Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ TWAL NATANTRVARIANTARVANTAANAAT // sumitramaMtricaritram // // zrIjinAya namaH // (mUla ane bhASAMtara sahita) (dvitIyAvRttiH) HERE RERS * (kartA-zrIvardhamAnamUri) -chapAvI prasiddha karanAra:paNDita hIrAlAla haMsarAja-jAmanagara. RE (sane 1935) mudraka:-zrIjenabhAskarodaya prinTiMga presa. kiMmata 0-8-0 (vIrasaMvat 2461) AM ALWILIVILIZIDIEO
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumitra // zrIjinAya nmH|| // 1 // ||shriisumitrmNtricritrm|| *+ECIABASAHEEREk (kartA-zrIvardhamAna sUri) bhASAMtarakartA tathA chapAvI prasiddha karanAra-paNDita zrAvaka hIrAlAla haMsarAja (jAmanagaravAlA) kriyate dikhate mAnasaMkSepo yo divAnizam / dvitIyaM tadidaM zikSAvrataM dezAvakAzikam // 1 // ____ arthaH-dizIvratamAM hamezAM [ rAtadahADo ] je pramANano saMkSepa karavAmAM Ave, tene A dezAvakAzika nAmanuM bIjuM zikSAvrata kahe che. // 1 // dezAvakAzikaM yAvaskurute zraddhayA sudhIH / tadanyatrAtmanAM temAbhayaM dattaM bhavettadA // 2 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumitra RK+C+% . artha:--uttama buddhivAna mANasa zraddhAthI jyAMsudhI dezAvakAzika vrata kare che tyAMsudhI te pradezanI bahAra vasanArA prANIone || teNe tyAre abhayadAna Apelu kahevAya che. // 2 // prabhAvAdasya nazyanti vighnAH zuddhAtmanAmiha / sumitrasyeva jAyante paratra ca zubhazriyaH // 3 // arthaH-te vratanA prabhAvathI sumitranI peThe nirmala AtmAvALA manuSyonAM A lokamAM vighno nAza pAme che, tathA paralokarmA uttama lakSmI prApta thAya che. // 3 // . mukhyA purItatAvasti bhuvastilakavatpurI / candriketi caturvargazrInirargalanAgarA // 4 // __arthaH-pRthvInA tilakanI peThe nagarIonI zreNimAM mukhya, tathA dharma Adika cAre vargonI zobhAthI bharelA nAgarikovALI | caMdrikAnamanI nagarI che. // 4 // nAsIravIrazvAsormisamuDDInArimaNDalaH / tAsapIDa iti kSamApastAnapAlayadutsavaiH // 5 // __ arthaH-saMgrAmamAM AvelA subhaTonA (phakta) zvAsozvAsanA mojAMbhothIja uDI gayelA che zatruonA samUho jenA evo tArA|pIDanAmano rAjA te nagarInu mahotsavapUrvaka rakSaNa karato hato. // 5 // tanmantrI kIrtikusumaM sumitrAkhyaH samantataH / vizvasaurabhyakRr3heje jinabhaktilatAdrumaH // 6 // __artha:--kIrtirUpI puSpovALo, tathA cotaraphathI jagatane sugaMdhi karanAro, ane jinezvaramabhunI bhaktirUpI velaDIne vRkSasarakho sumitranAmano teno maMtri ito. // 6 // - R-RA- KA%AR BECOMot
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sumitra C%EC %55- M zAstramaGgaladIpodyaddhAmni hannAmadhAmani / yasyAlInau bhujastambhatoraNe mativikramau // 7 // __ arthaH-zAstrorUpI maMgala dIvAthI ullasita tejavALAM tathA bhujAbhorUpI staMbhonA toraNavALAM, evAM jenA hRdayarUpI mahelamAM | buddhi ane parAkrama chupAine rahyAM hatAM // 7 // nRpatirnavatAruNyaH puNyakarmaparAGmukhaH / uvAca sacivAdhIza kadAciddhArdhakAzcitam // 8 // ___artha:-navI ugatI