Uttradhayayan Sutra

Author(s): Sudharmaswami,
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020860/1

Page #1
. / / कोबातीर्थमंडन श्री महावीरस्वामिने नमः / / / / अनंतलब्धिनिधान श्री गौतमस्वामिने नमः / / / / गणधर भगवंत श्री सुधर्मास्वामिने नमः / / / / योगनिष्ठ आचार्य श्रीमद् बुद्धिसागरसूरीश्वरेभ्यो नमः / / / / चारित्रचूडामणि आचार्य श्रीमद् कैलाससागरसूरीश्वरेभ्यो नमः / / आचार्य श्री कैलाससागरसूरिज्ञानमंदिर पुनितप्रेरणा व आशीर्वाद राष्ट्रसंत श्रुतोद्धारक आचार्यदेव श्रीमत् पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा. जैन मुद्रित ग्रंथ स्केनिंग प्रकल्प ग्रंथांक :1 जैन आराधना महावीर न केन्द्र कोबा. अमतंक बा ते विद्या श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र शहर शाखा आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-३८२००७ (गुजरात) (079) 23276252, 23276204 फेक्स : 23276249 Websit: www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org आचार्यश्री कैलाससागरसरि ज्ञानमंदिर शहर शाखा आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर त्रण बंगला, टोलकनगर परिवार डाइनिंग हॉल की गली में पालडी, अहमदाबाद - 380007 (079)26582355 For Private And Personal Use Only

Page #2
वर्तमानशासननायक श्रीमन्महावीराय नमः . - સૂરિ માત્મ-જન–સ્ટબ્ધિ-અવનતિ સ ભ્યો નમઃ શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર મૂલ-ગાથા, સંસ્કૃત-છાયા, ગુજરાતી-ભાવાર્થ સહિત શ્રી વિનયશ્રુતઅધ્યયન-૧ संजोगा विप्पमुक्कस्स, अणगारस्स भिक्खुणो / विणय पाउकरिस्सामि, आणुपुचि सुणेह मे // 1 // . संयोगाद् विप्रमुफ्तस्य, अनगारस्य भिक्षोः / विनय प्रादुष्करिष्यामि, आनुपूर्वी शृणुत मे // 1 // દ્રવ્ય ભાવસંગથી સર્વથા રહિત અને દ્રવ્ય ભાવ ઘરથી રહિત એવા સાધુના વિનયને પ્રગટ કરીશ. ક્રમસર મારા તરફથી કહેવાતા વિનયને તમે સાંભળે ! (1) For Private And Personal Use Only

Page #3
[2] श्री उत्तराध्ययनसूत्रार्थ आणाणिदेसकरे, गुरुणमुववायकारए / इंगियागारसंपण्णे, से विणीए ति वुच्चइ // 2 // आज्ञा निर्देशकरः, गुरूणामुपपातकारकः / इङ्गिताकारसम्पन्नः, स विनीत इत्युच्यते // 2 // આચાર્ય વિગેરેની આજ્ઞાના પાલન કરનારા, ગુરુની પાસે રહેનારા, આંખના ઈશારે આદિ, દિશાનું અવલોકન આદિ આકારરૂપ ચેષ્ટાના જ્ઞાતા જે શિષ્ય આદિ હોય છે. तेने तीर्थ 42 माहि विनीत 4 छ. (2) आणाऽणिसकरे, गुरूणमणुववायकारए / पडिणीए असंबुद्धे, अविणीए त्ति वुच्चइ // 3 // आज्ञाऽनिर्देशकरो, गुरूणामनुपपातकारकः / प्रत्यनीकोऽसंबुद्धः, अविनीत इत्युच्यते // 3 // ગુરુની આજ્ઞાનું પાલન નહી કરનારા, ગુની પાસે નહીં રહેનારા, ગુરુથી સદા પ્રતિકૂલ વર્તનારા, તત્ત્વના અજ્ઞાતા, જે શિષ્યાદિ હોય છે. તેને તીર્થકર આદિ, અવિનીત 4 छ. (3) जहा सुणी पूइकण्णी, निक्कसिज्जइ सव्वसो / एवं दुस्सील पडिणीए मुहरी निक्कसिज्जइ // 4 // यथा शुनी पूतिकर्णी, निष्कास्यते सर्वत:। एवं दुःशीलः प्रत्यनीकः, मुखरी निष्कास्यते // 4 // જેમ સડેલા કાનેવાળી કુતરી સઘળા સ્થાનેથી હાંકી वाम मावे छे. तम शास, प्रतिसवी, पायात, અવિનીત શિખ્યાદિ કુલ–ગણુ-સંઘ વિ. માંથી બહિષ્કૃત ४२वामा भाव छ. (4) For Private And Personal Use Only

Page #4
विनयश्रताध्ययन-२ [3] कणकुंडम चइताण, विट्ठ भुंजइ सूयरो। एवं सील' चइसाण, दुस्सीले रमइ मिए // 5 // कणकुण्डक त्यक्त्वा खलु, विष्टां भुङक्ते सकरः। एवं शील त्यक्त्वा खलु, दुःशीले रमते मृगः // 5 // જેમ ભુંડ, ચોખા વિ. ના ઉત્તમ ભોજનથી ભરપૂર થાળને છેડી વિષ્ટા ખાય છે તેમ અવિનીત, શીલને છેડી દુરશીલમાં રમે છે. જેમ ગીતપ્રેમી હરણ શિકારીને શિકાર થાય છે તેમ આ અવિનીત, અધોગતિને નહીં જેતે मविवेही या दुराया२नु: सेवन अरे छ. (5) / सुणियाऽभाव साणस्स, सूयरस्स नरस्स य / विणए ठविज्ज अप्पाणं, इच्छंतो हियमप्पणो / / 6 // श्रुत्वाऽभाव शून्याः, सूकरस्य नरस्य च / विनये स्थापयेद् आत्मान', इच्छन् हितमात्मनः // 6 // કુતરી, સૂકરરૂપ દષ્ટાંત અને રાષ્ટ્રતિકરૂપ અવિનીત શિષ્યના સર્વથી હાંકી કાઢવારૂપ અશોભન દશાને સાંભળી, સર્વથા હિતેષી શિષ્ય, પિતાના આત્માને વિનયધર્મમાં स्थापित 42 मे. (9) तम्हा विणयमेसिज्जा, सील' पाडलमेज्जओ। बुद्धपुत्ते नियागट्ठी न, निकसिज्जा कण्हुई // 7 // तस्माद् विनयमेषयेत्, शील प्रतिलभेत यतः / बुद्धपुत्रो नियागार्थी न, निष्कास्यते कुतश्चित् // 7 // તેથી વિનયધર્મનું પાલન કરવું. જેથી શીલધર્મની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ શીલવાળો, આચાર્ય વિ. ને પુત્ર જેવ-ગુરુકૃપાપાત્ર For Private And Personal Use Only

Page #5
[4] श्री उत्तराध्ययनसूत्रार्थ બનેલો, મોક્ષાર્થી વિનીત, ગચ્છાદિથી બહિષ્કૃત બનતું નથી. परतु सर्वत्र भुज्य // ४२राय छे. (7) / निसते सियाऽमुहरी, बुद्धाण अंतिए सया। अट्ठजुत्ताणि सिक्खिज्जा, निरट्ठाणि उ वज्जए // 8 // निशान्तः स्यात् अमुखरः बुद्धानाम् अन्तिके सदा / अर्थ युक्तानि शिक्षेत निरर्थानि तु वर्जयेत् // 8 // ઉપશાત બની પ્રિયભાષી બનવું જોઈએ, આચાર્યાદિની પાસેથી સૂત્ર-અર્થરૂપ જિનાગમને અભ્યાસ કરવો જોઈએ. નિરર્થક-અન્ય શાસ્ત્રને અભ્યાસ ન કરવો જોઈએ, જેથી विनयनी साधना थाय छे. (8) अणुसासिओ न कुष्पिज्जा. खंति सेविज पंडिए। खुड्डहिं सह संसग्ग, हास कीडं च वजए // 9 // अनुशिष्टो न कुप्येत् , क्षान्ति सेवेत पण्डितः / क्षुद्रैः सह संसर्ग, हास क्रीडां च वर्जयेत् // 9 // ગુરુઓ દ્વારા કઠોર વચનેથી પણ શિક્ષા મેળવનારે, શિક્ષા આપનારા ઉપર ક્રોધ ન કરવું જોઈએ. પણ બુદ્ધિમાને ते सडन 425i, २१२४ी-क्षुद्र साधुसोनी सोमत छ।७वी. તથા હાસ્ય-કીડાનો ત્યાગ કરે, જેથી શિક્ષણની સાધના सपाय छे. () मा य चण्डालिय कासी, बहुयं मा य आलवे / कालेण य अहिजित्ता, तओ झाइज एगओ // 10 // मा च चण्डालीक कार्षीद , बहुक मा च आलपेत् / कालेन चाधीत्य, ततो ध्यायेत् एककः // 10 // For Private And Personal Use Only

Page #6
विनयश्रुताध्ययन-१ [5] હે શિષ્ય ! તમે કેધ વિ. થી બોલાયેલા અસત્યવચનને કદી પણ છુપાવે નહી! પરંતુ યથાકાલ, અધ્યયન કરી, શુદ્ધ પ્રદેશમાં એકલા, ધ્યાન-ચિંતન કરે ! આ પ્રમાણે કર્તવ્યની વિધિ, અકર્તવ્યનો નિષેધ કહેલ છે. (10) आहन चण्डालिय कटु, न निहुविज कयाइवि। . જઈ જત્તિ માણેસ, તું ને વરિ જ . कदाचित् चण्डालीक कृत्वा, न निहनुवीत कदाचिदपि / कृत कृतमिति भाषेत, अकृत ने। कृतमिति च // 11 // કદાચ ફોધ વિ. થી બેલાયેલા અસત્યવચનને કદી પણ છુપાવે નહી ! હું જૂઠું નથી બે એમ ન બેલે ! હું જુટડું બે છું એમ બોલો! અસત્ય ન બેલ્યા હોય તે હું જુઠું બેલ્યો છું એમ ન બોલે. (11) मा गलियस्सेव कस, वयणमिच्छे पुणो पुणो कस व दडुमाइन्ने, पावग परिवज्जए // 12 // मा गल्यश्व इव कशां, वचनम् इच्छेत् पुनः पुनः / कशाम् इव दृष्ट्वा आकीर्णः पापक परिवर्जयेत् / / 12 / / જેમ અવિનીત ઘડે, ચાબુકના પ્રહાર સિવાય પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ કરતું નથી, તેમ સુશિષ્ય પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિની બાબતમાં વારંવાર ગુરુવચનની અપેક્ષા નહીં કરવી. જેમ જાતવાન ઘોડે ચાબુકને જોતાંવેંત અવિનયને છોડે છે તેમ વિનીત શિષ્ય, ગુરુના આકાર જોઈ પાપરૂપ અનુષ્ઠાન છોડી દેવું. (12) अणासवा थूलवया कुसीला, मिउंपि चण्डपकरति सीसा / चित्ताणुया लहु दक्खोववेया, पसायए ते हु दुरासयंपि॥१३॥ For Private And Personal Use Only

Page #7
श्री उत्तराध्ययनसूत्राथ अनाश्रवाःस्थूलवचसः कुशीलाःमृदुमपि चण्ड' प्रकुर्वन्ति शिष्याः। चित्तानुगा लघु दाक्ष्योपपेताः, प्रसादयेयुः ते हु दुराशयमपि।१३। ગુરુવચનને નહીં માનનારા, વિચાર્યા વગર બોલનારા સ્વચ્છેદાચારી શિષ્ય, શાન્ત ગુરુને કેપવાળા બનાવે છે. ગુરુની આજ્ઞામાં રહેલા ગુરુની સમાધિને ચાહનારા હાઈચતુર હાઈ વિલંબ વગર કાર્ય કરનારા શિષ્યએ કોપવાળા गुरुने 555 प्रसन्न-शान्त ४२वा नये. (13) नापुठो वागरे किंचि, पुठो वा नालिय वए। कोहं असचं कुबिजा, धारिज्जा पियमप्पियं // 14 // नापृष्टो व्यागृणीयात् किंचित्, पृष्टोवा नालीक वदेत् / क्रोधम् असत्य कुर्वीत, धारयेत् प्रियमप्रियम् // 14 // ગુરુના પૂછયા સીવાય કાંઈ બેલેનહીં. ગુરુ પૂછે તો જૂ ટહું બેલે નહીં, પેદા થયેલ કૈધને દબાવી દેવા જોઈએ. નિંદા કે સ્તુતિવાળા વચનમાં રાગ-દ્વેષ ન કરવો જોઈએ. (14) अप्पा चेव दमेयव्यो, अप्पा हु खलु दुइमो। अप्पा दन्तो सुही होइ, अस्सि लोए पस्त्थ य // 15 // आत्मा एव दमितव्यः आत्मा हु खलु दुईमः / आत्मा दान्तः सुखी भवति, अस्मिन् लोके परत्र च // 15|| આત્માને-મનને રાગ-દ્વેષના ત્યાગપૂર્વક વિજય કરે જોઇએ. કેમકે આત્મવિજય દુષ્કર છે. મને વિજેતા, આલોકમાં, ५२सोमा सुभी थाय छे. (15) वर मे अप्पा देतो, संजमेण तवेण य / माऽह परेहिं दम्मंतो, बंधणेहिं वहेहि य / / 16 / / For Private And Personal Use Only

