Book Title: Vidhi marga Prakashak Jineshwarsuri aur Unki Vishishta Parampara
Author(s): Jinvijay
Publisher: Z_Manidhari_Jinchandrasuri_Ashtam_Shatabdi_Smruti_Granth_012019.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211922/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhimArga prakAzaka jinezvarasUri aura unakI viziSTa paramparA [ purAtattvAcArya padmazrI muni jinavijayajI ] zrI jinezvarasUri AcArya zrIvarddhamAnasUri ke ziS the / jinezvarasUri ke praguru evaM zrIvarddhamAnasUri ke garu zrIudyotanasUri the, jo candrakula ke koTika gaNa kI vajrI zAkhA parivAra ke the / ( ina jinezvarasUri ke viSaya meM, jinadattasUri kRta gaNadhara sArddhazataka kI sumatigaNi kRta vRhadvRtti meM, jinapAlopAdhyAya likhita kharataragaccha bRhad gurvAvalI meM, prabhAcandrAcArya racita aura kisI ajJAta prAcIna pUrvAcArya prabandha evaM anyAnya paTTAvaliyA~ Adi aneka granthoM-prabandhoM meM kitanA hI aitihAsika vRttAnta grathita kiyA huA upalabdha hotA hai / ) jinezvarasUri ke samaya meM jaina yatijanoM kI avasthA inake samaya meM zvetAmbara jaina sampradAya meM una yatijanoM ke samUha kA prAbalya thA jo adhikatara caityoM arthAt * jina mandiroM meM nivAsa karate the ye yatijana jaina mandira, jo usa samaya caitya ke nAma se vizeSa prasiddha the, unhIM meM aharniza rahate, bhojanAda karate, dharmopadeza dete, paThana-paThanAdi meM pravRtta hote aura sote-baiThate / arthAt caitya hI unakA maTha yA vAsasthAna thA aura isalie ve caityavAsI ke nAma se prasiddha ho rahe the / inake sAtha unake AcAra-vicAra bhI bahutta se aise zithila athavA bhinna prakAra ke the jo jaina zAstroM meM varNita nirgrantha jainamuni ke AcAroM se asaMgata dikhAI dete the / ve eka taraha ke maThapati the / zAstrokta AcAroM kA yathAvat pAlana karane vAle prati muni usa samaya bahuta kama saMkhyA meM najara Ate the / jinezvarasUri kA caityavAsiyoM ke viruddha Andolana zAstrokta yatidharma ke AcAra aura caityavAsI yatijanoM ke ukta vyavahAra meM, paraspara bar3A asAmaMjasya dekhakara aura zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA upadiSTa zramaNa dharma kI isa prakAra pracalita viplava dazA se udvigna hokara jinezvara sUri ne pratikAra ke nimitta apanA eka suvihita mArga pracAraka nayA gaNa sthApita kiyA aura caityavAsI yatiyoM ke viruddha eka prabala Andolana zurU kiyA / yoM to prathama, inake guru zrI varddhamAnasUri svayaM hI caityavAsI yatijanoM ke eka pramukha sUri the| para jaina zAstroM kA vizeSa adhyayana karane para mana meM kucha virakta bhAva udita ho jAne se aura tatkAlIna jaina yati sampradAya kI ukta prakAra kI AcAra viSayaka paristhiti kI zithilatA kA anubhava kucha adhika udghogajanaka lagane se, unhoMne usa avasthA kA tyAga kara viziSTa tyAgamaya jIvana kA anusaraNa karanA svIkRta kiyA thA / jinezvarasUri ne apane guru ke isa svIkRta mArga para calanA vizeSa rUpa se nizcita kiyA / itanA hI nahIM, unhoMne use sAre sampradAyavyApI aura dezavyApI banAne kA bhI saMkalpa kiyA aura usake lie AjIvana prabala puruSArtha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyaa| isa prayatna ke upayukta aura Avazyaka aise jJAnabala vidhipakSa athavA kharataragaccha kA aura cAritrabala donoM hI unameM paryApta pramANa meM vidyamAna prAdurbhAva aura gaurava the, isaliye unako apane dhyeya meM bahuta kucha saphalatA inhIM jinezvarasUri ke eka praziSya AcArya zrIjinaprApta huI aura usI ahilapura meM, jahAM para caityavAsiyoM vallabhasUri aura unake paTTadhara