yuvAnIvAlA te rAjAe puNya kAryono tiraskAra karIne eka divase vRddhAvasthAthI zobhatA evA te mantri| rAjane kA ke, // 8 // devArcA-svakarodAma dAna-vyAkhyAzravAdibhiH / dharma kRtyairvapurmantrinki mudhA nyAyate'dhunA // 9 // ____ artha:-he maMtrIzvara! devapUjA, potAnA hAthe mhoTuM dAna, tathA dharmakathAnA zrAvaNa Adika dharmakAryodhI A vRddhAvasthAmA phokaTa | tuM zarIrane zA mATe kleza Ape che? // 9 // ka ebhirviphalaidharmakarmaklezarbhavAdazaH / jarAkAntamavizrAntamiti dehaM dahatyaho // 10 // arthaH- aho ! AvAM niSphaladharmakAryonAM klezathI tArAjevo kayo mANasa vRddhAvasthAthI jIrNa thayelAM zarIrane AvirIte ekadama bALI mUke? // 10 // ityuktaH smitavaktro'yaM mantrI dhAtrIdhavaM jagau / kiM nRdeva tvamapyevamanaucityena bhaassse||11|| arthaH-ema kahevAthI mukhapara hAsya lAvIne te mantrIe rAjAne kaDaM ke, he rAjan ! tamo paNa AvIrIte ayogyapaNe kemabolocho? S -Ck
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritraM // 4 // sumitra icchAmi dharmakRtyeSu tvAM kArayitumudyamam / mAmapi tvaM tu kiM nAtha niSedhayasi teSu hA // 12 // arthaH-(1 to) tamone dharmakAryomA udyama karAvavAne icchu cha, evAmAM he svAmI! tamo to ulaTA arere! mane paNa te dharmakRtyo meM karatAM kema aTakAvo cho ? 12 // dharmaH kiM viphalaH sa syAyatprasAdena dhIdhanaiH / nirvighnaiH svargamokSANAmapi saukhymvaapyte||13|| arthaH-jenI kRpAthI vighnavinAja buddhivAno svarga ane mokSana sukha paNa meLavI zake che, te dharma zuM niSphala thAya che? 13 ___ athoce sacivo rAjJA mama jJApaya mantripa / vighnocchicyAtha saMpatyA pratyakSa dharmajaM phlm||14|| arthaH-tyAre rAjAe maMtrine kahyu ke, he maMtrizvara! vighnonA vinAzapUrvaka saMpatti ApanAruM dharmanuM phala mane tuM pratyakSa dekhADa ityuktibhAjaM rAjAnaM sacivastamuvAca saH / tvaM nAtho'nye tu te bhRtyAH sAkSAdetadvi ttphlm||15|| arthaH-ema bolatA te rAjAne te maMtrIe kA ke, tamo svAmI cho, ane bIjAo tamArA nokara che, eja kharekhara sAkSAt te dharmanuja phala che // 15 // tato'mAtyaM jagau rAjA pASANe dvidalIkRte / bhavatyekena sopAnaM dvitIyena tu devatA // 16 // tarika tasyaikadezena dharmazcakre pareNa na / siddhA svabhAvAvizvasya bhnyaabhvyvyvsthitiH||17|| __artha:-tyAre rAjAe mantrine kahyu ke eka pattharanA be TukaDA karIne, temanA eka TukaDAthI pagathIyu karAya che, ane bIjAmAMthI devanI mUrti karAya che, // 16 // tyAre tenA eka TukaDAe | dharma ko hato ? ane bIje zuM nhoto ko ? mATe svabhAvadhIja gaja HorseKE
