Shani Sulsa

Author(s): Vidyavijay
Publisher: Jain Shasan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034605/1

Page #1

વલાનિવાસી શાહુ ભૂરાભાઈ હુમચન્દ્રનાં પુત્રી મહુમ બહેન જડાવના સ્મરણાર્થે,
‘જૈનશાસન’ ના ગ્રાહકોને બીજા વર્ષની ભેટ~~
-
“શાણી સુલસા”
લેખક મુનિરાજ શ્રીવિદ્યાવિજયજી,
સંપાદક
સવત્ ૧૯૬૯
પ્રકાશક
“ જૈનશાસન”
વીર સંવત્ ૨૪૩૯.

Page #2

Printed and Published by Shah Harakhchand Bhurabhai, at the Dharmabhyudaya
Press, Beniares City.

Page #3

સમર્પણ.
પૂજ્યપાદ પ્રાત:સ્મરણીય ગુરૂ મહારાજા સાહેબ! એ આપ શ્રીની પરમ કૃપાનું જ ફળ છે કે આ એક નાનકડું પુસ્તક લખી આપશ્રી જેવા પ્રબળ સાહિત્ય પ્રચારકનો અનુચર થવા આ સેવક ભાગ્યશાળી નીવડ્યો છે. અત એવ
આ લઘુ પુસ્તક, આપશ્રીનાજ - કરકમલમાં સમર્પણ
કરી કૃતાર્થ થાઉં છું,
સર્વથા આપને વિદ્યાવિજય.

Page #4

Page #5

પ્રસ્તાવના.
‘શાણી-સુલસા’ સંબંધી એ બોલ.
h
હાથ ક કણને આરસીની જરૂર હેાતી નથી, સૂર્યને ટૂખાડવા માટે દીવા ધરવા નિરર્થક છે. હેવીજ રીતે હે અપાંચુલા સાધ્વીસ્ટ્રીનું પવિત્ર ચરિત્ર પાકાની સન્મુખ ઉપસ્થિત કરવામાં આવે છે, હું આ ચરિત્રનાયિકાના પવિત્ર ચરિત્રને યથાર્થ રૂપમાં ચીતરી પાઠકેાના હાથમાં મૂકવામાં આવે છે . અને . હે દેવીના હૃદયમાં રહેલી શુદ્ધશ્રદ્ધાના ફેોટા યથાર્થ રીતે ખેંચી લાંચકાની દૃષ્ટિ સંમુખ મૂકી દેવામાં આવેછે. હેનાજ સબધી એ એલ' કહેવાની આવશ્યફતા કાઈપણ સહૃદય પાઠક સ્વીકારી શકે નહિ, તે વાત ખરી છે, . પરંન્તુ ત્યેની સાથે એ પણ વાત આવશ્યકીય છે કે ‘પુસ્તકની યાજના” સંબંધી ભૂમિકા રૂપે એ એલ’ ન કહેવામાં આવે, તેા તે પુસ્તકની પૂર્ણાહુતિમાં ન્યૂનતાજ રહી લેખી શકાય.
એ તા સા કોઈ જાણે છે કે જૈન સાહિત્યના સ્ટેટ

Page #6

( ૨ ) ભાગ સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષાની અંદર યોજાએલો છે, અને હેને લીધે તે સાહિત્યામૃતને યથાર્થ સ્વાદ તેજ મહાનુભાવ લઈ શકે છે કે જેઓ તે તે ભાષાઓને જાણ વાની ગ્યતા ધરાવે છે, હવે કેટલેક અંશ પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષાની અંદર પણ એજાએલે છે, પરંતુ હેમી અંદર આ નવયુગના નવયુવકને એટલી અભિરૂચિ નથી થતી, હેટલી, સમયાનુસાર સુધરતી જતી ભાષામાં લખાએલા સાહિત્યમાં થાય છે, અત એવ સાહિત્યના બહાળ ફેલાવાને માટે સમયાનુસાર લેકે લાભ ઉઠાવી શકે, હેવા જન સાહિત્યનાં પુસ્તક (ન્હાનાં મહi) એજી પ્રકાશિત કરવાની આવશ્યકતા એ કોઈ સ્વીકારી શકે. ઘણે ભાગે એવું જોવામાં પણ આવે છે કે- લોકેાની અભિરૂચિ, નોવેલ-નવલ કથાઓ અને ઉપન્યાસ વાંચવા તરફ વધતી જાય છે, જહેમ જહેમ અભિરૂચિ વધતી જાય છે હેમ હેમ સાહિત્યના શેખિનો અને સાહિત્ય પ્રચારકે હેવાં પુસ્તક પુરા પણ પાડતા જાય છે, પરંતુ અફસેસ એટલાજ માટે છે કે- જેવાં પુસ્તકની અંદર વિષયવાસનાઓને વધારનાર રસની વિશેષ પૂર્તિ કરવામાં આવેલી જોવામાં આવે છે, એટલે તે પુસ્તકોથી જહે લાભ થવો જોઈએ. તે લાભ થવા

Page #7

તે દૂર રહો, હેથી નુક્સાન જ વધારે થવા પામે છે,
પ્રાચીન મહાપુરૂષનાં અને પ્રાતઃસ્મરણીય સતીઓનાં પવિત્ર અને અનુકરણીય ચરિોને નવા જમાનાની નવી ખૂબીથી લખી પ્રકાશિત કરવામાં આવે તે સંસારમાં ઘણે જ ઉપકાર થવા સાથે સાહિત્યને પ્રચાર પણ વિશેષ થવા પામે,
બસ! આજ વિચારેને લઈ મહાસતી “સુલસા' ના ચરિત્રને, યથાશક્તિ લોકોને રૂચિકર થાય હેવી સરળ અને સરસ ભાષામાં લખવા યત્ન કરે છે,
આ ચરિત્રનાયિકાના નામથી ભાગ્યેજ કેઈ જૈન અજાથયો હશે. જહેસુલસાની ધર્મદઢતાની ખુદ ઈન્દ્રદેવે પર તાની સભામાં પ્રશંસા કરેલી છે, જહેસુલસાની પરમા
ત્મા મહાવીર દેવે, પિતાના શ્રીમુખથી અંબડદ્વારા ધર્મવૃત્તિ પૂછાવેલી છે અને જહે અલસાના શુદ્ધ સમ્યક્તી પરીક્ષા કરવા માટે અંડે, અનેક રૂપો કરવા છતાં પણ હાર ખાધેલી છે, તેજ સુલસા, આ પુસ્તકની ચરિત્રનાયિકા છે ;
સુલતાની સુદેવ, સુગુરૂ, અને સુધર્મ ઉપર કેવી દઢ શ્રદ્ધા હતી? સુલતાની જિનેશ્વર પ્રત્યેની ભક્તિ કેવી અનુકરણય હતી? સુલતાના બત્રીશ પુરોના એકી સાથે મૃત્યુથી

Page #8

( ૪ )
આવી પડેલી આફત વખતે પણ હેણે કેવા પ્રકારે ધીરતા પૂર્વક ધર્મનું આરાધન કરેલું હતુ ? અરુ મુલસાની પરીક્ષા કરવા માટે કેવા પ્રકારે બ્રહ્મા આદિનાં રૂપ ધારણ કરી સુલસાને સમ્યક્ત્વથી- શુદ્ધ શ્રદ્ધાથી હઠાવવા માટે પ્રયત્ન કર્યો હતા ? તેમજ સુલસાએ પોતાની વૃદ્ધાવસ્થામાં અને અંત સમયમાં પેાતાનું પતિ મરણ થવા માટે કૈવા પ્રકારે ક્રિયા કરેલી છે ? વિગેરેનું યથાર્થ સ્વરૂપ બતાવવા સાથે પ્રસગાપાત્ત શ્રેણિક રાજાએ ચિલ્લણાનું કરેલુ હરણ, અભયકુમારે સુજ્યેષ્ટાની પ્રાપ્તિ માટે વાપરેલી બુદ્ધિ વિગેરેના પણ યથાર્થ ચિતાર આપવા યથાશક્તિ કાશીશ કરેલી છે.
'તમાં શાણીસુલસાના ચરિત્ર ઉપરથી વાંચકે યથાચોગ્ય લાભ ઉઠાવે. અને મ્હારો યત્કિંચિત ઉત્તમ સંકુલ ચાચ્યા, એમ ઈચ્છી આટલેથીજ વિસુ
હો.
-v*&*%B
•
विद्याविजय.

Page #9

મા. श्रीविजयधर्मसूरिभ्यो नमः ।
શાણી સુલસા.
(લખનાર–મુનિરાજ શ્રીવિદ્યાવિજ્યજી.)
પ્રથમ પ્રકરણ
- લિ. ન્નતિ અને અવનતિને પ્રવાહ, સદાથી દરેકના
9 8 ઉપર પોતાનો પ્રભાવ પાડતાં ચાલ્યા આવ્યું એક જ છે. એવો કેઈ મનુષ્ય નથી, જહેને આ બે પ્રકારના પ્રબલ પરામશાલી પરિવર્તનમાં પડીને સુખ અને દુઃખને અનુભવ જેવાને અવસર ન પ્રાપ્ત થયો હોય, સંસારમાં અનેક જાતિઓ પરમેશ્વતિની સર્વોચ્ચતમ અવસ્થાને પહોંચીને પાછી રસાતલમાં ચાલી ગઈ કયહાં ગઈ? હેનું શું થયું ? હે લગાર માત્ર પણ પતો કેઇને માલુમ નથી. જ્યાં મોટી વિશાલ અટ્ટાલિકાઓથી સુશોભિત મંદિર હતાં, હાં આકાશને સ્પર્શ કરવાવાળા પ્રાસા

Page #10

( ૨ )
શાભાયમાન હતા અને ચારે તરફ ઉત્સાહથી ભરેલા મનુષ્યા પ્રસન્નતા પૂર્વક રહેતા હતા. જ્હાં ઘાના ઉપર સુવણ અને રજતના કળશા અને ચિત્ર વિચિત્ર ઘ્વજા દૂર દૂર સુધી જનતાની સુખ સમૃદ્ધિની સાક્ષી આપી રહી હતી, તે સ્થળેએ આજ જગલા અને ખડેર ષ્ટિગોચર થઇ રહ્યાં છે. ચ્હાં મહારાજ્યની દુંદુભિનેા નિનાદ થતા હતા, હાં શિયાળ રૂદન કરી રહીછે, પરિવર્તનનેા મહિમા અપરસ્પાર છે. હેને પૂરી ચાલથી સમજવા, મનુષ્યની શક્તિથી બાહેર છે.
કોઈ સમય હતો કે મગધ દેશનું ખળ ભારતવર્ષજ નહિં, પરન્તુ ભૂમંડલમાં પ્રધાન ગણવામાં આવતું હતુ, તે કાલમાંહેની સમતા રાખવા વાળા બીજો કોઈ દેશ નહાતા. કર્ણાટ-વિરાટ-ધનઘાટ-સૌરાષ્ટ્ર-મહારાષ્ટ્ર અને લાટ આદિ દરેક દેશેામાંહેની પ્રધાનતા માનવામાં આવતી હતી. બંગ-ચંગ-મરૂ અને કુરૂ આદિ મ્હાં હેટાં મહારાજ્યા હેની આગળ શિર ઝુકાવતાં હતાં. ગાડ-ચેડ-મત્સ્ય-કચ્છ આઢિ પ્રદેશે! ત્યેની આગળ પ્રતિભાહીન થઈ રહ્યા હતા. ચીન દેશ સુધી વ્હેની કીાંત પતાકા ફેલાએલી હતી, અને હેની રાજધાનીની સ્વામે કાશી કન્નેાજ અને અધ્યા આદિની પ્રભા મન્ત્ર પડી જતી હતી. મગધ દેશની રાજધાની ‘રાજગૃહ’નાનામથી દિગ્ દિગન્તમાં વિખ્યાત હતી, અને હેમાં દૂર દૂરથી લેાકેા વિદ્યા અને ધર્મોપદેશની લાલચથી આવતા હતા. પરિવર્તનના પ્રતાપથી આજ તેજ

Page #11

રાજગૃહ નગરી ઉજાડ ખડ જેવી દૃષ્ટિગોચર થઈ રહી છે. પરન્તુ જે સમયને ઇતિહાસ લખવામાં આવે છે તે સમયે આ વિશાલ નગરીને લેકે ઈન્દ્રની અમરાવતીની ઉપમા દેતા હતા. - આ નગરીમાં લક્ષાવધિ ધાર્મિક પુરૂષોને નિવાસ હતા, હજારે મુનિ-સાધુઓ અને મહાત્માઓને માટે મહેe મહેણાં સ્થાને બનેલાં હતાં. અહિંસાની આજ્ઞા રાજ દરબાર તરફથી હતી. મહેતાં હેટાં પર્વતાકાર મંદિરે આ નગરીને સુશોભિત કરી રહ્યાં હતાં. હેની પણ્યવીથિન એમાં ધન-ધાન્યથી પૂરિત ગ્રહસ્થિઓનાં ગૃષ્ઠના ગુણ ચિત્ર વિચિત્ર વસ્ત્રોથી સુમડિત દેખાતાં હતાં. રાજ્યના સુપ્રબન્ધથી આ જનસ્થાનમાં દીન-હીન અને દુ:ખી મનુષ્ય કઠિનતાથી પ્રાપ્ત થત, મહેટા સુન્દર અને વિશાળ રાજમાર્ગો, જહેની બન્ને બાજુએ સુન્દર વૃક્ષની પંક્તિ લાગેલી હતી, આ નગરીમાં વિદ્યમાન હતા. તેમજ ઠેકાણે ઠેકાણે ઉપવન અને કુવારાથી નગરીની શોભા અર્થનીય થઈ રહી હતી.
. ? - આ મને હારિણી પુરીમાં એક સમય શ્રેણિક રાજા રા
જ્ય કરતો હતો. રાજા શ્રેણિક ધાર્મિક અને સરલ સ્વભાવી હતે જહેવી રીતે હેને રાજ્યનું સુખ હતું, હેવીજ રીતે ગૃહસ્થીપણાનું પણ પરમ સુખ પ્રાપ્ત હતું. સુનન્દા હેવી સીને પ્રાપ્ત કરીને રાજા અત્યત પ્રમુદિત હતો. આ અપાંસુલા સાધ્વી સ્ત્રી, પતિપરાયણ હેવાની સાથે પરમ સુ