zrIjinadattasUri (vi0 saM0 kA sabase adhika prabhAva aura viziSTa samUha thA, jAkara 1166-1211) hue jinhoMne apane prakhara pANDitya, prakRSTa unhoMne caityavAsa ke viruddha apanA pakSa aura pratiSThAna cAritra aura pracaNDa vyaktitva ke prabhAva se mAravAr3a, mevAr3a, sthApita kiyaa| caulukya nRpati durlabharAja kI sabhA meM, bAgar3a, sindha, dillI maNDala aura gujarAta ke pradeza meM caityavAsI pakSa ke samarthaka agraNI sUrAcArya jaise mahA- hajAroM apane naye bhakta zrAvaka banAye-hajAroM hI ajainoM ko vidvAn aura prabala sattAzIla AcArya ke sAtha zAstrArtha upadeza dekara nUtana jaina bnaaye| sthAna-sthAna para apane pakSa kara, usameM vijaya prApta kii| isa prasaMga se jinezvarasUri ke anekoM naye jinamandira aura jaina upAzraya taiyAra krvaaye| kI vevala aNahilapura meM hI nahIM, apitu sAre gujarAta meM, apane pakSa kA nAma inhoMne vidhipakSa' aisA udghoSita kiyA aura usake Asa - pAsa ke mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, aura jitane bhI naye jinamandira inake upadeza se, inake bhakta vAgar3a, siMdha aura dillI taka ke pradezoM meM khUba khyAti aura zrAvakoM ne banavAye unakA nAma vidhicatya, aisA rakhA gyaa| pratiSThA bddh'ii| jagaha-jagaha saikar3oM hI zrAvaka unake bhakta parantu pIche se cAhe jisa kAraNa se ho- inake anugAmI aura anuyAyo bana ge| isake atirikta saikar3oM hI ajaina samudAya ko kharatara pakSa yA kharataragaccha aisA nUtana nAma prApta gRhasya bhI unake bhakta bana kara naye zrAvaka bane / aneka huA aura tadanantara yaha samudAya isI nAma se atyadhika prabhAvazAlI aura pratibhAzIla vyaktiyoM ne unake pAsa yati prasiddha huA jo Aja taka avichinna rUpa se vidyamAna hai| dIkSA lekara unake suvihita ziSya kahalAne kA gaurava prApta isa kharataragaccha meM usake bAda aneka bar3e bar3e prbhaavkiyaa| unakI ziSya-saMtati bahuta bar3hI aura vaha aneka zAlI AcArya, bar3e-bar3e vidyAnidhi upAdhyAya, bar3e-bar3e zAkhA-prazAkhAoM meM phailI / usameM bar3e-bar3e vidvAna, pratibhAzAlI paNDita muni aura bar3e-bar3e mAMtrika, tAMtrikakriyAniSTha aura guNagariSTha AcArya upAdhyAyAdi samartha jyotirvid, vaidyaka vizArada Adi varmaTha yatijana hue sAdhu puruSa hue / navAMga-vRtikAra abhaya devasUri, saMvegaraMga- jinhoMne apane samAja kI unnati, pragati aura pratiSThA zAlAdi granthoM ke praNetA jinacandrasUri, surasundarI carita ke bar3hAne meM bar3A bhArI yoga diyaa| sAmAjika aura kartA dhanezvara apara nAma jinabhadrasUri, AdinAtha caritAdi sAmpradAyika utkarSa kI pravRtti ke sivA, kharataragacchAke racayitA vardhamAnasUri, pAnAtha carita evaM mahAvIra carita nuyAyI vidvAnoM ne saMskRta, prAkRta, apabhraMza evaM dezIyake kartA guNacandragaNI apara nAma devabhadrasUri, saMghapaTTakAdi bhASA ke sAhitya ko bhI samRddha karane meM asAdhAraNa udyama aneka granthoM ke praNetA jinavallabhasUri ityAdi anekAneka bar3e kiyA aura isake phalasvarUpa Aja hameM bhASA, sAhitya, bar3e dhurandhara vidvAna aura zAstrakAra, jo usa samaya utpanna itihAsa, darzana, jyotiSa, vaidyaka Adi vividha viSayoM hue aura jinakI sAhityika upAsanA se jaina vAGmaya- kA nirUpaNa karane vAlI choTI-bar3I saikar3oM hajAroM bhaNDAra bahuta kucha samRddha aura supratiSThita banA-inhIM granthakRtiyA~ jaina-bhaNDAroM meM upalabdha ho rahI haiM / kharatara jinezvarasUri ke ziSya-praziSyoM meM se the| gacchIya vidvAnoM kI kI huI yaha sAhityopAsanA na kevala Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] dharma kI hI dRSTi se mahattva vAlI haiM, apitu