Page #8
"विनयश्रुताध्ययन-१ वर मे आत्मा दान्तः संयमेन तपसा च / माह परैर्द मित: बन्धनैः वधैश्च // 16 // સંયમ, તપ દ્વારા મારે શરીર, મન વિજય કરે સર્વ શ્રેષ્ઠ છે. તેમ કરવાથી હું બીજાઓ દ્વારા બંધને, વધેથી हुमित न मनी श. (16) पडिणीयं च बुद्धाण, वाया अदुव कम्मुणा / आवी वा जइ वा रहस्से, नेव कुजा कयाइ वि // 17 // प्रत्यनीक च बुद्धानां, वाचा अथवा कर्मणा / आविर्वा यदि वा रहसि, नैव कुर्यात् कदाचिदपि।।१७।। વચનથી કે કર્મથી જન સમક્ષ કે એકાંતમાં કદી પણ આચાર્ય વિ.ના પ્રતિ પ્રતિકૂલ કરણ નહીં કરવી જોઈએ. (17) न पक्खओ न पुरओ, नेव किच्चाण पिढओ। न झुंजे अरुणा ऊरु, सयणे नो पडिस्सुणे // 18 // न पक्षतो न पुरतो, नैव कृत्यानां पृष्ठतः / न युज्जाद ऊरुणा ऊरु', शयने नो प्रतिशृणुयात् // 18 // વંદનીય ગુરુ આદિ પ્રતિ પડખે, આગળ કે પાછળ, સાથળથી સાથળ લગાડીને ન બેસવું જોઈએ. શયનાસનમાં સુતાં કે બેઠાં જવાબ ન આપવું જોઈએ. (18) नेव पल्हत्थिय कुज्जा, पक्वपिंड च संजए / पाए पसारिए वावि, न चिठे गुरुणतिए // 19 // नैव पर्यस्तिकां कुर्यात् , पक्षपिण्ड च संयतः / पादौ पसायं वापि, न तिष्ठेद् गुरूणामन्तिके / / 19 / / સાધુ, ગુરુ આદિની પાસે પગ ઉપર પગ ન ચઢાવે. For Private And Personal Use Only

Page #9
[8] श्री उत्तराध्ययनसूत्रार्थ પડખે, ગોઠણ વિ. પર બે હાથ ન લગાવે. પગ લાંબા ન 42. अर्थात विनयपूर्व 4 / 29 मेसे. (18) आयरिएहिं वाहित्तो, तुसिणीओ न कयाइ वि / पसायपेही नियागट्ठी, उबचिठे गुरु सया // 20 // आचार्य याहृतः तृष्णीको न कदाचिदपि। प्रसादप्रेक्षी नियागार्थी, उपतिष्ठेत् गुरु सदा // 20 // આચાર્ય વિ. જ્યારે બેલાવે ત્યારે કદી પણ ચુપચાપ ન રહી, ગુરુના પ્રસાદને નારે બની, મેક્ષાર્થી શિષ્ય, મ0એણુ વંદામિ વિ. બેલતા, વિનયપૂર્વક આચાર્યાદિ शुरुनी पासे भेश 4 नये. (20) आलवंते लवंते वा, न निसिज्ज कयाइ वि। चइऊण आसण धीरो, जओ जत्त पडिस्सुणे // 21 // आलपति लपति वा, न निषीदेत् कदाचिदपि / त्यक्त्वा आसन' धीरो, यतो यत्तत् प्रतिशृणुयात् // 21 // જ્યારે ગુરુ, એકવાર અનેકવાર કે કામ કરવાનું કહે તે વખતે કદી પણ બેસી કે રહેવું, પરંતુ આસન છેડી બુદ્ધિમાન–વનવાન શિષ્ય, ગુરુનું જે કાંઈ હોય તે કાર્ય 42 मध्ये. (21) आसणगओ न पुच्छिज्जा, नेव सेज्जागओ कयाइवि / आगम्मुक्कुडुओ सतो, पुच्छिज्जा, पंजली उडा // 22 // आसनगतो न पृच्छेत्, नैव शय्यागतः कदाचिदपि / आगम्योत्कुटुक सन्, पृच्छेत् प्राजलिपुटः / / 22 / / આસન કે શય્યામાં બેઠાં બેઠાં કે સુતા સુતાં, સૂત્ર વિ.ને For Private And Personal Use Only

Page #10
विनयश्रताध्ययन-१ પ્રશ્ન ન કરે. પરંતુ ગુની પાસે આવીને આસન ઉપર બેસીને કે બેઠા વગર હાથ જોડી વિનયપૂર્વક પ્રશ્ન કરે. (22) एवं विणयजुत्तस्स, सुत्त अत्थं च तदुभय। पुच्छमाणस्स सीसस्स, वागरिज्ज जहासुयं // 23 // एवं विनय युक्तस्य, सूत्रम् अर्थ च तदुभयम् / पृच्छतः शिष्यस्य, गृणीयात् यथाश्रुतम् // 23 !! પૂર્વોક્ત પ્રકારથી વિનયવાળા, સૂત્ર, અર્થ કે તદુભયને પૂછનારા શિષ્યને ગુરુ સંપ્રદાયથી પ્રાપ્ત સૂત્ર વિ. ને ગુરુ મહારાજે જવાબ આપ જોઈએ. (23) मुस परिहरे भिक्खू, न य ओहारणिं वए। भासादोस परिहरे, माय च वज्जए सया // 24 // मृषां परिहरेद भिक्षुः, न चावधारणी वदेत् / भाषादोष परिहरेत्, मायां च वर्जयेत् सदा // 24 // સાધુએ સર્વથા અસત્યનો પરિહાર કરે, નિશ્ચયાત્મક ભાષા ન બલવી, ભાષાના દોષનો ત્યાગ કરે, અસત્યના ४२भूत माया वि.नु पई - 429. (24) न लवेज पुटूठो सावज्ज, न निट्ठन मम्मय। अप्पणटूठा परट्ठा वा, उभयस्संतरेण वा // 25 // न लपेत् पृष्टः सापद्य, न निरर्थ न मर्मगम् / आत्मार्थ परार्थ वा, उभयस्य अन्तरेण वा // 25 // કઈ પૂછે તે સાવદ્ય વચન નહીં બોલવું, નિરર્થક તેમજ મર્મવાચક વચન ન બોલવું તથા પોતાના પરના કે ઉભયના નિમિત્તે પ્રજન વગર ન બોલવું. (25) For Private And Personal Use Only

Page #11
[10] श्री उत्तराध्ययनसूत्रा समरेसु अगारेसु, संधीसु य महापहे / एगो एगिथिए सद्धि, नेव चिठे न संलवे // 26 // समरेषु अगारेषु, संधिषु च महापथे / एकः एकस्त्रिया सार्य, नैव तिष्ठेत् न संलपेत् / / 26 / / લુહારની કેડ વિ. સમસ્ત નીચ સ્થાનોમાં, બે ઘરના અંતરાળમાં, રાજમાર્ગમાં, એકલા સાધુએ, એકલી સ્ત્રીની साथे उभा न 2 तथा तेनी साथे मोरा नडी. (26) जं मे बुद्धाऽणुसासंति, सीएण फरसेण वा / मम लाभो त्ति पेहाए, पयओ त पडिस्सुणे // 27 // यन्मां बुद्धा अनुशासति, शीतेन परुषेण वा / मम लाभ इति प्रेक्षया, प्रयतस्तत् प्रतिशृणुयात् // 27 // જે મને ગુરુ મહારાજ, આલ્હાદક કે કઠેર વચનથી શિક્ષણ આપે છે, તે મારા હિતમાં જ છે. આવી વિશિષ્ટ બુદ્ધિ રાખી પ્રયનવાન શિવે, તે શિક્ષાને રવીકાર કરે नये. (27) अणुसासणमोवायं, दुक्कडस्स य चोयण / .हियं तं मन्नए पनो, वेस्स होइ असाहुणो // 28 // अनुशासनमौपायं, दुष्कृतस्य च चोदनम् / हित तत् मन्यते प्राज्ञः, द्वेष्य भवति असाधोः // 28 // કોમલ, કઠેર ભાષણયુક્ત, ગુરુનું શિક્ષાવાક્ય, દુકૃતના નિવારણાર્થે કરેલી ગુરુની પ્રેરણાને, બુદ્ધિમાન શિષ્ય, હિતકારી તરીકે સ્વીકારે છે. પણ અવિનીત શિષ્ય, मङितारी माने छ. (28) For Private And Personal Use Only

Page #12
विनयश्रुताध्ययन-१ [11] हियं विगयभया बुद्धा, फरस पि अणुसासण। वेस्स तं हाइ मूढाणं, खंतिसोहिकरं पयं // 29 // हित विगतभया बुद्धाः, परुषमपि अनुशासनम् / द्वेष्य' तत् भवति मूढानां, क्षान्तिशोधिकर पदम् / / 29 / / નિર્ભય તત્વજ્ઞાની શિષ્ય, ગુરુના કઠોર શિક્ષાવચનને પણ હિત કરનારૂં માને છે. ક્ષમા અને શુદ્ધિકારક, જ્ઞાનાદિ ગુણેના સ્થાનરૂપ ગુરુનું તે જ શિક્ષાવચન, અવિવેકી શિષ્ય भाटे ५४ारी ने छे. (28) आसणे उबचिट्ठिजा, अणुच्चे अकुए थिरे / अप्पुट्ठाई निरठाई, निसीए अप्पकुक्कुए // 30 // आसने उपतिष्ठेत् अनुच्चे अकुचे स्थिरे / अल्पोत्थायि निरुत्थायी, निषीदेत् अल्पकौकुच्यः // 30 // સરખા પાસાવાળા, નહીં હાલવાવાળા, ચટચટ વિ. શબ્દ નહીં કરતાં એવા વર્ષાકાલમાં પાટ વિ. રૂપ તથા સુખદ્ધકાલમાં પાદપુંછનરૂપ આસનથી નીચા આસનમાં બેસવું જોઈએ, પરંતુ વારંવાર કે કારણ વગર ન ઉઠવું. तथा डाय, 5, म, वि.नु अशुभ सयान न 42. (30) कालेण निवखमे भिक्खू , कालेण य पडिक्कमे / अकालं च विवज्जिता, काले कालं समायरे // 31 // . कालेन निष्कामेद भिश्चः, कालेन च प्रतिकामेत् / अकाल च विवर्ण्य, काले काल समाचरेत् // 31 // સાધુ, કાલમાં ગોચરી માટે જાય અને પાછો આવે. તે-તે કિયાના અસમયને છેડી, કાલ વખતે તે-તે કાલમાં अथित परियडए। . याने 42. (31) For Private And Personal Use Only

Page #13
[12] श्री उत्तराध्ययनसूत्रार्थ परिवाडीए न चिठेजा, भिक्खू दत्तेसणं चरे। पडिहवेण एसित्ता, मियं कालेण भक्खए // 32 // परिपाटयां न तिप्ठेत्, भिक्षुः दत्तषणां चरेत् / प्रतिरूपेण एषित्वा, मितं कालेन भक्षयेत् / / 32 // મુનિ, જમતા લેકેની પંગતમાં ન ઉભું રહે, તથા ચિરંતન મુનિના પ્રતીકરૂપ મુનિશના ધારણ કરવાપૂર્વક અર્થાત ગ્રહણષણાનું ધ્યાન રાખી, શુદ્ધ ગોચરી લાવી આગમમાં કહેલ સમયાનુસારે પરિમિત ભજન કરે. (32) नाइदृरमणासो नसिं चक्खुफासओ। एगो चिट्ठेज्ज भत्तठें, लंपिआ तं नाइक्कमे // 33 // नातिदृरमनासन्ने, नान्येषां चक्षुःस्पर्शतः / एकस्तिष्ठेद् भक्तार्थ, उल्ध्य तं नातिका मेत् // 33 // ગોચરી માટે ગયેલ સાધુ, ઘણે દૂર કે અતિ સમિપમાં, ગૃહસ્થની નજર પડે એ રીતે ન ઉભો રહે. પરંતુ એકલે. એકાંતમાં ઉભો રહે. પહેલા ભિક્ષા માટે ગયેલ ભિક્ષુ જ્યાં સુધી બહાર ન નીકળે ત્યાં સુધી ભિક્ષા માટે ગૃહસ્થના ઘરમાં પ્રવેશ ન કરે. (33) नाइउच्चे न नीए वा, नासण्णे नाइदूरओ / फासुयं परकडं पिंडं, पडिगाहिज्ज संजए // 34 // नात्युच्चे न नीचे वा, नासन्ने नातिदूरतः। प्रासुकं परकृतं पिण्डं, प्रतिगृहणीयात् संयतः // 34 / / ઘરની ઉપરની ભૂમિ ઉપર ચડી, કે ભોંયરા વિ.માં રહી, તથા અતિ નજીક કે અતિદૂર રહી, સાધુ નિર્દોષ તથા ગૃહસ્થ પિતાના નિમિત્તે બનાવેલ આહાર ન વીકારે. આ ગ્રહશેષણની વિધિ જાણવી. (34) For Private And Personal Use Only

Page #14
विनयश्रुताध्ययन-१ [13] अप्पपाणेऽप्पबीयम्मि, पडिच्छन्नाम्मि संवुडे / समयं संजए मुंजे, जयं अपरिसाडियं // 5 // अल्पप्राणेऽल्पबीजे, प्रतिच्छन्ने संवृत्ते / समकं संयतो भुज्जीत, यतमानोऽपरिशाटितम् // 35 // ત્રસ, સ્થાવર રહિત, ઉપર આચ્છાદિત, ચારે બાજુથી સાદડી, ભીંત વિ. થી આવૃત્ત સ્થાનમાં અન્ય મુનિઓની સાથે ચબચબ આદિ અવાજને નહીં કરતે, હાથ કે મુખથી એક પણ અન્નને કણ નીચે ન પડે તે રીતે આહાર કરે. આ ગ્રહણૂષણની વિધિ જાણવી. (35) सुकडेत्ति सुपक्केत्ति, सुच्छिन्ने सुहडे मडे / सुनिट्ठिए सुलटेत्ति, सावज्ज वजए मुणी // 36 // सुकृतमिति सुपक्वमिति, सुच्छिन्नं सुहृतं मृतम् / सुनिष्ठितं सुलष्टमिति, सावधं वर्जयेन्मुनिः // 36 // અન્ન વિ. સારું બનાવ્યું છે, ઘેબર વિ. ઘીમાં સારી રીતે પકવવામાં આવ્યા છે, શાક વિ. સારા સુધાર્યા છે, શાક વિ. માંથી કડવાશ આદિ સારી રીતે દૂર કરેલ છે, લાડવા વિ.માં સારું ઘી સમાવ્યું છે, સરસ સ્વાદિષ્ટ રસોઈ બનાવી છે, આલ્હાદક બનાવી છે, ઈત્યાદિ સાવદ્ય વચનને મુનિ, ન मासे! (31) रमओ पंडिए सासं. हयं भदं व वाहो / बालं सम्मइ सासंतो, गलियस्सं व वाहए // 37 // रमते पण्डितान् शासत्, हयं भद्रमिव वाहकः / बाल श्राम्यति शासत्, गल्यश्वमिव वाहकः // 37 / / For Private And Personal Use Only

