Book Title: Shravak Pratikraman Sambandhi Prashnottar
Author(s): Chandmal Karnavat
Publisher: Z_Jinavani_002748.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229790/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 15,17 navambara 2006 jinavANI, 295 zrAvaka pratikramaNa saMbaMdhI praznottara pro. cA~damala karNAvaTa prazna sAmAyika grahaNa kie binA aticAroM kA pratikramaNa kiyA jAya to kyA anucita hogA? mukhyatA to aticAroM ke pratikramaNa kI hai| uttara sAmAnya niyama se to sAmAyika grahaNa karake hI pratikramaNa kiyA jAnA cAhie, kintu apavAda sthiti meM Trena Adi meM yAtrA karate hue saMvara grahaNa karake bhI pratikramaNa kiyA jA sakatA hai| sAmAyika meM sAvadha pravRtti kA do karaNa tIna yoga se tyAga hotA hai, jabaki saMvara se eka karaNa eka yoga se bhI sAvadya pravRtti kA tyAga kiyA jA sakatA hai tathA usameM Trena Adi meM calane kA AgAra rakhA jA sakatA prazna pratikramaNa ke pATha prAkRta bhASA meM hone se kaThina haiM, samajha meM nahIM aate| ataH unakA hindI anuvAda karake bolane meM kyA Apatti hai? uttara prAkRta bhASA kA hindI anuvAda karane se artha meM evaM bhASA meM bhI dhIre-dhIre parivartana ho jAnA saMbhava hai| isase pratikramaNa ke mUla svarUpa ke bigar3a jAne kA bhaya hai| ataH pratikramaNa ke pAThoM ko mUla meM prAkRta meM bolanA hI Avazyaka aura ucita hogaa| prazna pratikramaNa ko jIvAdi navatattvoM meM se kisa tattva meM liyA gayA hai aura kyoM? uttara pratikramaNa prAyazcitta nAmaka Abhyantara tapa kA bheda hone se nirjarA tattva meM liyA jA sakatA hai| Amrava kA nirodha hone se isameM saMvara bhI rahatA hai| prazna 'icchAmi ThAmi' pratikramaNa kA sAra pATha hai| use hI bolakara pratikramaNa kara leM to kyA anucita hogA? uttara 'icchAmi ThAmi' pATha meM zrAvaka-vratoM evaM aticAroM kA saMkSipta kathana kiyA gayA hai| isa pATha meM zrAvaka-vratoM kA svarUpa aura khulAsevAra aticAroM kA kathana nahIM kiyA gayA hai| ataH vidhipUrvaka pUrNa pratikramaNa chaH Avazyaka rUpa karanA Avazyaka hai| sAmAyikAdi chaH Avazyaka karane se hI Avazyaka kI pUrNa ArAdhanA ho sakatI hai, kevala eka pATha bolane se nhiiN| prazna pratidina pratikramaNa karane ke bAda bhI aticAroM kA punaH punaH sevana kiyA jAtA ho to pratikramaNa karane se kyA lAbha? isase to pratikramaNa kiyA hI na jAya? uttara pratikramaNa karane vAle ko aticAra lagAne kA kahane para lajjAnubhava hotA hai aura vaha sudhAra kA saMkalpa karatA hai, punaH punaH aticAra nahIM lgaataa| parantu pratikramaNa nahIM karane vAlA to niHsaMkoca Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 / jinavANI 15,17 navambara 2006 doSa lagAtA hai| usake Asrava dvAra to pratikSaNa khule hI rahate haiN| prazna pratikramaNa karane ke sthAna para ghaMTAbhara paropakAra ke kAma meM lagAyA jAya to adhika acchA hogaa| pratikramaNa (rUr3ha) karane vAle ko samaya yApana