ પાળી મૃત્યુ પામીને પાંચમા દેવલોકમાં ઈદ્ધિ થયે. શ્રેષ્ઠિ પુત્ર સુરપ્રિય જે પશ્ચાત્તાપ કરી મુનિપણું અંગીકાર કરીને કેવળી થયા હતા તે આયુષ્યના ક્ષયે મૃત્યુ પામીને શાશ્વત સ્થાનને (મેક્ષની પ્રાપ્ત થયા.
મહાત્મા શ્રી વિજયચંદ્ર કેવળી એવી રીતે હરિઠંદ્રરાજાને પ્રતિબંધ આપી ભવિપ્રાણીરૂપ કુમુદને વિકસ્વર કરતા છતા પૃથ્વી ઉપર વિહાર કરવા લાગ્યા. સાગરચંદ્ર કેવળી ભગવંત ભવ્યજીને પ્રતિબોધ કરતા અવશેષ કર્મને ખપાવીને શાશ્વતા સ્થાનને પ્રાપ્ત થયા. જયશ્રી+ પ્રવતિની પણ કેવળજ્ઞાનની સમૃદ્ધિ ઉત્પન્ન કરી અવશષ કર્મ ખપાવીને અનુત્તર સ્થાનને પ્રાપ્ત થયા. મદનસુંદરી અને કમલશ્રી. બંને દીક્ષા લઇ કાળધર્મ પામીને મહાશુક્ર વિમાનમાં ઉત્પન્ન થઈ. ભગવાન વિજયચંદ્ર પણ ભવ્યરૂપ કુમુદને બંધ કરી તુંગગિરિના ઉન્નત શિખર ઉપર જઈને શાશ્વત પદને પ્રાપ્ત થયા.
આ પ્રમાણે ઉચ્ચ સ્થાનમાં રહેલું, શ્રેષ્ઠ મંગળ તથા કલ્યાણરૂપ અને મનવાંછિત સુખને ઉત્પન્ન કરનારું આ શ્રી વિજયચંદ્ર કેવળીનું ચરિત્ર છે. અહિં શ્રી વિજયચંદ્ર કેવળીનું પવિત્ર ચરિત્ર પૂર્ણ થાય છે. તે જે સાવંત સાંભળવામાં આવ્યું હોય તે ભવિક જીવને સુખ આપ
વિજયચંદ્રના ગુરુ. એને અધિકાર પ્રથમ કાંઈ આવતું નથી. વિજયચંદ્ર રાજાની રાણ.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
નારૂં થાય છે. જે પુરૂષ નિશ્વળ ચિત્ત રાખી વિશુદ્ધ બુદ્ધિ વડે આ ચરિત્ર સાંભળે તે ભવદુઃખથી મુક્ત થઈ સદા સુખવાળા મેક્ષને પામે છે. માંગળિકના સ્થાનરૂપ આ શ્રી વિચંદ્ર કેવળીનું ચરિત્ર જ્યાં સુધી આકાશમાં ઝડચક રહે ત્યાં સુધી ભવિ પ્રાણીઓના મોહને હરણ કરે. | શ્રી નિવૃત્ત વંશમાં અથવા વિજય વંશમાં થયેલા શ્રી અમૃતદેવસૂરિના શિષ્ય ચંદ્રપ્રભામહત્તરે આ શ્રી વિજયચંદ્ર કેવળીનું નિર્દોષ અને ગાથાદથી પ્રતિબદ્ધ ચરિત્ર ભવ્ય જીવોના પ્રતિબંધના અર્થે રચેલું છે. દેયાવડ નગરમાં શ્રી ઋષભદેવના મંદિર સમીપે પિતાના વીરદેવ નામના શિષ્યના કહેવાથી વિક્રમ સં. અગીયારસે ને સત્તાવીશમાં શ્રી ચંદ્રપ્રભામહત્તરે પુર અક્ષરવાળું આ ચરિત્ર કરેલું છે.
જ્યાં સુધી શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતનો ચંદ્રના જે ઉજવળ યશ આ ભૂમંડળને ધવળ કરે ત્યાં સુધી આ શ્રી વિજયચંદ્ર કેવળીનું ચરિત્ર જગતમાં જયવંતુ વર્તો.
G તિ શ્રી વિનયચંદ્ર વી વરિત્ર સમાપ્ત
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ R સુરેશ પ્રિન્ટરી # મેઈન રોડ * વઢવાણ સીટી