Page #15
[14]. श्री उत्तराध्ययनसूत्रार्थ વિનીત શિષ્યોને શિક્ષણ આપતાં ગુરુ ખુશ થાય છે, દા.ત. જેમ કલ્યાણકારી ઘડાને શિક્ષક ઘડેસ્વાર ખુશ થાય છે. અવિનીત શિષ્યને શિક્ષણ આપતાં ગુરુ ખિન્ન બને છે, દા.ત. જેમ અવિનીત ઘેડાને શિક્ષક ઘોડેસ્વાર ખિન્ન થાય છે. (37) खड्डया मे चवेडा मे, अक्कोसा य वहा य मे / कलाणमणुसासंतो, पावदिदित्ति मन्नई // 38 // खड्डुका मे चपेटा मे, आक्रोशाश्च वधाश्च मे। कल्याणमनुशासतं पापदृष्टिरिति मन्यते // 38 / / ટકર, થપ્પડ, કઠેર વચને, દંડાના ઘા વિ. મને જ ગુરુ મહારાજ આપે છે. આમ અવિનીત શિષ્ય, હિતકારી શિક્ષણ આપનાર ગુરુને પાપ, બુદ્ધિવાળા તરીકે માને છે. અથવા કુશિષ્ય, ગુરુવચનને ખડૂડક આદિ રૂપ માને છે. (38) पुत्तो मे भायणाइत्ति, साहू कलाण मन्नइ / पावदिहि उ अप्पाणं, सासं दासेति मन्नइ // 39 // पुत्रो मे भ्राता ज्ञाति रितिः, माधु कल्याणं मन्यते / पापदृष्टिस्तु आत्मानं, शास्यमानं दास इति मन्यते // 39 // - મને પુત્ર, ભાઈ, સ્વજનની માફક માની ગુરુ સારું શિક્ષણ આપે છે એમ વિનીત શિષ્ય માને છે. જ્યારે અવિનીત-પાપદષ્ટિ, આ ગુરુ, શિક્ષા આપતાં મને દાસ ગણે છે એમ માને છે. (39) न कोपए आयरिचं, अप्पाणं पि न कोवए। .. बुद्धोवघाई न सिया, न सिया तोत्तगवेसए // 40 // For Private And Personal Use Only

Page #16
विनयभृताध्ययन-१ [15] न कोषयेत् आचार्यम्, आत्मानमपि न कोपयेत्। .... बुद्धोपघाती न स्यात्, तस्यात् तांत्रगवेषकः // 40 // વિનીત, આચાર્ય વિ. ને કેપિત ન કરે, શિક્ષા લેતાં પિતે કેપિત ન થાય, કદાચ કેધાવેશ આવે તે પણ આચાર્ય વિ. ને ઉપઘાતી ન થાય. જાત્યાદિ દૂષણગર્ભિત क्यनी, शुमा गुरुने 49 मेवा विया२ स२॥ न 42. (40) आयरियं कुवियं नच्चा, पत्तिएण पसायए। विज्झविज पंजली उडो, वजए न पुणुचि य // 41 // आचार्य कुपितं ज्ञात्वा, प्रीतिकेन प्रसादयेत्। विध्यापयेत् प्राञ्जलिपुटः, वदेत् न पुनरिति च // 41 // . .. माया वि. सुपित थया छ मेम १९या माह, प्रीतिપ્રતીતિકારક વાક્યથી આચાર્ય વિ. ને પ્રસન્ન કરે. બે હાથ જેડી, હે સ્વામિન્ ! હવે પછી આવી ભૂલ નહીં કરું એમ माली गुरुने शांत 42. (41) . धम्मज्जियं च ववहारं, बुद्धेहायरियं सया। तमायरंतो ववहारं, गरहं नाभिगच्छइ // 42 // धर्मार्जितश्च व्यवहारः, बुद्धैः आचरित: सदा। तमाचरन व्यवहारं, गर्दा नाभिगच्छति // 42 // ક્ષમા વિ. ધર્મ દ્વારા ઉપાર્જિત, તત્વજ્ઞાની દ્વારા સદાસેવિત, સાધુવ્યવહારને આચરનાર સાધુ, “આ અવિનીત છે એવી નિંદાને કદી પામતો નથી જેથી ગુરુના કેપને કારણ નથી भातु: (42) मनोगयं वक्कगयं, जाणित्तायरियस्स उ / तं परिगिज्झ वायाए, कम्मुणा उत्रवायए // 43 // For Private And Personal Use Only

Page #17
-- [16] श्री उत्तराध्ययनसूत्रार्थ मनोगतं वाक्यगत, ज्ञात्वा आचार्यस्य तु / तत् परिगृह्य वाचा, कर्मणा उपपादयेत् // 43 / / બુદ્ધિદ્વારા પહેલાં મનવચન-કાયાગત, ગુરુના કાર્યને જાણ, હું કાર્ય કરું છું એમ વાણથી બેલી કાર્ય કરે थी शुरुनी सेवा मनवी वाय. (43). विगे अचोइए निच्च, खिप्पं हवइ सुचोइए / जहोवइठं सुकयं, किंचाई कुव्वइ सया // 44 // वित्तः अनोदितः नित्य, क्षिप्रं भवति सुनोदितः / यथोपदिष्टं सुकृतं, कृत्यानि करोति सदा // 44 // વિનયથી પ્રસિદ્ધ શિષ્ય, પ્રેરણા વગર જ દરેક સમયે ગુરુકામાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. જે પ્રેરણા થાય તે તરત જ થાચિત કાર્ય બને છે. ગુરુના ઉપદેશ મુજબ, હંમેશાં सारी शेते आर्या मनवे छे. (44) नच्चा नमइ मेहावी, लोए कित्ती से जायए / हवइ किच्चाण सरणं, भूयाणं जगई जहा // 45 / / ज्ञात्वा नमति मेघावी, लोके कीर्तिस्तस्य जायते। भवति कृत्यानां शरणं, भूतानां 'जगती यथा // 45|| જે ઉપરોક્ત અર્થ જાણી તે તે કાર્ય કરવામાં નમ્ર ઉદ્યત, મર્યાદાવતી થાય છે તેથી “આને જન્મ સફલ છે, “આ સંસારસાગર તરી ગયો આવી કીર્તિ લોકમાં પ્રગટે છે. જેમ પૃથ્વી પ્રાણુઓના આધારભૂત છે તેમ આ પુણ્ય लियामानी माघार मने छे. (45) पुजा जस्स पसीयंति, संबुद्धा पुप्पसंथुया / पसन्ना लाभइस्संति, विउलं अठियं सुयम् // 46 // For Private And Personal Use Only

Page #18
વિનયશ્રુતાધ્યયન 17 पूज्या यस्य प्रसीदन्ति संबुद्धा पूर्वसंस्तुताः / प्रसन्ना लम्भयिष्यन्ति, विपुलं आर्थिक श्रुतम् // 46 // જે શિષ્યના ઉપર આચાર્ય વિ. પૂજ્ય પ્રસન્ન થાય છે. તેને સમ્યગ્ન તત્વજ્ઞાની, પૂર્વપરિચિત, પ્રસન્ન ગુરુઓ, તાત્કાલિક શ્રુતને, પરંપરાએ મોક્ષને લાભ કરાવનારા થાય છે. (46) स पुजसत्थे सुविणीयसंसए, मगोरुई चिट्ठइ कम्मसंपया। तवो समायारि समाहिसंवुडे, महज्जुई पंचवयाइ पालिया // 47 // स पूज्यशास्त्रः सुविनीतसंशयः मनोरुचिस्तिष्ठति कर्मसंपदा / तपःसमाचारी समाधिसंवृतः महायुतिः पञ्च व्रतानि पालयित्वा // 47 // તે શિષ્ય, પૂજ્યશાસ્ત્રવાળે, સંશયવગરને, ગુરુના મનને અનુસરનારે સાધુસમાચારીની સમૃદ્ધિથી સંપન્ન રહે છે. તથા તપનું આચરણ અને સમાધિથી સંવરવાળો બની, પાંચ મહાવતે પાળી, મોટી તપસ્ટેજમયી કાતિવાળે બને છે (47) स देवगंधव्वमणुस्सपूइए, चइत्तु देहं मलपंकपूइयं / सिद्धे वा हवइ सासए, देवे वा अप्परए महिड्ढिए त्ति बेमि // 48 // स देवगन्धर्वमनुष्यपूजितः, त्यक्त्वा देहं मलपङ्कपूतिकम् / , सिद्धो वा भवति शाश्वतः, देवो वा अल्परजा महद्धिक इति ब्रवीमि // 48 // For Private And Personal Use Only

Page #19
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે તે વિનીત શિષ્ય, વૈમાનિક-તિષી ભવનપતિ-વ્યંતરે વિ.થી તથા રાજા વિ. મનુષ્યથી પૂજિત થયેલે, શુક્ર-શેણિ તરૂપ પ્રથમ કારણુજન્ય આ ઔદારિક શરીરને છોડી શાશ્વત સિદ્ધ બને છે. જે સિદ્ધ ન બને તે લઘુકમાં મહદ્ધિક વૈમાનિક દેવ બને છે. આ પ્રમાણે વિનયશ્રુત નામનું અધ્યયન તીર્થંકર-ગણધર વિ. ના ઉપદેશથી મેં તારી આગળ કહ્યું. એમ સુધર્મારવામી, જંબુસ્વામીને કહે છે. હું પહેલું વિનયબ્રુવાધ્યયન સંપૂર્ણ છછછછછછછછછછછછછછછરી For Private And Personal Use Only

Page #20
gocaurunaronenraugno nunca શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ सुअं मे आउसं तेणं भगवआ एवमक्वायं, इह खलु बावीसे परीसहा, समणेणं भगवया महावीरेणं कासवेषं पवेइआ, जे भिक्खू सोच्चा णच्चा जिच्चा अभिभूय मिक्वायरिआए परिव्ययंतो पुट्ठो ण विहणेजा // 1 // श्रुतं मे आयुष्मन् ! तेन भगवता एवमाख्यातं, इह खलु द्वाविंशतिः परीषहाः श्रमणेन भगवता महावीरेण काश्यपेन प्रवेदिताः, यान् भिक्षुः श्रुत्वा ज्ञात्वा जित्वा अभिभूय भिक्षाचर्यायां परिव्रजन् स्पृष्टः नो विहन्येत // 1 // અર્થ ભગવાન સુધર્માસ્વામી જબૂસ્વામીને કહે છે કે, હે આયુષ્મન જંબૂ! તે ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ વક્ષ્યમાણ પ્રકારથી જે કહ્યું છે તે મેં સાંભળ્યું છે કે, આ જિનપ્રવચનમાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીર કાશ્યપગંત્રીએ બાવીશ પરીષહ ઉપદેશ્યા છે. જે પરીષહોને સાધુ, સાંભળીને, સારી રીતે જાણીને, વારંવાર અભ્યાસથી પરિચિત કરીને, 'જીતીને ભિક્ષા માટે જતાં પરીષહેથી હત–પ્રહત ન બને અર્થાત મોક્ષમાર્ગથી પાછો ન પડે. (1) For Private And Personal Use Only

Page #21
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે कयरे ते खलु बावीसं परीसहा समणेणं भगवया महावीरेणं कासवेणं पवेइआजे भिक्खू सोच्चा गच्चा जिच्चा अभिभूय मिक्वायरिआए परिव्ययंतो पुट्ठो णो विहणेजा // 2 // - कतरे ने खलु द्वाविंशतिः परिषहाः श्रमणेन भगवता महावीरेण काश्यपेन प्रवेदिताः यान् भिक्षुः श्रुत्वा ज्ञात्वा जित्वा अभिभूय भिक्षाचर्यायां परिव्रजन् स्पृष्टः नो विहन्येत // 2 // प्रश्न-श्रम लापान महावीर श्यपगोत्रीये शाવેલા જે બાવીશ પરીષહને ભિક્ષુ સાંભળી, જાણ, પરિચિત કરી, જતીને ભિક્ષા માટે જતાં પરિષહથી આકાંત બને સંયમમાગથી ચલિત ન બને. તે પરિષહોને નામ ક્યા ४या छ ? (2) इमे ते खलु बावीसं परीसहा समणेणं भगवया महावीरेणं कासवेणं पवेइआ, जे भिक्खू सोच्चा नच्चा जिच्चा अभिभूय भिक्खायरिआए परिव्वयंतो पुट्ठो नो विनिहन्नेजा // 3 // इमे ते खलु द्वाविंशतिः परीषहाः श्रमणेन भगवता महावीरेण काश्यपेन प्रवेदिताः, यान् भिक्षुः श्रुत्वा ज्ञात्वा जित्वा अभिभूय भिक्षाचर्यायां परिव्रजन् स्पृष्टो नो विनिहन्येत // 3 // ઉત્તર-જે બાવેશ પરીષહ, શ્રમણ ભગવાન મહાવિર કાશ્યપગોત્રીએ દર્શાવ્યા છે. તે પરીષહોને ભિક્ષુ સાંભળી, જાણ, પરિચિત કરી, જીતીને ભિક્ષા માટે જતાં પરીષહેથી સ્પષ્ટ બનેલે ક્ષમાર્ગથી અશ્રુત બને. (3) For Private And Personal Use Only

