Book Title: Tattvachintan ke Sandarbh me Anubhutipurak Satya ka Ek Adbhut Upkram
Author(s): C L Shastri
Publisher: Z_Umravkunvarji_Diksha_Swarna_Jayanti_Smruti_Granth_012035.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211097/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattva-cintana ke sandarbha meM anubhatiparaka satya kA eka adbhuta upakrama o AcArya DaoN. sI. ela. zAstrI ema. e. (traya), pI-eca. DI. kAvyatIrtha, vidyAmahodadhi "eka sad viprA bahudhA vadanti" yaha vaidika vAkya bar3A sAragabhita hai| satya eka hai, sarvathA eka hai, usameM dvaita nahIM hotA / hA~, itanA avazya hai, sAmAnya buddhiyukta mAnavasamudAya ko avagata karAne hetu zAstrakAra, jJAnIjana use anekAneka apekSAoM se, daSTiyoM se nirUpita karate haiN| nirUpaNa vakta-sApekSa aura zrotR-sApekSa hotA hai| vaktA apane adhyayana, cintana aura zAstrajJAna ke anusAra vivecanA karatA hai, zrotA apanI kSamatA ke anusAra vivecita tathya kA zravaNa karatA hai, use svAyatta karatA hai| satya kI sAkSAt anubhUti isase pare hai| vaha vyakti ke apane prAbhyantara paryAlocana, paryAlokana, manana evaM nididhyAsana se sadhatI hai| ina saba ke mAdhyama se eka anta:sphuraNa kI prakriyA niSpanna hotI hai| satya aura anveSTA ke bIca meM jo zAstragata mAdhyama rahatA hai. tattvataH naizcayika daSTi se yadi use vyavadhAna kahA jAya to anucita nahIM hogA, apagata ho jAtA hai| vaha satya ke sAkSAtkAra kI dazA hai| use anubhUti kahA jAtA hai| jahAM sAdhanA anubhUtyAtmaka sthiti prApta kara letI hai, vahA~ phira sampradAyagata, paramparAgata sabhI bheda apane Apa meM samAhita ho jAte haiN| vaise sAdhaka kisI bhI nAma se abhihita kiye jAeM, kisI bhI paramparA se jur3e hoM, unakA yAthAthika aikya akSuNNa rahatA hai| mere uparyukta vicAroM ko bahuta bala milA, jaba maiMne parama viduSI, prabuddha dhyAna-yoginI mahAsatI zrI umarAvakuMvarajI ma. "arcanA" se yaha sunA ki mAravAr3a ke mer3atA aMcala ke prAsa-pAsa ke kSetra meM vidyamAna rAmasnehI sAdhakoM kI paramparA meM unakI vANI meM kahIM-kahIM aise saMketa haiM, jahA~ zrAdyatIthaMkara bhagavAna RSabha, caramatIrthaMkara bhagavAna mahAvIra, tIrthakara caubIsI, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyAyajJAna tathA kevalajJAna, tIrthaMkara-pada, vItarAga-vijJAna Adi kA bar3e prAmANika aura sundara rUpa meM ullekha, pAkhyAna huA hai| bar3A Azcarya hotA hai, zramaNa-paramparA kI yaha zabdAvalI, yaha tattva rAmasnehI paramparA meM kaise vimizrita ho gyaa| una santoM ne svatantra rUpa se prArhata paramparA kA, tanmUlaka zAstroM kA adhyayana karane kA avasara pAyA ho, aisA kama saMbhava pratIta hotA hai| aisA hote hue bhI unake zabdoM se jo tathya udabhAsita hue haiM, ve zAzvata, vyApaka aura yathArtha haiN| vaha vyApakatA itanI virATa hai ki vahA~ saMketa ke lie kevala nAmAtmaka bhinnatA kA astitva rahatA hai, vastuvRttyA vahA~ mUlataH koI bheda raha nahIM jaataa| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha khaNDa | 340 rAmasnehI saMta paramparA meM saMta zrI sukharAma jI eka mahAna sAdhaka hue haiN| unakA janma marudharA