Book Title: Umaswati Arya samudrna Navprapta Padyo Vishe
Author(s): M A Dhaky
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229689/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umAsvAti - AryasamudanAM navaprApta padyo viSe madhusUdana DhAMkI uparyukta viSayamA munivara zIlacandra vijayajIe "TraMkI noMdha" 1. RNa mUlyavAna padyo antargata anusaMdhAna aMka 3, pR. 21 para umAsvAtinAM be tathA tyAM pR. 22 para Arya samudranA nAme udhdhRta thayela eka padya viSe rasaprada ane mAhitIpUrNa carcA karI che. ane anusaMdhAna aMka 4, pR. 17 para emaNe 'vAcaka' nAme udhdhRta thayelA eka vizeSa padya para dhyAna doyuM che, je umAsvAtinuM hovAnuM emanuM sUcana che. prastuta aMka 4 mAM munirAja mahAbodhivijaye paNa umAsvAti saMbaMdhita eka padya viSe upayukta ane pUraka mAhitI sAthe carcA karI che. ahIM je avalokano rajU karUM chaM te uparakathita bane carcAone anusaMdhAne che. ( 1 ) vAcaka umAsvAtie emanI hAla upalabdha che te kRtio - sabhASyatattvArthAdhigamasUtra, prazamarati prakaraNa, ane kSetrasamAsa jambUdvIpasamAsa - atirikta anya prakaraNo racyAM haze te vAta niHzaMka che. (alabatta emaNe 500 prakaraNo racyAM hovAnI, ochAmAM ochu jinadattasUrinA gaNadharasArdhazataka (i.sa. 1048 ) thI noMdhAtI AvatI kiM vadantIne tathyapUrNa mAnI levAnI jarura nathI.) paNa munipravara zIlacandra vijayajIe udhdhRta thayelAM pratimA- pratiSThA vidhi evaM pratimA strApana - vidhine lagatAM je be padyo 14 mI sadInI pothImAM apAyela hAthanoMdha parathI prastuta karyAM che te vastu-viSaya ane zailInI dRSTie madhyakALanA koI caityavAsI jatinI racanA hovAnuM pratIta thAya che. umAsvAtinI padyagumphanarItimAM prAcyatAno sparza che, ane te pUrNatayA nijasvI che: pachInA kartAomAM emanI viziSTa zailInAM darzana (yA anukaraNa paNa ) bilakuleya thatAM nathI. jema "pUjA-vidhi - prakaraNa " je spaSTatayA bahu moDenI racanA che - temane nAme caDhI gayuM tema uparyukta be prakaraNo paNa pazcAtakAlIna kartAnI kRtine prAcInatama ane pramANabhUta TharAvavA 13mA zataka pahelA koie caDhAvI dIdhAM che. parantu navAMgavRttikAra abhayadevasUrinI sthAnAMgavRtti aMtargata 'vAcaka mukhya umAsvAti' nA nAmathI udhdhRta thayelAM dAna viSayane lagatAM silasilAbaMdha ATha padyo zailInI dRSTie emanAM jaNAya che. (e kadAca emanI vinaSTa zrAvakaprajJapti athavA dAnaprakaraNa jevA nAmanI judI ja Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanAmAthI lIdhA hoI zake.) (55) (2) Arya samudrAcAryane nAme je padya udhdhRta thayeluM che te paNa zailI ane vastunI dRSTie madhyakAlIna che. isvIsananA AraMbhakALe thaI gayelA 'Arya samudra' sAthai ene kaI levA devA nathI. e samaye 'sUrimantra' sarakhAM caityavAsI jamAnAnA vastu-vibhAvonuM astitva hovAnuM kyAMyathIye pramANa nathIH ane e kALe munio pratimA - pratiSThA karAvatA nahIM; isvIsananI pAMcamI zatI sudhI prApta thatA pratimA - lekho e vAtanI sAkSI pUre che. mArA mate prastuta