Page #22
શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ __तं जहा-दिगिंछापरीसहे 1, पिवासापरीसहे 2, सीअपरीसहे 3, उसीणपरीसहे 4, दंसमसयपरीसहे 5, अचेलपरीसहे 6, अरइपरीसहे 7, इत्थीपरीसहे 8, चरिआपरीसहे 9, निसीहिआपरीसहे 10, सिजापरीसहे 11, अक्कोसपरीसहे 12, वहपरीसहे, 13, जायणापरीसहे 14, अलाभपरीसहे 15, रोगपरीसहे 16, तणफासपरीसहे 17, जल्लपरीसहे 18, सक्कारपुरकारपरीसहे, 19 पत्रापरीसहे 20, अन्नाणपरीसहे 21, दंसगपरीसहे 22 // 4 // - तद् यथा-क्षुधापरीषहः 1, पिपासापरीषहः 2, शीतपरीषहः 3, उष्णपरीषहः 4, दंशमशकपरीषहः 5, अचैलपरीषहः 6, अरतिपरीषहः 7. स्त्रीपरिषहः 8, चर्यापरीषहः 9, नैषेधिकीपरीषहः 10, शय्यापरीषहः 11, आक्रोशपरीषहः 12, वधपरीषहः 13, याचनापरीषहः 14, अलामपरीषहः 15, रोगपरीषहः 12, तृणस्पर्शपरीषहः 17, जल्लपरीषहः 18, सत्कारपुरस्कारपरीषहः 19, प्रज्ञापरीषहः 20, अज्ञानपरीषहः 21, दर्शनपरीषहः 22 // 4 // . .. ते 21 प्रमाणे-(१) सूप परीषड (2) तृषा परीष (3) शीत परीषड (4) पशु पशषड (5) शमश: परीष (6) मयेदर परीषड (7) मति परीष (8) સ્ત્રી પરીષહ (9) ચર્થી પરીષહ (10) નૈધિકી પરીષહ (11) शय्या परीषड (12) मा परीषड (13) 15 परीष (14) यायना परीष (15) माल परीष (16) 2 // परीषड (17) 15 परीषड (18) भर परीष (18) For Private And Personal Use Only

Page #23
22 શ્રી ઉત્તરધ્યયનસૂત્ર સાથે સત્કારપુરસ્કાર પરીષહ (20) પ્રજ્ઞા પરીષહ (21) અજ્ઞાન પરીષહ (22) દર્શન પરીષહ. (4) परीसहाणं पविभत्ती, कासवेणं पवेइआ / तं भे उदाहरिस्सामि, आणुपुट्वि सुणेह मे // 1 // परीषहाणां प्रविभक्तिः काश्यपेन प्रवेदिता। तां भवतां उदाहरिष्यामि, आनुपूर्व्या शृणुत मे // 1 // અર્થ–પૂર્વોક્ત પરીષહોને વિભાગ, જે ભગવાન મહાવીરસ્વામી કાશ્યપગેત્રીએ દર્શાવ્યું છે, તે વિભાગને હે શિષ્ય! તમારી આગળ હું કમસર બતાવું છું, માટે તમે સાંભળે. (1-49) दिगिंछा परिगए देहे, तवस्सी भिवखू थामवं / न छिदे न छिंदावए, न पए न पयावए // 2 // श्रुधापरिगने देहे, तपस्वी भिक्षुः स्थामवान् / न छिन्द्यात् न छेदयेत्, न पचेत् न पाचयेत् // 2 // - અર્થ–સુધા સમાન કેઈ વેદના નથી, માટે પહેલાં ભૂખ પરીષહને કહે છે કે, તપસ્વી, સંયમબલી મુનિ, શરીરમાં ભૂખ લાગવા છતાંય, ફલ વિ.ને પિતે ન તોડે કે તેડાવે તથા પિતે ન પકાવે કે પકાવડાવે તથા તેડનાર કે પકાવનારની ન અનુમોદના કરે. એ પ્રમાણે ન ખરીદે, ખરીદાવે કે ખરીદનારની ન અનુદના કરે. અર્થાત્ ભુખે સાધુ નવ કેટી શુદ્ધ જ આહારને સ્વીકારે. (2-50) कालीपव्वंगसंकासे, किसे धमणिसंतए / मायने असणपाणस्स, अदीणमणसो चरे // 3 // : અજબ છે For Private And Personal Use Only

Page #24
શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ ----- -- --- -- ------ શાસ્ત્રીરંવારી, રા. ધમનીન્નતતા માત્ર શરુ કરવાની, ફીનમનાથ્યો છે ? અર્થ-કાકfધા નામની વનસ્પતિના પર્વ જેવા અંગવાળા અત એવ કૃશ શરીરવાળા, નસેથી વ્યાપ્ત, આવી દશાવાળે પણ અશન-પાનના પરિણામને જ્ઞાતા, ચિત્તની આકુલતા વગરને બની, સાધુ સંયમમાર્ગમાં વિચરે. (3-5) तओ पुट्ठो पिवासाए, दोगुच्छी लजसंजए। सीओदगं न सेविज्जा, विअडस्सेसणं चरे // 4 // ततः स्पृष्टः पिपासया, जुगुप्सी लज्जा संयतः। शीतोदक न सेवेत, विकृतस्य एषणां चरेत् // 4 // અર્થ–ભૂખ પરીષહના બાદ તરસથી ઘેરાયેલે મુનિ, અનાચાર પ્રતિ તિરસકારવાળે, સંયમમાં સભ્ય પ્રયત્નશીલ, સચિત્ત જલનું સેવન ન કરે, પરંતુ અગ્નિ વિ.થી અચિત્ત બનેલ જલની ગવેષણા કરે. (4-52) छिनावाएसु पंथेसु, आउरे सुपिवासिए / परिसुक्कमहाद्दीणे, तं तितिक्खे परीसह // 5 // छिन्नापातेषु पथिषु, आतुरः सुपिपासितः / परिशुष्कमुखादीनः, तं तितिक्षेत परीषहम् // 5 // અર્થ–જન વગરના માર્ગોમાં જતાં અત્યંત આકુલ શરીરવાળો, અત્યંત તર, થુંક સુકાવાથી સુકા મુખવાળો અને અદીન બનેલે તૃષા પરીષહને સહન કરે. (પ-પ૩) चरंतं विरयं लूह, सीअं फुसइ एगया / नाइवेलं मुणी गच्छे, सोच्चा णं जिणसासणं // 6 // For Private And Personal Use Only

Page #25
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસત્ર સાથે चरन्तं विरतं रूक्ष, शीत स्पृशति एकदा / नातिवेल मुनिर्गच्छेत् , श्रुत्वा खलु जिनशासनम् // 6 // અર્થ–મેક્ષમાર્ગમાં કે ગ્રામાનુગ્રામ વિચરનાર, સર્વવિરતિવાળા, લુખા શરીરવાળા મુનિને, શીતકાલમાં ઠંડી લાગે ત્યારે જિનાગમને સાંભળી (જીવ અને શરીર જુદાં છે. વિ ) સ્વાધ્યાય વિ. સમયનું ઉલઘન કરી, શીતભયથી બીજા સ્થાનમાં ન જાય. (6-54) न मे निवारणं अत्थि, छवित्ताणं न विजइ। अहं तु अग्गि सेवामि, इइ भिक्खू न चिंतए // 7 // न मे निवारण अस्ति, छवित्राण न विद्यते / अहं तु अग्नि सेवे, इति भिक्षुनै चिन्तयेत् // 7 // અથ–ઠંડા પવન વિ.થી બચાવી શકે તેવા મકાન વિ. નથી, શરીર ઉપર ઓઢવા કંબલ, વસ્ત્ર વિ. નથી, તે હું ઠંડી દૂર કરવા અરિ સેવું, એ વિચાર પણ ભિક્ષુ ન કરે. (7-55) उसिणप्परिआवेणं, परिदाहेण तज्जिए / प्रिंसु वा परिआवेणं, सायं नो परिदेवए // 8 // उष्णपरितापेन, परिदाहेन तर्जितः / ग्रीष्मे वा परितापेन, सात नो परिदेवेत // 8 // અથ–ગરમ રેતી વિ.ના પરિતાપથી, પરસેવો મેલ રૂપ બહારના તથા અંદરના તરરાથી થયેલ દાહથી અત્યંત પીડિત તથા ગ્રીષ્મ વિ.માં સૂર્યકિરણએ કરેલ તાપથી પીડિત મુનિ, સુખના પ્રતિ “હા ! ક્યારે ચન્દ્ર, For Private And Personal Use Only

Page #26
- - પહાયત-૨, ચંદન વિ. સુખના હેતુઓ મળશે વિ. પ્રલાપ ન કરે. (8-56) उपहाहि तत्तो मेहावी, सिगाणं नो वि पत्थए / गायं नो परिसिंचेजा, न वीएज्जा य अप्पयं // 9 // उष्णाभितप्तः मेधावी, स्नान नो अपि प्रार्थयेत् / गात्रं नो परिषिञ्चेत्, न वीजयेच्च आत्मानम् // 9 // અર્થ –ગરમીથી પીડાયેલ, મર્યાદાવતી મુનિ, સ્નાનની અભિલાષા ન કરે, પોતાના શરીર ઉપર ઘેડું પાણી છાંટી ભીનું ન કરે, વીંજણ વિ.થી જરા પણ હવા ન नामे. (8-57) पुठ्ठा य दंसमसएहिं, सम एव महामुणी। नागो संगामसीसे वा, सूरा अभिहणे पर // 10 // स्पृष्टश्च दंशमशकैः सम एव महामुनिः / नागः संग्रामशीर्षे वा, शूरोऽभिहन्यान् परम् // 10 // અર્થ–શત્રુ-મિત્ર પ્રત્યે સમાન ચિત્તવાળે મહામુનિ, સંસ-મચ્છર–જુ-માંકડ વિ.થી પીડિત થવા છતાં યુદ્ધના મોખરે પરાક્રમી હાથીની માફક ક્રોધ વિ. શત્રુ પર વિજય भेणवे. (10-58) न संतसे न वारेज्जा, मणंपि न पओसए। उवेह न हणे पाणे, मुंजते मंससोणियं // 11 // न संत्रसेत् न वारयेत् , मनोऽपि न प्रदूषयेत् / उपेक्षेत न हन्याल प्राणिनः, भुआनान् मांसशोणितम् // 11 // For Private And Personal Use Only

Page #27
26 શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે ' અર્થ-મુનિ, ડાંસ વિ.થી ઉગ ન પામે, ડાંસ વિ.ને ન હટાવે, મનને દુષ્ટ ન કરે, મધ્યસ્થ ભાવથી જુએ. તેથી જ માંસ-લેહીને ખાનારા જાને ન હણે (11-59) परिजुनेहिं वत्थेहिं, होक्खामि त्ति अचेलए। अदुवा सचेलए, होक्वं इति भिक्खू. न चिंतए // 12 // परिजीणैर्वस्ः, भविष्यामि इति अचेलकः / अथवा सचेलको भविष्यामि, इति भिक्षुः न चिन्तयेत् // 12 // અર્થ-જુનાં વસ્ત્રોથી અલ્પ દિન રહેનાર હેઈહું અલક થઈશ, એવો વિચાર ન કરે. અથવા જીર્ણ વસ્ત્રવાળે મને જોઈ, કોઈ એક શ્રાવક સુંદર વસ્ત્રો આપશે એટલે હું સલક થઈશ, એ વિચાર ન કરે. (12-60) एगया अचेलओ होइ, सचेले आवि एगया। एअं धम्महि नच्चा, नाणी नो परिदेवए // 13 // एकदा अचेलको भवति, सचेलश्चापि एकदा / एतद् धर्माहितं ज्ञात्वा, ज्ञानी नो परिदेवेत // 13 // અથ–એક વખતે-જિનકલ્પાદિ અવસ્થામાં સર્વથા વસ્ત્રના અભાવથી કે જુનાં વસ્ત્રથી અચેલક થાય છે. એક વખતે-સ્થવિરકલ્પાદિ અવસ્થામાં સચેતક પણ થાય છે. આ બે અવસ્થામાં અલકત્વ તથા સચેલકત્વ, ધર્મમાં ઉપકાસ્ક જાણું, જ્ઞાની કઈ પણ અવસ્થામાં વિષાદ ન કરે. (13-61) गामाणुगामं रीअंतं, अणगारं अकिंचणं / अरई अणुप्पविसे, तं तितिक्खे परीसहं // 14 // For Private And Personal Use Only

Page #28
શ્રી પરીવહાધ્યયન-૨ ग्रामानुग्रामं रीयमाणं अनगारम् अकिञ्चनम् / . अरतिः अनुप्रविशेत् , तं तितिक्षेत परीषहम् // 14 // અર્થ–પ્રામાનુગ્રામ વિચરતા અપરિગ્રહી સાધુને જે મનમાં સંયમની અરુચિ પેદા થાય. તે આ અરતિ રૂપ પરીષહ સહન કરીને સંયમની અરુચિને મનમાંથી હટાવવી. (14-62) अरई पिट्ठओं किच्चा. विरए आयरक्खिए / धम्मारामे निरारम्भे, उवसंते मुणी चरे // 15 // अरतिं पृष्ठतः कृत्वा, विरतः आत्मरक्षितः / धर्मारामे निरारम्भः, उपशान्तः मुनिश्चरेत् // 15 // અર્થ-વિરતિવાળ, અપધ્યાન વિ.થી આત્માને રક્ષક, “આ ધર્મમાં વિનરૂપ છે –આવી રીતે અરતિને તિરસ્કાર કરી ધર્મમાં રતિવાળે બને, નિરારંભી ઉપશાંત બની મુનિ તરીકે ધર્મના બગીચામાં વિચરે. (15-63) संगो एस मणुस्सापं, जाओ लोगंमि इथिओ। जस्स एआ परिणाया, सुकडं तस्स सामष्णं // 16 // संग एष मनुष्याणां, या लोके स्त्रियः / / यस्य एताः परिज्ञाताः, सुकृतं तस्य श्रामण्यम् / / 16 // અર્થ–જેમ માખીઓને કલેષ્મ, લેપ બંધન છે, તેમ જગતમાં મનુષ્યને યુવતિએ લેપ રૂ૫ છે. જે સાધુએ આ લેક કે પરલેકમાં બલવાન અનર્થના હેતુ રૂ૫ સ્ત્રીઓ છે”—એમ જાણી તેને ત્યાગ કર્યો છે, તે સાધુનું ભ્રમણપણું સફલ છે. (16-64) For Private And Personal Use Only