Page #12

ખવતી પણ હતી. હેને સ્વરૂપની દૂર દૂર દેશમાં પ્રશંસા થઈ રહી હતી, આ સ્ત્રીરત્નને પામીને રાજા શ્રેણિક પિતાને પરમ ભાગ્યવાન સમજતો હતો. રાજા શ્રેણિકને એક “અભય કુમાર નામક પુત્ર હતે. અભયકુમારની બુદ્ધિનો વૈભવ ત્યાં સુધી વધેલ હતો કે- મહેતા મહેટા લોકો પણ તેમની સમ્મતિ પૂર્વક કામ કરતા હતા. કેઈ કવિએ ઠીક જ કહ્યું છે કે- “તે દિ ન વાઃ લક્ષ્યતે” જે તેજસ્વી પુરૂષ છે, તેઓના વિષયમાં મહટી અવસ્થામાં જ્ઞાન થશે, એ અનુમાન નથી લગાવવામાં આવતું.
રાજા શ્રેણિકની રાજધાની રાજગૃહ નગરીમાં “નાગ” નામને એક સારથી રહેતો હતો. પ્રાચીન સમયમાં સારથીનું કાર્ય આજકાલની માફક નીચ કાર્ય નહેાતું ગણાતું. મહેતા મહેતા પ્રધાન પુરૂષે સારથાનું કાર્ય કરતા હતા, પ્રાચીન લડાઈઓમાં અનેક કૃતવધ અને યશસ્વી લેકેનું સારથી બનીને સંગ્રામ સ્થળ પર આવવુંજ, સારથી પદનું મહત્વ સચિત કરે છે, જહેવી રીતે સેનાના સમૂહના નાયકને મહારથી કહેતા હતા, તહેવીજ રીતે રથને લઈ યુદ્ધવિદ્યાની રીતિથી ચલાવવાવાળો તથા સમય સમય પર શસ્ત્રવિધિને બતાવવાવાળે પુરૂષ સારથી પદ પર નિયત કરવામાં આવતો હતે. “સારથી તે સમયની સેના વિભાગમાં એક પ્રતિષ્ઠિત પદ ગણવામાં આવતું હતું,
એ રીતે આ અનુમાન સહજ સિદ્ધ છે કે- “સારથીના પદ પર નિયુક્ત થવાવાળો પુરૂષ સાધારણ મનુષ્ય નહિ થઈ

Page #13

( ૫ )
શકતા હતા.
આ ‘ નાગસારથી ” એક ધનાઢય અને પ્રસિદ્ધ પુરૂષ હતા. તેની પાસે ઘણું દ્રવ્ય હતું, તેમ સાંસારિક વૈભવની પણ હેની પાસે કમી નહાતી. તેથી અતિરિક્ત હેનામાં દયા, ક્ષમા, શાન્તિ, સરલતા આદિ અનેક ગુણા વિદ્યમાન હતા, દાક્ષિણ્ય અને ગ'ભીરતામાં તે આખીનગરીમાં સાથી વધેલા હતા. હેના સ્વભાવ, ધર્મભાવથી પુરિત હતા, અને તે હંમેશાં શ્રીજિનેશ્વરનું પૂજન અને ધ્યાનમાં લવલીન રહે તેા હતેા, નાગસારથીને ધર્મકાર્યથી વધી ખીજુ કાઈ કાર્ય હર્ષિત કરવાવાળુ નહેતુ થતુ.. કહેછે કે- નાગસારથી, પેાતાના સમયના એક દાની પુરૂષ હતા અને રાત દિન હેના ઘરમાં દાનને મહિમા ઢેખવામાં આવતા હતા. નાગસારથીની ઉદારતાના કારણથી કેટલાએ રિદ્રિ ધનવાન થઈ ગયા. આ પ્રસિદ્ધ પુરૂષના વિષયમાં અનેક વાતે કહેવામાં આવેછે. ત્યેનું હૃદય એવુ' તે। કામળ હતું કે ઝ્હારે તે કાઈને દુ:ખી અવસ્થામાં દેખતા તે હેના અંત:કરણમાં મર્મભેદી પીડા થવા લાગતી હતી, અને હુાં સુધી બનતું, દુ:ખીનુ' દુ:ખ ટાળવાને માટે ઉદ્યોગ કરતા. નાગસારથીમાં પેાતાના અન્ય ગુણાની સાથે એ વાત ઘણી મહત્વની હતી કે તે વિષયવાસનાથી વિમુખ રહીને બ્રહ્મચર્યથી સમય વ્યતીત કરતા હતા. અને પેાતાની સ્ત્રી સિવાય અન્ય કાઈ પર દૃષ્ટિ નહિ કરતા. નાગસારી પાસે એટલું ધન હેાવા છતાં, પાતે ઈન્દ્રિય સુખાને તુચ્છ દૃષ્ટિથી દેખતા હતા.

Page #14

આ નાગસારથીની ધર્મપત્રીનું નામ સુલસા' હતું. સુલસા અપાંસુલા સ્ત્રીઓમાં સૌથી અવલ ગણવા યોગ્ય હતી. સુલસા ધર્મ-કર્મમાં નિપુણ, આલસ્ય રહિત,તથા સતીઓમાં પણ શ્રેષ્ઠ ગણવામાં આવતી હતી. સુલસા સમ્યત્વ રૂપ રત્નથી અત્યન્ત સુશોભિત હતી. ધાર્મિક કાર્યોમાંજ હેનું મન અધિક લાગતું હતું. અને મોક્ષ પ્રાપ્તિને ઉપાય, હેના આત્માનું અભિલાષત ફળ હતું. આ સુલસા દેવી પરમાત્મા મહાવીરદેવની પરમ ઉપાસક હતી અને હેની શ્રદ્ધા-ભક્તિ અવર્ણનીય હતી. નિદાન, નાગારથી પિતાની સ્ત્રીની સાથે ધર્મપર્વક પિતાને સમય વ્યતીત કરતો હતો,
દ્વિતીય પ્રકરણ.
- રાત જથહ નગરીના બાહરના ભાગમાં એક સુંદર
ઉપવન બનેલું છે. હેમાં અનેક પ્રકારનાં વૃક્ષ, પિતાનાં પલ્લવોની શોભા વિકસિત કરી રહ્યાં છે. કઈ કઈ
સ્થળે ફલની કયારીઓ અનુપમ છટા બતાવી રહી છે. કઈ કઈ સ્થળે કુરાથી પડતું પાણી, દશેકેના મનમાં આિનંદની તરંગને બતાવી રહ્યું છે. આ ઉપવનની કૃત્રિમ બનાવટ ઘણી જ મનોહારિણી હતી, હુાં દેખો ત્યાંથી

Page #15

( ૭ ) પુષ્પપરાગ મિશ્રિત સુગન્ધિત વાયુથી મન પ્રફલિત થઈ જતું. વૃક્ષની ડાળીઓ ઉપર બેઠેલાં પક્ષીઓ અનેક પ્રકારની બોલી, બોલી રહ્યાં હતાં. આવા પરમસુન્દરબાગની મધ્યમાં સંગમરમરને એક બંગલો બનેલો હતો. જે બંગલે આ હરિત સ્થાનની મધ્યમાં એ દેખાતો હતો કે માને પન્નાના સમૂહથી પરિવેષ્ટિત હીરા જડેલો છે. આ બંગલાની બનાવટ અને સજાવટને દેખીને મહેટા મહેતા કુબેરની સમતા રાખવાવાળા ધનિકેનું મન લલાયિત થઈ જતું હતું, આ બંગલાના એક વિશાળ કમરા (ઓરડા) માં નાગસાથી બેઠેલ છે. હેના હામે ભીંત ઉપર રંગ બેરંગનાં ચિત્રો લાગેલાં છે. પરંતુ તે કઈ વસ્તુને દેખાતો નથી. પક્ષીઓનાં મધુરરવની તરફ પણ હેનું ધ્યાન બિલકુલ જતું નથી. નાગસારથીએ માથું નીચું કરી, તકીયાના આધારે બાં ય નમાવી છે, અને હાથ ઉપર પોતાના ગાલને ધારણ કરી કઈ મહતી ચિન્તાના ફેરમાં પડેલ છે.
સાંસારિક પુરૂષોનો ચિતાથી છુટકારે નથી થઈ શકતો, એકને એક પ્રકારની ચિન્તા દરેકને હોય છેજ. કેઈ દરિદ્રાવસ્થાની યાતનામાં પડેલો દ્રવ્યની ચિન્તામાં છે, કેઈસુંદર
સ્ત્રીને પ્રાપ્ત કરવાની લાલસામાં નિ:શ્વાસ લેતો ફરે છે, હારે કેઈન સ્ત્રી આજ્ઞાનુવતિની ન રહી પોતાના પતિને પરમ કષ્ટ આપી રહી છે. નાગસારથીને આ ઉપર્યુક્ત ચિતાઓમાંથી કેઈ ચિન્તા નહીં હતી. હેનું ઘર ધન જન અને સમૃદ્ધિથી પરિત હતું. કેઈ વાતની હેને કમી નહોતી. આવા સાંસા

Page #16

(<)
રિક અભ્યુદયને પ્રાપ્ત કરીને પણ નાગજી કેમ ચિન્તિત થઈ રહેલ છે ? નાકર-ચાકર દરેક આવીને જોઈ ગયા. પરન્તુ તે સારથી કાઇની તરફ દષ્ટિપાત કરતા નથી.
ધીરે ધીરે આ ચર્ચા ફેલાવા લાગી, અને ઘેાડીજ વારમાં હેનાથી સંબંધ રાખવાવાળા પાડાસીઓના મકાનેા સુધી આ ખબર પહોંચી ગઈ.
જ્હારે સુલસાએ પેાતાના પ્રાણનાથ પતિની ચિન્તાના સમાચાર સાંભળ્યા, ત્હારે તે તુરન્ત ઢાડીને સ્હેની પાસે આવી. પેાતાના પતિની આવી ઉદાસીનાવસ્થા અને માથું ઝુકાવેલું દેખીને સુલસા વ્યાકુલ થઈ ગઈ અને કામલ શદેામાં પૂછવા લાગી:—
“હે પ્રાણપ્રિય ! આપ આજે આટલા ઉત્સાહુ રહિત કેમ ક્ ! આજ આપનું મુખારવિન્દ કેમ ઉતરી ગયેલું દેખાય છે ? શું આપનું, મહારાજ શ્રેણિકે કંઈ અપમાન કર્યું છે ? રાજ્યશ્રુતની માફક આપ પ્રતિભાહીન કેમ ઢેખાઓ આપને કઈ વાતની ચિન્તા છે ? ”
?
આ પ્રમાણેનાં વચના સાંભળી નાગસારથીએ મસ્તક ઉંચું કર્યું, પરન્તુ કંઈ જવામ ન આપ્યો. નાગસારથીની સુખાકૃતિ એવી માલૂમ પડતી હતી કે હેમ કોઈ ભયભીત પુરૂષ શત્રુદલમાં ફસાઈને કર્તવ્ય વિમૂઢ થઈ ગયેા હાય, અથવા કાઈ નાવ ચલાવવાવાળાની ડાણ છુટીને પાણીમાં ચાલી ગઈ હેાય અને તે પ્રવાહને ટૅખીને ગભરાઈ ગયા હેાય. આ પ્રમાણેની અવસ્થા દેખીને સુલસા અધિક ગભરાઈ,