samudrAcArya dazamA zatakamAM thaI gayelA samudrAcAryathI abhinna hovA ghaTe; je samudrAcArye vAyaTa gacchanA Adima jIvadeva sUrinA jina-snAtra - vidhi ( prAya: isvI navama zataka) nAmaka prAkRtamAM nibadhdha laghu grantha para i. sa. 950mAM dhoLakAmAM saMskRta vRtti vA paMjikA racI che te ja A kahevAtA 'Arya' samudra jaNAya che. sambandhakartA padya A madhyakAlIna (caityavAsI) samudrAcAryanI koi anya sagotrI racanA - pratiSThA sambadhdha koi prAkRta granthamAthI levAyeluM lAge che. pAdalipsa sUrinI nirvANakalikA (prAya: isvI 975) mAM te ( pAThAMtara dharAvatA pATha sAthe) udhdhRta thayuM che te ghaTanA rasaprada che; paNa dhyAnamA rAkhavA jevI bAbata e che ke pAdalipsa sUri 'traNa' thayAM che. emanAM jIvano saMbaMdhI hakIkato- ghaTanAmAM prabhAvakacarita (i.sa. 1277) mAM ja nahIM paNa tenA pUrve racAI gayelI bhadrezvara sUrinI prAkRta racanA kahAvali (prAya: i.sa. 1000) mAM paNa nAmasAmyane kAraNe bheLavI devAmAM AvI che. Adi pAdalisa sUri Arya nAgahasti ( prAya: isvI 150-200 ) nA ziSya hatA. pratiSThAnanA sAtavAhana rAjA 'hAla' (ke kaNha) nI sabhAmAM temanAM besaNAM hatAM; ane pATaliputranA videzI zaka- muruNDa nI zAsakanI zirovedanA temaNe dUra karelI evI noMdha paNa chaThThA - sAtamA saikAnA bhASya - cUrNyAdi sAhityamAM upasthita che. temaNe suprasiddha taraMgavaIkahA ane khagoLanA kAlajJAna saMbaMdhI grantha jyotiSa karaNDakanI racanA karelI. teoe saurASTra tarapha vihAra karyo jaNAto nathI. (bahu to bhRgukaccha sudhI gayA hoya). dvitIya pAdalita sUri valabhInA maitraka mahArAjyanA AthamatA yugamAM thaI gayelA. teo maMtrasidhdha ane dhAtuvAda- niSNAta, kimiyAgara, hatA; spaSTatayA caityavAsI hatA. emaNe 'gAhAjuyaleNa' zabdothI AraMbhAtA suvarNasiddhi yukta manAtA laghustavanI racanA karelI, je upalabdha che. teo carita - kathita DhAMka bAjunA dhAtuvid yA rasasidhdha nAgArjunanA guru-mitra hatA. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) emaNe DhAMka, girinagara, ane mathurA (nA stUpanA darzanArthe) yAtrAo karelI. zatrujayanI taLeTImAM i.sa. 817 thI pahelA emanA nAmathI 'pAlittapura' kiMvA 'pAdaliptapura' (pAlittAnaka, pAlitANA)nI sthApanA thayelI. vizeSamA temaNe zatrujaya para jinAlayonI sthApanA karelI, ane moTe bhAge e pahADa para ja sallekhanA karI kALagati pAmelA. trIjA pAdaliptasUri te vidyAdharakulanA maMDana gaNInA ziSya hatA. nirvANakalikA (prAyaH isvI 975) temanI racanA che. (karNATa dezamAM) 'maNNakheDa' (atyAra- "maLakheDa' pahelAnuM 'mAnyakheTaka')mA 'kRSNa bhUbhuja' eTale ke rASTrakUTa kRSNa (tRtIya) ne je pAdalipta sUri maLyA haze te samayanI dRSTie A vIjA pAdalipta sUri hovA ghaTe. teo paNa zatrujaya sAthe saMkaLAyelA hovAnuM lAge che; kemake zailInI dRSTie temaja aMdaranI vastune hisAbe dazamAM zatakamAM mUkI zakAya tevI eka anya racanA-puNDarIkaprakIrNaka aparanAma sArAvalI-prakIrNaka-paNa temanI ja kRti jaNAya che, jeno AdhAra laI zatrujayanA AdinAthanA