Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ suratane madhyamamArga : zraddhA ne medhAno samanvaya jIvanamAtranA, khAsa karI mAnavajIvananA, mukhya be pAyA che : zraddhA ane medhA. A banne ekamekathI kadI taddana chUTA paDI zakatA ja nathI, bhale kayAreka kaImAM ekanI pradhAnatA ane bIjAnI apradhAnatA-gauNatA heya jyAM ane jyAre zraddhA tema ja buddhine saMvAda, sumeLa yA parasparanI puSTi tema ja vRddhi kare evo samanvaya thavA pAme che tyAM ane tyAre mAnavajIvana khIlI UThe che. jeTalA pramANamAM e saMvAda vadhAre teTalA pramANamAM mAnavajIvananI dIti vizeSa. buddhanA jIvanane egya rIte samajavAno mApadaMDa A satya upara pratiSThita che. grIka ane semeTika vicAradhArA ApaNe itihAsathI jANIe chIe ke grIsamAM medhA yA buddhizaktinA vikAsa upara vadhAre paDate bhAra apAyele, jene lIdhe tyAM tattvacintana tema ja aneka kSetrane sparzatI mukta vicAradhArAo ane svataMtra carcAo khIlI; temAMthI AMjI de evo bauddhika camakAra astitvamAM AvyuM, paraMtu tyAM bauddhika camakArAne joIe tevuM dhArmika baLa yA te e sUkSma cintanane. jIvanamAM egya rIte utAravAnuM zraddhAbaLa na khIlyuM. bIjI bAju ApaNe e paNa jANIe chIe ke semeTika (yAdI, mAe Adi) prajAmAM mukhyapaNe zraddhAbaLa pragaTayuM. tethI tyAM khAsa khAsa mAnyatAone jIvanamAM vaNuM levAno puruSArtha vizeSa thayA. grIsanI sUkSma buddhi brahAmUlaka dharmane 3 TekA vinA mAtra philasUphImAM mukhyapaNe pariNamI, te semeTika prajAnI zraddhAmUlaka dharmavRtti tattvaciMtananA samartha prakAzanI madada vinA gatizanya cokaThAmAM mukhyapaNe purAI rahI. alabatta, e baMne dIkhalAemAM thoDAka apavAda te maLI ja AvavAnA. bhAratanI sthiti pahelethI sAva judI rahI che. vedakALa ke tyAra pachInA kALamAM buddhi ane zraddhAnI je je bhUmikA racAtI AvI che tyAM sarvatra zraddhAmUlaka dharma ane buddhimUlaka tavaciMtana e banne sAthe ja khelatAM rahyAM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 ] darzana ane ciMtana che. kyAreka koI vartuLamAM zraddhAnuM ekaThuM vadhAre sakhata thayuM ke tarata ja te vartulanA Antarika ke bahAranAM baLomAMthI eka navuM tatvaciMtana pragaTe ke jene lIdhe e sakhata ekaThuM pAchuM DhIluM paDe ane tatvaciMtananI deravaNa pramANe navesara racAya. e ja rIte jyAre koI vartuLamAM buddhimUka vicArane svairavihAra chavagata AcaraNanI bhUmikAthI taddana chUTe paDI jAya tyAre e vartulanA Antarika ke tenI bahAranAM baLemAMthI evI zraddhAmUlaka dharmabhAvanA pragaTe ke te vicAranA svairavihArane AcAra sAthe yogya rIte sAMkaLIne ja jaMpe. * A rIte bhAratIya jIvanamAM zraddhAmUlaka dhama cA AcAra, buddhimUlaka tattvavicAranA prakAzathI ajavALI rahyo che, gati pAmato rahyo che; vizeSa ane vizeSa udAtta buddhimUlaka tatvavicAra, zraddhAmUlaka dharmanA preganI madadathI vizeSa ane vizeSa yathArthatAnI kasoTIe para khAte rahyo che. tethI ja bhAratIya badhI paraMparAomAM vicAra ane AcAra bannenuM sammilita sthAna ane mAna che. buddhanI viziSTatA buddhanA pahelAM ane buddhanA samayamAM paNa aneka dharmAcAryo, tIrthakare ane cintaka vidvAne evA hatA je pitApitAnI paraMparAmAM pitApitAnI rIte vicAra ane AcAra bannenuM saMvAdI mUlya AMkatA. buddhe pote paNa