ke antargata mer3atA ke samIpavartI "birAI" nAmaka grAma meM gurjara gaur3a brAhmaNa parivAra meM vikrama saMvat 1783, caitra zuklA navamI guruvAra ko huprA / saMvat 1873 kArtika zuklA trayodazI ko unhoMne isa nazvara deha kA tyAga kiyaa| ve mahAna saMskArI yogI the / bAlyAvasthA meM hI sAdhanA meM juTa gye| daihika, mAnasika, AdhyAtmika tapazcaraNa dvArA unhoMne adbhuta siddhiyA~ prApta kI, anubhUtiyAM prApta kii| siddhijanita vaiziSTya-pradarzana se ve sadA dUra rhe| unakI anubhUtiyoM ke pada vANI ke rUpa meM vizrata haiN| rAmasnehI sAdhaka santa-vANI ko sarvopari sthAna dete haiN| use atyanta mahattvapUrNa, sAtha hI sAtha samyak parirakSaNIya pora gopanIya mAnate haiN| zrI sukharAmajI ma. kI vANI surakSita hai / vaha tetIsa hajAra zloka-pramANa padoM meM hai aisA kahA jAtA hai| eka zloka meM 32 akSara mAne jAte haiN| vANI meM adhyAtma, sAdhanA, japa, dhyAna, mokSa prAdi se sambaddha mahattvapUrNa viSayoM kA vivecana kiyA gayA hai| jaisAki Upara iMgita kiyA gayA hai, vahA~ aneka sthAnoM para jainaparamparA ke aneka zabdoM kA ThIka jainaparaMparA-sammata prAzaya se prayoga hamA hai| jaina zabda "jina" se banA hai| jina zabda kA artha rAga-dveSa-vijetA hai| yoM jaina zabda kA artha vaha tattvajJAna hai, jo rAga-dveSa-vijayI, jinake liye jainaparaMparA meM vItarAga zabda kA prayoga harA hai, parama puruSoM dvArA pratipAdita hai, isaliye use vINarAga-vijJAna kahA hai / vANI kA eka pada hai vItarAga-vijJAna hoya, inako ziSa hoya jAya, je sataguru saMsAra meM janma dhare jaga mAMya / janma ghare jaga mAMya doSa tAhUM nahIM koI, jo pada kebala brahma tAMya kU durlabha joii|| sukharAmadAsa e guru kiyA,aba guru nahIM jaga mAMya / vItarAga vijJAna hoya, inako sIkha ve Aya / / yahAM santa kA kathana hai ki ziSya aise puruSa kA honA cAhie, jo vItarAga-vijJAna kA dhAraka ho, jisakA jIvana doSavajita ho, jo satata brahmajJAna meM lIna rahe / sevaka sukharAma aise hI guru meM prAsthAvAn haiM jo vItarAga-vijJAna yukta ho, anya meM nhiiN| santa sukharAma ne bahuta thor3e se zabdoM dvArA isa pada meM bar3e marma kI bAta kahI hai| bAta aisI tathyaparaka hai, jahA~ sAmpradAyika saMkIrNatA kA lezamAtra bhI nahIM hai| aisA hI eka preraka prasaMga jaina jagata ke suprasiddha prAcArya kalikAla-sarvajJa viruda-vibhUSita zrI hemacandrasUri ke sAtha ghaTita huaa| apane yuga kA parama pratApI nareza, gurjarezvara siddharAja jayasiMha prAcArya hemacandra ke prati bahuta zraddhA evaM Adara rakhatA thaa| eka bAra prAcArya hemacandra aura siddharAja kA somanAtha meM eka sAtha hone kA saMyoga banA / prAcArya hemacandra siddharAja ke anurodha para somanAtha maMdira meM gaye / siddharAja ne unase sAdara nivedana kiyA-prAcAryavara ! bhagavAna ziva ko praNAma kreN| prAcArya hemacandra ne tatkAla eka stavanAtmaka zloka kI racanA kI, jo nimnAMkita hai "bhavabIjAMkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namo'stu sarvabhAvena // " Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattva-cintana ke sandarbha meM anubhUtiparaka satya kA eka adbhuta upakrama | 341 