Page #17

( ૯ )
અને મેલી:—
(t હાય ! હાય ! ! ખેલતા પણ નથી. આજ તુમને શુ થઈ ગયું ? શું કઈ ભૂમિમાં દાટેલા ખજાના ચાર લેઈ ગયા? અથવા કાઈ આપના મહેલ ભસ્મ થઈ ગયા, અથવા કાઈ સ્વરૂપવાળી સ્ત્રીની દૃષ્ટિ આપના હૃદયમાં સમાઈ ગઈ, કે હેના વિયાગમાં આપ આટલા આકુલિત થઈ રહ્યા છે. ? હે પ્રાણનાથ ! શું મ્હારાથી પણ કઈ છાની રાખવાની વાત છે ? જો નથી તો પછી આપ શામાટે એકલતા નથી? 5
આટલું કહેવાની સાથે સુલસાનું હૃદય ભરાઈ આવ્યુ અને હેના નેત્રાથી પાણી મ ડમ વહેવા લાગ્યું, આવું દુ ખીને નાગસારથીએ ધીરેથી કહ્યું:
“ હું પ્રિયે ! મ્હારા માટે આ જગતમાં એવી કાઈ પુણ વાત નથી કે હે ત્હારાથી છાની રાખવા લાયક હાય, મહુને કોઈ પણ જાતનું દુ:ખ નથી. આ ચિત્ત છે,ત્યેની અંદર અનેક પ્રકારના તરંગા ઉઠયા કરેછે. ચિત્ત વિદ્યુતની સમાન ચંચલ છે. જે ભાવ મનમાં ઉદ્દય થઈ જાય છે, હેના પ્રભાવ કઇને કંઈ અવશ્ય પડેછે, ""
આ પ્રમાણે સાંભળી લેઈ સુલસાએ ફરીથી પૂછતુ “ હે સ્વામિન ! આપનું કહેવુ થતુ જ ઠીક છે. મન, જલાશયની માફક કદી સ્થિર નથી રહેતું, પરન્તુ આપના ચિત્તમાં એવા યેા ભાવ ઉત્પન્ન થઇ ગયે છે કે હેંણે આા૫ને આવી રીતે આકુલિત કરી દીધા ? કૃપા કરીને હુને

Page #18

( ૧૦ ) આપના હૃદયને યથાર્થ હાલ કહે.
તે ઉપર નાગારથીએ કહ્યું-“હે વારિ! મહારા ધ્યાનમાં એમ આવ્યું કે- અમારું આજે અસંખ્યાત ધન છે, સામ્રાજ્યનું સુખ દેવાવાળી જે સમ્પરા છે, હેને અમારી પાછળ કેણ ભગવશે? અમારા નેકર ચાકરે અને દાસ-દાસીઓની શી દશા થશે? પુત્રના અભાવથી મહારૂં ચિત્ત ધન-એશ્વર્યના ધ્યાનમાં અન્ન સમયમાં પણ રહેશે. આજ વિચાર મહારા મનને આકુલિત કરી રહયા છે. પુત્ર વિના સંસારનાં દરેક સુખો વ્યર્થ છે. પુત્રહીનને સ્નેહ ધન તરફથી કદિ નથી હઠતે, કિન્તુ પુત્રવાનને ઉત્તરાધિકારી હેવાથી સન્તોષ રહે છે, અત એવ પુત્ર વિના મનુષ્ય અનેક પ્રકારની લાલસાઓના બંધમાં પડે છે. હે પ્રિયે! આજે હુને પુત્રની ચિન્તાજ અત્યંત દુઃખિત કરી રહી છે. આ
સ્વામીનાં આ વચને શ્રવણ કરીને સુલસાએ પુન:કહેવું આરંભ ક્યું –
હે પ્રાણેશ્વર! આપને વિચાર સંપૂર્ણ રીત્યા ઠીક નથી, શું નરકમાં પડતા મનુષ્યને પુત્રો બચાવી શકે છે? મનુષ્યને પિતાના દુષ્કૃત્યનું ફળ પોતાને જ ભેગવવું પડે છે. જુઓ બ્રહ્મદત્ત ચકવાર્તિના ઘણા પુત્ર હતા, પરંતુ તેનું દુકૃત્ય એવું હતું કે તેને વૃદ્ધાવસ્થામાં અબ્ધ થવું જ પડયું. સાચું પૂછો તો પુત્રથી હાનિ પણ થાય છેજ. જુઓ ધૃતરાષ્ટ્રના ગેત્રને, પુત્રથી જ ક્ષય થયો, રાવણના પિતાને

Page #19

(૧૧) વંશ પુત્રથી જ કલંકિત થયે. અને સગર ચક્રવર્તી, સાઠ હજાર પુત્રના દુખથીજ મૃત્યુ પામ્યા હે સ્વામિન! આત્મ કૃત્ય વિના ઘણું પુત્રોથી કંઈ સ્વર્ગ યા મેક્ષ નથી પ્રાપ્ત થતાં, અત એવા આપની તે ચિતા ઠીક નથી, 5 -
સુલસાએ પોતાના પતિને આવી રીતે બહુજ સમજાવ્યા, પરંતુ હેના ચિત્તમાં પોતાની વિચારેલી વાતને આગ્રહ તેનો તેજ રહ્યો. નાગસારથી કહેવા લાગ્યો' | હે કાતે ! હું તે બધી વાતોને જાણું છું. પરંતુ મહારૂં મને વૈર્ય ધારણ નથી કરતું, જડમનુષ્યને પોતાનું દદય શૂન્યજ માલુમ દેખાય છે. અને દરિદ્રીના હિસાબમાં સારે સંસાર સને રહે છે. જેના ઘરમાં બાળક નથી ખેલતા, તે ઘર જગલ સમાન છે. સંસારમાં મનુષ્યને માટે ત્રણજ પરમ સુખની વસ્તુઓ છે. એક કેમલવચના સુંદરી પલી, વિનીત પુત્ર અને સત્સંગસેવી મિત્ર; જહેને આ વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ નથી થઈ તે સંસારમાં વાસ્તવિક સુખી નથી. જહેવી રીતે એક સુગન્ધિત ચન્દન વૃક્ષથી સંપૂર્ણ વન સુગન્ધિત થઈ જાય છે, હેવી રીતે એક સુપુત્રથી આખા વંશની શોભા વધે છે. જહેવી રીતે મદના પ્રવાહથી ગજરાજની શોભા થાય છે, ખીલેલાં કમળાથી તલાવની સુંદરતા વધે છે, પંડિતેથી વિદ્વાનની સભા શેબિત થાય છે, હેવી જ રીતે સુપુત્રથી મનુષ્યના કુલની પ્રતિભા અધિક થાય છે,
આ પ્રમાણેનાં વચન સાંભળી સુલસાએ કહ્યું:“હે પ્રાણેશ! હારે તેમ છે તે આપ પોતાની મને

Page #20

(૧૨) કામના પુરી કરવાને માટે કઈ બીજી ભાગ્યશાલિ સીની સાથે વિવાહ કરી લે. સંભવ છે કે મારાંજ પૂર્વકૃત્યનાં કારણથી સંતતિવિચ્છેદને વેગ થયો હોય,
નાગારથીએ કહ્યું કે મને રાજ્ય આપી તે પણ હું બીજી સ્ત્રીથી વિવાહ કરવાને નથી ચાહતે, કેમકે ખીરનું ભેજન કર્યા પછી ઘશ ખાવાની કેણ ઇચ્છા કરે? યદિ પુત્ર હારાજ ગર્ભથી ઉત્પન્ન થશે તો મારી પ્રસન્નતાનું કારણ થશે. અન્ય વિવાહ કરીને પુત્રની કામના કરવી અને સ્વમમાં પણ સ્વીકૃત નથી.”
આટલું કહીને નાગસારથી મકાનથી બહાર નિકલી બગીચામાં ચાલ્યા ગયે, અને પતિવ્રતા-સુલાત્યહાંજ બેઠી વિચાર કરવા લાગી, સુલતાના ચિત્તમાં અનેક પ્રકારના તરંગ ઉઠવા લાગ્યા, કેઈ વખત હેના ચિત્તમાં પોતાના પતિની ચિંતાનું સ્મરણ કરીને વ્યાકુલતા વધી જતી, તે કે વખતે તે પોતાના પુત્રહીન કુલનું ધ્યાન કરીને દીર્ઘનિ:શ્વાસનાખતી, હારે કઈ વખતે સંતાનોત્પત્તિના ઉપાયોને વિચારતી. એવી રીતે વિચાર સાગરમાં ડુબેલી સુલસા
હાં બેઠીજ હતી, તેટલામાં એકાકી હેનું મન પ્રફુલ્લિત થઈ ગયું. માને તેને કેઈ નિધિજ પ્રાપ્ત થઈ ગયે!સુલસા ધીરભાવથી બેસીને પોતાના મનમાં એમ કહેવા લાગી
મનુષ્યની બુદ્ધિ, જગતના પ્રપંચમાં પડીને, યથાર્થને અયથાર્થ માનીનેજ શેકનું કારણ બને છે, સાચા ઉપાયોને,

Page #21

(૧૩) ત્યાગ કરીને મનુષ્ય આમ તેમ દોડતો ફરે છે. એવું કોણ ઈસિત કાર્ય છે કે- જે ભક્તિથી આરાધન કરેલ ધર્મ ન કરી શકે ? શ્રેષ્ઠ કુલ, પરસ્પર પ્રેમ, દીર્ઘાયુ, આરેગ્યતા, સત્સંગ વિગેરે જે કંઇ છે, તે દરેક ધર્મના પ્રભાવથી જ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. અત એવ હારે પણ બીજા બધા ઉપાયોનો ત્યાગ કરીને કેવલ ધર્મનીજ આરાધના કરવી જોઈએ, જે સાંસારિક વસ્તુ અનેક ઉદ્યમ કરવાથી પણ પ્રાપ્ત નથી થઈ શકતી તે પણ ધર્મ આરાધના કરવાથી સહજમાં મળી શકે છે. જહે હેટા મહેટા ભયંકર રેગે પ્રસિદ્ધ વૈદ્ય દ્વારા અસાધ્ય ઠરાવવામાં આવે છે, તે પણ કેવલ ધર્મના પ્રતાપથી વાત વાતમાં સારા થઈ જાય છે. દમયન્તી જેવી સ્ત્રીનાં દુઃખે કેવલ શીલ અને જૈન ધર્મપરાયણતાથીજ નષ્ટ થયાં છે.”
આ પ્રમાણે ધર્મ પર પ્રગાઢ શ્રદ્ધા રાખીને સુલસા દેવીએ ધર્મનુષ્ઠાનને મનમાં દઢ સંકલ્પ કર્યો. તે હમેશાં પ્રાત:કાલ ઉઠતી, શુદ્ધ ચરિત્રધારક મુનિરાજોને આહાર-વસ્તુઓનું દાન દેતી, સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા રૂપ ચતુર્વિધ સંઘનું પૂજન કરતી, સુલસાએ બ્રહ્મચર્યને ધારણ કર્યું, અને હમેશાં ભૂમિપર શયન કરવા લાગી. તે સિવાય તહેણે આયંબિલ આદિ કેટલીક ઉત્કૃષ્ટ તપશ્ચર્ય પણ શરૂ કરી. અને થોડા સમયમાં સુલસા દેવીની ધર્મપરાયણતા સંસારમાં વિખ્યાત થઈ ગઈ.

Page #22

(૧૪)
તૃતીય પ્રકરણ.
હારે ભારતવર્ષમાં ધમની સાચી સાત્વિક રિલ આરાધના હતી, હારે અહિથી અને દેવલેકથી વ્યવહારને સંબંધ લાગેલા હતા. દેવકથી બરાબર દેવતાઓ અહિં આવીને ધર્મ કાર્યોમાં સહાયતા કરતા હતા, એક દિવસ પ્રાતઃકાલ ઇંદ્રને નૈમેષી નામક અનુચર દેવલોકથી નીચે આવી રહી છે. હેને નીચે ઉતરતે દેખી એક દેવતાએ આવીને માર્ગમાં હેને સમાગમ કર્યો. આ બનેના સમાગમમાં તેઓને આપસમાં આ પ્રકારે વાર્તા થવા લાગી:-,
દેવ– કહો નૈમેષીજી! આજ તે હમે.ઘણુજ પ્રસન્ન દેખાઓ છે,
નિગમેષી–અમારે પ્રસન્ન થવામાં શું સહ છે? અમે ઈન્દ્ર દેવના અનુચરે હમેશાં આનંદમાં નિમગ્ન જ રહીએ છીએ, હેમાં વળી આજનું તે પૂછવું જ શું?
દેવ–આજ વિશેષ આનંદનું શું કારણ છે? - નૈગમેપી- હે દેવ ! ધર્મ કાર્યની ઉન્નતિ દેખીને કેને હર્ષ નહીં થતું હોય? ધર્મજ આત્માને યથાર્થ પદપર પ્રતિછાપિત કરે છે. ધર્મજ દરેક સુખનું સૂલ છે. હેની ઉન્નતિ કેખીને પ્રસન્નતાનું થવું, સ્વાભાવિક જ છે,

Page #23

(૧૫) વિતે તો ઠીક છે, હિતુ આજ કેણ એવું મહદ્ધર્મ કાર્ય થયું છે, જે આપ આમેદ પ્રવાહમાં પડીને ગદગદ થઈ રહ્યા છે ?
નગમેલી કાલે ઈન્દ્રદેવની મહાસભામાં ઘણી જ ધૂમધામ હતી, અનેક દેવગણ, પોત પોતાના સ્થાન પર બિરા
. અરે મિત્ર! કાલે ઘણેજ આનંદ હતો, કાલની સભામાં મર્યલકના ધાર્મિક પુરૂષેની ચર્ચા ચાલી. હેમાં ખુદ ઈન્દ્ર મહારાજે કેટલાકની ધાર્મિક વૃત્તિની પ્રશંસા કરી, કેમકે કહ્યું પણ છે કે
“શશ્વ ગુogger મવત્તિ
ઈ દિ સત્તા કુત્તેજિત્તા ” અર્થાત્ સુકૃતમાં એકચિત્તવાળા સંત પુરૂષે પોતાની મેળેજ હમેશાં ગુણ ગ્રહણ કરવામાં તત્પર રહે છે.
દેવ–તો શું સ્વયં ઈન્દ્રદેવે કેઇની પ્રશંસા કરી કે ? નિગમેષી–હારે કહું છું શું? અરે ભલા ભાઈ! એકના ધર્માચરણની સ્વયં ઈન્દ્ર મહારાજે પિતાના મુખથી પ્રશંસા કરી.
દેવ-તે કેણુ એ ભાગ્યશાલી જીવ છે, હે ગુણનુવાદ સ્વયં દેવરાજે પોતાના મુખથી કર્યો?
નિગમેષી–મહારાજ ઈન્દ્રદેવે એક સ્ત્રીની ધર્મ પ્રભાવનાનું કથન સ્વયં પોતાના હૃદયથી કર્યું, અને કહ્યું કે-તે સ્ત્રી પોતાના ધર્મના પ્રભાવથી અત્યકૃષ્ટ પદવીને પ્રાપ્ત કરશે હેમાં સહ નથી.