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumitra caritraM HERE // 5 // // 5 // CHAKASHMIRE | tanI sArAnarasAnI vyavasthA siddha thayelI che. // 17 // athAha mantrI nAjIvo grAvAtra syAnnidarzanam / sati dharmiNi dharmANAM sthApanA yujyate ttH||18|| ____arthaH-tyAre maMtrIe kaDyu ke, ahIM ajIvapadArtharUpa pattharanuM dRSTAMta saMbhatrI zake nahI, mATe dharmI hote chate dharmonI sthApanA || saMbhavI zake che. // 18 // ityuktastaM nRpaH kiMcitsavailakSyasmito'vadat / ahaM mantrinvacaHzacyA tvayA cakre niruttrH||19|| ___arthaH-ema kahevAthI rAjA kaMiMka vilakho paDI hAsya karI tene kahevA logyo ke, he mantrI ! teM to vacananI yuktivaDe mane || uttararahita karI dodho. // 19 // paraM pratyakSadRSTena prabhAveNaiva kutracit niHsaMzayaM kariSyAmi dharma mantrIza nAnyathA // 20 // artha:-parantu he mantrizvara ! kyAMka pratyakSa joyelA prabhAvathIja saMzayarahita hu~ dharma AcarIza, te zivAya AcarIza nahI 20 // iti prAyastayonityaM saMlApA kSatramantriNoH / ajAyata prajAmadhye prsiddhimdhuro'dhikm||21|| arthaH-erIte te rAjA ane mantribacce hamezAM yato saMvAda mAyeM karIne prajAnI aMdara adhika prasiddhipAtra thai paDhyo. 21 nivartya sarvakRtyAni kadAcitsacivezvaraH / pAkSikAvazyakaM kartu sAyaM svaavaasmaasdt|| 22 // arthaH-eka divase te maMtrIzvara sarva kAryo patAvIne pAkSikapratikramaNa karavA mATe saMdhyAkALe potAnA makAnamAM Avyo. // 22 // gRhAhahirna niryAmItyAttadezAvakAzikaH / satyasaMdho mahAmAtyaH pratyAkhyAnavidhi vyadhAt // 23 // - -**%AROO
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritraM A%A sumitra arthaH-grahaNa karela che dezAvakAzika vrata jeNe, tathA satyapratijJAvALA evA te mantrizvare " mAre gharamAthI bahAra jaq nahI" evIrItanAM paJcarukhANa karyA // 23 // Avazyake kRte zuddhazraddhAnadhyAnabandhuraH / mantrIzvaro namaskAraparAvartaparo'bhavat // 24 // arthaH-pratikramaNa karyAbAda zuddha zraddhAthI manohara thayelo te maMtrIzvara navakAramantrano jApa karavAmAM tatpara thayA. // 24 // samAyati vaH svAmI gurUkAryatayetyatha / nRpatipratihArastaM tadAgatya vyajijJapat / / 25 // arthaH-te vakhate, rAjA tamone kaI mahAna kArya prasaMge bolAve che, ema rAjAnA chaDIdAre AvIne tene vinaMti karI. // 25 // A prabhAtAgRhabahirgatipratyAkhyayA sthitaH / eSyAmi prAtarityuktvA vetrI preSyata mntrinnaa||26|| arthaH-prabhAtasudhI gharanI bahAra na javAnA paccakhkhANa karIne hu~ rahelo chu, mATe huM prabhAtamA AvIza, ema kahIne maMtrie te | chaDIdArane pAcho mokalyo. // 26 // parameSThinamaskArasudhAsekavivekataH / punarmAnuSajanmadvaM sacivaH saphalaM vyadhAt // 27 // ____ arthaH-pachI te maMtrIzvara to paMcaparameSTinA namaskArarUpI amRtanA siMcanathI manuSyajanmarUpI vRkSane saphala karavA lAgyo. 27 samupetya punarvetrI mantrindumidamabhyadhAt / yuSmaduktairnRpaH svAjJAlopAtkopAndhatAmadhAt // 28 // arthaH-vaLI te chaDIdAre pAchA AvIne te maMtrIzvarane ema kadhu ke, tamArAM vacanothI, potAnI AjJAnA bhaMgathI rAjA krodoghAMdha thAya che. // 28 // IRSA- M- CROSS