samuccaya bhAratIya saMskRti ke gaurava kI dRSTi se bhI utanI hI mahattA rakhatI hai / sAhityopAsanA kI dRSTi se kharataragaccha ke vidvAn yati muni var3e udAracetA mAlUma dete haiM / isa viSaya meM unakI upAsanA kA kSetra kevala apane dharma yA sampradAya ko bAr3a se baddha nahIM hai / ve jaina aura janetara vAGmaya ko samAna bhAva se adhyayana adhyApana karate rahe haiM / vyAkaraNa, kAvya, koSa, chanda, alaMkAra, nATaka, jyotiSa, vaidyaka aura darzanazAstra taka ke agaNita ajaina granthoM kA unhoMne bar3e Adara se Akalana kiyA hai aura ina viSayoM ke aneka arjuna granthoM para unhoMne apanI pANDityapUrNa TIkAyeM Adi raca kara tattad granthoM aura viSayoM ke adhyayana kArya meM bar3A upayukta sAhitya taiyAra kiyA hai / kharataragaccha ke gaurava ko pradarzita karane vAlI ye saba bAteM hama yahAM para bahuta hI saMkSepa meM, kevala sUtrarUpa se, ullikhita kara rahe haiM / vizeSahama "yugapradhA cAcArya gurvAvali" nAma se vistRta purAtana paTTAlo prakaTa kara cuke haiM unameM ina jinezvarasUri se AraMbha kara, zrIjinavallabhasUri kI paramparA ke kharataragacchIya AcArya zrIjitapUri ke paTTAbhiSikta hone ke samaya taka kA vikrama saMvat 1400 ke lagabhaga kA bahuta vistRta aura prAya: vizvasta aitihAsika varNana diyA huA hai / usake adhyayana se pAThakoM ko kharataragaccha ke tatkAlIna gaurava gAthA kA acchA paricaya mila sakegA / isa taraha pIche se bahuta prasiddhiprApta ukta kharataragaccha ke atirikta, jinezvarasUri kI ziSya paramparA meM se anya bhI kaI eka choTe-bar3e gaNa-gaccha pracalita hue aura unameM bhI kaI bar3e-bar3e prasiddha vidvAna, granthakAra, vyAkhyAtika, vAdA, tapasvI, camatkArI sAdhu-yati hue jinhoMne apane vyaktitva se jaina samAja ko samunnata karane meM uttama yoga diyA / jinezvarasUri ke jIvana kA anya yatijanoM para prabhAva jinezvarasUri ke prabala pANDitya aura utkRSTa caritra kA prabhAva isa taraha na kevala unake nijake ziSya samUha meM hI prasArita hujA, apitu tatkAlIna anyAnya gaccha evaM yati samudAya ke bhI bar3e-bar3e vyaktitvazAlI yatijanoM para usane gaharA asara DAlA aura usake kAraNa unameM se bhI kaI samartha vyaktiyoM ne, inake anukaraNa meM kriyodvAra, jJAnopAsanA, Adi kI viziSTa pravRtti kA bar3e utsAha ke sAtha uttama anusaraNa kiyA / ( jinezvarasUri ke jIvana sambandhI sAhitya aura unakI racanAoM kA vizeSa adhyayana muni jinavijaya ne kathAkoSa kI vistRta prastAvanA meM bahuta vistAra se diyA hai, yahAM usake Avazyaka aMza hI prastuta kiye gaye haiM ) jinezvarasUri se jaina samAja meM nUtana yuga kA AraMbha inake prAdurbhAva aura kAryakalApa ke prabhAva se jaina samAja meM eka sarvathA navIna yuga kA Arambha honA zurU huA / purAtana pracalita bhAvanAoM meM parivartana hone lagA / tyAgI aura gRhastha donoM prakAra ke samUhoM meM nae saMgaThana hone zurU hue| tyAgI arthAt yati varga jo purAtana paramparAgata gaNa aura kula ke rUpa meM vibhakta thA, vaha aba naye prakAra ke gacchoM ke rUpa meM saMgaThita hone lagA / devapUjA aura guruupAsanA kI jo kitanI purAno paddhatiyAM pracalita thIM, unameM saMzodhana aura parivartana ke vAtAvaraNa kA sarvatra udbhava hone lagA | inake pahale yativarga kA jo eka bahuta bar3A samUha citya nivAsI hokara cetyoM kI saMpatti aura saMrakSA kA adhikArI banA huA thA aura prAyaH zithilakriya aura svapUjAnirata ho rahA thA, usameM inake AcArapravaNa aura bhramaNazIla jIvana ke prabhAva se bar3e vega se aura bar3e parimANa meM parivartana honA prArambha huA / inake