bhava-janma-maraNa-AvAgamana ke bIja ko utpanna karane vAle-jinase janma-maraNa kA cakra prAdurbhUta hotA hai, ve rAga-dveSa, kAma-krodha Adi jinake kSINa ho gae haiM, arthAta jo rAga-dveSa Adi se pratIta haiM, bhavacakra ko lAMgha cake haiM, ve brahmA, viSNa, ziva yA jina jisa kisI nAma se abhihita hoM, unheM merA namaskAra hai| nizcaya hI zAzvata satya para prAdhata bhAratIya cintanadhArA kA yaha eka adabhata, anupama pada hai / satya ke bAgAtmaka parivezoM meM vaividhya yA anakya saMbhAvita hai, kintu vaha visaMgata nahIM hotaa| visaMgati pArthakya hai| saMgati yA samanviti bhinnatA ke bAvajada apArthakya hai| vibhinna AmnAyoM dvArA svIkRta, pratipAdita zAzvata satyamUlaka siddhAnta vivakSA-bheda se zabdAtmaka abhidhAnoM kI asamAnatA hote hae bhI yathArtha kI koTi se bAhara nahIM jaate| jaina-paramparA meM darzana ke kSetra meM jJAna, karma Adi kA bar3A gahana vivecana huA hai| vahA~ jJAna ke pAMca bheda mAne gaye haiM-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryAyajJAna tathA kevalajJAna / dhArmika sAhitya meM inakA bar3A vizada vivecana huyA hai| matijJAna jJAna kI prAraMbhAvasthA hai tathA kevalajJAna crmaavsthaa| prAtmA ananta jJAnamaya hai| jJAna para jo kArmika AvaraNa haiM, jJAna ko Dhakane vAlI pata haiM, ve jyoM-jyoM haTatI jAtI haiM, AtmA kA jJAnamaya svarUpa uttarottara udghATita, udbhAsita hotA jAtA hai| jaba jJAna ko Dhakane vAle samasta karmAvaraNa sarvathA dhvasta, vinaSTa yA kSINa ho jAte haiM, taba jJAna kI samagratA abhivyakta ho jAtI hai / jJAtRrUpa prAtmA kA taba jJeya se sIdhA samparka niSpanna ho jAtA hai / indriyAM, mana Adi mAdhyama vahA~ sarvathA nirapekSa ho jAte haiN| aisI sthiti taba banatI hai, jaba rAga, dveSa prAdi samasta prAtma-paripaMthI bAdhaka tattva ucchinna ho jAte haiM / kevalajJAna vaha hai, jahA~ vartamAna, bhUta va bhaviSya ke bhAvoM ko prAtmA jAnatI hai / yaha prAtmA kI parama uccAvasthA hai / saMtavara sUkha rAma apane eka pada meM jJAna kI carcA ke sandarbha meM kahate haiM matajJAna mAne nahIM, zrutajJAna meM nyAva, avadhajJAna meM sUjhasI, lAkha koza ko DAMva / lAkha koza ko DAMva, mana parace sohi karaha, A kevala hI parkha, amara phala khAya na mrh|| sukharAma varSa vadita huA, narake upaje bhAva / matajJAna mAne nahIM, atajJAna meM nyAva // brahama dhyAna bina dhyAna saba, mAyA milaNa upAya, bahama prema bina prema so, saba karmoM kI khAya / saba karmoM kI khAya, nAma kevala bina sArA, saba indrayAM kA bhoga, karaNa kAraNa vicArA // koI zabda ke prema bina, parama mokha nahIM jAya / brahama dhyAna bina dhyAna saba, mAyA milaNa upAya // jIvana kA parama prApya vItarAgabhAva, kaivalya yA kevalajJAna hai| matijJAna mananAtmaka hotA hai| indriya, mana prAdi bAhya upakaraNoM dvArA jo hama jAnate haiM, vaha matijJAna hai| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha khaNDa / 342 zrutajJAna, prAgama, zAstra Adi ke adhyayana, vAcana, manana, zravaNa Adi se prApta hone vAlA jJAna hai| zrutajJAna prAptavacannAtmaka hotA hai, uccatama sthAna para pahuMce hue mahApuruSoM kI dezanA se anugata