karane ke alAvA anya kyA lAbha? uttara pratikramaNa (Avazyaka) meM pahalA Avazyaka sAmAyika hai| sAmAyika vrata karane se 48 minaTa kA samaya to Asrava (pApAsava) ke tyAgapUrvaka biitegaa| pratikramaNa meM SaDkAya jIvoM ko athavA samasta jIvoM ko abhaya milatA hai, jabaki paropakAra meM eka yA kucha vyaktiyoM ko hI sahayoga milatA hai| phira paropakAra ke kAryo meM hiMsaka pravRtti bhI ho sakatI hai jo pApa baMdha kA kAraNa hotI hai| pratikramaNa to kiyA hI jAya, kyoMki vaha ihaloka evaM paraloka ke lie hitakara hai| anya samaya meM vivekapUrvaka para upakAra kiyA jA sakatA hai| prazna pratikramaNa karane jitanA samaya sabako nahIM mila paataa| kyA pratikramaNa ko saMkSipta karake alpa samaya meM nahIM kiyA jA sakatA? uttara Avazyaka sUtra meM pratikramaNa ko Avazyaka kahA gayA hai| Avazyaka chaha batAe gae haiM, jinheM vidhivat sampanna karane se hI pUrNa lAbha prApta kiyA jA sakatA hai| jaise bar3e rogoM aura asAdhya mAne jAne vAle rogoM ke lie laMbe kAla kA upacAra batAyA jAtA hai, use saMkSipta nahIM kiyA jA sktaa| isI prakAra bhavarogoM ke nivAraNa hetu nizcita samaya kA pratikramaNa karanA bhI Avazyaka hai| prazna hamArA pratikramaNa prAyaH dravya pratikramaNa hI hotA hai ataH bhAva pratikramaNa hI kara lenA paryApta hai, dravya pratikramaNa karane kI kyA AvazyakatA hai? uttara dravya pratikramaNa, bhAva pratikramaNa ke lie preraka bana sakatA hai aura bhAva pratikramaNa dravya pratikramaNa ke lie! chaH AvazyakoM evaM pAThoM se bhAva pratikramaNa kI preraNA kI jAtI hai ataH dravya 'bhAva' meM sahAyaka hai| dravya pratikramaNa se bhAva-pratikramaNa puSTa hotA hai| ataH dravya evaM bhAva pratikramaNa donoM kI samyak ArAdhanA Avazyaka hai| prazna bhagavAn RSabhadeva evaM tIrthaMkara mahAvIra ke zAsana ke sAdhu-sAdhviyoM ke lie donoM samaya pratikramaNa kA nirdeza kiyA gayA hai| bIca ke 22 tIrthaMkaroM ke sAdhuoM ke lie aisA nahIM batAyA gayA hai| ve doSa lagane para hI pratikramaNa karate the| aba bhI aisA kyoM nahIM kiyA jA sakatA? uttara bhagavAn ajitanAtha se bhagavAn pArzva taka ke sAdhaka Rju aura prAjJa prakRti ke the athavA sarala svabhAvI aura jJAnavAna the| aMtima tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra ke sAdhaka jar3a aura vakra prakRti vAle haiN| ve na jJAnavAna haiM na sarala prinnaamii| ataH unake lie pApoM kA pratikramaNa evaM punaH vratoM meM sthira hone ke lie prAtaH aura sAyaMkAla donoM samaya-pratikramaNa karane kA vidhAna kiyA gayA hai| prazna pratikramaNa Avazyaka se pUrva sAmAyika, caturviMzatistava aura vandanA Avazyaka karanA jarUrI kyoM hai? Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |15,17 navambara 2006 | jinavANI 1297 sIdhA pratikramaNa hI kara liyA jAya to samaya kI bacata hotI hai aura pratikramaNa bhI ho jAtA hai| uttara sAmAyikAdi tIna Avazyaka karake hI pratikramaNa kiyA jAtA hai, kyoMki sAmAyika yA samabhAva (asthAyI hI) Ae binA pratikramaNa rUpa prAyazcitta nahIM ho sktaa| sAtha hI caubIsa tIrthaMkara bhagavAn kI stuti evaM guru vandanA yA AzAtanA kI kSamA lie binA bhAva-pratikramaNa nahIM kiyA jA sktaa| pApoM kI AlocanA karane se pUrva samabhAva (rAgadveSarahitatA) evaM vinayazIlatA kA honA paramAvazyaka prazna pratikramaNa sabhI pApoM ke prAyazcitta svarUpa kiyA jAtA hai, phira kevala mithyAtvAdi 5 kA hI pratikramaNa kaise batalAyA gayA hai? uttara ina pA~ca prakAra ke pratikramaNoM meM sabhI pApoM kA samAveza ho jAtA hai| avrata ke pratikramaNa meM prANAtipAta Adi sabhI pApoM kA samAveza ho jAtA hai| phira pramAda meM Atma-svabhAva ke viparIta sabhI vibhAvoM ko samAviSTa kiyA gayA hai| isa prakAra ina pA~coM meM sabhI pApa pravRttiyoM kA pratikramaNa ho jAtA hai| prazna pratikramaNa kisI bhI samaya kiyA jAya to kyA Apatti ho sakatI hai? usakA nizcita samaya kyoM nirdhArita kiyA gayA hai? uttara tIrthaMkara bhagavAn kI AjJApAlana ke sAtha dinabhara kI AlocanA sAyaMkAla dina kI samApti para aura rAtri kI sUryodaya se pUrva AlocanA karane kI dRSTi se samaya nirdhArita kiyA gayA hai| vaise Atmazuddhi hetu bhAva pratikramaNa kabhI bhI kiyA jA sakatA hai| bAraha tata saMbaMdhI praznottara prazna zrAvaka-zrAvikA ke 12 vrata kauna-kaunase haiM? uttara moTe rUpa meM prANAtipAta viramaNAdi 5 aNuvrata, dizA parimANAdi 3 guNavrata aura sAmAyika Adi 4 zikSAvrata haiN| prazna bAraha vratoM ko aNuvrata, guNavrata aura zikSAvrata kyoM kahate haiM? uttara aNuvrata arthAt choTe vrt| sAdhu-sAdhvI jI ke mahAvratoM kI apekSA choTe hone se| inameM hiMsA, asatya, corI, kuzIla evaM parigraha kA pUrNa rUpa se tyAga nahIM hotA! guNavrata 5 aNuvratoM ko puSTa karane vAle haiN| chaThe se 8veM vrata dizi parimANa vrata, upabhoga paribhoga parimANa vrata tathA anarthadaNDa viramaNa vrata guNavrata kahalAte haiN| 9veM se 12veM vrata taka sAmAyika, saMvara, pauSadha evaM atithi-saMvibhAga vrata cAra zikSAvrata kahalAte haiN| zrAvaka-zrAvikA inakA abhyAsa karate haiM, dhIre-dhIre pUrNatA kI tarapha bar3hate haiN| prazna bAraha vratoM meM kitane viramaNa vrata, parimANa vrata Adi haiM? uttara pahale se pA~caveM taka tathA AThavA~ vrata viramaNa vrata mAne gae haiN| parigraha ko parimANavrata bhI mAnA hai, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 298 jinavANI ||15,17 navambara 2006|| kyoMki zrAvaka gRhastha hone se parigraha kA pUrNa tyAga nahIM kara sakatA! aMtatogatvA to parigraha bhI tyAgane yogya arthAt viramaNa vrata hai| chaThA dizivrata aura sAtavA~ upabhoga-paribhoga vrata parimANa vrata haiN| unakA sarvathA tyAga nahIM ho sakane ke kAraNa zrAvaka inakI maryAdA karate haiN| navameM se bArahaveM taka abhyAsa kI apekSA zikSAvrata haiN| prazna 'icchAmi khamAsamaNo' pATha kyoM bolA jAtA hai? uttara 'icchAmi