biMbanA udhdhAraka jAvaDazAha (prAyaH isvI 10001050)nA samayamAM thayelA dvitIya vajrasvAmIe laghuzanuMjayakalpanI racanA kolI; ane e banene najara sAme rAkhI tapAgacchIya dharmakIrti gaNI (pachIthI dharmaghoSa sUri) e zatrujayakalpa (A.I.sa. 124) racyo ane e traNenA AdhAre kharataragacchIya jinaprabhasUrie svaracita kalpapradIpa aMtargata "zatrujaya girikalpa"nI i.sa. 1329 mAM racanA karelI. (nAmasAmyane kAraNe A banne pazcAtkAlIna kartAoe dvitIya vajrane prAcIna vajrasvAmI (Arya vajra, isvIsananI prathama zatAbdI) ane tRtIya pAdalipta sUrine Adi pAdaliptasUri (A.I.sa. 200-225) mAnI lIdhelA. vizeSa noMdhaH- ajitadevasUrinA mohonmUlanavAdasthalamA je pAdalipta sUrinA pratiSThAkalpanI vAta che te A trIjA pAdalipta sUrinI racanA hoI zake che; ane tyAM je haribhadrasUri racita pratiSThAkalpano ullekha che te Adi haribhadra sUrino hoya to paNa temAM je pratiSThAvidhi batAvI haze te madhyakAlIna pratiSThAgranthonA kathanonI tulanAmAM ghaNI sAdI ane DhUMkI hovI joIe. emanA samayamAM madhyayugathI AraMbhAyelI ati vistArapUrNa jaTila ane anekavidha prakAranI sAmagrIo mAMgI letI sAnavidhionI ramajhaTa bolAvI prAcIna pratimAone ane temanA abhilekhone ghasIne copaTa, lIsAlapaTa karI nAkhavAnI pravRttino hajI abhAva hato. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (57) munivarya zIlacandra vijayajIe vAdIvetAla zAntisUrinI uttarAdhyayanavRtti (prAyaH isvI 1025)mAMthI 'vAcaka' nAmathI nimnoTTaMkita padya prastuta karI tene umAsvAtiracita hovA sUcana karyu che : paribhavasi kimiti lokaM, jarasA prijrjritshriirm| acirAt tvamapi bhaviSyasi, yauvanagarvaM kimudvahasi ? / / 'vAcakamukhya' nA abhidhAnapUrvaka je kaI udhRta thAya te umAsvAtikRta hovAno ghaNo saMbhava che; paNa vAcako to aneka thai gayelA: jemake azvasena vAcaka, siddhasena vAcaka, hArila vAcaka, ityAdi jevA ane keTalAka nAma dIdhA vagaranA vAcakonA udhdharaNo temAM che, jenI zailIno ane vastuno umAsvAtinI zailI ane vastu sAthe meLa nathI. (upara uTTaMkita padya isvIsananA 17mA saikAnA prathama caraNamAM thaI gayelA tapAgacchIya bhAvavijayanI uttarAdhyayana vRttimAM paNa udhdhRta che, je temaNe zAMtisUrinI vRttimAthI lIdhuM haze.) te padya avazya prAcIna che paNa temAM umAsvAtinI padya-nibandhana rIta na hotAM nokhA prakAranI ane temanA kALa bAdanI che. vastutayA tenI zailI zAntisUri e nAma daIne (ane anyathA) hArila vAcakanAM je padyo TAMkyA che tene khUba ja maLatI che. tyAM evo ja prazAnta mad-maMjula pravAha varatAya che ane evAM ja lalita-gaMbhIra tattva tathA vairAgyapUrNa viSAda vilasatAM dekhAya che; yathA; tathA ca hArilavAcakaH calaM rAjyaizvaryaM dhanakanakasAraH parijano nRpAd vAllabhyaM ca calamamarasaukhyaM ca vipulm| (?) calaM rUpArogyaM calamiha caraM jIvitamidaM jano dRSTo yo vai janayati sukhaM so'pi hi clH|| tathA ca hArila: vAtodbhUto dahati hutabhugdehamekaM narANAM matto nAgaH kupitabhujagazcaikadehaM