Page #24

(૧૬) દેવ–હે મિત્ર.નગમેલી! હમારા આ કથનથી મહને બહજ આશ્ચર્ય થયું. એવી કેણ ભાગ્યશાલિની વનિતા છે, જે સ્વયં ઈરાજની પ્રતિષ્ઠાનું ભાજન થઈ? 'નિગમેથી–તે છે રાજગૃહ નગરીની રહેવાવાળી, નાગસારથીની ધર્મપત્ની સુલસા.
દેવ-ધન્ય છે સુલસ! જે તું સુરરાજ ઈન્દ્રદેવની સભામાં પ્રતિષ્ઠાની અધિકારિણી થઈ.
નિગમેથી–નિસહ તે ધન્ય છે, અને ધન્ય છે હેના પતિને કે જહેને પૂર્વ સુકૃત્યથી તે સ્ત્રીરવ પ્રાપ્ત થયું. અને ધન્ય છે તે નગરીને કે જ્યહાં હેના શુદ્ધાચરણથી ભૂમિ પવિત્ર થઈ રહી છે,
દેવ-ઠીક! તે હવે આપ કહાં જાઓ છો? નૈમેષી–તેજ સુલસા દેવીની ધાર્મિક પરીક્ષા લેવાના નિમિત્તથી હું જાઉં છું. અને હેને દેખીને વરદાન દેવાની મહારી કામના છે.
આટલી વાતચિત થયા બાદ તે બન્ને એક બીજાથી અલગ થઈ વિદાય થયા- દેવે ઈન્દ્રલોક તરફ પ્રસ્થાન કર્યું. હારે નિગમેથી પોતાનું રૂપ બદલીને મત્યેક તરફ ચાલે.

Page #25

(૧૭) ચતુર્થ પ્રકરણું.
- એ ક મહેસું સુંદર ઘર બનેલું છે. હેના ઉપર
સેના અને ચાંદીના કળશે ચમકી રહ્યા છે. રંગ-બેરંગની ધ્વજાએ ફરકી રહી છે. ઉપરથી નીચે સૂધી સંપૂર્ણ ઘર અનેક પ્રકારના ઉત્તમોત્તમ પદાથોથી સુસજિત છે. હેની અંદર ચારે તરફ સંગમરમર જડેલે છે અને દરેક પ્રકારની સુખ સામગ્રીથી પૂર્ણ છે. જ્યહાં હાં દાસતાસીએ કામ કરી રહેલી દેખાય છે. કેઈકેઈ સ્થાને અન્નના ઢગલા રેખાય છે તો કેઈ સ્થળે બહુમૂલ્ય રત્નની પ્રભા, પિતાની ચમક બતાવી રહી છે.
આવા સુંદર મકાનમાં સુલસા દેવી એક આસન ઉપર બેઠી બેઠી કંઈ કામ કરી રહી છે, હેવામાં સહામેથી હેને કંઈક દેખાયું દેખતાની સાથે પોતાનું કામ છોડીને સુલસી ઉભી થઈ ગઈ. સુલસા શું દેખે છે? – એક સેમ્યરૂપ મુનિ, ઈષદ્ધસનથી ઉભા છે. તેઓની મુખાકૃતિથી કાન્તિનો પંજ પ્રકાશિત થઈ રહ્યું છે, યદ્યપિ તેઓએ કઈ બહુમૂલ્ય છેશાક ન પહેર્યો, તથાપિ સ્વરૂપની પ્રતિભા મનમાં એક પ્રકારને ભય ઉત્પન્ન કરે છે. તેઓને દેખતાની સાથેજ સુલતા પિતાના મનમાં વિચાર કરવા લાગી:– '
મનુષ્યનું એજ ફળ છે કે પોતાના માટે બનાવેલા

Page #26

( ૧૮ )
આહાર તથા પાણીમાં, મુનિરાજોના પણ ભાગ નિયત કર વામાં આવે, હેવી રીતે વૃક્ષોને સિંચન કરવાથી તે ફલ દાયક થાય છે, હેવીજ રીતે ઉત્તમ મુનિરાજોને દાન દેવુ', પૂજન કરવું, અને યથાચિત સત્કાર કરવા, તે પણ સમૃદ્ધિનું કારણ થાય છે, આ સંસારની અંદર જે, મનુષ્યજન્મ પ્રાપ્ત કરીને પરેપકાર નથી કરતા, અથવા યથાશક્તિ સુપાત્રમાં દાન નથી દેતા, તેઓનુ' જીવન પશુસમાનજ છે. ખલકે એમ કહેવું અનુચિત નહિ' લેખાય કે- તે પશુઓથી પણ અધમ છે, કેમકે પશુઓનાં ચર્માદિકથી પણ કંઈક ઉપકાર જરૂર થાય છે, પરન્તુ હેવા મનુષ્યાથી તા . તે પણ સાધન થઇ શકતું વથી.
',
આ પ્રમાણે ઘણા એક વિચાર કરીને દાન દેવામાં ઉત્સુક સુલસા દેવી શીઘ્ર બહાર આવી, અને મુનિને સાદર પ્રણામ કરીને પ્રાર્થના કરવા લાગી:---
“ હે જંગમ તીર્થં ! હું નિષ્પાપ ! આપે આ દ્વાર ઉપર પધારીને મ્હોટી કૃપા કરી છે, આપના આગમનથી હું કૃતકૃત્ય થઈ ગઈ, આપ કૃપાકરીને જે આવશ્યકતા હેાય તે કહેા.”
મુનિએ તે વખતે લક્ષપાક તેલની યાચના કરી,લક્ષપાક તેલ, તે દિવસેામાં બહુમૂલ્ય વસ્તુઓમાંનું હતું, અને ઘણીજ કઠિનતાથી તે મળતુ હતુ.... પરન્તુ સુલસા દેવીના ઘરમાં ત્રણ ઘડા તે તેલના હતા. મુનિના મુખારવિંદથી લક્ષપાક' તેલનું નામ નિકલતાની સાથેજ સુલસાએ ઘણી ભક્તિ અને શ્રદ્ધાની સાથે લક્ષપાક તેલ લેવા માટે ઘરમાં પ્રવેશ કર્યો.

Page #27

*
( ૧૨ )
અને એક ઘડા ઉડાવીને મુનિરાજને દેવા માટે ચાલી. દૈવ યોગથી તે ઘડા તુરંત હાથથી છુટી ગયા અને ફૂટી ગયા. રહેની કંઈ પણ ચિન્તા ન કરતાં શ્રદ્ધાપૂર્વક સુલસાએ બીજો ઘડા ઉઠાવ્યા. પરન્તુ તે ઘડા પણ ધડાક કરતા છૂટી ગયા. હવે સુલસાની પાસે એકજ ઘડા અવશિષ્ટ રહી ગયા હતા, કિન્તુ દાનવતી સુલસાનું ધાર્મિક ચિત્ત લગાર માત્ર પણ શ્રદ્ધાથી હર્યું નહિં, સુલસાએ હેવા ત્રીજો ઘડા ઉઠાવ્યા, હેવાજ દૈવયેાગથી તે પણ ધમમ્.....કરતા ફૂટી નીચે પડયા. આ સમયે સુલસાના ચિત્તમાં લક્ષપાક તેલ નષ્ટ થવાની જરા પણ ચિન્તા ન થઇ. પરન્તુ તે એથી વ્યાકુલ થઈ ગઈ કે મુનિરાજની યાચનાને તે પુરી ન કરી શકી.
આ સમયે સુલસા શું દેખે છે કે જે સ્વામે મુનિનું સ્વરૂપ ધારણ કરી દ્વાર પર ઉભા હતા, ત્યેનું સ્વરૂપ એકાકી ઇનું કંઈજ થઈ ગયુ, તે દેવનાં દર્શન કરીને સુલસાને ઘણું આશ્ચયૅ થયું. સુલસા હાથ જોડીને દેવની સામે ઉપસ્થિત થઈ ગઈડ મ્હારાદ દેવ સુલસા પ્રત્યે કહેવા લાગ્યા:—
“ હે દાનવત!હું ત્હારી શ્રદ્ધા અને ભક્તિથી અત્યન્ત પ્રસન્ન છું. હે ઇંદ્રની સભામાં હારી પ્રશંસા સાંભળી હતી, અને હૅની પરીક્ષા કરવાને માટેજ હું હિ' આવ્યા હતા. મ્હારૂં નામ હરિગમેષી' (નૈગમેષી ) છે. ત્હારા દર્શનની ઇચ્છાથી હું દેવલાકથી અહિં આવ્યાછુ. અત એવ હે સુમુખિ ! હે ત્હારી ઇચ્છા હેાય તે વર માગ ! ??..

Page #28

( ૨૦ ) આ પ્રમાણે સાંભળી સુલસાએ હાથ જોડીને કહ્યું – હે ઇન્દ્રલોકનિવાસિન ! આપ સ્વયં દરેક જાણે છે, તો મહારા અંત:કરણમાં જે પુત્ર પ્રાપ્તિની ઇચ્છા છે, તે શું આપનાથી છાની હેઇ શકે ? "
દેવે સુલસા દેવીની તે યાચના જાણીને તહેને બત્રીસ ગેળીઓ આપી, અને કહ્યું કે:-“આ ગોળીઓ તુ ક્રમશ: એક એક ખાજે, હેના પ્રભાવથી ન્હને બત્રીસ પુત્રની પ્રાપ્ત થશે.” અને એમ પણ કહ્યું કે - “હારે તું મને સ્મરણ કરીશ, હારે હું આવીને ઉપસ્થિત થઈશ.”
બસ! એટલું કહી નિગમેથી દેવ અંતદ્ધાન થઈ ગયે. તહેના ગયા બાદ સુલતાએ પિતાના ચિત્તમાં વિચાર કર્યો:
યદિ મહારે બત્રીશ પુત્ર થશે, તો દરેકનું પાલન પોષણ કરવામાંજ મહારે સમય નષ્ટ થઈ જશે. અને હેથી મહારા ધાર્મિક કાર્યમાં ઘણી હાની પહોંચશે. દેવતાની દીધેલી આ ગેળીઓના પ્રતાપથી મહારે બત્રીસ લક્ષણેથી યુક્ત વ્યક્તિ એકજ પુત્ર થાય તો ઉત્તમ છે. કેમકે પરાક્રમી અને દરેકને પ્રિય એવો એકજ પુત્ર હોવો શ્રેષ્ઠ છે. હેવી રીતે સંસારમાં અધકારને નાશ કરવા માટે એકજ ચંદ્રમા સમર્થ છે, કિન્તુ અનેક તારાઓથી કંઈ વળતું નથી, હજારે ગાયે કરતાં એકજ કામધેનુ હોય તો વધારે સારી. હજારે કાચના ટુડાઓ કરતાં એકજ ચિતામણિ હોય તો વધારે સારું. રાગશ્રેષયુક્ત, બિભત્સ રૂપોને ધારણ કરવાવાળા અનેક દેવોની આરાધના કરવા કરતાં એક જિનેશ્વર દેવની આરાધના કરવી

Page #29

( ૨૧ )
વધારે સારી કે હેથી સમસ્ત પ્રકારના વૈભવ પ્રાપ્ત થાય, હેવીજ રીતે સિંહુ સમાન એકજ પુત્રસાર, પરન્તુ શૃગાલ જેવા અનેક પુત્રોથી શું પ્રયેાજન ? કેમકે કાઇ કવિએ ડીકજ કહ્યું છે કેઃ—
'एकेनापि सुपुत्रेण सिंही स्वपिति निर्भयम् । सहैव दशभिः पुत्रैः भारं वहति गर्दभी ।
""
66
અર્થાત્ એકજ સુપુત્રથી સિંહણ નિર્ભય થઇને સુઇ રહે છે, અને દરા પુત્રાની સાથે પણ ગર્દભી ભારજ વહન કરેછે.”
આ પ્રમાણે વિચાર કરી મુલસા સતીએ ૩૨ ગાળીએ એકી સાથે ખાઇ લીધી. કેટલાક સમય સુધી તે ધર્માચરણની સાથે પેાતાના સમય વ્યતીત કરતી રહી, પરન્તુ દેવની દીધેલી તે ૩૨ ગાળીઆના પ્રતાપથી હેના ગર્ભમાં ૩૨ બાળકાની એકી સાથે ઉત્પત્તિ થઇ, ધીરે ધીરે ૩ર ગર્ભની પીડા એંલસાને વધવા લાગી, વાત પણ ઠીક છે, કેમકે જે પાત્રમાં એક શેર અનાજની જગા હાય વ્હેની અંદર ૩૨ શેર અ નાજ કેવી રીતે આવી શકે ! તે ૩૨ ગભોની પીડાથી સુલસા ઘણીજ વ્યાકુળ થઇ ગઈ અને અધિક અધિક ગભરાવા લાગી, દિવસે દિવસે હેતુ ક વધવા લાગ્યું, અને તેથી સુલસાને અનુભવ થવા લાગ્યા કે ‘ હુવે આ શરીર રહેશે નહિં, અને જીવન નષ્ટ થઈ જશે.'આવી આપત્તિ સમયમાં સુલસાએ એક દિવસ તે દેવતાનું સ્મરણ કર્યું કે જે દેવતાએ તે ૩ર ગાળીએ આપી હતી; દેવીય બલથી દેવતા ફેરન