khamAsamaNo' pATha ke dvArA sAdhu-sAdhvI jI ko vaMdanA kara unake prati huI avinaya AzAtanA ke lie kSamAyAcanA kI jAtI hai| prazna vratoM meM lage aticAroM yA dorSoM kI AlocanA 12 sthUla pAThoM se kara lI jAtI hai, phira 12 vratoM kA prAkRta pATha punaH kyoM bolA jAtA hai ? uttara 12 sthUla pAThoM meM kevala aticAroM kA hI varNana hai, unameM 12 vratoM kA svarUpa nahIM batAyA gayA hai| ataH vratoM ke svarUpa ke smaraNa ke sAtha unameM lage aticAroM ke sAtha 12 vrata prAkRta pATha sahita punaH bole jAte haiN| prazna zrAvaka ke vratoM ke kula aticAra kitane haiM, jJAnAdi kI dRSTi se btaaeN| uttara zrAvaka vratoM ke kula aticAra 99 haiN| jJAna ke 14, darzana ke 5, cAritra ke (bAraha vratoM ke) 60, karmAdAna ke 15 tathA tapa ke 5 aticAra batAe gaye haiN| prazna jJAna, darzana aura cAritra ke aticAra kina-kina pAThoM se bole jAte haiM? uttara jJAna ke 14 aticAra 'Agame tivihe' ke pATha se, darzana ke 5 aticAra darzana samyaktva yA 'arihaMto ____ mahadevo' ke pATha se, cAritra ke 60 aticAra 12 aNuvrata yA sthUla ke pAThoM se (pratyeka ke 5-5 aticAra) tathA karmAdAna ke 15 aticAra pandraha karmAdAna ke pATha se bole jAte haiN| prazna pratikramaNa meM 84 lAkha jIvayoni ke pATha se sabhI jIvoM se kSamAyAcanA kI jAtI hai phira 'Ayariya uvajjhAe' pATha kSamAyAcanA ke lie alaga aura pahale kyoM bolA jAtA hai? uttara sAmAnya rUpa se sabhI jIvoM se kSamAyAcanA se pUrva AcArya, upAdhyAya, sAdhu-sAdhvI se kSamAyAcanA vaMdanIya, AdaraNIya evaM bar3e hone ke kAraNa pahale kI jAtI hai, phira anya sabhI jIvoM se kSamAyAcanA kI jAtI hai| isake alAvA 'Ayarie uvajjhAe' meM 84 lAkha jIvayoni kA khulAsA nahIM hai| vaha saMkSipta pATha hai| isalie khulAse kI dRSTi se 84 lAkha jIvayoni se kSamAyAcanA kA pATha punaH bolA jAtA hai| prazna pauSadhavrata aura bar3I saMlekhanA kI kriyA pratidina nahIM krte| phira donoM pAThoM kA bolanA kyoM Avazyaka hai? uttara jaise sainikoM ko pratidina yuddha nahIM lar3anA par3atA phira bhI pareDa ve pratidina karate haiM, yuddha kA abhyAsa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 ||15,17 navambara 2006|| | jinavANI bhI unheM prAyaH karavAyA jAtA hai, tAki ve yuddha kalA ko bhUla nahIM jaayeN| isI prakAra zrAvaka-zrAvikA pauSadha va bar3I saMlekhanA kA pATha bhI pratidina bolate haiM tAki ina dharma-anuSThAnoM kI smRti unheM banI rahe aura avasara milane para inakI sAdhanA-ArAdhanA kara skeN| svAdhyAya kA lAbha to inheM bolane se milatA hI hai| prazna zrAvaka ke prathama vrata meM sthUla hiMsA kA tyAga hai| sthUla hiMsA se tAtparya kyA hai? uttara sthUla hiMsA se tAtparya moTI hiMsA se hai| pahale aNuvrata meM isakA svarUpa batAyA hai- trasa jIva beindriya se paMcendriya taka ke jIvoM kI jAnakara saMkalpa karake hiMsA kA tyAga 2 karaNa 3 yoga se krnaa| na svayaM ina jIvoM kI hiMsA karanA-na karavAnA mana, vacana, kAyA