Page #29
શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર - एवमादाय मेहावी, पंकभूआ उ इथिओ / ना ताहि विणिहनेजा. चरेजत्तगवेसए // 17 // एवमादाय मेधावी, पङ्कभूताः स्त्रियः / नो ताभिर्विनिहन्यात्, चरेदात्मगवेषकः // 17 // અર્થ–પૂર્વે કહેલી બાબતને બુદ્ધિપૂર્વક સ્વીકારી, મુક્તિપંથગામી મુનિઓને માટે વિમકર કે મલિનતાને હેતુ હાઈ, “આ સ્ત્રીઓ કાદવ સરખી છે” એ નિશ્ચય કરી, આ સ્ત્રીઓ મારફત સંયમજીવનવ્વસ દ્વારા આત્માની હિંસાથી બેચે, આત્મચિંતનપરાયણ બની ધર્માનુષ્ઠાનનું सेवन 42. (17-65) एग एव चरे लाढे, अभिभूत्र परीसहे / गामे वा नगरे वावि, निगमे वा रायहाणिए // 18 // एक एव चरेत् लाढः, अभिभूय परीषहान् / ग्रामे वा नगरे वापि, निगमे वा राजधान्याम् // 18 // એ–શુદ્ધ આહારથી પિતાને નિર્વાહ કરનાર મુનિ, રાગ વિ.થી રહિત બની, ભૂખ વિ. પરીષહેને જીતીને, ગામ અગર નગરે, વેપારી જનને વાસ-નિગમમાં, રાજધાની वि.मा मप्रतिमद्ध विहार 42. (18-16). असमाणा चरे भिक्खू, नेव कुज्जा परिग्गहं / असंसत्तो गिहत्थेहिं, अणिकेओ परिव्वए // 19 // असमानश्चरेद् भिक्षुः, नैव कुर्यात् परिग्रहम् / / असंसक्तो गृहस्थैः, अनिकेतः परिव्रजेत् // 19 // For Private And Personal Use Only

Page #30
શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ मथ-५२ वि. .तेनी भू था हित हावाथी गृह થી, અનિયત વિહાર વિ.થી અન્ય તીર્થીઓથી વિલક્ષણ સાધુ, ગામ વિ.માં મમતા રૂપ પરિગ્રહ ન કરે, ગૃહસ્થની સાથે સંબંધ વગરને, ઘર વગરને ચારે બાજુ વિહારકરે. (10-67) सुसाणे सुन्नगारे वा, रुक्रवमूले व एगगा। अकुक्कुओ निसीएज्जा, न य वित्तासए परं // 20 // श्मशाने शून्यागारे वा, वृक्षमूले वा एककः। अकुत्कुचो निषीदेत्, न च वित्रासयेत् परम् // 20 // અર્થ–મુનિ મશાનમાં, સૂના ઘરમાં, વૃક્ષની નીચે, દ્રવ્યભાવથી એકલે, દુષ્ટ ચેષ્ટા વગરને બનીને બેસે તથા भनुष्य वि.ने लय न 341वे. (20-68) तत्थ से चिट्ठमाणस्स, उवसग्गाभिधारए / / संकाभीओन गच्छेज्जा, उट्रिठत्ता अन्नमासणं // 21 // तत्र तस्य तिष्ठतः, उपसर्गानभिधारयेत् / शङ्काभीतः न गच्छेत् , उत्थायान्यदासनम् // 21 // અર્થ–ત્યાં રહેનાર સાધુ પિતાના ઉપર આવતા દિવ્યાદિ. ઉપસર્ગોને સહન કરે, શંકાગ્રસ્ત બની, ઉઠી બીજા સ્થાનમાં न य. (21-68) उच्चावयाहि सिज्जाहिं, तवस्सी भिक्खू थामवं / नाइवेलं विहन्नेज्जा, पावदिटू ठी विहन्नई // 22 // उच्चावचाभिः शय्याभिः, तपस्वी भिक्षुः स्थामवान् / नातिवेलं विहन्यात् , पापदृष्टिविहन्यते // 22 // For Private And Personal Use Only

Page #31
30 શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર અર્થઉપસર્ગાદિ સહન પ્રતિ સામર્થ્યવાળો, તપસ્વી મુનિ, ઉંચા-નીચા સ્થાને મળવા છતાં વેલાનું ઉલ્લંઘન કરી, અહીં હું શીતાદિથી ઘેરાયે છું—એમ વિચારી બીજા સ્થાનમાં ન જાય; કારણ કે પાપબુદ્ધિવાળે ઉંચું સ્થાન મળતા રાગ તથા નીચું સ્થાન મળતાં દ્વેષ નહીં કરવાની સમતા રૂપ મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરે છે. અર્થાત્ મુનિ સમતાપૂર્વક શય્યા પરીષહને સહન કરે. (રર-૭૦) पइरिकमुवस्सयं लडूं, कल्लाणं अदुव पावगं / किमेगराइं करिस्सइ, एवं तत्थ हियासए // 23 // प्रतिरिक्तमुपाश्रयं लब्ध्वा, कल्याणं अथवा पापकम् / किमेकरात्र करिष्यति, एवं तत्राध्यासीत // 23 // અર્થ–સ્ત્રી વિ.થી રહિત સુખદ કે દુઃખદ ઉપાશ્રય મેળવીને એક રાત્રિ સુધી કે કેટલીક રાત્રિ સુધી રહેનાર, સમતાપૂર્વક હર્ષ કે ખેદ ધારણ કર્યા સિવાય તે વસતિમાં રહે. (23-71) अकोसिज्ज परो भिक्खू, न तेसिं पडिसंजले / सरिसो होइ बालाणं, तम्हा भिक्खू न संजले // 24 // आक्रोशेत् परो भिक्षु, न तस्मै प्रतिसंज्वलेत् / सदृशो भवति बालानां, तस्माद् भिक्षुर्न संज्वलेत् // 24 // અથ–જે કઈ બીજે, સાધુનું ખરાબ વચનથી અપમાન કરે, તે સાધુ તેના ઉપર ક્રોધવળે તેને જે ન બને; કેમ કે તે અજ્ઞાની સરખ બને છે. તેથી ભિક્ષુ જવલિત ન બને. (24-72) For Private And Personal Use Only

Page #32
શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ 31 सेोच्चा णं फल्सा भासा, दारुणा गामकंटया / तुसिणीओ उवेहेज्जा, न ताओ मणसी करे // 25 // श्रुत्वा खलु परुषा भाषाः, दारुणा ग्रामकण्टकाः / तूष्णीकः उपेक्षेत, न ता मनसि कुर्यात् // 25 // અર્થ-અત્યંત દુઃખકારી, મર્મવેધી કઠોર વચનને સાંભળી, મુનિ મૌન ધારી તેની ઉપેક્ષા કરે તે વચનને મનમાં અવકાશ ન આપે, અર્થાત્ તે બોલનાર પ્રત્યે દ્વેષ ન કરે. (25-73) हओ न संजले भिक्खू , मणंपि न पओसए / तितिक्वं परमं नच्चा, भिवखुधम्मं विचिंतए // 26 // हतो न संज्वलेद् भिक्षुः, मनोऽपि न प्रदूषयेत् / तितिक्षा परमां ज्ञात्वा, भिक्षुधर्म विचिन्तयेत् // 26 // . मथ-1डीवि.थी तारित थतi घी न घमघमे, મનને શ્રેષવાળું ન કરે, ક્ષમાને ધર્મનું ઉત્કૃષ્ટ સાધન તરીકે oryl क्षमाभूत लक्षुधमनु थितन 42 (26-74) समपं संजयं दंतं, हणेजा कावि कत्थई / नत्थि जीवस्स नासोत्ति, एवं पेहेज्ज सं.ए // 27 // श्रमणं संयतं दान्तं, हन्यान् कोऽपि कुत्रचित् / नास्ति जीवस्य नाश इति, एवं क्षेत संयतः // 27 / / અથ–ઈન્દ્રિય-મને વિજેતા, તપસ્વી, સંયમીને જે કોઈ એક દુષ્ટ, કોઈ ગામ વિ.માં તાડન કરે, તે સાધુએ એવી ભાવના કરવી કે, “ચૈતન્યસ્વરૂપી આત્માને નાશ નથી, ५२तु शरीरनी 4 नाश थाय छे.' (27-75) For Private And Personal Use Only

Page #33
32 શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે दुक्करं खलु भा निच्चं, अणगारस्स भिक्खुणा / सव्यं से जाइअं होइ, नत्थि किंचि अजाइअं॥२८॥ दुष्कर खलु भो ! नित्य, अनगारस्य भिक्षोः / सर्व तस्य याचितं भवति, नास्ति किंचिद् अयाचितम् // 28 // અર્થ–હે જંબૂ! ચેકસ અનગારી ભિક્ષુને જીવે ત્યાં સુધી આહાર-ઉપકરણ વિ. સમસ્ત વસ્તુ યાચિત જ હોય છે, કઈ પણ ચીજ અયાચિત નથી હોતી. અતએ નિરુપકારી મુનિને વસ્તુની યાચના કરવી કઠિન હેઈ યાચના પણ એક परीषड छ. (28-76) गोअरग्गप विस्स, पाणी ना सुप्पसारए / सेओ अगारवासात्ति, इइ भिक्खू न चिंतए // 29 // गोचरायप्रविष्टस्य, पाणिः नो सुप्रसारकः / श्रेयान् अगारवासः इति, इति भिक्षुर्न चिन्तयेत् // 29 // અર્થ–ગોચરી બહારવા નીકળેલા મુનિએ “હું ગૃહસ્થી ઉપર કાંઈ ઉપકાર કરતા નથી, તે તેની આગળ હાથ કેવી રીતે પ્રસારું? એના કરતાં ગૃહસ્થાશ્રમ સ્વીકારે ઉચિત છે - "આ વિચાર નહીં કરે, કેમ કે ગ્રહવાસ બહુ સાવદ્ય छे. सटसे डास श्रेय९४२ श्री रीते ? (28-77) परेसु घासमेसेज्जा, भायणे परिनिदिए / लद्धे पि डे अलद्धे वा, नाणुतप्पेज्ज पंडिए // 30 // परेषु ग्रासं एषयत् , भोजने परिनिष्ठिते / / लब्धे पिण्डे अलब्धे वा, नानुतप्येत संयतः // 30 // અર્થ–બ્રમરની પદ્ધતિથી ભેજનવેલામાં આહારની For Private And Personal Use Only

Page #34
શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ 33 ગવેષણ કરે. અનિષ્ટ કે સ્વલ્પ આહારને લાભ અથવા मास्ति यतi साधुमे पश्चात्ता५ ४२वा. (30-78) अज्जेवाहं न लब्भामि, अवि लाभो सुवे सिआ / जो एवं पडिसंचिक्खे, अलाभो तं न तज्जए // 31 // अद्यैवाहन लमे, अपि लाभः श्वः स्यात् / य एवं प्रतिसमीक्षते, अलाभस्तन तर्जयेत् // 31 // અર્થભલે આજે જ આહારને લાભ નથી થયે પણ આવતી કાલે થશે, આ પ્રમાણે જે વિચારે છે તેને અલાભ परिषड संतापित ४२तो नथी. (31-78) नच्चा उप्पइयं दुक्वं, वेयणाए दुहट्टिए / अदीणा ठावए पन्नं, पुट्ठो तत्थाऽहियासए // 32 // ज्ञात्वा उत्पतित दुःख, वेदनया दुःखार्तितः / अदीनः स्थापयेत् प्रज्ञां, स्पृष्टस्तत्र अधिसहेत // 32 // અર્થ—ઉત્પન્ન જ્વર વગેરે રેગવાળે, વેદનાથી પીડિત થવા છતાંય દીનતા વગરને બની, દુઃખના કારણે ચલિત થતી બુદ્ધિને સ્વકર્મનું જ આ ફલ છે, એમ ચિંતવી સ્થિર બનાવે. આવી પ્રજ્ઞાની પ્રતિષ્ઠાવાળે રોગજન્ય દુઃખને સહન 42. (32-80) तेगिच्छ नाभिनंदिज्जा, संचिक्खत्तगवेसए / एअंखु तस्स सामन्नं जं न कुज्जा न कारए / / 33 // चिकित्सां नाभिनन्देत्, सतिष्ठेत आत्मगवेषकः / / एतत् खु तस्य श्रामण्यं, यन्न कुर्यात् न कारयेत् // 33 // For Private And Personal Use Only

Page #35
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે અર્થ-જિનકદ્વિપક મુનિની અપેક્ષાએ ચારિત્ર રૂપ આત્માની, તેના વિરોધી-વિદનેના રક્ષણ દ્વારા ગવેષણ કરનાર રેગ પ્રતિકારરૂપ ચિકિત્સા ન કરે, કરાવે કે અનુદે, પરંતુ સમાધિપૂર્વક રહે. આ શ્રમણપણું તેને હોય છે. સ્થાવરકદ્વિપક મુનિએ તે પુષ્ટ આલંબનને ધ્યાનમાં રાખી જયણાથી ચિકિત્સા કરે, કરાવે પણ છે. (33-81) अचेलगस्स लूहस्स, संजयस्स तवस्सिणा। તનું સમાધાસ, દેાષા માયવિર છે રૂઝ अचेलकस्स रूक्षस्य, संयतस्य तपस्विनः / तृणेषु शयानस्य, भवति गात्रविराधना // 34 // અથ–સુખાકૃશ શરીરવાળા તપસ્વી, દર્ભ વગેરેમાં સુનાર કે બેસનાર, અચેલક સંયતને શરીરમાં તૃણસ્પર્શજન્ય પીડાના સહન દ્વારા તૃણસ્પર્શ પરીષહવિજય પ્રાપ્ત થાય છે. (34-82) आयवस्स निवाएणं, अउला हवइ वेयणा / - નન્ના ન સેવંતિ, આંતુ તખતશિલા રૂપ છે आतपस्य निपातेन, अतुला भवति वेदना / एवं ज्ञात्वा न सेवन्ते, तन्तुज तृणतर्जिताः // 35 // અર્થ–ઘાસ-તડકાના પડવાથી મોટી વેદના થાય તે પણ, કર્મક્ષયના અથી, દર્ભ વગેરેથી પીડિત મુનિ, વસ્ત્ર-કંબલને નહીં સ્વીકારી, આત્ત ધ્યાનને નહીં કરતાં તૃણસ્પર્શ પરિષહને જીતે છે. (35-83) For Private And Personal Use Only