Page #30

(૨૨) ત્યહાં આવી ઉપસ્થિત થયો.
દેવતાએ પૂછ્યું- “હે સુદેવભક્તિસમ્પન્ના આર્યો ! હું શા કારણથી મહારું સ્મરણ કર્યું? ત્યારે માથે એવી કેણુ વ્યથા આવી પડી ?”
દેવતાનું આ વચન સાંભળી સુલસાએ પોતાની સમસ્ત કથા કહી સંભળાવી, તે સાંભળી દેવે કહ્યું:
બત્રીસ ગેળીઓ એકી સાથે ખાવાનું કાર્ય તે અણવિચાર્યું કર્યું છે. આ બત્રીસ ગોળીઓ એકી સાથે ખાવાનું ફળ એજ થશે કે- સમાન આયુષ્યવાળા ૩ર પુત્રો એક સાથે ઉત્પન્ન થશે. યદિ એક એક ગોળી અલગ અલગ ખાધી હતું, તે ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાવાળા ધીર-વીર-ગંભીર અને પરાક્રમી ૩૨ પુત્ર ઉત્પન્ન થતું.”
દેવની આ વાત સાંભળીને સુલસાએ કહ્યું: “આ જીવને જે કર્મોની સાથે જે સંબંધ લાગે છે, હેનું ફળ અવશ્ય ભોગવવું પડશે. સંસારમાં આ નિયમથી કેદને છુટકારે થઈ શકતો નથી. યદિ આ સાર્વભૌમિક નિયમ ન હેત તે, પાણીના મધ્યભાગમાં એક સ્તંભ ઉપર મહેલ બનાવીને રહેવાવાળા પરીક્ષિત રાજા શામાટે મરત? જહેને જહે પ્રકારે હાનિ અને લાભ થવાનો હોય છે, હેને તે પ્રકારે અવશ્ય થાય છે. વિચાર કરી દેખવામાં આવે તો હાનિ-લાભ પણ અવસ્થા અનુસાર જ બન્યા કરે છે, કેમકે એક જ વસ્તુમાં એકને લાભ થાય છે અને બીજાને નુકશાન

Page #31

( ૨૩ )
થાય છે, હાનિ-લાભના સબંધ પૂર્વકમાની સાથે લાગેલે છે, અને કર્મ અનુસારજ મનુષ્યની બુદ્ધિ પણ બદલાતી રહેછે, યદિ કર્મ અનુસાર પૂર્વ કૃત્યથી બુદ્ધિન બદલાતી હાય, તા પરમ ધાર્મિક ધર્મના પુત્ર રાજા યુધિષ્ઠિર જુગાર શામાટે ખેલત ? મનુષ્ય વિચારે છે કઈ, અને ફળ થાય છે. કઈનું ઈ. કશું પણ છે કે:—
"कर्मणो हि प्रधानत्वं किं कुर्वन्ति शुभा ग्रहाः । वशिष्टदत्तलग्नोऽपि रामः प्रव्रजितो वने ॥ "
સુલસાની આ વાતથી નેગમેષી અત્યન્ત પ્રસન્ન થયા અને કહેવા લાગ્યા કે—“હે સુલસે! તું જેવી ધાર્મિક છે, હેવીજ જ્ઞાનવાળી અને યથાર્થ વિચારકરવાવાળી પણ છે. તેં કહ્યું તે ઘણુંજ ઠીક કહ્યું છે કે કર્મની પ્રધાનતા આગળ શુભ ગૃહે। પણ કઈ કરી શકતા નથી. કેમ કે વશિષ્ટૠષિ દ્વારા, રાજ્યાભિષેકને માટે સ્થિર કરેલ મુહૂર્તમાં રામચંદ્રજીને, વનવાસ માટે ઘરથી નિકળવુ પડયુ
*....
આ પ્રમાણે સાંભળી સુલસાએ કહ્યું–“હે દેવ ! મ્હારામાં કોઈ એવી અેટી વિદ્યા નથી, હું `તા કેવલ ભગવાનનુ પૂજન કરવું જ મુખ્ય સમજી બેઠી છું, તેઓના પ્રસાદથી મ્હારૂં ધન-જન-સ્વભાવ દરેક સ્વય વધતુ જ ચાલ્યુ. આન્યુ છે, હું નગમેષી! જે કંઈ છે, તે, કોઈ પૂર્વ કર્મનુંજ ફલ છે, કેમકે અમારૂં વિચાર્યું કંઈજ થતુ નથી, વનવાસ જવા સમયે રામચ`દ્રજીએ ડીકજ કહ્યું હતું કેઃ—

Page #32

( ૨૪ )
"चिन्तितं तदिह दूरतरं प्रयाति यच्चेतसा न गणितं तदिहाभ्युपैति । प्रातर्भवामि वसुधाधिपचक्रवर्ती
सोऽहं व्रजामि विपिने जटिलस्तपस्वी ॥ હે દેવ ! રામચ દ્રજીએ ડીકજ કહ્યું હતુ. કે—જે વાત મનમાં વિચારે તે દૂર ચાલી જાય છે, અને હેનું મનમાં જરા પણ ધ્યાન નહેતું તે આગળ આવીને ઉભું` રહે છે. હું પ્રાત:કાલમાં આખી પૃથ્વીનેા ચક્રવર્તી રાજા ઈશ, એ પ્રમાણે એકજ દિવસ પહેલાં વિચાર કરી રહ્યા હતા, તેજ હું જટા ધારણ કરીને તપસ્વીની માફક જ ગલમાં જઈ રહ્યા છું. હે દેવ ! આ ભવમાં કર્મજ પ્રધાન છે. મેળો પહના પતિઃ' કર્મની ચાલ સમજવી બહુજ કિઠન છે, ”
આટલુ` કહી સુલસાએ સહર્ષ ચિત્તથી દેવની તરફ દેખ્યુ અને પાછી કહેવા લાગી:—
“ હે ઇલાકના વાસી દેવ ! હું તે વાતને શાક પણ નથી કરતી. કેમકે‘ યુન્ટ્રિ ધર્માનુસારની ' જહેલુ થવાનુ હાય છે, હેવી બુદ્ધિ પણ થઈ જાય છે; તેજ સનાતનના નિયમ છે, અત એવ જે થયુ' તે ખરૂ, હવે મ્હને તે સંબધી કઈ ચિન્તા નથી. યદિ હમારા અનુગ્રહથી મ્હારી પીડા કમ થઈ જાય તેા શ્રેષ્ઠ છે, નહિ તે હું તે મ્હારાં કરેલાં કર્મનું ફળ ભોગવવાને માટે તૈયારજ છુ, ”
સુલસાની આટલી વાત સાંભળી નેગમેષી ટ્રુવે ઈન્દ્ર લાક તરફ પ્રયાણ કર્યું.

Page #33

(૨૫)
પંચમ પ્રકરણ.
oooooooo –
* સલસા દેવીની ગર્ભપીડા દેવના પ્રસાદથી કંઈક
કે કમતી તે અવશ્ય થઈ ગઈ અને તે ગર્ભવતીને ગ્ય આચરણ કરવા લાગી. સુલસાને પતિ નાગસારથી પણ ગભણીને મનવાંછિત યથાર્થ આપીને હેને સંતુષ્ટ રાખતો હતો. બરાબર માસ અને ળા દિવસે વ્યતીત થયે શુભ મુહૂર્તમાં સુલતાએ ૩૨ પુત્રને જન્મ આપો. . આ સમયે નાગસારથીને આનંદની સીમા ન રહી, જે મનુષ્ય એક પુત્રના અભાવથી વ્યથિત રહેતા હતા, હેને બત્રીસ પુત્ર રત્નની પ્રાપ્તિથી અત્યન્ત પ્રસન્નતા શામાટે ન થાય ૧. સારથીના ઘરમાં મંગલ ગીત થવા લાગ્યા. ત્યાચક અને દાસ-દાસીઓને રત્નનાં ઇનામ આપવામાં આવ્યાં. નાટકગાન-મંડલી,કુતૂહલ, ખેલ, તમસા વિગેરે દરેક પ્રકારથી મંગલનાં કાર્યો નાગસારથીને ઘેર થયાં. એમ અનેક પ્રકારે નાગસારથીએ પુત્ર જન્મનો ઉત્સવ કર્યા. - આ સિવાય ધર્મ પ્રભાવના પણ ઘણું જ સારી કરી. દેવગુરૂ ધર્મની સેવા કરવામાં અતુલ ધનનો વ્યય કર્યો. સ્વામિવાત્સલ્યાદિથી શ્રીસંઘની પૂજા કરી. બારમા દિવસે પિતાના શેત્રના વૃદ્ધ તથા માન્ય પુરૂષને ભેજન તથા

Page #34

(૨૬), સન્માન કરીને માટે મહત્સવ કર્યો. રાત દિવસ હેના મકાને અનેક પ્રકારનાં વારિત્ર તો વાગતાં જ હતાં. - દરેકે મળીને તે પુત્રનું નામ દેવદત્ત એવું રાખ્યું પુત્ર દિન પર દિન વધવા લાગ્યા. નાગારથી અને સુલતાદેવી આ પાની કાલી અને તેતડી ભાષા સાંભળીને દિવસે દિવસે પ્રફુલ્લિત થવા લાગ્યાં. પુત્રના કમળ અને મધુર શબ્દ શ્રવણ કરતી વખતે દમ્પતીને આનંદ સમાતો નહતો.
જ્યારે તે બાળકે પાંચવર્ષના થયા ત્યારે નાગસારથીએ તેઓને અક્ષરારંભ કરાવ્યું અને એક પંડિત શિક્ષક તેઓની શિક્ષાને માટે નિયત કર્યો. બાળકેએ થોડાજ સમયમાં વ્યાકરણન્યાય-કાવ્ય આદિ સામયિક વિદ્યાઓમાં અભ્યાસ કરી લીધો અને તેઓ યુદ્ધવિદ્યા શિખવાને માટે ધનુર્વેત્તાની પાસે જઈ શસ્ત્રવિદ્યા શિખવા લાગ્યા,
ભારતવર્ષમાં એક સમય એ હતો કે જ્યારે ધનુર્વિદ્યા પ્રધાને ગણવામાં આવતી હતી અને હેને અભ્યાસ કર્યો વિના ભાગ્યેજ કેઈ મનુષ્ય રહેતો હતો. હેવી રીતે આજ કાલ વિશ્વવિદ્યાલયોમાં બી. એ. એમ. એ. પાસ કરવાની ધૂમ મચેલી છે હેવી જ રીતે તે સમયમાં શસ્ત્રવિદ્યાનો અનુરાગ વધેલ હતો. આ પ્રમાણેની કહેવત ઘરે ઘરે કહેવામાં આવતી હતી કે
“વિઘા જમાના સભ્યોતિ મળી ક્ષણ ક્ષત્તિ રાત્રે સાન્તા પ્રવર્તતે . ”

Page #35

( ૭ ) અર્થત શસ્ત્રવિદ્યા દરેક વિદ્યામાં પ્રધાન છે. કેમકે શસથી રાજ્યની રક્ષા થવાથીજ શાસ્ત્રના વિચારને પ્રચાર થાય છે.
અત એવ નાગસારથીએ પિતાના પુત્રને બહેતર કળાઓનો અભ્યાસ કરાવીને ધનુર્વેદ વિદ્યામાં પણ સારી રીતે શિક્ષા અપાવી.
સમયાનુસાર તે બાળકે સપૂર્ણ વિદ્યાઓમાં પ્રવીણ થઈ મહેટા પ્રભાવશાલી તેમ ધાર્મિક બન્યા. જિનેશ્વર ભગવાનમાં પણ તેઓની પૂર્ણ ભક્તિ વધી. તેઓ જેવા વિદ્વાન થયા, હેવાજ ધાર્મિક અને દાનશાલી પણ થયા. તે દરેક ભાઈઓને આપસમાં પ્રેમ પણ ઘણેજ ગાઢ હતો. તેઓ બધા પુરૂષાર્થનાં સાધનોને સાધવામાં કટિબદ્ધ રહેવા લાગ્યાતે સમયે રાજ્ય દ્વારા વિદ્વાન અને વીરપુરૂષનું સન્માને કરવાને ચાલ ઘણેજ પ્રચલિત હતો. રાજ શ્રેણિકે તે બત્રીશે વીરોને પોતાનાજ કાર્યમાં નિયત કર્યા. નાગસારથીએ પોતાના પુત્રને યથાસમય વિવાહ કર્યો, અને દરેકને સુંદર સ્વરૂપવાળી સુશીલા બત્રીસ બત્રીસ સીએ પરણાવી. નાગસારથીનું સમસ્ત કુટુંબ આનંદપૂર્વક રહેવા લાગ્યું.