se| prazna to kyA sthAvara jIvoM kI hiMsA kA tyAga nahIM karavAyA jAtA? uttara gRhastha jIvana meM sthAvara jIvoM (pRthvIkAyAdi 5) kI saMpUrNa hiMsA kA tyAga saMbhava nahIM, hA~ unakI maryAdA avazya kI jAtI hai| prazna isI prakAra moTe jhUTha, moTI corI ke dUsare-tIsare vrata meM tyAga kie jAte haiM, so kaise? uttara moTe jhUTha aura moTI corI ke tyAga kA svarUpa ina donoM aNuvratoM ke zurU meM hI batA diyA gayA hai, jaise kannAlIe Adi aura khAta khanakara aadi| prazna dasaveM vrata meM kyA tyAga kiyA jAtA hai aura kaise kiyA jAtA hai? uttara dasaveM vrata meM 14 niyamoM ke anusAra tyAga kiyA jAtA hai| sacitta dravya Adi meM kAma meM Ane vAlI vastuoM, vAhana Adi kA bhoga nimitta se bhogane kA tyAga hai| eka karaNa tIna yoga se svayaM ke lie| 14 niyamoM kA grahaNa 'jAva ahorattaM' eka dina rAta ke lie kiyA jAtA hai phira inameM lage doSoM kA cintana kara micchAmi dukkaDaM dekara agale dina ke lie punaH grahaNa kiyA jAtA hai| isa vrata meM saMvara aura deza pauSadha bhI kiyA jA sakatA hai| prazna prAyaH 12 vratoM meM do karaNa tIna yoga se pratyAkhyAna batAe gae haiN| parantu 5veM vrata meM 1 karaNa tIna yoga se pratyAkhyAna kyoM batAe gae haiM? uttara pA~cavA~ vrata parigraha ke parimANa/maryAdA na karane kA hai| maryAdA svayaM ke lie hI kI jA sakatI hai, anya ke lie nhiiN| parigraha parimANa karane vAlA sAdhaka svayaM parigraha kI maryAdA kA mana, vacana, kAyA se pAlana kregaa| parantu vaha anya ko bAdhya nahIM kara sktaa| isI kAraNa isa vrata meM pratyAkhyAna eka karaNa tIna yoga se hI kiyA gayA hai| putrAdi ko parigraha ke bAre meM kahanA par3a sakatA hai, isa apekSA se eka karaNa kA prayoga kiyA gayA hai| prazna chaThe vrata dizi parimANa vrata meM zrAvaka dizAoM kI maryAdA karatA hai| usameM 'svecchA se kAyA se Age jAkara 5 Asrava sevana kA paccakkhANa' zabdoM kA prayoga kyoM kiyA gayA hai? Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1300 | jinavANI 15,17 navambara 2006 uttara dizivrata meM maryAdita sImA ke bAhara bhI jAnA par3a jAya, apanI icchA se nahIM, parantu vivazatAvaza aura anivAryatAvaza, to bhI zrAvaka mana, vacana se usakA anumodana nahIM karatA huA Age jAkara bhI 5 Asrava kA sevana nahIM krtaa| gRhastha jIvana kI sthitiyoM ko lakSya kara aisA nirdhAraNa kiyA jAnA saMbhava hai| prazna zrAvaka ke vratoM meM karaNa-yoga kA ullekha kiyA gayA hai| kintu 12veM atithi saMvibhAga vrata meM karaNa yoga kA ullekha nhiiN| aisA kyoM hai? uttara karaNa yoga kA ullekha sAvadha kriyAoM ke saMdarbha meM hI kiyA gayA hai| parantu atithi saMvibhAga vrata meM 14 prakAra kI vastuoM kA sAdhu-sAdhvI jI ko dAna dene/pratilAbhita karane kA prasaMga hai, jo (dAna) kisI prakAra se sAvadha kriyA nahIM hai| ataH bArahaveM vrata meM karaNa yoga kA ullekha nahIM honA saMbhava lagatA hai| -35 ahiMsApurI, gauzAlA ke sAmane, udayapura (rAja.)