Page #36
"શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ 35 किलिण्णगाए मेहावी, पंकेण व रएण वा / प्रिंसु वा परितावेणं, सायं नो परिदेवए // 36 // क्लिन्नगात्रः मेधावी, पङ्केन वा रजला वा / ग्रीष्मे वा परितापेन, सात नो परिदेवेत // 36 // અર્થ–સ્નાનના ત્યાગરૂપ મર્યાદાવાળે મુનિ, ગ્રીષ્મ વગેરેમાં તાપથી પરસેવે ને પરસેવાથી પલળેલા મેલથી વ્યાસ શરીર બનવા છતાં, “કેવી રીતે કે ક્યારે મેલ દૂર થવાથી सुम थशे' सेवा प्रदाय-विला५ / 42. (38-84) वेएज्ज निज्जरापेही, आरियं धम्मणुत्तरं / / जाव सरीरभेओत्ति, जल्लं कारण धारए // 37 // वेदयेत् निर्जरापेक्षी, आर्य धर्म अनुत्तरम् / / यावत् शरीरभेदः, इति जल्लं कायेन धारयेत् / / 37 // અર્થ–આત્યંતિક કર્મક્ષયને અભિલાષી, શુભ આચારમય સર્વોત્તમ શ્રુતચારિત્રરૂપ ધર્મને પામેલે મુનિ, દેહના અવસાન સુધી શરીર દ્વારા મેલને ધારી તેના પરીષહને छते. (37-85) अभिवायणमब्भुट्ठाणं, सामी कुज्जा निमंतणं / जे ताई पडिसेवंति, न तेसिं पीहए मुणी // 38 // अभिवादनमभ्युत्थान, स्वामी कुर्यात् निमन्त्रणम् / ये तानि प्रतिसेवन्ते, न तेभ्यः स्पृहयेत् मुनिः // 38 // અર્થ–રાજા વગેરે વંદન-સ્તવન-અભ્યસ્થાન કે આહાર વગેરે માટેનું આમંત્રણ કરે, તે પણ મુનિ બીજાઓની માફક For Private And Personal Use Only

Page #37
36 શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસત્ર સાથે અભિવાદન વગેરેની સ્પૃહા ન કરે અર્થાત્ સત્કાર વગેરેને વિચાર મનમાં ન કરે. (8-86, ઘણુ સારું છે, ત્રાસી ગયો रसेसु नाणुगिज्झिज्जा, नाणुतप्पेल पण्णवं // 39 / / अणुकषायी अल्पेच्छः, अज्ञातैषी अलोलुपः / रसेषु नानुगृध्येत्, नानुतप्येत् प्रज्ञावान् // 39 // અર્થ-નમસ્કાર વગેરે નહીં નાર પ્રત્યે ક્રોધ ન કરે અથવા સત્કાર વગેરે થતાં અહંકારી ન બને, તેમજ તે માટે માયા કે તેમાં આસક્તિ ન કરે; ધર્મોપકરણની જ માત્ર ઈચ્છાવાળ, જાતિ વગેરેથી અજ્ઞાત બની આહારને ગષક, રસના રસમાં લંપટતા વગરને બની, મધુર વગેરે રસેની આશા ન સેવે તથા વિવેકવાળી બુદ્ધિને ધણી બનેલે બીજાઓને સકારાતા જોઈ પશ્ચાત્તાપ ન કરે. (39-87) से अ णूणं मए पुव्वं, कम्माऽणाणफला कडा। जेणाहं नाभिजाणामि, पुट्ठो केगइ केण्हुई // 40 // अह पच्छा उइज्जति, कम्माऽणाणफला कडा। एवमासामि अप्पाणं, गच्चा कम्मविवागयं // 41 // अथ नून मया पूर्व, कर्माणि अज्ञानफलानि कृतानि / येनाहं नाभिजानामि, पृष्टः केनचित् कस्मिंश्चित् // 40 // અથ શ્ચાત્ રીતે, વામffજ અજ્ઞાનનિ તરિ ! एवमाश्वासयात्मानं, ज्ञात्वा कर्मविपाककम् // 41 // युग्मम् / / અથ– ચક્કસ મેં પહેલાં જ્ઞાનનિંદા વગેરે કારણોથી અજ્ઞાનફલક જ્ઞાનાવરણીય કર્મો કર્યા છે, કે જેથી કોઈએ For Private And Personal Use Only

Page #38
શ્રી પરીષહાશ્ચયન-૨ 37 મને જીવાદિ સુગમ વસ્તુને પ્રશ્ન કર્યો હોવા છતાં હું જાણું જવાબ આપી શકતો નથી. બધેલાં જ્ઞાનાવરણીય કર્મો અબાધાકાલ પછી દ્રવ્ય વગેરે નિમિત્તથી ઉદયમાં આવે છે–અજ્ઞાનરૂપી ફળ આપે છે, માટે તેના નાશ માટે પ્રયત્ન કરે જોઈએ, ન કે વિષાદ. આ પ્રમાણે કર્મોને વિચિત્ર વિપાક જાણી આત્માને સ્વસ્થ કરે, મુંઝવણમાં ન મુકે અર્થાત્ જ્ઞાનાવરણીય કર્મોના ક્ષેપશમથી ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાનસંપત્તિમાં ગર્વ ન કરે. (40-41) (88-89) निरगं मि विरओ, मेहुणाओ सुसंवडो / जो सवं नाभिजाणामि, धम्मं कल्लाण पावगं // 42 // निरर्थक अहं विरतः, मैथुनात् सुसंवृतः / यः साक्षात् नाभिजानामि, धर्म कल्याणं पापकम् // 4 // અર્થફેગટ હું બ્રહ્મચારી, ઈન્દ્રિય-મનના સંવરવાળે બને છું, કેમ કે હું સાક્ષાત્ રૂપે વસ્તુસ્વભાવ શુભઅશુભને જાણી શકતા નથી. આ પ્રમાણેને અજ્ઞાનતાગર્ભિત વિચાર ભિક્ષુ ન કરે. (42-90) तवोवहाणमादाय, पडिमं पडिवज्जओ / एवं पि विहरओ मे, छउमं न नियट्टइ // 43 // तपउपधानमादाय, प्रतिमा प्रतिपद्यमानस्य / एवमपि विहरतो मे, छद्म न निवर्तते // 43 // * અર્થ–ભદ્ર, મહાભદ્ર વગેરે તપ, આગમના આરાધનરૂપ આયંબીલ વગેરે ઉપધાન આચરી, અભિગ્રહવિશેષરૂપ માસિકી વગેરે પ્રતિમાને સ્વીકાર કરનારને, વિશિષ્ટ ચર્યાથી For Private And Personal Use Only

Page #39
- 38 શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સુત્ર સાથે અપ્રતિબંધરૂપે વિચરવા છતાં જ્ઞાનાવરણીય વગેરે કર્મ દૂર ન થાય, તે પણ “આ કષ્ટક્રિયાથી શું ?" આ સંકલ્પ ન કરે. (43-91) नत्थि नूणं पर लाए, इड्ढी वा वि तवस्सिणा। - अदुवा वंचिओम्हित्ति, इइ भिक्खू न चिंतए // 44 // नास्ति नूनं परो लोकः, ऋद्धिर्वाऽपि तपस्विनः / अथवा वञ्चितोऽस्मीति, इति भिक्षुर्न चिन्तयेत् // 44 // અર્થચેકસ પરલેક નથી, અથવા તપસ્વી એવા મને તપામાહાભ્યરૂપ અદ્ધિ નથી કે હું ભેગોથી ગાય છું, એ સાધુ વિચાર ન કરે. (44-92) अभू जिणा अस्थि जिणा, अदुवा वि भविस्सई / मुसं ते एव माहंसु, इइ भिक्खू न चिंतए // 45 // अभूवन् जिनाः सन्ति जिनाः, अथवाऽपि भविष्यन्ति / मृषा ते एवमाडः, इति भिक्षुर्न चिन्तयेत् // 45 // અર્થ-કેવલીઓ ભૂતકાળમાં થયા છે, વર્તમાનકાલમાં મહાવિદેહમાં છે અથવા ભવિષ્યકાલમાં ભરત વગેરેમાં થશે, એવું પણ તે યથાર્થવાદીઓ, પૂર્વોક્ત પ્રકારથી અત્ય કહે છે, એવો વિચાર ભિક્ષુ ન કરે, કેમ કે અનુમાન વગેરે પ્રમાણેથી સર્વજ્ઞની સિદ્ધિ સિદ્ધ છે. અથવા કેવલીઓએ જે પરલેક વગેરે કહ્યું છે, તે અસત્ય છે એ વિચાર ન કરે. અર્થાત જિન કે જિનકથિત વસ્તુ વૈકાલિક સત્ય છે એમ વિચારે. (45-93) સર્વસની લિ. તે અસત્ય છેલિ સત્ય છે For Private And Personal Use Only

Page #40
શ્રી પરીષહાધ્યયન-૨ एए परीसहा सव्वे, कासवेणं पवेइआ। जे मिक्खू ण विहणेज्जा, पुट्ठी केणइ कण्हुइ // 46 // त्तिबेमि॥ एते परीषहाः सर्वे, काश्यपेन प्रवेदिताः / यान् भिक्षुर्न विहन्येत, स्पृष्टः केनापि कस्मिंश्चित् // 46 // અર્થ–આ પૂર્વોક્ત તમામ પરિષહો કાશ્યપગેત્રી ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામીએ કહેલ છે. જે આ પરિષહો જાણી, બાવીશમાંથી કઈ એક પરિષહથી બાધિત થયા છતાં, સાધુ ગમે તે દેશકાલમાં પરિષહેથી હારે નહીં, પરંતુ તેઓને જીતે. આ પ્રમાણે હે જબૂ! હું કહું છું (46-94) છે બીજું શ્રી પરીષહાધ્યયન સંપૂર્ણ 낚 For Private And Personal Use Only

Page #41
gaczorgioROROCIRCUNSTAR 4 શ્રી ચતુરંગીય અધ્યયન-૩ चत्तारि परमंगाणि, दुल्लहाणीह जंतुणा / माणुसत्तं सुई सद्धा, संजमम्मि अ वीरिअं // 1 // चत्वारि परमाङ्गानि, दुर्लभानि इह जन्तोः / मानुषत्वं श्रुतिः श्रद्धा, संयमे च वीर्यम् // 1 // અર્થ-આ સંસારમાં પ્રાણીને, ધર્મના ચાર મુખ્ય કારણે-જેમ કે “મનુષ્યજન્મ, ધર્મનું શ્રવણ, ધર્મની શ્રદ્ધા, *સંયમના વિષે સામર્થ્ય, દુર્લભ છે. (1-5) समावना ण संसारे, नाणागुत्तासु जाइसु / कम्मा नाणाविहा कटु, पुढो विस्संभआ पया // 2 // समापन्नाः खलु संसारे, नानागोत्रासु जातिषु / - कर्माणि नानाविधानि कृत्वा, पृथक् विश्वभृतः प्रजाः // 2 // અથ–સંસારમાં, નાનાવિધ નામવાળી ક્ષત્રિય વગેરે જાતિઓમાં જન્મેલ જનસમૂહ, નાનાવિધ કર્મો કરી-કર્માધીન બની જુદા જુદા આકાશના પ્રત્યેક પ્રદેશમાં જન્માદિ દ્વારા ફરે છે. અર્થાત્ મનુષ્યજન્મ મેળવીને પણ પોતે કરેલા કર્મના પ્રભાવથી બીજી ગતિઓમાં ભટકનાર જનસમૂહને ફરીથી મનુષ્યજન્મ દુર્લભ બની જાય છે. (2-96) For Private And Personal Use Only

Page #42
શ્રી ચતુરંગીય અધ્યયન-૩ एगया देवलाएसु, नरएसुवि एगया / एगया आसुरं काय, अहाकम्मे हिं गच्छइ // 3 // एकदा देवलोकेषु, नरकेष्वपि एकदा / एकदा आसुर काय, यथाकर्मभिः गच्छति // 3 // અર્થ–પુણ્યના ઉદયકાલે સૌધર્મ વગેરે દેવલોકમાં, પાપના ઉદયના કાલમાં રતનપ્રભા વગેરે નરકમાં, કેઈ વખત અસુરનિકામાં કર્મના અનુસારે, અર્થાત્ દેવકાનુકૂલ સરાગ સંયમ, નરકગતિ-અનુકૂલ મહારંભ, અસુર નિકાયગતિઅનુકૂલ બાલતપ વગેરે ક્રિયાઓના અનુસાર પ્રાણિઓ, તે ते गतिमा नय छे. ( 3-87) एगया खत्तिओ होई, तओ चंडाल बुक्कसा / तओ कीड पयंगो अ, तओ कुंथु पिवीलिआ // 4 // एकदा क्षत्रियो भवति, ततश्चण्डालः बुक्कसः / ततः कीटः पतङ्गश्च, ततः कुन्थुः पिपीलिका // 4 // અર્થ-કદી જીવ રાજા બને છે, ત્યારબાદ ચંડાલ, વર્ણતર સંકર રૂપે જન્મેલ થાય છે. કદી કીડે પતંગીયું બને છે. ત્યાંથી કદી કંથવા, કીડી રૂપે જન્મે છે. અર્થાત ક્રમસર સઘળી ઊંચ-નીચ સંકીર્ણ જાતિઓ તથા સકલ તિર્યંચના ले! मह समपा . (4-88) / ___एवमावट्टजाणीसु, पाणिणो कम्मकिचिसा / न निविज्जति संसारे, सव्वठेसु व खत्तिआ // 5 // एवं आवर्तयोनिषु, प्राणिनः कर्मकिल्विषाः / / न निर्विद्यन्ते संसारे, सर्वार्थेषु इव क्षत्रियाः // 5 // For Private And Personal Use Only