AdarzoM Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko lakSya meM rakhakara anyAnya aneka samartha yatijana caityA- naye gaccha aura upagaccha bhI sthApita hone lge| aise carcAdhikAra kA aura zithilAcAra kA tyAga kara saMyama kI spada viSayoM para svataMtra choTe-bar3e grantha bhI likhe jAne lage vizaddhi ke nimitta ucita kriyoddhAra karane lage aura acche aura eka-dUsare sampradAya kI ora se unakA khaNDana-maNDana saMyamI banane lge| saMyama aura tapazcaraNa ke sAtha-sAtha, bhI kiyA jAne lgaa| isa prakAra ina yatijanoM meM purAtana bhinna-bhinna viSayoM aura zAstroM ke adhyayana aura jJAnasaMpAdana pracalita pravAha kI dRSTi se, eka prakAra kA navIna jIvanakArya bhI ina yatijanoM meM khUba utsAha ke sAtha vyavasthita pravAha cAlU huA aura usake dvArA jaina saMgha kA nUtana saMgaThana rUpa se hone lgaa| sabhI upAdeya viSayoM ke naye-naye grantha bananA prArambha huaa| nirmANa kiye jAne lage aura purAtana granthoM para TIkA-TippaNa isa taraha tatkAlIna jaina itihAsa kA siMhAvalokana Adi race jAne lge| adhyayana-adhyApana aura grantha-nirmANa karane se jJAta hotA hai ki vikrama kI 11 vIM zatAbdI ke ke kArya meM Avazyaka aise purAtana jaina-granthoM ke atirikta prAraMbha meM jaina yativarga meM eka prakAra se nUtana yuga kI brAhmaNa aura bauddha sampradAya ke bhI vyAkaraNa, nyAya, uSA kA AbhAsa hone lagA, jisakA prakaTa prAdurbhAva alaMkAra, kAvya, koSa, chanda, jyotiSa Adi vividha vissyoN| jinezvarasUri ke guru vardhamAnasUri ke kSitija para udita ke sabhI mahatvapUrNa granthoM kI pothiyoM ke saMgrahavAle bar3e-bar3e hone para dRSTigocara huaa| jinezvarasUri ke jIvanakArya jJAnabhaNDAra bhI sthApita kiye jAne lge| ne isa yuga-parivartana ko sunizcita mUrta svarUpa diyaa| taba aba ye yatijana kevala apane-apane sthAnoM meM hI baddha se lekara pichale prAyaH 600 varSoM meM, isa pazcima bhArata meM hokara baiTha rahane ke badale bhinta-bhinna pradezoM meM ghUmane lage jaina dharma ke jo sAMpradAyika aura sAmAjika svarUpa kA aura tatkAlIna paristhiti ke anurUpa, dharmapracAra kA kArya pravAha pracalita rahA usake mUla meM jinezvarasUri kA jIvana karane lge| jagaha-jagaha ajaina kSatriya aura vaizya kuloM ko sabase adhika viziSTa prabhAva rakhatA hai aura isa dRSTi se apane AcAra aura jJAna se prabhAvita kara, naye-naye jaina- jinezvarasUri ko, jo unake ziSya-praziSyoM ne, yugapradhAna zrAvaka banAe jAne lage aura purAne jaina goSThI-kula navIna padase saMbodhita aura stutigocara kiyA hai vaha sarvathA ho jAtiyoM ke rUpa meM saMgaThita kiye jAne lge| purAne jaina deva- satya vastusthiti kA nidarzaka hai / mandiroM kA uddhAra aura navIna mandiroM kA nirmANa kArya bhI jinezvarasUri eka bahuta bhAgyazAlI sAdhu puruSa sarvatra vizeSa rUpa se hone lgaa| jina yatijanoMne caityanivAsa the| inakI yazorekhA evaM bhAgya rekhA bar3I utkaTa thii| chor3a diyA thA unake rahane ke liye aise naye-naye vasati-gRha isase inako aise-aise ziSya aura praziSyarUpa mahAn banane lage jinameM una yatijanoM ke anuyAyI zrAvaka bhI santatiratna prApta hue jinake pANDitya aura cAritrya ne apanI nitya-naimittika dharma krayAyeM karane kI vyavasthA rakhate inake gaurava ko digantavyApI aura kalpAnta sthAyI banA the / ye hI vasati-gRha pichale kAla meM upAzraya ke nAma se diyaa| yoM to prAcInakAla meM, jaina saMpradAya meM saikar3oM hI prasiddha hue / mandiroM meM pUjA aura utsavoM kI praNAlikAoM aise samartha AcArya ho gae haiM jinakA saMyamI jIvana meM bhI naye-naye parivartana