Page #36

(૨૮) ૧૪ પ્રકરણ
આ સમયે વિશાલા” નામની નગરી ઘણી જ પ્ર૪છ8 સિદ્ધ હતી. તે નગરીને રાજા ચેટક પણ સુપ્રસિદ્ધજ હતો. રાજા ચેટકને સાત પુત્રીઓ હતી. તે સાતે ઉત્તમોત્તમ લક્ષણેથી વિભૂષિત અને જિનેશ્વર ભગવાને કહેલ તોમાં નિપુણ હતી. તેમજ ધર્મમાં પણ પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખતી હતી, તે કન્યાઓને દરેક પ્રકારની શિક્ષા મળેલી હતી; આ સાત કન્યાઓમાં પહેલી પાંચનાં નામ આ પ્રમાણે હતાં. ૧ પ્રભાવતી, ૨ શિવા. ૩ મૃગાવતી. ૪ પેશ અને ૫ પઢાવતી. આ સિવાય બે સિંથી ન્હાની કન્યાઓ હતી, જેઓનું નામ “સુચેષ્ટા અને ચિલ્લણ હતું. આ કન્યાઓ એક દિવસ રાજમહેલમાં બેઠી બેઠી વાતો કરી રહી છે, હેવામાં એક પરિચારિકાએ આવીને ખબર આપી કે –
બહાર એક પરિવ્રાજિકા ઉભી છે, તે આપને મળવાની ઈચ્છા રાખે છે.”
આ સમાચાર સાંભળીને બીજી બધી કન્યાઓ તે કંઈ ન બલા પરનુ અષ્ટા અને ચિલ્લણાએ પરિવારજકાને મળવાની છે. પ્રકટ કરી, અને પરિચારિકાને આજ્ઞા આપી કે- “તે પરિવ્રાજિકાને બોલાવી લાવે.”
આ પ્રમાણેની આજ્ઞા પામવાની સાથે જ પરિચારિકા

Page #37

( ૯ )
અહાર ગઈ અને તે પરિાજિકાને સાથે લેઈ અ ત:પુરમાં આવી, આ સાધ્વીને વેષ ધારણ કરનારી યુવતિનું સ્વરૂપ રૂખીને સુજ્યેષ્ઠા અને ચિહ્નણા, બન્નેને ઘણુંજ આશ્ચર્ય થયું. ગેરૂઆ રંગથી રંગેલાં વસ પહેરેલાં છે, હાથમાં કમડલ અને ત્રિદંડ ધારણ કરેલ છે, મસ્તકમાં ત્રિપુ`ડ અને કેશ સમહને શિપર લપેટલા છે. આવી ચિત્રવિચિત્ર રૂપવાળી સાધ્વીને તે રાજકન્યાએ ઢંખતીજ રહી, તેટલામાં તે એક આસન ઉપર બેસીને પરિત્રાજિકાએ પેાતાની વાચાલતા આર’ભ કરી દીધી. આ સાધ્વીવેષધારણી વિનતાએ ‘હિંસા ’ આદિ અનેક ગાંહુત કમાને ધર્મ” અતાવીને રાજકન્યાઓનું મન પેાતાની તરફ ખેચવાની કેશિશ કરી. શારીરિક સુખના ઘણાજ લાભ મતાવી તેઓનું મન વિરૂદ્ધ માર્ગમાં લેઇ જવાના પ્રયત્ન કરવામાં અનેક પ્રકારની હેણે વાતા બનાવી, ઘેાડા વખત સુધી તા બધી કન્યાએ વ્હેની વાચાલતાને સાંભલતીજ રહી. અંતમાં અર્જુન પ્રભુની પરમભક્તા સુજ્યેષ્ટાથી ન રહેવાયુ. તે ક્રોધમાં આવીને વાચાલધર્મપૂરિતા પરિત્રાજિકા પ્રતિ કહેવા લાગી:
6
((
હે પરિવ્રાજિકે! બસ ! રહેવા દે ત્હારૂ` ભાષણ! જીવ દયાના ત્યાગ કરીને જે પવિત્રતા કહેવામાં આવેછે, તે વાસ્તવમાં પવિત્રતા ન હેાઈ શકે. જીવક્રયાથી વધીને અન્ય કોઈ પવિત્રતા હેાઈ શકેજ નહિ, આ લાકની અંદર દયા વિનાનું જે આચરણ, દેવપૂજન, તપ, જપ,ક્ષમા આદિ જે કઈ આ ડંબર છે, તે દરેક જલવિહીન ખેતી સમાન નિલજ છે.

Page #38

( ૩૦ )
દયા, તેજ ધર્મરૂપ વૃક્ષનુ` મૂળ છે, હેમ મૂલ વિના વૃક્ષનું, પરિવર્ધિત થવું અસંભવ છે, હેવીજ રીતે દયા વિના ધર્મનું કાર્ય એક પગ પણ આગળ ચાલી શકતું નથી, ’
પરિત્રાજિકા આ પ્રમાણેનુ' કથન સાંભળીને પેાતાની કપટ માયાને વિસ્તાર કરવા લાગી, અને મેલી:—
“ તે બધું ડ્રીક છે, પરન્તુ તે દરેકમાં પ્રધાન બાહ્ય શરીરની શુદ્ધિજ છે, કેમકે શરીર શુદ્ધ થયા વિના હેમાં ધર્મના લેશ પણ નથી થઈ શકતા, ”
તે ઉપર સુજ્યેષ્ઠાએ કહ્યું:- “ આ શરીર તે એવું છે, જહેવા મદ્યના ઘડા, હેવી રીતે મઢેરાનુ પાત્ર કદાપિ શુદ્ધ થઈ શકતું નથી, હેવીજ રીતે આ શરીર ઉપર મનમાં આવે તેટલા ઘડા પાણીના ભરીને લવા, પરન્તુ તેથી કઈ વાસ્તવિક અર્થ સાધન નથી થઈ શકતુ. હે પરાજિકે ! શરીરના ઉપરની ચામડી ધાવાથી ગમે તેવી ઉપરની સ્વચ્છતા માલૂમ પડે, કિન્તુ આત્માની શુદ્ધિ જ્હાં સુધી યમનિયમ દ્વારા નથી થઈ, તેા હારી બહારની સ્વચ્છતા અધી નિષ્ફળજ છે, આત્માની શુદ્ધિ તા તેજ નદીમાં સ્નાન કરવાથી થાય છે કે હેના યમ-નિયમ રૂપ કિનારા છે, જહેની અંદર સત્ય રૂપ પાણી છે– શીલવ્રત રૂપ હેતા પ્રવાહુ છે, અને દયા રૂપ તરંગા લ્હેની અંદર ચાલી રહ્યા છે. તાત્પર્ય એ છે કે:- આત્મા ઉપર લાગેલા જે કર્મરૂપ મેલ છે, તે યમનિયમ-શય-શીલ-ઢયા આઢિ ગુણાથીજ નષ્ટ થાય છે, ” આટલુ` સાંભળીને રિત્રાજિકા મનમાં તે ઘણીજ સુ

Page #39

( ૩૧ ) કેચ પામી, પરન્તુ ઉપરની ચતુરાઇથી કહેવા લાગી – - “હે રાજક! હમે હારું કહેવું નથી સમજ્યાં. આ માની શુદ્ધિને હું ખરાબ નથી કહેતી, પરતુ મહારા કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે - શરીરની કાતિ, અલંકારાદિથીજ વૃદ્ધિગત થાય છે. અતિ એવ કાન્તિની અભિલાષા રાખનારે અવશ્ય શરીરને ચંદનાદિથી સુગંધિત રાખીને પ્રસન્ન રાખવું જોઈએ. તે જ પ્રાણિનો પહેલો ધર્મ છે, શું સમજ્યાં?
સુષ્ટાએ કહ્યું- હમારું તે કહેવું નિતાન્ત વ્યર્થ છે. શરીરની કાન્તિથી ધાર્મિક પુરૂષને શું લાભ? એવા પ્રકારની રમક ઝમક અને ચમકદમકથી શું કંઈ પાપ નષ્ટ થઈ શકે છે? પાપથી મુક્ત થવાને માટે જે પુરૂષ વારંવાર સ્નાન કર્યા કરે છે, તે ધોબીના ધાએલા વસ્ત્ર સમાનજ છે. હેવી રીતે ગમે તહેવું સ્વચ્છ વસ્ત્ર પહેરવાથી પાપ નથી હુઠી શકતું, હેવીજ રીતે ઉપરના ચામડાને ધેવાથી પાતક દૂર નથી થઈ શકતાં, યદિ એમ થતું હોય તો રાત દિવસ પાણીમાં રહેવાવાળા મચ્છ-કચ્છપ આદિઆપણું પહેલાં કર્મથી મુક્ત થવા જોઈએ. અત એવ દરેકને જ્ઞાનપૂર્વક કર્મ કરવાથીજ યથાર્થ લાભ થઈ શકે છે, અન્યથા નહીં,
સુચેષ્ટાની આ વાતને ઉત્તર પરિવ્રાજિકાને કંઈ પણ મળી આવ્યું નહિં. અને તે મૂક થઈ, બેસી રહી. હારે સુચેષ્ટાએ હેને અંત:પુરથી, દાસ-દાસીઓને હૂકમ કરી બહાર કાઢી મૂકી:પરિત્રાજિકાસણીની માફક ડેધ કરતી, રાજ્યમહેલથી

Page #40

(૩૨) હારે બહાર નિકળી, હારે પિતાના અપમાનથી દુ:ખી થઈને તેણે કહ્યું કે –“ઠીક ! કંઈ ડર નથી. આને બદલે હું અવશ્ય લેઇશ, યાદ રાખજે બસ ! તે આ પ્રમાણે બણબણાટ કરતી જ રહી, કે તેટલામાં દાસ-દાસીઓએ ધક્કા મારીને હેને અંત:પુરથી બહાર કાઢી અને રાજમાર્ગ તરફ વિદાય કરી.
સપ્તમ પ્રકરણ
જ રા જ જગૃહ નગરીના વિશાલ રાજમહેલમાં રાજા
શ્રેણિકે એક પલંગ ઉપર આરામ કરે છે, પાસમાં તેઓના અનુચર લેકે સેવા-સુશ્રુષામાં લાગેલા છે. એક તરફ ગાવાવાળાએ મધુરસ્વરથી આલાપ કરી રહ્યા છે. હેઓનાજ તાનસુરને શ્રેણિક રાજા પ્રસન્નતાથી સાંભળી રહ્યા છે, હેવામાં એક પ્રતિહારીએ આવીને કહ્યું –
“મહારાજ ! એક પરિવ્રાજિકા બહાર ઉભી છે. તે આપનાં દર્શન કરવાને માટે ચાહે છે.”_
રાજા શ્રેણિકે- તે સાંભળીને તે પરિવ્રાજિકાને અન્દર બેલાવવાની આજ્ઞા આપી- ક્ષણભરમાં રાજાને અનુચર તે તપસ્વિનીને લેઈ હામે આવી ઉભું રહ્યું. રાજાએ તે સીનું યાચિત સન્માન કરીને આસન ઉપર બેસવાની

Page #41

(33)
આજ્ઞા આપી. અને હૅની સાથે અનેક પ્રકારના ગપાક ચાલવા લાગ્યા. વાતની વાતમાં તે પરિાજિકાએ સુંદરતાના વિષય છેડયે. અને એક ઘણુંજ સુંદર ચિત્ર કાઢીને રાજાના હાથમાં આપ્યું, તે ચિત્રની સુંદરતા દેખતાંજ રાજા શ્રેણિક પ્રેમ પાસમાં ફસાઈ ગયા. રાજા,ચિત્રની લાવણ્યતાને ઢંખીને મુગ્ધ થઈ ગયા. આવી રીતે રાજાને પ્રેમ-પાસમાં બહુ દુખી તે પરિવ્રાજિકાએ કહ્યું:
-
'
“ હે રાજન ! આપ વાત કરતાં કરતાં ક્યા વિચાર સાગરમાં ડુબી ગયા ? આ તા તે સુકુમાર સ્ક્રીના રૂપના આભાસમાત્ર છે, યથાર્થમાં અલૈાકિક રૂપની છબીને ચિત્રમાં બતાવવી, બહુજ કઠિન છે. કઠિનજ છે એમ નહિ, પરન્તુ સ‘ભવ છે; આ ચિત્ર, જે આપ જોઈ રહ્યા છે, તે કાઈ અપ્સરાનું નથી, તે એક માનુષી સ્ત્રીનું છે, થાડાજ ઉપાય કરવાથી તે કામિની આપને પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ છે.
,,
'
આ સાંભળી રાજાએ કહ્યું:— “ મ્હારામાં ખેલવાની યથાર્થ શક્તિ, માના, છેજ નહિ. મન ચાહેછે કે મા અલકિક ચિત્રનેજ દેખ્યા કરૂ, હે પરિવાજિકે ! કૃપા કરીને અતાવા—આ પરમ રૂપવતી પદ્મિનીના નિવાસ તુાં છે? દિ તે પ્રાપ્ત થઈ શકે તેા હું હેને લેવા માટે રાજ્ય સૂધી પણ આપવાને તૈયાર છું.
""
પરિત્રાજિકાએ કહ્યું:–“ ઠીક પણ છે, આ કન્યા આપનેજ યોગ્ય છે. હે રાજન ! વિશાલા નગરીના ચેટક રાજાની સાથી ન્હાની ‘મુજ્યેષ્ટા’નામની કન્યાનું આ ચિત્ર છે, ચાડાજ