Page #43
શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર સાથે અર્થ-જેમ સઘળા સુવર્ણ વગેરે વૈભવ રાજાઓને ભેગવવા છતાં કંટાળે ઉપજતું નથી, તેમ વિમલરૂપ ચોરાશી. લાખ જીવાયેનિઓમાં કિલષ્ટ કર્મથી અધમ બનેલા જીને વારંવાર ભટકવા છતાં, “આ સંસારભ્રમણથી કયારે છૂટકારે થશે” એ ઉદ્વેગ જાગતું નથી. બરાબર છે એટલે જ સંસારકર્મને ક્ષય કરવા માટે જે ઉદ્યમ કરતા નથી. (5-9) વર નંદા, કુરિવર વાવેલા છે अमाणुसासु जाणीसु, विणिहम्मति पाणिगो // 6 // कर्मसंगैः संमूढाः, दुःखिता बहुवेदनाः / अमानुषीषु योनिषु, विनिहन्यन्ते प्राणिनः // 6 // અર્થ-કર્મના સંબંધથી અવિવેકી, દુઃખવાળા, ઘણી શારીરિક પીડાવાળા, નરક–તિર્યંચ-આભિગિક વગેરે દેવદુર્ગતિ સંબંધી નિઓમાં જ પડે છે, પરંતુ તેનાથી ઉગરી શકતા નહીં હોવાથી મનુષ્યજન્મ દુર્લભ છે. (6-100) कम्माणं तु पहाणाए, आणुपुग्विं कयाइ उ / जीवा सेोहिमणुप्पत्ता, आययंति मणुस्सयं // 7 // कर्मणां तु प्रहाण्या आनुपूर्व्या कदाचितु / / जीवाः शुद्धिमनुप्राप्ताः, आददते मनुष्यताम् // 7 // અર્થ–નરકગતિ વગેરેમાં લઈ જનાર અનંતાનુબંધી વગેરે કર્મોને ક્રમથી નાશ થવાથી, કદાચિત કિલષ્ટ કર્મોથી વિનાશ રૂપ શુદ્ધિને પામેલા જે મનુષ્યજન્મને પામે છે. (7-101) माणुस्सं विग्गहं ल , सुई धम्मस्स दुल्लहा / जं सुच्चा पडिवजंति, तवं खंतिमहिंसयं // 8 // For Private And Personal Use Only

Page #44
શ્રી ચતુરંગીય અધ્યયન-૩ मानुष्यं विग्रह लब्ध्वा, श्रुतिधर्मस्य दुर्लभा / यं श्रुत्वा प्रतिपद्यन्ते, तपः शान्ति अहिंस्रताम् // 8 // અર્થ–મનુષ્યના શરીરને મેળવવા છતાં આલસ વગેરે કારણેથી ધર્મનું શ્રવણ દુર્લભ છે. જે ધર્મને સાંભળી, ભવ્ય તપ, ક્રોધ વગેરે કષાયને વિજય, અહિંસા વગેરે વ્રતને પામે છે. (8-102) आहच्च सवणं लर्बु, सद्धा परमदुल्लहा / सेोच्चा नेआउअं मग्गं, बहवे परिभस्सइ // 9 // વિજૂ શ્રવ હૃથ્વી, શ્રદ્ધા મિતુર્દમા ! श्रुत्वा नैयायिक मार्ग, बहवः परिभ्रश्यन्ति // 9 // અર્થ-કદાચ મનુષ્યજન્મ, ધર્મનું શ્રવણ થવા છતાં ધર્મરુચિરૂપ શ્રદ્ધા અત્યંત દુર્લભ છે, કેમ કે ન્યાયસંપન્ન, સમ્યગદર્શન વગેરે મોક્ષમાર્ગને સાંભળવા છતાં ઘણા જીવે મોક્ષમાર્ગથી પડી જાય છે. (9-103) सुइं च लर्बु सद्धं च, वीरिअं पुण दुल्लहं / बहवे रोअमाणावि, नो य णं पडिवज्जए // 10 // श्रुतिं च लब्ध्वा श्रद्धां च, वीर्य पुनर्दुर्लभम् / / बहवः रोचमाना अपि, नो एन प्रतिपद्यन्ते // 10 // અર્થ–મનુષ્યજન્મ, ધર્મનું શ્રવણ, ધર્મની શ્રદ્ધા થવા છતાં સંયમપાલનમાં વીર્યવિશેષ દુર્લભ છે, કેમ કે ઘણું, ધર્મશ્રદ્ધાલુ હોવા છતાં ચારિત્રમેહનીય કર્મના ઉદયથી શ્રેણક વગેરેની માફક સંયમને સ્વીકારી શકતા નથી. (10-104) For Private And Personal Use Only

Page #45
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસત્ર સાથે माणुसत्तम्मि आयाओ, जा धम्म सुच्च सद्दहे। / तवस्सी वीरिअ लद्बु, संखुडे णिधुणे रयं // 11 // मानुषत्वे आयातो, यो धर्मः श्रुत्वा श्रद्धत्ते / तपस्वी वीयं लब्ध्वा, संवृतः निधुनोति रजः // 11 // અ –મનુષ્યના શરીરમાં આવેલે જે જીવ ધર્મ ઉદ્યમરૂપ વીર્ય મેળવી, આશ્રદ્વારને બંધ કરનાર, બંધાચેલ, અને બંધાતા કર્મરૂપ રજને સાફ કરી મુક્તિકમલાને परे छ. (11-105) सोही उज्जुअभूअस्स, धम्मो सुद्धस्स चिट्ठइ / निव्वाणं परमं जाइ, घयसित्तव्व पावए // 12 // शुद्धिः ऋजुभूतस्य, धर्मः शुद्धस्य तिष्ठति / निर्वाण परमं याति, घृतसिक्त इव पावकः // 12 // અર્થ–મનુષ્યજન્મ વિગેરે મેળવી મુક્તિ તરફ પ્રગતિ કરનાર સરલ આત્માને કષાયની કાલિમાના નાશરૂપ શુદ્ધિ હોય છે, શુદ્ધ ક્ષમાદિ ધર્મ નિશ્ચલરૂપે રહે છે. તે આત્મા અહીં ઘીથી સીંચાયેલ અગ્નિની માફક તપસ્તેજથી જાવલ્યમાન બનેલે, ઉત્કૃષ્ટ જીવન્મુક્તિરૂપ નિર્વાણને અનુભવ 42 छ. (12-106) विगिंच कम्मुणा हेउ, जसं संचिणु खतिए / पाढवं सरीरं हिच्चा, उड्ढं पक्कमई दिसं // 13 // विवेचय कर्मणः हेतुं, यशः संचिनु क्षान्त्या। पार्थिव शरीर हित्वा, ऊवा प्रक्रामति दिशम् // 13 // For Private And Personal Use Only

Page #46
શ્રી ચતુરંગીય અધ્યયન-૩ અથ–હે શિષ્ય! મનુષ્યજન્મ વગેરેના રોકનાર કર્મના હેતુરૂપ મિથ્યાત્વ વગેરેને દૂર કરે ! તથા ક્ષમા વગેરેથી યશસ્કર સંયમ કે વિનયને પુષ્ટ કરે! આમ કરવાથી પાર્થિવ-દારિક શરીર છોડી અપુનઃ આવૃત્તિરૂપે ઉર્ધ્વદિશા–મેક્ષ તરફ પ્રસ્થાન કરે છે. (13-107) विसालिसेहिं सीलेहिं, जक्वा उत्तर-उत्तरा / महासुका व दिप्पंता, मन्नंता अपुणच्चवं // 14 // अप्पिया देवकामाणं, कामरूवविउविणा / उड्ढं कप्पेसु चिट्ठंति, पुव्वा वाससया बहू // 15 // जुम्मम् વિવાદઃ ફી, યક્ષ સત્તાવાર महाशुक्लैव दीप्यमानाः, मन्यमाना अपुनश्च्यवम् // 14 // अर्पिता देवकामेभ्यः, नामरूपविकुर्वाणाः / उर्च कल्पेषु तिष्ठन्ति, पूर्वाणि वर्षशताति बहूनि // 15 / / ગુરમીમ્ | અર્થ–આગળ આગળ શ્રેષ્ઠ, અત્યંત ઉજજવલતાએ ચંદ્ર-સૂર્ય જેવા પ્રકાશતા, વિશિષ્ટ કામ વગેરેના પ્રાપ્તિજન્ય સુખ સાગરમાં ડુબેલા અને લાંબી સ્થિતિ હોઈ મનમાં તિર્યંચ આદિમાં ઉત્પત્તિના અભાવને માનતા, પૂર્વકૃત પુણ્ય જાણે, દિવ્ય અંગના સ્પર્શ વગેરે દેવગને સમર્પિત કરેલા, ઈચ્છા પ્રમાણે રૂપ વગેરે કરવાની શક્તિવાળા દેવે, પિતપિતાના ચારિત્રમેહનીય કર્મયોપશમના અનુસાર અસમાન-ભિન્ન ભિન્ન વ્રત પાલનરૂપ વિશિષ્ટ અનુષ્ઠાને દ્વારા કમસર સૌધર્મવગેરે બાર દેવલોક, નવગ્રેવેયક, પાંચ For Private And Personal Use Only

Page #47
શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે અનુત્તર કલ્પિમાં સ્વ-સ્વ આયુષ્યની સ્થિતિને અનુભવ 42 छ. (14-15) (108-108) तत्थ ठिच्चा जहाठाणं, जक्खा आउक्खये चुआ / उति माणुसं जाणिं, से दसंगेभिजायइ // 16 // तत्र स्थित्वा यथास्थान, यक्षा आयुःक्षये च्युताः / उपयान्ति मानुषी योनिं, स दशाङ्गोऽभिजायते // 16 // અર્થ-સૌધર્મ વગેરે દેવલોકમાં સ્વ-અનુષ્ઠાનના અનુસાર મળેલ ઇદ્ર વગેરે સ્થાનમાં રહી, દે આયુષ્યના ક્ષય બાદ ત્યાંથી ઍવીને મનુષ્યજન્મમાં આવે છે. ત્યાં અવશિષ્ટ પુણ્યના અનુસારે દશ જાતના ભેગના ઉપકરણો મેળવે छ. (16-110) खित्तं वत्थु हिरणं च, पसवो दास-पारु / चत्तारि कामखंधाणि, तत्थ से उववज्जई // 17 // क्षेत्र वास्तु हिरण्यच, पशवो दासपौरुषेयं / चत्वारः कामस्कन्धाः , तत्र स उपपद्यते // 17 // मथ:-क्षेत्र, माना, सोनु वगेरे धातुओ, पशुसी, નેક, ચતુરંગી સેના તથા શબ્દ વગેરે મનહર કામગના હતરૂપ પુદ્ગલસમુદાય જે કુલમાં હોય તે 1 કુલમાં દેવ उत्पन्न थाय छे. (17-111) मित्तवं नाइवं हेाइ, उच्चागोए अवष्णव / अप्पायंके महापण्णे, अभिजाए जसा बले // 18 // मित्रवान् ज्ञातिमान् भवति, उच्चैर्गोत्रश्च वर्णवान् / अल्पातङ्क महाप्रज्ञः अभिजातः यशस्वी बली // 18 // For Private And Personal Use Only

Page #48
શ્રી ચતુરંગીય અધ્યયન-૩ અર્થ-મિત્રવાળે, સ્વજનવાળે ૪ઉંચા ગેત્રવાળે, "પ્રશસ્ત શરીરની કાન્તિવાળે, નિગી, મહાન પ્રતિભાવાળે ‘વિનીત, યશસ્વી અને કાર્ય કરવામાં સામર્થ્ય વાળ થાય છે. આ પ્રમાણે દેવ, દશ અંગવાળે મનુષ્ય બને છે. (18-112) भुच्चा माणुस्सए भोए. अप्पडिरूवे अहाउयं / पुव्वं विसुद्धसद्धम्मे, केवलं बाहिबुझिया // 19 // चउरंगं दुल्लहं गच्चा, संजमं पडिवज्जिया। तवसा धुअकम्मंसे, सिद्धे हवइ सासएत्ति बेमि॥२०॥ युग्मम्।। भुक्त्वा मानुष्यकान् भोगान् , अप्रतिरूपः यथायुष्कम् / पूर्व विशुद्धसद्धर्मः, केवल बोधिं बुधबा // 19 // चतुरङ्ग दुर्लभ ज्ञात्वा, संयम प्रतिपद्य / तपसा धुतकर्मा शः, सिद्धो भवति शाश्वतः इति ત્રધામ | 20 | ગુમન્ ! અર્થ–આયુષ્ય પ્રમાણે મનુષ્યના અનુપમ–મને હર શબ્દ વગેરે ભેગો ભેગવીને, પૂર્વજન્મમાં નિદાન વગેરે વગરને હોઈ સમ્યગ ધર્મવાળ, નિષ્કલંક જિનકથિતતધર્મપ્રાપ્તિરૂ૫ બેધિને અનુભવ કરીને, પૂર્વોક્ત મનુષ્યત્વ વગેરે ચાર અંગેને દુર્લભ જાણી, સર્વ સાવદ્ય વિરતિરૂપ સંયમ આચરી, બાહ્ય-અત્યંતર તપથી સકલ કર્મને અંશેને ક્ષય કરી શાશ્વત સિદ્ધ બને છે. હે જંબૂ ! આ પ્રમાણે હું કહું છું (19-20) (113-114) છે ત્રીજુ શ્રી ચતુરંગીય અધ્યયન સંપૂર્ણ છે For Private And Personal Use Only

Page #49
શ્રી પ્રમાદા પ્રમાદાધ્યયન-૪ છિછછછછછછછછછછછછછછછછછછછછી असंखयं जीविय मा पमायए, जरोवणीअस्स हु नत्थि ताणं / एवं विआणाहि जणे पमत्ते,किं नु विहिंसा अजया गहिति॥१॥ असंस्कृतं जीवितं मा प्रमादीः, जरोपनीतस्य हु नास्ति त्राणम् / एत विजानीहि जनाः प्रमत्ताः, किं नु विहिंस्रा अयताः ગ્રીષ્યત્તિ હું છે અર્થ–આ આયુષ્ય, સેંકડો પ્રયાથી વધારી કે તૂટેલું તે સાંધી શકાતું નથી. તેથી ચાર અંગે મેળવ્યા પછી પ્રમાદ ન કરે ! જે પ્રમાદ કરશે તે ફરીથી ચાર અંગે દુર્લભ છે. વળી ઘરેડાને ઘડપણ દૂર કરનાર શરણ નથી અથવા ઘરડે ઘર્મ કરી શકતું નથી, માટે ઘડપણ આવ્યા પહેલાં ધર્મ કરવામાં પ્રમાદ ન કરે. પ્રમાદી, પાપસ્થાનેને સેવનારા, વિવિધ હિંસા કરનારા છે, દુઃખસ્થાને નરક વગેરેના મહેમાન બને છે. કેઈ તેઓને બચાવી શકતું નથી, માટે ધર્મમાં પ્રમાદ ન કરે. (1-115) जे पावकम्मे हि धणं मणूसा, समाययंती अमइं गहाय / पहाय ते पासपयट्टिए नरे, वेराणुबद्धा नरयं उविति // 2 // For Private And Personal Use Only