hone lage aura isake kAraNa yatijanoM jinezvarasUri ke samAna hI mahatvazAlI aura prabhAvapUrNa thA; meM paraspara, kitaneka vivAdAspada vicAroM aura zabdArthoM para parantu jinezvarasUri ke jaisA vizAla-prajJa aura vizuddha bhI vAda-vivAda hone lagA, aura isake pariNAma meM kaI naye saMyamavAn, vipula ziSya-samudAya zAyada bahuta hI thor3e Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryoM ko prApta huA hogaa| jinezvarasUri ke ziSya- kArI banAnA parantu vaisA ucita avasara Ane ke pahale hI praziSyoM meM eka-se-eka bar3ha kara aneka vidvAn aura saMghamI prasannacandrasUrikA svargavAsa ho gyaa| unhoMne abhayadevasUrijI puruSa hue aura unhoMne apane mahAn guru ko guNagAthA kA kI ukta icchA ko apane uttarAdhikArI paTTadhara deva bhadrAbahuta hI uccasvara se khUba hI gAna kiyA hai| sadbhAgya cArya ke sAmane prakaTa kiyA aura sUcita kiyA ki isa kArya "se inake aise ziSya praziSyoM kI banAI huI bahuta so natha- ko tuma saMpAdita krnaa| 'kRtiyAM Aja bhI upalabdha haiM aura unameM se hameM inake abhayadevasUri ke svargavAsa ke bAda aNahilapura aura viSaya kI yatheSTa guru-prazastiyAM par3hane ko milatI haiN| stambhatIrtha jaise gujarAta ke prasiddha sthAnoM meM jahAM abhaya caityavAsa ke viruddha jinezvarasUri ne jina vicAroM kA deva ke dIkSita ziSyoM kA prabhAva thA, vahAM se aparicita pratipAdana kiyA thA, unakA sabase adhika vistAra aura sthAna meM jAkara apane vidyAbala ke sAmarthya dvArA jinavallabha pracAra vAstava meM jinavallabhasUri ne kiyA thaa| unake upadiSTa ne apane prabhAva kA kAryakSetra banAnA caahaa| isake lie mArga kA inhoMne bar3I prakharatA ke sAtha samarthana kiyA mevAr3a kI rAjadhAnI cittaur3a ko inhoMne pasanda kiyA, aura usameM unhoMne apane kaI naye vicAra aura nae vidhAna vahAM inakI yatheSTa manoratha siddhi huii| phira mAravAr3a ke bhI sammilita kiye| nAgaura Adi sthAnoM meM bhI inake bahuta se bhakta-upAsaka jinavallabhasUri bane / dhIre-dhIre inakA prabhAva mAlavA meM bhI bar3hA / jinavallabhasUri mUla meM mAravAr3a ke eka bar3e maThAdhIza mevAr3a, mAravAr3a meM taba bahuta se caityavAsI yati samudAya caityavAsI guru ke ziSya the parantu ve unase virakta hokara the unake sAtha inakI pratispardhA bhI khUba huii| inhoMne unake gujarAta meM abhayadevasUri ke pAsa zAstrAdhyayana karane ke adhiSThita devamandiroM ko anAyatana ThaharAyA aura unameM nimitta unake antevAsI hokara rahe the / ye bar3e pratibhAzAlI kiye jAne vAle pUjana utsavAdi ko azAstrIya udghoSita vidvAna, kavi, sAhityajJa, granthakAra aura jyotiSa zAstra- kiyaa| apane bhakta upAsakoM dvArA apane pakSa ke lie vizArada the / inake prakhara pANDitya aura viziSTa vaizAradya ko jagaha-jagaha nae mandira banavAye aura unameM kiye jAne vAle dekhakara abhayadevasUri ina para bar3e prasanna rahate the aura apane pUjAdi vidhAnoM ke lie kitaneka niyama nizcita kiye| mukhya dIkSita ziSyoM kI apekSA bho ina para adhika anurAga isa viSaya ke choTe bar3e kaI prakaraNa aura granthAdi kI bhI rakhate the / abhayadevasUri cAhate the ki apane uttarAdhikArI pada inhoMne racanA kii| para inakI sthApanA ho, parantu ye mUla caityavAso guru ke devabhadrAcArya ne inake bar3he hue isa prakAra ke praur3ha prabhAva dIkSita ziSya hone se zAyada inako gacchanAyaka ke rUpa meM ko dekhakara aura inake pakSa meM saikar3oM upAsakoM kA acchA anyAnya ziSya svIkAra nahIM kareMge aisA socakara apane samartha samUha jAnakara inako AcArya pada dekara amayadevasUri jIvanakAla meM ve isa