Page #42

( ૩૪ )
ઉદ્વેગ કરવાથી તે કન્યા રત્ર આપને મળી શકે તેમ છે,
""
એટલું કહીને તે પરિત્રાજિકા રાજા શ્રેણિકની પાસેથી વિદ્યાય થઇ ગઇ, અને મનમાં કહેવા લાગી કે “ ચેટક રાજાની કન્યાએ હુને અપમાનપૂર્વક અંત:પુરથી મહાર કાઢી મૂકી હતી, આ વ્હેના બદલા થઈ ગયા, ઘાટ તેા ડીકજ ઘડયાછે, પછી અને તે ખરૂં. કેમકે અત્યારે તેા શ્રેણિક રાજાનું મન ઠેકાણે નથી. સંભવ છે કે- તે સુન્દરીને પ્રાસ કરવાના નિમિત્તે ચેટક રાજા ઉપર આક્રમણ કરે; જો તેમ થાય તા મ્હારા આ ઉદ્યોગ વ્યર્થ નાંહું જાય, તે ચાક્કસ છે, શત્રુથી બદલા લેવાજ જોઇએ. ”
'
આ પ્રમાણે મનમાં વિચાર કરતી કપટ વેષને ધારણ કરવાવાળી પરિાજિકા પેાતાના સ્થાન પ્રત્યે ચાલી ગઈ,
અમ પ્રકરણ.
આ
રાજા શ્રેણિક રાત દિવસ સુજ્યેષ્ટાનું ચિત્ર લેઇ પેતાના સમય વ્યતીત કરવા લાગ્યો. મુજ્યેષ્ટાનું રૂપ રાજાના ચિત્તમાં સમાઈ ગયું, મુજ્યેષ્ટા સંબંધી વિચાર સિવાય બીજી કોઈ વસ્તુ રાજાને રૂચવા ન લાગી. સુજ્યેષ્ટાને મળવાની લાલચે રાજાની બુદ્ધિને ઉલટાવી દીધી, રાજા રાજ્ય-કાજને પણ ભૂલી ગયા. આ ઉદાસીનતાના હુાં સુધી પ્રભાવ પડ્યા કે રાજા શ્રેણિકને નિદ્રાથી પણ
ક્રમશ:

Page #43

( ૩૫ )
હાથ ધોઈ નાખવા પડયા. રાજાનું શરીર કૃશ થવા લાગ્યું, રાજ્યથી સંબંધ રાખવાવાળા દરેક લેાકેાના કાનમાં આ વાત પહોંચી ગઈ. અને દરેક લાક રાજાના ચિત્તને અદલવાને માટે અનેક ઉપાયા કરવા લાગ્યા; પરન્તુ કાઇથી કંઈ કાર્યે નીકળ્યું નહિ”,
એક દિવસ પાતાના નિયમાનુસાર શ્રેણિક રાજાના પુત્ર અભયકુમાર પાતાના પિતાની સન્મુખ ઉપસ્થિત થયા. પરન્તુ રાજા સુજ્યેષ્ટાના ધ્યાનમાં એટલા લીન હતા કે હેને પેાતાના પુત્રના આવ્યાના પણ એધ ન થયા. આવી અવસ્થામાં અભયકુમારે સાષ્ટાંગ પ્રણામ કરીને પેાતાના પિતાને પૂછ્યું:—
“ હે દેવ ! આપ ઉદાસીનાવસ્થામાં કેમ છે ? આપનું સર્વથા પ્રસન્ન રહેવાવાળું મન આજ આટલી બધી ચિન્તાથી વ્યાકુલ કેમ છે ? હું તાત ! શું કોઇ દુષ્ટ આપની આજ્ઞાનું ઉલ્લે‘ઘન કર્યું ? અથવા શુ આપના હૃદયમાં કોઈ વાતના અભાવનુ' દુ:ખ થઈ રહ્યું છે ? હું આપની આ દશા દેખીને અહુજ દુ:ખી છું. કૃપા કરીને આપના હૃદયની યથાર્થ અવ સ્થા કહીને મ્હારો સન્દેહ દૂર કરે, ”
રાજા શ્રેણિક, પુત્ર અભયકુમારની આ વાત સાંભળી કહેવા લાગ્યા:
“ હે વત્સ ! સમસ્ત રાજ્યમાં મ્હારા કાર્યને સાધન કર વાવાળા તું એકજ છે, ત્હારા જેવા સુપુત્રને પ્રાપ્ત કરીને પોતાને પરમ ભાગ્યવાન સમજું છું, હું બેટા ! હારા કાર્યથી

Page #44

( ૩૬ )
અત્યન્ત પ્રસન્ન છું', પરન્તુ શું કરૂં ? એક એવી વાત છે કૈં જે હારી સ્વામે કહેવાથી હુને સંકોચ થાય છે, થોડા કાલ વ્યતીત થયા એક પરિવ્રાજિકા મ્હારી પાસે આવી હતી, અને હેણે મને ચેટક રાજાની પુત્રી સુજ્યેષ્ટાનું ચિત્ર તાવ્યું. હેને દેખીને ન માલૂમ મ્હારી ચિત્તની વૃત્તિને શુ' એ થઈ ગયું છે, '2
અભયકુમાર બુદ્ધિના ભ’ડાર હતા, તેથી પિતાના ચિત્તની દરેક વાત સમજી ગયા, અને હાથ જોડીને ખેલ્યા:
“ હે દેવ ! આપ ચિન્તા ન કરે, પ્રસન્ન થાઓ, હુંઆપના મનાર્થ શીઘ્ર સફળ કરવાના ઉદ્યોગ કરૂં છું. ”
આટલુ કહીને અભયકુમાર પોતાના પિતાની પાસેથી રવાના થયા, અને મંત્રીએથી સલાહ કરવા લાગ્યા. રાજાના મંત્રી પણ ઘણાજ ચતુર હતા. અભયકુમાર અને મંત્રીની એ સલાહ થઇ કે- “ચેટક રાજાની પાસે એક ત માલવામાં આવે, અને તે દ્વારા પત્ર મોકલીને રાજાને પ્રાથના કરવામાં આવે કે તે પેાતાની કન્યા સુજ્યેષ્ટાને વિવાહ રાજા શ્રેણિક સાથે કરે.
,,
આ વિચારને દઢ કરી એક દૂત વિશાલા નગરી પ્રત્યે મેકલ્યા; ચેટક રાજાએ હેતુ સન્માન પણ કર્યું, પરંતુ પત્રનો ઉત્તર સતાષકારક ન આપ્યા, ચેટકરાજાએ પ્રાર્થનાના ઉત્તરમાં જે પત્ર લખ્યા હૈની અંદર એમ લખવામાં આવ્યુ હતુ` કે:
(C
હેસ્તય વંશમાં ઉત્પન્ન થએલી આ પુત્રીને હું વા

Page #45

(૩૭). હિલમાં કદાપિ આપી શક્તો નથી. »
આ પત્રને વાંચી મંત્રી અને અભયકુમાર અને ખિન્ન ચિત્તવાળા થઈ ગયા. અને શ્રેણિક રાજાની માનસિક ચિતામાં તો વિશેષ વધારે થયે, પરન્તુ નીતિમાં કહ્યું છે કે
“ उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः ।
न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशन्ति मुखे मृगाः ॥" અર્થત દરેક કાર્ય ઉદ્યમથી સિદ્ધ થાય છે. કેવલ મનમોદકથી કંઈ કામ ચાલતું નથી, સુતેલા સિંહના મુખમાં મૃગે પોતાની મેળે આવીને કંઈ પેસતા નથી. સિંહને ઉદ્યમ જરૂર કરવો પડે છે.
આ પ્રમાણે વિચાર કરીને અભયકુમારે પિતાના પિતાની પાસે આવીને કહ્યું કે
“હે પૂજ્ય! આપ ગભરાશે નહિં. જોકે રાજા ચેટકે અમારી પ્રાર્થનાને સ્વીકાર નથી કર્યો તો તેથી કંઈ ચિન્તા નથી. હું અન્ય ઉપાયથી રાજકન્યા સુષ્ટાને લાવીને આ પની સેવામાં નિયુક્ત કરીશ.'
પુત્રની આ પ્રતિજ્ઞા સાંભળીને રાજા અત્યન્ત પ્રસન્ન થયા. અને રાજાના કમળાઈ ગએલા મુખકમળ ઉપર કાનિતનાં કિરણે કંઈક પ્રકાશિત થતાં માલૂમ પડ્યાં
હવે અભયકુમારે બીજો ઉપાય વિચાર્યું. અને તે વ્યાપારીને વેષ ધારણ કરી વિશાલા નગરી તરફ રવાના થયો. પોતાની સાથે વ્યાપાર કરવાની સામગ્રીથી અતિરિક્ત, અભયકુમાર, રાજા શ્રેણિકનું એક ઘણું સુંદર ચિત્ર બનાવીને

Page #46

(૩૮) લઈ ગયે.
પુત્રના ગયા બાદ શ્રેણિકને કંઈક આશા થઈ તે ખરી. પરતુ સુજ્યેષ્ટાનું ધ્યાન કરતાં કરતાં વિરહ વ્યથિતાની સમાન જીવન વ્યતીત કરવા લાગે
નવમ પ્રકરણ.
છે પ્રાચીન સમયમાં કેટલીક એવી વિદ્યાઓ પ્રચલિત
શ્ન હતી કે જહેને સાંભળીને અત્યારે લેકે આશ્ચર્ય કરે છે. અને એમ કહી બેસે છે કે આવું હોવું સંભવજ નથી, પરંતુ તે વાત ઠીક નથી. જહેને આપણે આજકાલ વિજ્ઞાન કહીએ છીએ તે પણ બીજું કંઈ નહિં, કેવલ સૃષ્ટિના નિયમોનું અનુસંધાન કરી લેવું તેજ છે. વિજ્ઞાન શાસ્ત્ર દ્વારા કેવલ સાંસારિક નિયમેનેજ પતો લાગે છે; બીજું કંઈ નહિં. પ્રાચીન કાલમાં જે માયાની વિદ્યાથી લકે અનેક પ્રકારનું રૂપ ધારણ કરી લેતા હતા. હેને આજકાલ કેઇને કંઈ હાલ માલુમ નથી, કિન્તુ હાલ ન માલુમ થવાથી હેનું પ્રાચીન અસ્તિત્વ મટી શકતું નથી. તે વિદ્યાઓના પ્રભાવથી મનુષ્યનું સ્વરૂપ પણ કંઈનું કંઈ થઈ જતું હતું,
અભયકુમારે એવાજ કેઈ ઉપાયથી પિતાનું રૂપ બદલી દીધું. અને હેને સ્વર, વર્ણ, રૂપ અને તેજ કંઈનું કંઈ થઈ ગયું. અભયકુમાર પોતાના નગરથી અત્તર-તેલ વિગેરેને

Page #47

( ૩૯ )
સાદાગર અનીને બહાર નિકળ્યે, અને પેાતાની સાથે પેલું શ્રેણિકરાજાનું ચિત્ર પણ લેઈ ગયા. દેશ દેશાંતરમાં ભ્રમણ કરતા અભયકુમાર કેટલાક દિવસાએ તેજ વિશાલા નગરીમાં આવી પહેાંચ્યા કે હાં ચેટક રાજા રહેતા હતા, નગરીમાં આવી રાજાના મહેલની પાસેજ હેણે સુગન્ધિત પદાર્થોની દુકાન ખાલી દીધી.
તે દિવસેામાં ભારતવર્ષમાં પેટની વ્યથાથી પીડિત મનુ
ઘણાજ ક્રમ દેખાતા હતા. દરેક લાકે ધન-ધાન્યથી પૂરિત, આનંદપૂર્વક સમય નિવાહ કરતા હતા; એવી અવસ્થામાં ઝ્હારે લાકોને પેટની ચિંતાથી રાત દિન ચિંતિત નહેાતું રહેવું પડતુ, ત્હારે ઉત્તમ વસ અને સુગન્ધિત ૫દાના ઘણા પ્રચાર હેાવા, સંભવ છે. થાડાજ દિવસેામાં અભયકુમારની દુકાન ખૂબ ચાલવા લાગી, અને હેના ઉત્તમ પદાર્થોની ધૂમ આખા નગરમાં ફેલાઇ ગઇ. હેાટા ડેટા નિકા ત્યેની દુકાનથી અત્તર-તેલ ઈત્યાદિ ખરી દવા લાગ્યા; અને હેની પ્રશંસા ત્યહાં સુધી થવા લાગી કે રાજાના અંત:પુરમાં પણ હેના માલ જવા લાગ્યા.
આ વ્યાપારીનું નામ સુગન્ધિત પદ્માથા વેચનાર તરીકે એટલુ' પ્રસિદ્ધ થઈ ગયું' કે ઘરાકાનાં ટાળે ટાળાં હેની દુકાન ઉપર હંમેશાં ઢખાવા લાગ્યાં. રાજાના અંત:પુરની દરેક દાસીએ તેજ દુકાનથી સુગન્ધિત પદાર્થો ખરી ઢવા લાગી.
એક દિવસ ચેટક રાજાના અંત:પુરની કેટલીક દાસીઓ