Page #50
શ્રી અકામમરણીયાધ્યયન-૫ ये पापकर्मभिः धनं मनुष्याः, समाददते अमति गृहीत्वा। प्रहाय ते पाशप्रवृत्ताः नराः, वैरानुबद्धाः नरकं उपयान्ति // 2 // અર્થ—જે મનુષ્ય ધનની મહત્તાને નિર્ણય કરી પાપકર્મો કરી ધન કમાય છે, તે સ્ત્રી પાશમાં બંધાયેલા પુરૂષો ધનને છોડી, વૈરની પરંપરાવાળા રત્નપ્રભ વગેરે નરકના પ્રતિ પ્રસ્થાન કરે છે. (2-116) तेणे जहा संधिमुहे गहीए, स कम्मुगा किच्चइ पावकारी। एवं पया पेच्च इदं चलाए कडाण कम्माण न मुक्खु अत्थि // 6 // स्तेना यथा सन्धिमुखे गृहीतः, स्वकर्मणा कृत्यते पापकारी। एवं प्रजा प्रेत्य इह च लोके, कृतानां कर्मणां न मोक्षोऽस्ति // 3 // અર્થ-જેમ પાપ કરનાર ચાર, ખાતર પાડતાં–ચેરી કરતાં પકડાઈ જતાં તેને પકડનારાએ કાપી–મારી નાખે છે. તેમ જીવ, આ લેક–પરલેકમાં પિતે કરેલ-કર્મ અને એક કરેલ વિવિધ બાધાઓથી પીડાય છે, કેમ કે, કરેલા કર્મોને ભેગવ્યા સિવાય છુટકે નથી. (3-117) संसारमावण परस्स अट्ठा, साहारणं जं च करेइ कम्म। कम्मस्स ते तस्स उ वेअकाले, न बंधवा बंधवयं उविति // 4 // संसारमापन्नः परस्य अर्थाय, साधारणं यच्च करोति कर्म। . कर्मणस्ते तस्य तु वेदकाले, न बान्धवाः बान्धवतां उपयन्ति // 4 // અર્થ–ઉંચ-નીચ જવાનિમાં ભ્રમણરૂપ સંસારને પામેલે જીવ, “પુત્ર, સ્ત્રી વગેરે બીજાઓ માટે અથવા સ્વ-પર નિમિત્તે જે ખેતી વગેરે કર્મ કરે છે, પણ તે કર્મના ઉદય For Private And Personal Use Only

Page #51
થ૭ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે કાલમાં સ્વજને બંધુતા બતલાવતા નથી. અર્થાત્ તે કર્મો તે પિતાને એકલાને જ ભેગવવાં પડે છે. (4-118) वित्तेण ताणं न लभे पमत्तो, इमम्मि लोए अदुवा परत्थ / दीवप्पणट्ठे व अणंतमाहे, णेआउअंदठुमदछमेव // 5 // वित्तेन त्राणं न लभते प्रमत्तः, अस्मिल्लेोके अथवा परत्र / दीपप्रणष्ट इव अनन्तमोहः, नैयायिकं दृष्ट्वा अदृष्ट्रवैव // 5 // અર્થ–પ્રમાદમાં ફસેલા જીવને આ જન્મમાં કે પરભવમાં ધન, પોતે કરેલ કર્મોથી રક્ષણ આપતું નથી. જેમ દીવાના બૂઝાઈ જવાથી જોયેલી વસ્તુ નહીં જોયેલી જ બની જાય છે, તેમ મિથ્યાજ્ઞાનરૂપ કે દ્રવ્યાદિ–મેહરૂપ અનંત-મેહ વાળે, સમ્યગદર્શનાદિરૂપ મેક્ષમાર્ગ મેળવનાર છતાં નહીં મેળવનારે જ બની જાય છે. અર્થાત્ ફક્ત ધન, સ્વરક્ષક નથી બનતું, એટલું જ નહીં પણ મુશ્કેલીથી મેળવેલ રક્ષણ હેતુ સમ્યગદર્શન વગેરેને પણ વિનાશ કરે છે. (પ-૧૧૯) सुत्तेसु आवी पडिबुद्धजीवी, न वीससे पडिअ आसुपन्ने। घोरा मुहुत्ताअबलं शरीरं, भारंडपक्खीव चरऽपमत्तो॥६॥ सुप्तेषु चापि प्रतिबुद्धजीवी, न विश्वसेत् पण्डित आशुप्रज्ञः। घोरा मुहूर्ता अबलं शरीर, भारण्डपक्षीव चरेदप्रमत्तः // 6 // અર્થ–ઘણું લેકે દ્રવ્યભાવથી સુષુપ્ત છતાં, વિવેકી જીવ ત્યાં સુધી દ્રવ્યભાવથી જાગૃતિવાળે રહે છે કે-મુહૂર્ત, દિવસ વગેરે કાલવિશેષે, નિરંતર પણ પ્રાણાવહારી હોઈ ભયંકર છે. વળી મૃત્યુદાયી મુહૂર્ત વગેરેને દૂર કરવાને કે For Private And Personal Use Only

Page #52
શ્રી પ્રમાદાપ્રમાદાધ્યયન-જૂ 51 સહવાને શરીર અસમર્થ છે. માટે શીધ્ર પ્રજ્ઞાવાળા પંડિતે, બહુજનના આદરભાવને પામેલા પ્રમાદ અનર્થકારી નથી.” –એમ માની પ્રમાદોમાં વિશ્વાસ ન રાખવું જોઈએ. વાસ્તજ ભારંડપંખીની માફક અપ્રમત્ત બની વિચરવું જોઈએ (6-120) चरे पयाई परिसंकमाणो, जं किंचि पासं इह मन्नमाणो / लाभंतरे जीविअ बूहइत्ता, पच्छा परिन्नाय मलावधंसी // 7 // चरेत् पदानि परिशङ्कमानः, यत् किंचित् पाश इह मन्यमानः / लाभान्तरे जीवितं बृहयित्वा, पश्चात् परिक्षाय मलापध्वंसी // 7 // - અર્થ-જે કાંઈ દુર્ગાન વગેરે પ્રમાદસ્થાનને પાશની માફક બંધ હેતુરૂપે માનતા, સંયમની વિરાધના ન થાય એ રીતે મુનિએ ચાલવું જોઈએ. સમ્યગદર્શન વગેરે ગુણોના લાભ સુધી જીવનનું રક્ષણ-સંવર્ધન કરી, હવે વિશિષ્ટ ગુણ નિર્જરા, ધર્મધ્યાન વગેરે લાભ કે અશકય છે, એમ જાણી ભક્તપ્રત્યાખ્યાનપૂર્વક સર્વથા, જીવનનિરપેક્ષ થઈ કર્મમલને નાશ કરનાર થવું જોઈએ. (7-121) छंदं निराहेण उवेइ मेक्विं, आसे जहा सिक्खिअवम्मधारी। पुव्वाईवासाई चरऽपमत्तो, तम्हा मुणी खिप्पमुवेइ मोक्खं // 8 // छन्दानिरोधेन उपैति मोक्षं, अश्वो यथा शिक्षितवर्मधारी। पूर्वाणि वर्षाणि चरेदप्रमत्तः, तस्माद् मुनिः क्षिप्रमुपैति मोक्षम् // 8 // ' અર્થ-જેમ ઘેડે કેળવાયેલે કવચધારી વિજેતા બને છે, તેમ મુનિ ગુરુષારતંત્ર્ય સ્વીકારી, નિરાગ્રહી બની નિષ્કપાયી સંપૂર્ણ સંયમધારી હે મોક્ષ પામે છે. તેથી સ્વછંદતા For Private And Personal Use Only

Page #53
.. " પર ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર સાથે છેડી પ્રમાદ વગરના આચરણથી મુનિ મુક્તિને મેળવે છે. વાસ્તે હે મુનિ! પૂર્વ વર્ષો સુધી પણ અપ્રમત્ત બની વિચરજે. (8-122) स पुव्वमेवं न लभेज्ज पच्छा, एसोवमा सासयवाइआणं / विसीअई सीढिले आउअम्मि, कालावणीए सरीरस्स भेए॥९॥ પૂર્વમેવ જ મેતા, પોપમ શાશ્વતવાદ્ધિનામ્ विषीदति शिथिले आयुषि, कालोपनीते शरीरस्य भेदे // 9 // ' અર્થ– જે પહેલેથી જ અપ્રમત્ત ન હોય તે અંત્યકાલે પણ પૂર્વની જેમ અપ્રમાદને ન પામી શકે. “અમે પછીથી ધર્મ કરીશું.”—આવી ધારણ, કદાચ નિપકમ આયુગવાળા હાઇ પિતાને શાશ્વત તરીકે માન્યતાવાળાઓને યુક્ત થાય, પણ પાણીના પરપોટા જેવા આયુષ્યવાળાઓ તે ઉત્તરકાલમાં ખેદ પામે છે. આત્મપ્રદેશને છેડનાર, આયુષ્ય થાય કે મૃત્યુના આવ્યા પહેલાં, શરીરથી છૂટા થતાં પહેલાં આત્માએ પ્રમાદને પરિહાર કર જોઈએ. (13) खिप्पं न सकेइ विवेगमेङ, तम्हा समुट्ठाय पहाय कामे / समेच्चलेागं समया महेसी, अप्पाणरक्खीव चरऽप्पमत्तो॥१०॥ क्षिप्रं न शक्नोति विवेकमेतुं, तस्मातू समुत्थाय प्रहाय कामान् / समेत्य लोकं समतया महर्षिः, आत्मरक्षीव चराप्रमत्तः // 10 // અર્થતત્કાલ સર્વસંગત્યાગ કે કષાયત્યાગરૂપ વિવેક પામી શકતું નથી, માટે “હું પછીથી ધર્મ કરીશ. ”–આવા આલસના ત્યાગપૂર્વક ઉદ્યમ કરી, કામને છેડી, પ્રાણી For Private And Personal Use Only

Page #54
53 - શ્રી પ્રમાદાપ્રમાદાધ્યયન-૪ સમૂહરૂ૫ લેકના તરફ સમદષ્ટિ રાખી, મેક્ષાભિલાષી બની, કુગતિગમન વગેરેથી આત્માને બચાવી, અપ્રમત્તપણે પ્રગતિ સાધવી જોઈએ. (10-124) मुहूं मुहं माहगुणे जयंतं, अणेगरूवा समणं चरंतं / फासा फुसन्ती असमंजसंच,न तेसु मिक्खु मणसा पउस्से // 11 // मुहुर्मुहुः मोहगुणान् जयन्तं, अनेकरूपाः थमणं चरन्तम् / स्पर्शाः स्पृशन्ति असमंजसं च, न तेषु भिक्षुर्मनसा प्रद्विष्यात् // 12 // અર્થ–વારંવાર મેહક શબ્દ વગેરેને જીતનાર સંયમમાર્ગમાં વિચરનાર મુનિ, વિવિધ પ્રકારવાળા પ્રતિકૂલ શબ્દ વગેરે વિષયેની ઉપસ્થિતિમાં મનથી પણ દ્વેષ ન કરે, અર્થાત્ જેમ અનુકૂલ વિષયમાં રાગ ન કરે તેમ અનિષ્ટ વિષયમાં દ્વેષ ન કરે. (11-125) मंदा य फासा बहुलाहणिज्जा, तहप्पगारेसु मणं न कुज्जा। रक्खिज्ज काहं विणइज्ज माणं, માં ન લેઝ દિન્ન રાKિiાશા मन्दाश्च स्पर्शा बहुलोमनीयाः, तथाप्रकारेषु मनो न कुर्यात् / रक्षेत् क्रोधं विनयेत् मानं, માથાં જ રેવેત પ્રગટ્યાત્મ ન્ ારા અર્થ_વિવેકીને અવિવેકી બનાવનાર, ચિત્તાકર્ષક કેમલ સ્પર્શ–મધુર રસ વગેરેમાં મુનિ મન મૂકે નહીં તથા ક્રોધને વારે, અહંકારને દૂર કરે, માયા ન સેવે અને આસક્તિને છેડે. (12-126), For Private And Personal Use Only

Page #55
54 શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર સાથે ने संखया तुच्छ परप्पधाई, ते पिज्जदोसाणुगया परज्झा / एए अहम्मेत्ति दुगुंछमाणो, હે જી નાવ સામે ત્તિ મારા ये संस्कृताः तुच्छाः परप्रवादिनः, ते प्रेमद्वेषानुगता परवशाः। एते अधर्मा इति जुगुप्समानः, . ___ काडू-क्षेद् गुणान् यावत् शरीरभेदः इति ब्रवीमि // 13 // અર્થ–જે બાહ્ય શુદ્ધિવાળાઓ, તત્વને નહીં જાણ નારા અને યથેચ્છ બેલનારા હોઈ તુચ્છ પરતીર્થિકે છે, તે અનંતાનુબંધી રાગ-દ્વેષવાળા જાણવા. આ, તથાવિધ રાગશ્રેષવાળા, અધર્મના હેતુ હાઈ અધર્મ છે એમ તેના સ્વરૂપને સમજી, તેઓની નિંદાના પરિહારપૂર્વક, મરણ સુધી, જિનઆગમમાં કહેલ જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્ર વગેરે ગુણેની અભિલાષા, મુનિ કરે. આ પ્રમાણે હે જંબૂ! કહું છું. (13-127) ચોથું શ્રી પ્રમાદાપ્રમાદાધ્યયન સંપૂર્ણ, it For Private And Personal Use Only