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* caritraM // 7 // iha nAyAti mAyAticitradhIH sacivaH sa cet / tatsarvaizvaryamudrA me yAcyeti prajighAya maam||29|| sumitra arthaH-kapaTathI ati vicitra buddhivALo te maMtrIzvara jo ahIM na Avato hoya, to mArI sarva adhikArapaNAnI mudrA (tenI // 7 // | pAsethI) pAchI mAgI levI, ema kahIne rAjAe mane mokalyo che / / 29 // iti zrutapratIhAravyAhAraH sacivo hasan / tatkSaNaM preSayanmudrAM duHzIlAmiva daasikaam||30|| artha:-erItanuM te pratIhAranu vacana sAMbhaLone te mantrIzvare hasatAMthakA kUlaTA dAsInI peThe teja kSaNe te rAjamudrAne pAchI ApI. mantrI zreyAsamudro'sminsamudre sadmato gate / raajycintaashlynaashaadRddhNdhrmbhro'bhvt||31|| ___ artha:-kalyANanA mahAsAgara sarakho te mantrIzvara, mudrA sahita te chaDIdAra gharamAMthI bahAra gayAbAda rAjyaciMtAtuM zalya naSTa 4 thavAthI dRDhatAthI dharmakAryamA tatpara thayo. // 3 // mudrAM kautukato vetrI paridhAya kare tadA / mantrI jAto'hamityAtmapadAtiSu jagau hasan // 32 // arthaH-te vakhate gammatanI khAtara te chaDIdAra hAthamAM te mudrikAne paherIne huM maMtrI thayo chu, ema hAMsI karato thako potAnA subhaTone kahevA lAgyo. // 32 // zanairmantriziroratna kuru pAdAvadhAraNam / iti hAsya mukhaiH puMbhirvRto gehAccacAla saH // 33 // arthaH he maMtriziromaNi! Apa dhIme dhIme pagalAM bharo? ema mukhathI hAMsI karatA te puruSovaDe vIMTAyelo te chaDIdAra tyAMthI cAlavA lAgyo. // 33 // ** RRC-RRHEARSHAREL ** * *
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumitra // 8 // tadava devataH kaizcidbhaTaiH prakaTitAsibhiH / Ahatya pAtito nItazcAyaM vaartaavshesstaam||34|| arthaH-teja samaye daivayoge talavAro kheMcIne keTalAka subhaToe te chaDIdArane mArIne pADI nAkhyo, ane tethI te tyAMja maraNa pAmyo. // 34 // trastazeSaistadA tasya subhaTenire'rayaH vetrI hato hata iti tumulazca mahAnabhUt // 35 // arthaH-te vakhate nAzatAM bAkI rahelA te chaDIDAranA subhaToe te zatrubhone mArI nAkhyA, ane chaDIdAra marAyo, marAyo, ema mhoTo kolAhala thai paDayo. // 3 // iti dhAtrIdhavaH zrutvA krodhdhuumdhvjoddhrH| uccaijalpamanalpaM sa jvAlAkalpamakalpayat // 36 // arthaH-te sAMbhaLIne krodharUpI agnithI jAjvalyamAna thayelo te rAjA jvAlA sarakhAM ghaNAM vacano mhoTethI bolavA lAgyo.36|| asmatkAryamidaM kurvannatucchacchadmasadmanA / saMhAritaH pratIhArastenAso mantriNA dhruvam // 37 // artha:-amAraM A kArya karanArA A chaDIdArane kharekhara vistIrNa kapaTanA sthAnarUpI te maMtrIe mArI nAkhyo che. // 37 // etasya yadi vRddhasya zirazchittvA svapANinA / ucchAlayAmi chalinastanme manasi nivRtiH||38 arthaH-(mATe have) jyAre te kapaTI vRddhamaMtrinuM mastaka mAre hAthethI kApIne uchAlDaM, tyAreja mArA manamAM zAMti thaze. // 38 // ___evamuccailapangopaH kopATopabhaTotkaTaH / tatrAgAdyatra te santi ghAtArtA vetrighAtakAH // 39 // artha:--erIte mhoTethI bolato te rAjA, krodhanA AvezavALA subhaTothI bhayaMkara thayo thako tyAM Avyo, ke jyAM te chaDI RRERAKHARA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumitra / 16 dArane mAranArA subhaTo ghAyala thaine paDayA hatA. // 39 // amAtyabhRtyA naite syuH ke'pi vaidezikA ica / iti dhyAtvA