hotA hai / ataeva usameM kiMcitmAtra bhI zaMkAspadatA nahIM hotI / zrutajJAna ke isa svarUpa ko dhyAna meM rakhate hue samta ne "zrutajJAna meM bhyAva" ina zabdoM dvArA zrutajJAna kI nyAyyatA tathA upAdeyatA para prakAza DAlA hai| avadhijJAna, jo vyavahita padArthoM ko sthAnika vyavadhAna ke bAvajUda jAna lene kA guNa liye hotA hai, kI vizeSatAoM kI saMta yahA~ carcA karate haiN| antataH ve kevalajJAna para hI yA Tikate haiM kevalajJAnI jaisI AdhyAtmika ucca bhUmikA ko svAyatta kara letA hai, santa sukharAma kI dRSTi meM vaha bahuta bar3I upalabdhi hai| ve use amaratva ke rUpa meM upapAdita karate haiN| "amara phala khAya na maraha" ina zabdoM meM sAdhakavayaM ne bahuta kucha kaha DAlA hai, jo mananIya hai / / Upara uddhRta do padoM meM dUsare pada ke antargata santa sukharAma haiN| brahma para citta ko ekAgra kie binA dhAtmAnubhUti nahIM hotii| dhyAna kA abhyAsa karate rahanA caahie| brahma se milane kA, brahma-sArUpya sAdhane kA ekamAtra dhyAna hI amodha upAya hai vaha zuddha bhAgavat prema se saghatA hai| isake atirikta jo kucha kiyA jAtA hai, kAryakANTika dharmAcaraNa hI sahI, vaha yathArtha kI bhASA meM mAyA ke antargata hI samAviSTa hotA hai| isa pada meM bhI saMta kevalajJAna kI carcA karate haiM aura kevalajJAna ke binA sAre karma - samavAya ko indriya-bhoga se adhika nahIM mAnate / / saguNa nirguNa kI carcA meM unake padoM meM eka pada hai- bAMdA | kevala bheda niyAjI satsvarUpa AnaMda pada kahiye, so upadeza hamArI jI / Tera / brahmA viSNu maheza nAM pAyo, na avatArAM soI / sura tetIsa zakra indrAdika, neka na jANyo koI // 1 // gyAnI dhyAnI saMta sAdha re, nAM jogesara pAve / duniyAM sakala koNa ginatI meM, rosa brahma laga ghyAve // 2 // baMdha mukta donoM ke Age, mukta rUpa suNa hoI / yahA~ laga sakala khabara le AyA, Age na jAgyo koI // 3 // brahmadhyAna kI carcA karate ataeva sAdhaka ko sadaiva kahe sukharAma artha jaba lAdhe, jaba aisI mata Ave / jaba bairAgI hoya mara jaga meM pitA kisaba kuNa cAve // 4 // sAdhaka ko sambodhita kara saMta kahate haiM - kaivalya yA kevalajJAna kA rahasya kucha alaga hI hai| usake prApta hone para apane zuddha svarUpa kA bhAna hotA hai aura parama prAdhyAtmika prAnanda jise prApta karane hetu sAdhaka sadaiva satata kI anubhUti hotI hai / hamArA yahI carama uddezya hai, yatnazIla rhe| yaha vaha gUr3ha rahasya hai, jise brahmA, viSNu, ziva taka na jAna sake dhaura na dUsare avatAra hI jise svAyatta kara ske| usI prakAra na tetIsa karor3a devI-devatA aura na unake adhinAyaka indra Adi ise jarA bhI jAna pAye / yaha vaha nigUr3hatama tattva hai, jo jJAniyoM, dhyAniyoM, saMtoM, sAdhutroM, yogezvaroM, udbhaTa yogiyoM ko bhI upalabdha nahIM ho sakA / isa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatva cintana ke sandarbha meM anubhUtiparaka satya kA eka adbhuta upakrama / 343 jagat kI to ginatI hI kyA hai ? zeSanAga se lekara brahmA paryanta sabhI ise dhyAte haiM, prApta karane kI kAmanA karate haiM / bandhAvasthA tathA bAhya dRSTi se muktatA ina donoM ke zrAge mokSa svarUpa kI avasthiti hai / yahA~ taka kI khabara to saba le Aye, yahA~ taka kI gati, pragati, sthiti Adi taka ko to sabane samajhA kintu isase Age kyA hai ? ise koI nahIM jAna pAyA / sukharAma kahate haiM ki yathArthatA - vAstavikatA, asaliyata taba prApta ho, java jaisA yahA~ batAyA gayA hai, usa pada kA avalambana kiyA jAya / vairAgya aura abhyAsa dvArA sat-svarUpa ko adhigata kiyA jAya / vaisI sthiti meM brahmAnanda yA zuddha caitanyAnubhUti prApta hotI hai, jisakA prApta honA jIvana kA sAphalya hai / eka pada meM ve punaH kevalajJAna kI carcA karate haiM, likhate haiM bAMdA ! kevala ko ghara nyAro / karAmAta kiyA saba jhUThI sAMco nAMva vicAro karAmAta sU saba koI rIse, gyAnI darasaNa sArA / o suNa artha na sUjhe kisakUM, mAyA carita vicArA // 1 // mAyI jahA~ rAma suNa nAhi, rAma jahA~ nahIM mAyA / o suNa bheda na jANe koI, paracA kahA~ su ApA // 2 // dekho bhUla gyAna darasaNa meM paracA sakala sarAve / jiNa janaka' mAyA vidha mAragho, tAkI brahmaloka jAtA kU bIce, mAyA hai baTa phAr3I / zobhA gAve // 3 // sataguruzaraNa tata jahA~ bhyAse, jiNa jana paTaka pachAr3I // 4 // isa padya meM saMta ne kaivalya kI mahimA kA bar3e mArmika tathA sazakta zabdoM meM vivecana kiyA hai| sAdhanotsuka puruSa ko sambodhita kara ve kahate haiM- mAnava! kaivalya kA sthAna, kevalyamayI sthiti vAstava meM sabase nyArI, anUThI hai / yaha parama utkRSTatama siddhi hai / laukika lakSya se pracIrNa sAdhanAkrama, dhyAna, yogAbhyAsa, mantrArAdhana se prApta cAmatkArika siddhiyA~ vAstava meM mithyA haiM | camatkAra prastuta karanA sAdhaka kA lakSya nahIM hotA / camatkAra pradarzana dvArA sAdhanA vikRta, dUSita aura kSINa ho jAtI hai / zrataeva santa bar3e spaSTa zabdoM meM " karAmAta kriyA saba jhUThI" yoM kahate hue usakA nairarthakya prakaTa karate haiN| ve jAnate haiM ki jagat camatkAroM se prabhAvita hotA hai| vaha camatkAroM ko namaskAra karatA hai, kyoMki vaha eSaNAoM tathA kAmanAoM se grApUrNa hotA hai, prataeva vaha mana meM AzA saMjoye rahatA hai ki camatkArI puruSa use lAbhAnvita kreNge| yaha camatkAra kI duniyA bar3I vicitra hai| jana sAdhAraNa to isase prabhAvita hote hI haiM, jinheM hama vidvAn kahate haiM, ve bhI nahIM rahate, yaha bar3e duHkha kA viSaya hai / aise vyakti akSarajJa kahe nahIM vidyA prApta ho jAe aura aisI epaNApUrNa lubdhatApUrNa saMgata nahIM hotaa| saMta ke anusAra yaha mAyA hai, pravaMcanA hai, mAyA kA astitva hotA hai, vahIM prabhu nahIM milte| camatkAroM ke prabhAva se achUte / jA sakate haiM, vastutaH vidvAn hInavRtti banI rahe, yaha kadApi avidyA hai, prajJAna hai / jahA~ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha khaNDa | 344 isI pada meM saMta jJAna tathA darzana kI carcA karate haiN| darzana zabda jaina paramparA meM bar3A mahattvapUrNa artha lie hue hai| sAmAnyataH darzana kA artha "dekhanA" yA "tAttvikajJAna" hai| jaina vAGamaya meM yaha zabda zraddhAna ke artha meM prayukta hai| zraddhAna kA artha prAsthA yA vizvAsa hai| jIvana meM sabase pahale zraddhAna kA zuddha honA ati Avazyaka hai| zraddhAna-zuddhi ke binA vyakti satya ko asatya aura asatya