tthaiv| jJAnaM zIlaM vinayavibhavaudAryavijJAnadehAn sarvAnarthAn dahati vanitA''muSmikanaihikAMzca / / ional Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) tathA cAhuH bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM purA yadyatkiJcidvihitamazubhaM yauvnmdaat| punaH pratyAsatre mahati paralaukaikagamane tadevaikaM puMsAM vyathayati jraajiirnnvpussaam|| ___-uttarAdhyayana vRtti ema jaNAya che ke hArila vAcaka-harigupta vAcakanI bhartRharinA vairAgya zataka samAna Aje aprApta evI koI adbhuta racanA hatI, temAMthI e sau padyo levAyAM che. udyotana sUri kRta kuvalayamAlAkahA (i. sa. 778)nI prazasti anusAra harigupta vAcaka hUNarAja toramANanA guru hatA. ane eka paraMparA-gAthAmAM haribhadranA avasAnanI miti saM. 585 I. sa. 529 apAyelI che te haribhadranI na hotA harigupta vAcakanI hovAno tarka tripuTI mahArAja Adi vidvAnono mata che, je Thoka jaNAya che. e lakSamA letAM prastuta aprApta kRti isvI. 500nI AsapAsanA arasAnI, ane ethI umAsvAtinI kRtio pachI doDhaso eka varSa bAdanI che. A TAkaNe umAsvAtinA pRthak pRthak kRtionA padyo- mULamAthI ane udhdhRta thayA hoya tevA asalI paNa anupalabdha kRtiomAMthI ahIM tulanArthe raju karuM chu : dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati naangkurH| karmabIje tathA dagdhe, nArohati bhvaangkurH| ___ sabhASya tattvArthAdhigamasUtra krodhAt prItivinAzaM mAnAd vinayopaghAtamApnoti / zAThyAtpratyayahAniH sarvaguNavinAzanaM lobhAt // klribhitmdhurgaandhrvtuuryyossivibhuussnnrvaadyaiH| zrotrAvabaddhahRdayo hariNa iva vinAzamupayAti / / naanaanggraagvrtikvrnnkdhuupaadhivaaspttvaasaiH| gandhabhramitamanasko madhukara iva nAzamupayAti // miSTAnapAnamAMsaudanAdimadhurarasaviSayagRddhAtmA / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) galayantrapAzabaddho mIna iva vinAzamupayAti // nirjitamadamadanAnAM vaakkaaymnovikaarrhitaanaam| vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm / / naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva saadhorlokvyaapaarrhitsy| yadvatpaGkAdhAramapi paGkajaM nopalipyate ten| dharmopakaraNadhRtavapurapi sAdhuralepakastadvat / / yadvatturagaH stsvpyaabhrnnvibhuussnnessvnbhissktH| tadvadupagrahavAnapi na saMgamupayAti nirgrnthH|| -prazamaratiprakaraNa "uktaM ca vAcakamukhyaismAsvAtipAdaiH - kRpaNe'nAthadaridre vyasanaprApte ca rogshokhte| yad dIyate kRpArthAdanukampA tad bhaved daanm|| abhyudaye vyasane vA yat kiJcid dIyate sahAyArtham / tatsaGgrahato'bhimataM munibhirdAnaM na mokSAya // naTanartamuSTikebhyo dAnaM sambandhibandhumitrebhyaH / yad dIyate yazo'rthaM garveNa tu tad bhaved daanm|| hiNsaanRtcauryodytprdaarprigrhprsktebhyH| yad dIyate hi teSAM tjjaaniiyaaddhrmaay|| -sthAnAMgavRtti umAsvAtinI zailI ojasvI, urjasvI, ane artha-gauravI jarUra che paNa sulalita nathI; emanuM gumphana vairAgyavAna saidhdhAntika vidvAnane zobhe tevU jarUra che, paNa temAM kavihRdayanI anupasthiti che.