vicAra ane AcAranuM saMvAdI mUlya ja AMdhyuM che. te pachI prazna thAya che ke bIjA karatAM buddhanI viziSTatA zI? Ane uttara Apo e ja atre prastuta che. eka vAkyamAM kahevuM hoya te kahI zakAya ke buddhanI viziSTatA madhyamapratipadAmAM che; arthAta vicAra ane AcAranAM tamAma kSetromAM e baMnene madhyamamArgI saMvAda sAdhavo e ja buddhanI vaiyaktika sAdhanA ane sAmUhika dharma pravRttinuM hArda che. A kevI rIte, te have jarA vigate joIe. bIjA vicArke tattvajJAnanI bAbatamAM buddha jeyuM ke keTalAka vicArake jIvana yA cita ke AtmAnuM astitva vartamAna dehanA vilayanI sAthe ja vilaya pAme che, ema mAne che. ane teo pitAne AcAra paNa mAtra vartamAna jIvanane sukhI banAvavAnI daSTie ja je che ane upadeza che. AvA IhalevAdI cAke uparAMta buDe bIje paNa eka e vicAraka varga je je
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sugatane madhyamamArga [ 185. AtmAnuM astitva mAtra vartamAna kALa pUratuM na mAnatAM zAzvata-sadA sthAyI mAnatA, ane e zAzvata jIvanane sadA sukhamaya banAvavAnI dRSTie ja AcAra-praNAlikAo ja ne tene pracAra karate. A banne varganA vicAra ane AcAramAM buddhane atireka dekhAya. budde joyuM ke vartamAna jIvana e anubhavasiddha satya bInA che, paNa enAthI pahelAM ane pachI jIvananuM kaI anusaMdhAna nathI ema mAnavuM che kevaLa IndranI sthaLa anubhava upara AdhAra rAkhI sUma vicAra ane tarkabaLane nakAravA barAbara che. e ja rIte buddha e paNa joyuM ke tattvacintake AtmA ane lokanA zAzvatapaNA vize vicAra karatAM karatAM evI bhUmikAe pahoMcyA che ke je koIne mATe vicAra ke tarkathI gama nathI. tatvajJAna paratve madhyamamArga tatvavicAranI A sthiti joI buddhane temAMthI madhyamamArganuM satya lAgyuM. e satyane anusarI teNe jIvanatattva yA Atmatatvane kevaLa Indriyagamya vartamAnakALanI zULa maryAdAthI para evI, paNa vicAra ane tarkathI samajI zakAya evI, saikAlika maryAdAvALuM svIkAryuM. paNa sAthe sAthe evA Atmatatvane deza-kALanI asarathI taddana mukta evA zAzvatavAdanI agamya kaTithI paNa mukta rAkhyuM. A rIte buddha Atmatatvane ucheravAda tema ja phUTasthanityavAda bannethI para rAkhI tenuM dareka vicAravAnI ane tarkazIlane samajAya evuM pravAhagAmI svarUpa sthApyuM. teNe kahyuM ke je ApaNo vartamAna anubhava pratyeka kSaNe Antarika jIvanamAM paNa pheraphAra joto hoya ane pUrva pUrvanA saMskAramAMthI navanavA anubhava pAmate heya te e ja anubhavane AdhAre ApaNe svIkAravuM joIe ke vartamAna jIvanane prAraMbha e kAMI Akasmika nathI, paNa atItapravAhamAMthI phUTeluM eka vaheNa mAtra che. e ja rIte vartamAna jIvana pUruM thavA sAthe ene Antarika pravAha samApta nathI thatuM, paNa emAMthI eka navuM bhAvi vaheNa zarU thAya che. A rIte budde AtmA ke cittane traNa kALanA paTamAM vistarela mAnavA chatAM tene satata gatizIla svIkAryuM ane emAM ja punarjanma, karma, puruSArtha tema ja caramasukhavAda e badhuM buddhigamya rIte ghaTAvyuM. A thaye tattvajJAna, para buddhane madhyamamArga,