ko satya mAna letA hai| yadi zraddhAna zuddha nahIM hai, samyaka nahIM hai to jJAna bhI zuddha yA samyak nahIM hogaa| jainadarzana meM to samyaka zraddhAhIna puruSa ke jJAna ko ajJAna kI saMjJA dI gaI hai| vahA~ prajJAna kA prayoga jJAna ke prabhAva meM nahIM hai, apitu kujJAna yA kutsita jJAna ke artha meM hai| samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakucAritraina tInoM ko jaina paramparA meM "ratnatraya" kahA jAtA hai| santa ne yahA~ jJAna ke sAtha-sAtha jisa darzana zabda ko jor3A hai, vaha unakI ati gahana AdhyAtmika anubhUti yA upalabdhi kA viSaya hai| samyagdarzana aura samyagjJAna se jAgatika padArthoM kA jo paricaya prApta hotA hai, vaha nizcaya ho yathArtha hone ke kAraNa zobhanIya aura stavanIya hotA hai| jo samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritra dvArA mAyA ko, jo brahmaloka kI ora jAte sAdhaka ko mArga meM lUTa lene vAle baTamAra "dasyu" kI taraha hai, parAbhUta kara DAlate haiM, ve vastuta: apanI jIvana-yAtrA ko saphala kara DAlate haiN| isa mAyA ko pachAr3ane kI kSamatA taba AtI hai, sAdhaka jaba sadguru kI zaraNa apanAtA hai, jina-rAga-dveSa vijetA kI bhUmikA adhigata kara letA hai| Azcarya hai, santa sukharAma ke pratipAdana meM prAhaMta paramparA ke sAtha kitanA susaMgata samanvaya hai| jina zabda jaina paramparA ke viziSTatama zabdoM meM hai| Upara jainadarzana sammata jJAna ke bhedoM para carcA huI hai| tIrthaMkara matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyAyajJAna tathA kevalajJAna ina pAMcoM ke dhAraka hote haiM / vaise kevalajJAna meM, jo aparisIma hai, sabhI jJAna-bhedoM kA samAhAra ho jAtA hai| vANI meM Atma-parizodhana ke sandarbha meM eka pada hai jAmo hai bhArI bhArI, koI dhove saMta hjaarii| jo dhoyA jo amara huA re, AvAgamana nivaarii|| sura nara muni jana zaMkara baMcha, milano durlabha vicArI // 1 // jAmA mAhI anaMta guNa hoI, jo koI lakhe vicaarii| gelI jagata dho nahIM jANe, ulaTo kiyo khuvArI // 2 // jAmo hai bhArI.... kara sudhupe ne lAtAM khudIjyAM, kImata kaThana karArI / jyAM dhoyA jyAM agharaja dhoyA, prema nAma jala ddaarii|| jAmo hai bhArI.... // 3 // jala sUdhupe na sAbuna diyAM pAyaNa zilA pichaarii| RSiyAM muniyAM siddhAM pIrA dhoyo nahIM ligArI // jAmo hai bhArI.... // 4 // dhobI karor3a ninANu khasiyA, bAla jAla gayA phaadd'ii| ananta koTa saMtAM mila dhoyo, kasa raja bhAge sArI // 5 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatva-cintana ke sandarbha meM anubhUtiparaka satya kA eka adbhuta upakrama / 345 pAMca jJAna tIrthaMkarAM pAyA, kara gayA phagala vicArI / jana sukhadevaja dhovaNa baiThA, karaDI mata ura dhArI // 6 // santa ne isa meM prAtmazodhana kI prakriyA kA eka jAme ke prakSAlana ke pratIka dvArA nirUpaNa kiyA hai| yaha AdhyAtmika prakSAlana kI prakriyA hai, jo sadjJAna dvArA samyagjJAna dvArA, jisase samparka vidhikrama prasphuTita hotA hai, niSpanna hotI hai| niSpanatva ke zIrSastha rUpa meM avasthita tIrthaMkaroM kA, jinhoMne jagat ko dharma kA sandeza diyA, isa pada ke anta meM do paMktiyoM meM ullekha huA hai, jo unake