vivAra ko kArya meM nahIM lA ske| ke paTTadhara rUpa meM inheM prasiddha karane kA nizcaya kiyaa| unake paTTadhara ke rUpa meM varSamAnAcArya (AdinAtha caritAdi jinezvarasUri ke ziSyasamUha meM usa samaya zAyada devabhadrAcArya ke kartA) kI sthApanA huI, tathApi aMtAvasthA meM abhayadeva- hI sabase adhika pratiSThA-sampala aura sabase adhika sUri ne prasannacandrasUri ko sUcita kiyA thA ki yogya vayovRddha puruSa the| ve isa kArya ke lie gujarAta se ravAnA samaya para jinavallabha ko AcArya pada dekara merA paTTAdhi- hokara cittaur3a pahU~ce / yaha cittor3a ho jinavallabhasUri Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke prabhAva kA udgama evaM kendra sthAna thaa| yahIM para sabase jinadattasUri ne apane pakSa kI viziSTa saMghaTanA karanI pahale jinavallabhasUri ke naye upAsaka bhakta bane aura zurU kii| jinezvarasari pratipAdita kucha maulika mantavyoM yahIM para inake pakSa kA sabase pahilA vIra vidhi caitya nAmaka kA Azraya lekara aura kucha jinavallabhasari ke upadiSTa vizAla jena mandira bnaa| vi0 saM0 1167 ke ASAr3ha vicAroM ko pallavita kara inhoMne jinavallabha dvArA sthApita mAsa meM inako isI mandira meM AcArya pada para pratiSThita ukta vidhipakSa nAmaka saMgha kA balavAna aura niyamabaddha kara devabhadrAcArya ne apane gacchapati guru prapannacandrasUri ke saMgaThana kiyA jisakI paramparA kA pravAha ATha sau barSa usa antima Adeza ko saphala kiyaa| para durbhAgya se ye pUre ho jAne para bhI akhaNDita rUpa se calatA hai| isa pada kA dIrghakAla taka upabhoga nahIM kara sake / cAra jinadattasUri ne prAkRta, saMskRta aura apabhraMza bhASA meM hI mahIne ke andara inakA usI cittaur3a meM svargavAsa choTe-bar3e aneka granthoM kI racanA ko| inameM eka gaNadharaho gyaa| isa ghaTanA ko jAnakara devabhadrAcArya ko sArddhazataka nAmaka natha hai jisameM inhoMne bhagavAna mahAvIra bar3A duHkha huaa| ke ziSya gaNadhara gautama se lekara apane gacchapati garu jinavajinadaktasUri llabhasuri taka ke mahAvAra ke zAsana meM hone vAle aura apanI jinavallabhasUri ne apane prabhAva se mAravAr3a, mevAr3a, saMpradAya paraMparA meM mAne jAne vAle pradhAna-pradhAna gaNadhArI mAlavA, bAgar3a Adi dezoM meM jo saikar3oM hI naye bhakta AcAryoM kI stuti kI hai| unhoMne 150 gAthA ke prakaraNa meM upAsaka banAye the aura apane pakSa ke aneka vidhi-caitya Adi kI 62 gAthAoM taka meM to pUrvakAla meM ho jAne vAle sthApita kiye the| unakA niyAmaka aisA koI samartha gaccha- kitane pUrvAvAryoM kI prazaMsA kI hai| 63 se lekara 84 taka nAyaka yadi na rahA to vaha pakSa chinna-bhinna ho jAyagA kI gAthAoM meM varddhamAnasUri aura unake ziSyasamUha meM hone aura isa taraha jinavallabhasUri kA kiyA huA kArya viphala vAle jinezvara, buddhisAgara, jinacandra, abhayadeva, devabhadrAdi ho jAyagA, yaha soca kara devabhadrAcArya, jinavallabhasUri apane nikaTa pUrvaja guruoM kI stuti kI hai| 85vIM gAthA ke paTTa para pratiSThita karane ke lie apane sAre samudAya se lekara 147 taka kI gAthAoM meM apane gaNa ke sthApaka meM se kisI yogya vyaktitva vAle yatijana kI khoja karane guru jinavallabha ko bahuta hI praur3ha zabdoM meM taraha-taraha se lge| unakI dRSTi dharmadeva upAdhyAya ke ziSya paMDita stavanA kI hai| jinezvarasUri ke guNavarNana meM inhoMne isa somacandra para par3I jo isa pada ke sarvathA yogya evaM jina- grantha meM likhA hai ki varddhamAnasUri ke caraNakamaloM meM zramara vallabha ke jaise hI puruSArthI, pratibhAzAlI, kriyAzIla ke samAna sevArasika jinezvararAri