nrendrstaandiipdRssttaanbhaasstaa||40|| // 9 // | arthaH-A maMtrinA nokaro saMbhavatA nathI, koika paNa paradezIjevA jaNAtha che, ema vicArI rAjA dIpakathI joine teone | kahevA lAgyo ke, // 4 // ke yUyaM kiM hato vetrItyurvInAthe'tha pRcchati / Ucuste'marSadaSTauSThA vaNThAH knntthaagtaasvH||41|| | arthaH-pachI tamo koNa cho? ane A chaDIDArane (tamoe) kema mAryo? ema rAjAe pUchavAthI krodhathI hoTha karaDanArA, tathA | kaMThe AvelA mANovALA te laphaMgA mavAlIyo bolyA ke, // 41 // kimasmAnpRcchasi mApa devaM pRcchadurAzayam / asmadIzasya yenaivaM cakre vyartho mnorthH||4|| __artha:--he rAjan! Apa amone zuM pUcho cho? amArAM duSTa tagadIrane pUcho? ke jeNe amArA svAmIno manoratha ArIte niSphala ko. // 42 // dharAvAsapurAdhIzaH zUrasenaH svasevakAn / sumitraM mantriNaM hantuM praiSIdasmAnmahecchayA // 43 // ___ artha:--dhArAbAsa nagaranA zUrasena nAmanA rAjAe mhoTA manorathathI sumitra maMtrine mAravAmATe potAnA sevaka evA amone 4 mokalyA hatA. // 43 // yadayaM daNDayatyasmannetAraM prativatsaram / tvAmapyasmadvibhoH zatru sarvadA poSayatyalam // 4 // rorxKRWECASH
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' sumitra // 10 // ROCES arthaH-kemake A sumitramaMtrI amArA svAmIne dara varSe daMDe che, ane amArA svAmInA zatru evA tamone paNa hamezAM sArI rIte poSe che // 44 // svAmyAdezAdihAsmAbhirbabandhe'dhvAdya mantriNaH / kuto'yamapatatsihabandhanaM jambuko yathA // 15 // artha:-(amArA) svAminA hukamathI Aje amoe ahIM te maMtrIno mArga gheryo hato, paraMtu jema siMhanI jALamAM ziyALa na phasAya tema te (amArA hAthamA) kyAthI sapaDAya ? // 45 // ityuktivikaTAvezAH subhaTA prkttaashyaaH| te catvAro'pi pazcatvaM jagmustatraiva ghAtakAH // 46 // | arthaH-e rItanA vacanonA bhayaMkara AvezavALA, tathA pragaTa karela che, potAnA mananA abhiprAyo jebhIe evA te cAre ghA|| takI subhaTo tyAMja maraNa pAmyA // 46 // nRpaH kRtAnutApo'tha gatvA poravaravRtaH / amAtyaM kSamayAmAsa bAha dhRtvA vadaniti // 47 // ____ arthaH-pachI karela che pazcAttApa jeNe evo te rAjA uttama nAgarIkosAthe jaine, tathA banne hAtha jhAlIne ema bolato thako | te maMtrIzvaranI kSamA mAgavA lAgyo ke, // 47 // mayA te'pi nRkalpasya kalpito yo'lpabuddhinA / tvaM kSamasva kSamasva tvamaparAdhamamuM myi||48|| arthaH-meM alpabuddhie manuSyomAM kalpavRkSa sarakhA evA paNa tamArA prate je (AvI ayogya vartaNuka calAvI) te aparAdha mATe | tamo mane kSamAkaro ? kSamAkaro? // 48 // ilet
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ %E caritraM sumitra // 11 // +CHAKRE 0% // 11 // vrataM cennAcariSyastvaM nAjIviSyastataH pitaH / tvAM vinA naiva rAjyaM me'bhaviSyatprAjyavaibhavam // 49 // artha:-he pitAjI! Ape jo vrata na lIdhuM hota, to Apa jIvI zakata nahiM ane Apa vinA mAjhaM rAjya vaibhavazAlI thai zake tema nathI. // 19 // tadadyAtulyakalyANakAriNaH punnykrmnnH| phalaM pratyakSamokSamahaM pApApahaM