parama zuddhAtmasvabhAva kA khyApana karatA hai / tIrthaMkaroM ne pAMcoM jJAnoM ko svAyatta kara liyA, yaha unakA atula Atma-parAkrama thA, jisase grAmaprakSAlana rUpa karaNIya meM unheM sabala saMbala prApta huA / saMta sukharAma, jo rAmasnehI paramparA ke ucca koTi ke mahAtmA the, vAstava meM sAmpradAyika saMkIrNatA se sarvathA atIta the / unake lie tIrthaMkara, avatAra puruSa, jo bhI ucca AtmAe~ isa bhUmaNDala para bhAtI rahI haiM, vareNya haiM, bAdaraNIya haiN| tIrthaMkaratva ke AdarzoM ke prati saMta kA bar3A rujhAna rahA hai| ve eka sthAna para likhate haiM aTaka rahyo re sAdho aTaka rahyo, mujhe koI mera lagAve re| jiNa sthAna tIrthaMkara pahuMtA, vo I AsaNa moI bhAve re // bar3e preraka zabda haiM ye | saMta ne inameM mAno apanA hRdaya kholakara rakha diyA hai / ve kahate haiM- maiM aTaka rahA hU~, maMjila kI ora bar3hate mere caraNa kucha ThiThaka rahe haiM, merI pragati kucha dhyAhata sI ho rahI hai, mujhe koI yathAsthAna pahuMcAe - mere vahAM pahuMcane meM sahayogI bane / mujhe vaha sthAna pAne kI dhamIpsA hai, jo tIrthaMkaroM ne prApta kiyA prarthAt meM zuddha buddha, mukta honA cAhatA hU~ / / santa sukharAma na kevala tAttvika viSayoM meM hI nahIM varan paraMparA-prasUta aitihAsika prasaMgoM meM bhI sahaja bhAva se kucha aisA kaha jAte haiM, jo anAdi-ananta jaina paraMparA se anusyUta pratIta hotA hai / ve prAdyatIrthaMkara RSabhadeva, carama tIrthaMkara mahAvIra kI carcA karate haiM, cobIsIcaturviMzatika tIrthakara paramparA kA varNana karate haiM, siddhi, mukti Adi kA vivecana karate haiM / - jahAM bhI tIrthaMkaroM kA ullekha karate haiM, unake prati unake hRdaya meM zraddhA kA pragAdha sAgara laharAtA hai| unake katipaya pada uddhRta kiye jA rahe haiM, jo ina tathyoM para prakAza DAlate haiMnava phoDa jana pahuMtiyA, eka caubIsI lAra / Age anaMtA pahuMtiyA, aMta pahuMtaNa hAra // aMta hI pahuMtaNa hAra, bhakta ko parAkrama bhArI / jo sivare nija pAMva, mokha ke ve adhikArI // sukharAma parama pada nAma jo, bhaNajyo bAraMbAra / nava phoDA jana pahuMtiyA, eka caubIsI lAra // Ada bhajo jina rikhabadeva, aMta majo mahAvIra / ATha pora sivaraNa kiyA, ghara citta vyAna sadhIra // dhara citta dhyAna sadhIra, ikAntara Asana kiyaa| chAr3a diyA saba bharama, jagata su cAraja liyA // dhammo dIyo saMsAra samudra meM dharma hI dIpa hai Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha khaNDa / 346 kevala bhaja kevala huA, cuge haMsa jahAM hiir| Ada bhajo jina rikhabadeva, aMta bhajo mahAvIra // "kevala bhaja kevala hamA" dvArA saMta ne isa pada meM eka bahuta gaharI bAta kahI hai| dhyAtA jisa pAlambana ko lekara dhyAna karatA hai, jisakA dhyAna karatA hai, jisa dhyeya meM abhirata . hotA hai, tanmayatApUrNa dhyAnAvastha hotA hai, antataH vaha vaisA hI ho jAtA hai| yaha vaha dazA hai, jahAM dhyAtA aura dhyeya kA bheda apagata ho jAtA hai, miTa jAtA hai| saMta kahate haiM-kevalI ko bhajane vAle kevalI ho gaye-kaivalya prApta kara gaye, kaivalya prApta karate haiN| santa kI kaivalya-bhAva meM, tannirUpaka zabdAvalI meM agAdha zraddhA hai| jaba