hue ve saba prakAra ke pramoM aura nirbhaya prANavAna vyakti the| devabhadrAcArya phira cittaur3a se rahita the arthAt apane vicAroM meM nima the, svaramaya gae aura vahAM para jinavallabhasUri ke pradhAna-pradhAna upAsakoM aura para samaya ke padArtha sArtha kA vistAra karane meM samartha the| ke sAtha parAmarza kara unakI sammati se saM0 1166 ke inhoMne aNahilavAr3a meM durlabharAja kI sabhA meM praveza karake vaizAkha mAsa meM somacandra gaNi ko AcArya pada dekara nAmadhArI AcAryoM ke sAtha nirvikAra bhAva se zAstrIya jinadattasUri ke nAma se jinavallabhasUri ke uttarAdhikArI vicAra kiyA aura sAdhuoM ke liye vasati-nivAsa ko AcArya pada para unheM pratiSThita kiyaa| jinaballabhasUri sthApanA kara apane pakSa kA sthApana kiyaa| jahAM para guruke vizAla upAsaka vRnda kA nAyakatva prApta karate hI kramAgata sadvArtA kA nAma bhI nahIM sunA jAtA thA, usa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 7 ] gajarAta deza meM vicaraNa kara inhoMne vasatimArga ko prakaTa zrI abhayadevasUri kiyaa| jinezvarasUri ke anukrama meM zAyada tIsare parantu khyAti jinadattasUri kI isI taraha kI eka aura choTI sI aura mahattA kI dRSTi se sarvaprathama aise mahAn ziSya zrI (21 gAthA kI) prAkRta padya racanA hai jisakA nAma hai-sugaru abhayadevasUri hue, jinhoMne jainAgama granthoM meM jo ekAdazapAratantrya stava / isameM jinezvarasUri kI stavanA meM ve aGga sUtra grantha haiM, inameM se nau aMga ( 3 se 11 ) sUtroM para kahate haiM ki jinezvara apane samaya ke yugapravara hokara sarva suvizada saMskRta TokAe banAI / abhayadevAcArya apanI ina siddhAntoM ke jJAtA the| jena mata meM jo zithilAcAra rUpa vyAkhyAoM ke kAraNa jaina sAhityAkAza meM kalpAnta sthAyI cora samUha kA pracAra ho rahA thA usakA unhoMne nizcala nakSatra ke samAna sadA prakAzita aura sadA pratiSThita rUpa meM rUpa se nirdalana kiyaa| aNahilavAr3a meM durlabharAja kI ullikhita kiye jaayeNge| zvetAmbara saMpradAya ke pichale sabhI sabhA meM dravya liMgI ( vezadhArI ) rUpa hAthiyoM kA siha kI gaccha aura sabhI pakSa vAle vidvAnoM ne abhayadevasUri ko bar3I taraha vidAraNa kara ddaalaa| svecchAcArI sUriyoM ke matarUpI zraddhA aura satyaniSThA ke sAtha eka pramANabhUta evaM tathyavAdI andhakAra kA nAza karane meM sUrya ke samAna the jinezvarasuri AcArya ke rUpa meM svIkRta kiyA hai aura inake kathanoM ko prakaTa hue| pUrNatayA AptavAkya ko koTa meM samajhA hai| apane samakA lIna vidvat samAja meM bhI inakI pratiSThA bahuta UMcI thii| jinezvara sUri ve sAkSAta ziSya-praziSyoM dvArA kiye gaye zAyada ye apane guru se bhI bahuta adhika Adara ke pAtra aura unake gaurava paricayAtmaka ullekhoM se hameM yaha acchI taraha zraddhA ke bhAjana bane the| jJAta huA ki unakA AMtarika vyaktitva kaisA mahAn thA / jinadattasUri ke kiye gaye upayukta ullekhoM meM eka aitihA- zrI jinadattasUri sika ghaTanA kA hameM sUcana milA ki unhoMne gujarAta ke aNahilavAr3a ke rAjA durlabharAja kI sabhA meM nAmadhArI jinadattasUri, jinezvarasUri ke sAkSAt praziSyoM meM se hI eka the| inake dIkSA-guru dharmadeva upAdhyAya the jo AcAryo ke sAtha vAda-vivAda kara unako parAjita kiyA aura vahAM para vasativAsa kI sthApanA kii| jinezvara sUri ke svahasta dIkSita anyAnya ziSyoM meM se the / inakA mUla dIkSA nAma somacandra thA, harisiMhAcArya ne zro jinacandrasUri inako siddhAnta grantha par3hAye the| inake utkaTa vidyAnurAga jinezvarasUri ke paTTadhara ziSya jinacandrasUra he| apane para prasanna hokara devabhadrAcArya ne