cirAna // 50 // artha:-mATe Aje meM ghaNe kALe anupama kalyANakArI puNyakAryanuM pAponA nAza karanAruM phala pratyakSa joyuM che. // 50 // sukRtaM jIvitavyaM te vratenAnena poSitam / zoSitaM tvatkRtenAdya duHkRtaM duryazazca me // 51 // artha:-tamoe karelAM A vratathI Aje tamAruM pavitra jIvana puSTa thayuM che, ane mAru pApa tathA apayaza naSTa dhayAM che. // 51 // tatsahasvAparAdhaM me prasIda vada sAttvika / dharma karAya mAM tAta tArayAzu bhvaarnnvaat||52|| artha:-he bahAdUra maMtrizvara ! mArA aparAdhanI tamo kSamA karo? tathA kRpA karI mArI sAthe bolo ? tathA he pitAjI mArIpAse dharmakRtyo karAvo? tathA turata A saMsArasamudrathI tAro? 52 // uvAca sacivo'thedaM nAparAdho'sti te dhruvam / yatmApa sAnutApastvaM dharme dhatse'dhunA dhiym||53|| artha:- tyAre maMtrIzvare ema kayu ke, he rAjan ! kharekhara tamAro aparAdha nathI, kemake have tamoe pazcAttApasahita dharmabuddhi dhAraNa karI che // 53 // tataH saMlabdhamudreNa mantriNA prerito nRpaH / jagRhe gRhiNAM dharma pUrNacandraguroH purH|| 54 // MES AA-%CICE
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumitra // 12 // Crocarp REC4-- arthaH-pachI pAchI meLavela he mudrA jeNe te mantrabaDe prerAyelA te rAjAe pUrNacandragurunI pAsethI grahasthanA dharmano svIkAra ko. mantriNaH zaGkamono'tha nije kaNThe kuThAravAn / AyAtaH zUraseno'pi bhUbhujAM bhUSitaH shriyaa||55|| arthaH-pachI te maMtrIzvarathI Darato te zUrasena paNa potAnA kaMThamA kuhADo paherIne [ rAjA pAse ] Avyo, tyAre rAjAe paNa ternu samRddhithI sanmAna kayu. // 55 // devArcAdAnasudhyAnarathayAtrAdikarmabhiH / nRpo mantryupadiSTaiH svaM vidadhe janma pAvanam // 56 // ___artha:-pachI te maMtrIzvare upadezelA devapUjA, dAna uttama dhyAna, tathA rathayAtrA AdikamAM kAryothI te rAjAe potArnu jIvana pavitra kyu.||56|| tatra svAmini bAlo'pi caNDAlo'pi na so'bhavat / na yo jinAdhinAthoktadharmakarmaThatAM gtH||57|| artha:-te rAjAnA rAjyamAM evo koipaNa bALaka ke caMDAla paNa na hato, ke je jinezvaramabhue upadezelA dharmakAryamAM tatpara na thayo. - ithaM mantriva bhUpazca kRtvA dharma vizuddhadhIH / mahAvidehe martyatvaM prApya lebhe shivshriym||58|| arthaH-erIte maMtrInIpeThe nirmala buddhivALo te rAjA mahAvideha kSetramA manuSya janma pAmIne mokSe gayo. // 18 // . tataH sumitradIpena gamite'sminprakAzatAm / dezAvakAzikapathe saMcarantu sukhaM budhAH // 59 // arthaH-mATe te sumitranAmanA dIpake prakAzita karelA A dezAvakAzikavatarUpI mArgamA catura mANasoe mukhethI saMcAra karaco.524 // iti dezAvakAzikavratavicAre sumitrakathA / - - i l-CASSES
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ puCIONSCICUCICHOICICIOUSICISICICISI = = P = = = maitaamaaraattaantu maamrmrktaamaamaamaamaamaamaamaamaamaamaamaamaamaa = = iti zrIsumitramaMtricaritraM samAptam mc= = keennnaiccaiccccaikaiaiainnnkaiyai w= = = MU= = = = = = = = = = =w- o - or= = = = e