bhI ve usa sandarbha meM kucha kahane ko udyata hote haiM, bhAva-vibhora ho uThate haiN| kalijuga bAro moSako, bharatakhaMDa ke mAMya, bhajana kare so jIva re vAra upaje Aya / vAra upaje Aya gyAna kevala ghaTa Ave, aura darzana kara-kara moSa, kor3A lakha jAve // sukharAma caubIsI prakaTe satajuga tretA mAya, kalajuga bAro mokha ko bharata khaMDa ke mAMya / / RSabhadeva tAMme tata chANyo, chachama bheda meM tata pichANavA paragaTa kiyo jaga meM, ANI vidha, cobIsa tIrthakarA jaannii| yo saba deva kare pachatAvA, yo naratana kaba paavaa| janma maraNa kAla bhaya meTa ra, parama dhAma kaba jAvAM / aho prabhu ! mAnava-tana dIje, bharatakhaMDa ke maaNhii| kevala bhakti karAM saMta sevA, aura karAM kachu nAhI // haNa bhurakI paigaMbara tAr2yA, aura muni jana jJAnI / RSabhadeva tIrthakara tAr2yA bharata bharata kI raanii| RSamadeva bhurakI de tAr2yA, pAMca koDa nara-nArI // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattva-cintana ke sandarbha meM anubhUtiparaka satya kA eka adbhuta upakrama | 347 bhagavata bIsI nita navI vida khetare mAMya, eka bhava tArI saMta jana janama dhare vahA~ Aya / janama dhare vahA~ Aya mokha vAMsu haMsa jAve, hara bina darzaNa bhagavAna gyAna ghaTa nA hI Ave // sukharAmadAsa vA samaya ho haMsa mokha nita jAya, bhagavata bIsI nita navI vida khetare mAMya // isa padya meM videha kSetra meM viharaNa yA bIsa tIrthaMkaroM kI aora saMta kA iMgita hai / jaina paramparA ke maulika svarUpa ke prAkaTya kA yaha eka adbhuta udAharaNa hai, jo eka mahAna saMta kI anubhUti se ni:sRta hugrA, jisase isa paramparA kA sAtatya, zAzvata rUpa samyak paripuSTa hotA hai| jainadarzana karmavAdI darzana hai| jIva svakRta karmoM ke anusAra vividha rUpoM meM utpanna hotA hai / vaha rUpa-vaividhya gatiyoM meM vibhakta hai-1. narakagati, 2. tithaMcagati, 3. manuSyagati tathA 4. devagati / saMsArI jIva jaba taka karmabaddha hai, inhIM cAra gatiyoM meM cakkara kATatA rahatA hai| karmAnurUpa sukha-duHkha bhogatA hai / santapravara sukharAma ne ina cAra gatiyoM kA cAra khAnoM ke rUpa meM varNana kiyA hai, jo isa prakAra hai aba cAra khANa meM Upaje, jIva jahAM tAM jAya, sukha duHkha jahA~ tahA~ eka hI, kama nahIM jAkA mAMya / kama nahIM jAkA mAMya naraka saragAM laga jAve, dharI deha kA DaMDa, visana Age laga pAve / tIna loka sukharAma kaha yUM jaga vaNiyo Aya, aba cAra khANa meM Upaje, jIva jahA~ tAM jAya / santa bar3e unmukta zabdoM meM yahA~ udghoSita karate haiM, deha-daNDa-karmaphala saba kisI ko, yahA~ taka ki ati viziSTa deva viSNu taka ko bhoganA par3atA hai| uparyukta uddharaNoM se yaha spaSTa hai, rAmasnehI paramparA ke ina mahAna santa kI vANI meM sthAna-sthAna para prArhata paramparA kA sanniveza santa ke virATa, parama satyAnveSI, vyApaka, sUkSma, gahana cintana, vicAravattA tathA anubhUtigamya upalabdhivattA kA saMsUcaka hai, jahA~ zAzvata satya kA vaividhya sahajatayA aikya meM anusyUta ho jAtA hai| dhanya ina mahAn santa kI garimAmayI sAdhanA tathA vizvajanIna cintanadhArA / OD dhammo dITo saMsAra samudra meM dharma hI..dIya haiy.00