apanA vaha priya kaTAkharaNa garu ke svargavAsa ke bAda yahI unake paTTa para pratiSThita (lekhanI), jisase unhoMne apane bar3e-bar3e cAra granthoM kA lekhana hue aura gaNa pradhAna bne| inhoMne apane bahuzruta evaM kiyA thA, inako bheMTa ke svarUpa meM pradAna kiyA thaa| ye vikhyAta-koti aisA laghu guru-bandhu abhayadevAcArya kI bar3e jJAnI dhyAnI aura udyatavihArI the| jinavallabhasUri ke abhyarthanA ke vaza hokara saMvegaraMgazAlA nAmaka eka svargavAsa ke pazcAt inako unake uttarAdhikArI pada para saMvega bhAva ke pratipAdaka zAMtarasa prapUrNa evaM vRhada pramANa devabhadrAcArya ne AcArya ke rUpa meM sthApita kiyA thaa| prAkRta kathA grantha kI racanA saM0 1125 meM kii| [kathAkoSa prakaraNa kI prastAvanA se] Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdAvAr3I-digdarzana kI prastAvanA meM muni jinavijayajI likhate haiM : kharatara gaccha ke mukhya yugapradhAna AcArya zrI jinadattasUri tathA unake uttarAdhikArI AcAryavarya maNidhArI zrIjinacandrasUri, zrIjinakuzalasUri evaM akabara-pratibodhaka zrIjinacandrasUri ke smAraka rUpa meM dAdAvAr3I nAma se jitane gurupUjA sthAna bane haiM utane anya kisI gaccha ke pUrvAcAryoM ke smAraka rUpa meM aise khAsa smAraka sthAna bane jJAta nahIM hote| ina pUrvAcAryoM meM mukhya sthAna zrIjinadattasUri kA hai / zrIjinadattasUri kA svargagamana rAjasthAna ke prAcIna evaM pradhAna nagara ajamera meM vi0 saM0 1211 meM huaa| jahA~ para unake zarIra kA agnisaMskAra huA, vahA~ para bhaktajanoM ne sarvaprathama usa sthAna para smAraka svarUpa debakUla banAyA aura usameM svargIya AcArya varya ke caraNacinha sthApita kiye| zrIjinadattasUri eka mahAn prabhAvazAlI AcArya the| jJAna aura kriyA ke sAtha hI unameM adbhuta saMgaThana zakti aura nirmANa zakti thii| unhoMne apane prakhara pANDitya evaM ojaHpUrNa saMyama ke prabhAva se hajAroM kI saMkhyA meM naye jaina dharmAnuyAyI zrAvaka vuloM kA vizAla saMgha nirmANa viyaa| rAjasthAna meM Aja jo lAkhoM osavAla jAtIya jaina jana haiM unake pUrvajoM kA adhikAMza bhAga, inhI jinadattasUrijI dvArA pratibodhita aura susaMgaTita huA thaa| bAda meM uttarottara ina AcArya ke jo ziSya-praziSya hote gae ve bhI mahAn guru kA Adarza sanmukha rakhate hue isa saMgha-nirmANa kA kArya sundara rUpa se calAte aura bar3hAte rahe / zrI jinadattasUri ke ye saba ziSya-praziSya dharma pracAra aura saMghanirmANa ke uddezya se bhAratavarSa ke jina-jina sthAnoM meM pahuMce, vahAM para devasthAna ke sAtha-sAtha hI ve yugapravartaka pravara guru ke smAraka rUpa meM choTe-moTe gurupUjA sthAna bhI banAte rahe aura unameM sUrijI ke caraNacinha athavA mUrti sthApita karate rhe| ye sthAna Aja saba dAdAvAr3I ke nAma se prasiddhi prApta kara rahe haiN| .. zrIjinadattasUri mahAn vidvAna aura cAritrazIla hone ke uparAnta eka viziSTa camatkArI mahAtmA bhI mAne jAte haiM ataH unake nAma-smaraNa tathA caraNa pUjana dvArA bhaktoM kI manokAmanAe~ bhI saphala hotI rahI hai| aisI zraddhA pUrvakAla se inake anuyAyI bhaktajanoM meM pracalita rahI hai ataH isa kAraNa se bhI inakI pUjA nimitta ina devakuloM, chatriyoM, stUpoM Adi kA nirmANa hotA rahA hai| ___ zrIjinadattasUri ke bAda unakI paTTa-paramparA meM hone vAle maNidhArI zrIjinacandrasUrijI, zrIjinakuzalasUrijI tathA akabara-pratibodhaka zrIjina candrasarijI ke viSaya meM bhI camatkArI hone kI bar3I zraddhA bhaktajanoM meM pracalita hai| isaliye prAya. ina cAroM AcAryoM kI bhI sammilita caraNa pAdukAe, mUti Adi pratiSThita aura pUjita hotI rahI hai|