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 ] darzana ane ciMtana AcAra para madhyamamArga pitAnA tattvajJAnane anusarIne ja buddha AcAra vize paNa madhyamabhAnuM vicAryuM ane upade. buddha AcAra yA dharmanI ADIavaLI galIkUMcIomAM phAMphA mAratA lokone evI bAbate ja kahI ke je vize koI samajadAra vAMdhe laI zake nahi, ane chatAM je vanane kharuM sukha Ape vaidika paraMparAmAM dharmanA yajJa, adhyayana ane dAna e traNa sakaMdhe jANItA hatA. buddhe enA sthAnamAM zIla, samAdhi ane prajJA e traNa skaMdha upara ja saunuM dhyAna kheMcyuM. budde kahyuM ke jIvanamAM sAco ane thira prakAza te prajJA yA vivekanA UMDANamAMthI ja lAdhe che, paNa evI prajJA citta te ja meLavI zake che te vikSepa ne caMcaLatAthI mukata banI sthiratA keLave. evI sthiratA yA samAdhi zIlanA anuzIlana vinA kadI saMbhavI ja na zake. tethI budhe dharmanI prAthamika bhUmikA tarIke zIlavAna thavA upara bhAra Ape. gRhastha hoya ke bhikSu, je e duzIla haze, sadAcArI nahi haya, sAmUhika hitamAM pitAnuM hita samAyuM che e dRSTithI nahi va te te dharmamArge kadI AgaLa vadhI nahi zake. zIla, samAdhi, prajJA bude jyAre zIla upara bhAra Ave tyAre mAnasika zuddhine agrasthAna ApyuM. mAnasika zuddhi na sadhAtI hoya, cittamAMthI kaleza nabaLA paDatA na hoya te game tevA kaTheritama tapa Adi dhArmika AcArane paNa anusaravAnI buddha nA pADI. buddhane utkaTa tapa yA bIjA prakAranA dehadamana sAme virodha hatA te tenA mULamAM tenI daSTi eTalI ja hatI ke azuddhi na sadhAtI hoya te bAdharmAcArane kAMI artha nathI. A rIte buddhe zIla, samAdhi ane prajJAnA dharmAcAra paratve paNa madhyamamArga ja svIkAryo, je enA madhyamamArgI tatvajJAnanA siddhAMta sAthe barAbara saMvAda dharAve che. buddhe jIvanatatva trikALasparza mAnyuM, chatAM vartamAna jIvana upara dRSTine kendrita karavA mATe vadhAre bhAra Apo. A bhAra bhautika sukhavAdI lekAyata dvArA apAtA bhArathI judo che. lekAyata to eTaluM ja kahe ke tamArA hAthamAM jIvana AvyuM che te e bhaNAya eTaluM mANI le. tene bhAra Indriyasukha ane zarIrasukhane mANuM levA upara rahetA. buddha paNa vartamAna jIvanane mANuM levAnI vAta kahe che, paNa te judA daSTibinduthI ane judI bhUmikA uparathI. te kahe che ke bhUtakALa te gaye. have hajAra
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ suratanA madhyamamA [ +4& upAye e sulabha nathI. bhAvI paNa atyAre haratagata nathI ane haratamata thayuM ke tarata ja te vamAna anavAnuM. eTale je kAMI hAthamAM che ane svAdhIna che te te! vartamAna jIvana. AvA durlabha ane pharI na lAdhanAra vartamAna vanane kevaLa sthULa bheganA sukha mATe veDaphI nAkhavuM tenA pharatAM temAM sAcu, nibaMdha ane kAIne upadrava na kare evuM sukha anubhavavu e ja mArA madhyamamArgI dharmanA mukhya sUra che. tethI ja huM kahuM chuM ke tame zIla drArA anubhavAta niyatAnA sukhane A jIvanamAM ja mANI le. tethI ja huM kahuM chuM ke samAdhimukha A jIvanamAM ja anubhavA ane prajJAprakAzano AnaMda paNa A jIvanamAM ja anubhave. eka vAra rAjagRti ajAtazatru, aparanAma krANika, yuddhane maLavA jAya che ane prazna kare che. zramaNatvathI pratyakSa lAbha zuM ? e prazna tatkAlIna vAtAvaraNamAMthI upasthita thayA che. te kALe bhikSu ane anya aneka sAdhakA hatA je petapeAtAnI utkaTa pramasAdhanA ucca ane uccatara evA paralIkanI siddhi arthe karatA. A bAbatamAM buddhane daSTikANu e hatA ke dha sAdhanA e ja kharI kahevAya je vartamAna jIvanamAM ja nirvyAdha sukhano anubhava karAve. ekavAra vartamAna jIvanamAM ja evA sukhanI pratIti thAya to bhAvi mATe ciMtA karavAnI jarUra nathI. enA kramamAM e ApameLe racAze. tethI ja khu ajAtazatrune phila, samAdhi ane prajJAthI nIpajatA pratyakSa sukhanI vAta vizadapaNe ' dInikAya " nA * sAmagjhalasutta mAM samajAvI che. buvicAra ne buddha vAra yuddhanA pahelAM ane enA samayamAM brahma, brahmA ane leAka Adi vize anekaragI carcAo thatI. kAI kahetA ke loka antavAna che to bIjA kahetA ke te ananta che. e ja rIte brahmadevane anAdiananta ane anAdi--sAnta mAnanAra paNa hatA. AvI bAsaThe mAnyatAo yA dRSTio ' dInikAya 'nA eka sUtramAM buddhane mukhe vavAyelI noMdhAI che. kharI rIte e udgArA muddhanA ja che ema na mAnIe teya emAM yuddhanuM dRSTibiMdu vyakta thayu che, e nirvivAda satya che. te dRSTibiMdu eTale buddha AvI agamya ane sadA vivA dAspada mAnyatAone, jijJAsuo ane sAdhakAnI buddhine mUMjhavanAra heAI, eka jALa tarIke nirdeza che. te ziSyane kahe che ke evI mAnyatAo e tA prabaLa che. (kadAca cAlu bhramajALa zabda enuM ja apabhraSTa rUpa haiAya. emAM .
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688] darzana ane ciMtana sapaDAyA to mAchalAMnI peThe bharavAnAM. ATaluM ja kahIne buddha patAvatA nathI, paNa e brahmavicAranA sthAnamAM "brahmavihAra ne vidhAyaka mArga prarUpe che. cAra bhAvanAo - buddha kahe che ke brahma ke brahmA AvI che tevAM che e bhale vivAdAspada hoya, paNa jIvasRSTi e te saunA anubhavanI vastu che. jIvasRSTimAM caDatI UtaratI keTinA anansa jInI rAzi che. e ja brahma che. emAM vihAra karavo eTale jIvasRSTi sAthe evA prakArane saMbaMdha keLavo jethI cittamAM kaleza na vadhe ane hoya te jUnA kalezo kSINa thAya tema ja uttarottara citta vadhAre vikasita thAya. A saMbaMdha keLavavAnI rIta tarIke eNe mitrI, karuNA, muditA ane upekSA e cAra bhAvanAo A jIvanamAM utAravA upara ja bhAra Apyo che. kharI rIte buddhanA zIla, samAdhi ane prajJA e traNa dharmaskaMdhane athavA to vartamAna jIvanamAM ja dharmasAdhanAnuM sukha anabhavavAne pA eTale A brahmavihAra. buddhane samagra upadeza brahmavihAra upara pratiSThita che, ane te mATe pusnArtha vartamAna jIvanamAM ja zakya che. jeo brahmalekanI agama-nigama vAta karatA hoya temane paNa chevaTe brahmavihAra mAnyA vinA cAle tema nathI." AtmavAdI ke anAtmavAdI? buddha anAtmavAdI kahevAya che, te eka rIte sAcuM che, kAraNa pitAnI pahelAM ane pitAnA samayamAM je kUTanitya Atmatattva manAtuM teno buddha niSedha kare che ane chatAMya te AtmavAdI che e vAta paNa sAcI, kema ke te cArvAkanA dehAtmavAdane niSedha karI sadA gatizIla evA trikALaspaza citta yA cetanya tattvane mAne che. AMkhe UDIne vaLage evI buddhanI vizeSatA e che ke te je kAMI kahe che te vicAra ane tarkathI samajI zakAya yA samajAvI zakAya evuM ja kahe che. ene kAI rUDhibaddha zAstra, paraMparA AdinuM baMdhana nathI. ene baMdhana heya te eTaluM ja che ke jeTaluM vicAra ane tarkathI samajAya te svIkAre ane te pramANe ja jIvana che. A buddhane zraddhA ane medhA arthAta AcAra-vicAra, ke dharma-tatvajJAnane mAnavajAtinA ItihAsamAM ane saMvAda che. -janmabhUmi, 24 me 1956