Page #48

( ૪૦ )
અભયકુમારની દુકાન ઉપર માલ ખરીદવા આવી, તેઓને દેખીને અભયકુમારે શ્રેણિકરાજાનું ચિત્ર, બહાર કાઢી ઘણાજ આદરથી રાખ્યું, અને તે હેનું પૂજન કરવા લાગ્યા. પૂજા કરીને તે કૃત્રિમ વ્યાપારીએ માથુ નમાવી ઘણીજ ભક્તિથી સાષ્ટાંગ નમસ્કાર કર્યો. આ કૃત્ય દેખીને બધી દાસી ઘણીજ ચકિત થઈ ગઈ. દાસીઓએ રાજાના ચિત્રને પેાતાના હાથમાં લીધું અને વાર વાર જોવા લાગી, આ વખતે અભયકુમાર અને દાસીઓની આ પ્રમાણે વાતા થવા લાગી:
-
દાસી હે વિણક્ ! આપ એ બતાવે કે સ’સારને માહિત કરવાવાળું આ કોનું ચિત્ર છે ?
અભયકુમાર આ અનુપમ સ્વરૂપવાળા મ્હારા સ્વામી છે, તેજ મ્હારા ઇષ્ટ દેવ છે. તેઓજ દ્વારા હુને વાંછિત ફલ પ્રાપ્ત થાય છે.
દાસી-આ ચિત્ર કાતું છે ? મ્હને વ્હેતું નામ બતાવે, અભયકુમાર–આ ચિત્ર રાજગૃહ નગરીના અધિપતિ મહારાજ શ્રેણિકનુ છે.
દાસી– શું આ ચિત્ર, ઘેાડા વખતને માટે આપ અમને આપી શકશે ?
અભયકુમાર-હું કદાપિ તેમ ન કરી શકું, કેમકે સ’ભવ છે કે- હમે લોકો આ ચિત્રને પેાતાને ઘેર લેઈ જઈ, મ્હારા સ્વામીનું અપમાન કરો. આવી દશામાં હું આપને આ ચિત્ર નાંહું આપી શકું.

Page #49

(૪૧). દાસી–અમે ગન પૂર્વક કહીએ છીએ કે અમે હેનું અપમાન લગાર પણ નહીં કરીએ અને હેને કેઈ સ્થળે રાખીશું પણ નહિં, તેમ એ પણ સેગન પૂર્વક કહીએ છીએ કે-હાં સુધી આ ચિત્ર અમે આપને પાછું ન આપી જઈએ, હાં સુધી અમે ભેજન પણ નહિં કરીએ,
અભયકુમાર–હમે આ ચિત્રને લઈ જઈ શું કરશે ? દાસી–અરે! ભાઈ ! અમારે આ ચિત્રનું બીજું કંઈ નથી કરવું, કેવલ અમારી સ્વામિની રાજકન્યા સુછાને બતાવવા માટે જ લેઈ જઈએ છીએ. તે રાજકુમારી ગુણને ગ્રહણ કરવાવાળી, પરમ ચતુર સુન્દરી છે. તે આ ચિત્રને દેખીને અત્યંત પ્રસન્ન થશે. કેમકે હેટા મોટા ચિત્રકારની નિપુણતાથી ભરેલા ચિત્રે અમારા અંતપુરમાં છે, તે બધાં ચિત્રોમાં આચિત્રની સમતા રાખવાવાળું એક પણ નથી.
અભયકુમાર-ઠીક!ત હમે પહેલાં હમારી સ્વામિની પાસે જઈ આ ચિત્રનું વર્ણન કરે, યદિ હેની ઈચ્છા આ ચિત્રને દેખવાની હશે તો હું થોડા વખતને માટે આપીશ.
આ પ્રમાણે અભયકુમાર સાથે વાતચિત કરીને તે દાસી, પિતાની અન્ય સહવર્તિનીઓની સાથે સુગન્ધિત પદાર્થોના વ્યાપારીની દુકાનથી રાજમહેલ તરફ પ્રસ્થાનિત થઈ અને
હાં જઈ રાજકન્યાઓની હામે ચિત્રની પ્રશંસા કરવી આરંભ કરી દાસીઓએ રાજકુમારીઓની સામે ચિત્રને “સંસારનાં દરેક ચિનું શિરેમણિચિત્ર કહ્યું, “મનેહર

Page #50

( ૪૨ )
‘અનુપમ' આદિ વિશેષણાની સાથે હેનું વર્ણન કર્યું. આ વાતને સાંભળીને રાજકન્યા સુજ્યેષ્ટાના ચિત્તમાં તે ચિત્રને રુખવાની ઘણીજ ઉત્કંઠા થઈ. લ્હેણીએ દાસીએને આજ્ઞા કરી કે “ ગમે તે પ્રકારે પણ તે ચિત્રને લાવીને મ્હને એક વાર અવશ્ય બતાવો.”
સુજ્યેષ્ટાની આ આજ્ઞા લેઈને તે બધી દાસીએ પાછી અભયકુમારની દુકાન ઉપર આવી, અને શીઘ્ર તે ચિત્ર માગી લેઇ, રાજકન્યા સુજ્યેષ્ટાના હાથમાં લાવી મૂકયું. હેવું તે ચિત્ર રાજકન્યાના કરકમલમાં રાખ્યુ’, હેવીજ તે અત્યન્ત પ્રસન્ન થઇને મેલી: “મેં આવુ સ્વરૂપે કદાપિ દેખ્યું નથી. આ તે કોઈ દૈવીય પુરૂષ માલૂમ પડેછે, તે વ્યાપારીની પાસે જઈને મે એ વાતના નિશ્ચય કરો કે આ મનેાહુર છબી કાણુ દેવતાની છે ? ”
"
દાસીઓએ આ ચિત્ર સંબંધી બધું વૃત્તાન્ત પહેલાંજ પૂછી લીધું હતું. તે દાસીએમાંથી ‘વિચક્ષણા ? નામની દાસીએ રાજકુમારીને કહ્યું: “ હે સખિ ! આ કાઈ દેવ નથી, તેમ કોઈ સ્વર્ગીય જીવ નથી, કિન્તુ આ એક મનુષ્ય છે, આ તેજ રાજા છે કે– લ્હેણે આપના પિતાની પાસે આપની યાચના કરી હતી.
આ સાંભળીને સુજ્યેષ્ટાએ દાસીને પૂછ્યું: “ હું વિ ચક્ષણે ! યદિ શ્રેણિક રાજા આવા સ્વરૂપવાન છે તે પિતાજીએ શા માટે હુને દેવાનું કાર્ય અસ્વીકાર કર્યું ? 1 દાસી વિચક્ષણાએ ઉત્તર આપ્યા:- “ હેતું યથાર્થ
፡

Page #51

(૪૩)
વૃત્તાન્ત તે આપના પિતાજ જાણતા હશે, પરન્તુ મહને લાગે છે કે-કેઈબીજાએ વચમાં પડી આ કામ ભાંગી ફોડયું હશે.” - સુષ્ટાએ દાસી પ્રત્યે કહ્યું:-“હે વિચક્ષણે!આચિત્રને દેખીને હવે મહારૂં મન નથી ચાહતું કે- હું બીજાની સાથે વિવાહ કરૂં યદિ તુમ્હારૂં જીવન ચાહે છે તો તું તે વ્યાપારી પાસે જા, અને હેને કહે કે - તે શ્રેણિક રાજા સાથે મહારે વિવાહ થાય એવી કઈ યુક્તિ બતાવે, નહિં તો આ મહારે પ્રાણ બચા બહુ કઠિન થઈ જશે.”
વિચક્ષણ દાસીએ આ બધું વૃત્તાન અભયકુમારને જણાવ્યું. અભયકુમારે પોતાનું કાર્ય સિદ્ધ થવાને આ ઉમદા અવસર દેખે.
અભયકુમારે દાસીને કહ્યું:- યદિ હમારે નિશ્ચય હોય તો હું તે કાર્ય કરવા માટે પ્રસ્તુત છું. પરંતુ એવું ન થવા પામે કે પાછળથી રાજકુમારી બીજો કઈ વિચાર સ્થિર કરી લે, હમે જઇને રાજકુમારીને કહે કે- આહિથી થોડે દૂર અમુક સ્થાન પર એક સુરંગ લાગેલી હશે, તે સુરંગના મુખ આગળ અમુક સમયે આવીને ઉભી રહે અને હું તેજ સમય ઉપર શ્રેણિક રાજાને તે સ્થાન ઉપર લાવીશ.”
હાર બાદ વિચક્ષણ અંત:પુરમાં ચાલી ગઈ અને અભયકુમાર રાજા શ્રેણિકને નિયત સ્થાન અને નિયત સમય ઉપર લાવવાને ઉદ્યોગ કરવામાં કટિબદ્ધ થયે,

Page #52

(૪૪) દિશમ પ્રકરણ.
પ રાણે જમાનામાં ભારતવર્ષમાં સુરંગ ખોદવાની ૪ વિદ્યા પણ ઘણું ઉન્નતિ પર હતી. એકથી એક, સુરંગ ખોદવામાં દસ કે અહિં મોજૂદ હતા. આ વિદ્યામાં પ્રાસાદ્ધિપામેલા કારીગરોને બોલાવી, અભયકુમારે ઘણી જ લાંબી સુરંગ ખોદાવી દીધી અને નિયત સ્થાન ઉપર તે સુરંગનું મુખ બનાવીને,પશ્ચાત્ અભયકુમાર પિતાના પિતા શ્રેણિક રાજા પાસે આવી ઉપસ્થિત થયે પિતાની પાસે આવી છેણે પોતાની બધી કારવાઈ કહી સંભળાવી. સુપુત્રનાં આ વચન સાંભળી રાજા શ્રેણિક બહુજ પ્રસન્ન થયો. અભયકુમારનાં વચનનો પ્રભાવ હાં સુધી પડે કે-રાજાણિકનુ એકાકી તેજ વધવા લાગ્યું અને આનંદની ઊંઓ ઉછળવા લાગી. રાજા શ્રેણિક શીધ્ર સુચેષ્ટાને લેવા માટે રથ પર સવાર થશે. અને મોટા મહેટા શૂર સામને સાથે લેઈ રાજ્યથી બહાર નિકળ્યો. સુલસાના બત્રીસ પુત્ર પણ, રાજાના અંગરક્ષકો બનીને સાથે ચાલ્યા, અને ઘણા સમારેહની સાથે તે સેના તે નવીન સુરંગના દ્વાર સુધી પહોંચી ગઈ. સુરંગના મુખ પર આવ્યા બાદ રાજાએ પિતાને આવવાના સમાચાર વિશાલા નગરીમાં સુજ્યેષ્ટાને કહેવરાવ્યા. રાજાએ મોકલેલા દૂતે ગુપ્ત રીત્યા જહેવા સમાચાર સુષ્ટાને કહ્યા, હેવી જ તે અત્યંત પ્રસન્ન થઈ ગઈ, અને

Page #53

પિતાના ભાવિ પતિને મળવાના નિમિત્તથી તે રાજમહેલથી નિકળવાને ઉદ્યત થઈ તે સમયે તે પોતાની નાની બહેન ચિલ્લણાની પાસે જઈ બોલી:
હે સહેદરે! યદ્યપિ તું મારાથી ન્હાની બહેન છે, તથાપિ આજ હું લ્હારીજ આજ્ઞા લઈને જઈશ. હે પ્યારી બહેન ! ચિત્રમાં જે રાજા શ્રેણિકને મહેદેખ્યા હતા, તેજ, કામદેવની કાન્તિને મન્દ કરનાર રાજા, આજે મહને લેવાને માટે ઉપસ્થિત થએલ છે. માટે હે બહેન! તું મને આજ્ઞા આપવામાં વિલમ્બ ન કર.”
સુણાની આ પ્રાર્થના સાંભળીને ચિલ્લણાએ કહ્યું:“હે પ્યારી બહેન ! હારા વિના મહારૂં, ક્ષણભર પણ જીવન અસહ્ય થશે. હું મહારી પ્યારી બહેન વિના કેવી રીતે એકલી રહી શકીશ? હે સુણે! તું મને પણ પિતાની સાથે લઈ ચાલ. જે હારે પતિ છે, તે જ મહારો પણ પતિ થશે. હે પ્રિયંકરે ! જે તું મને સાથમાં નહિં લઈ જઈશ તે તો હું આત્મઘાત કરી દઈશ.” * એ પ્રમાણે અનેક પ્રેમની વાતો કરીને તે બન્ને બહેનોએ એક સાથે જવાનો નિશ્ચય કરી લીધો.અને અંત:પુરથી નિકળી તે બને સાંકેતિક સ્થાન પર આવી ગઈ તેઓને દેખવાની સાથેજ રાજા પરમાનંદિત થયો અને કહેવા લાગ્યું કે –
હે મૃગલચને! હું હમારે માટે જ અહિં આવ્યો છું, યદિ હમારે મારા ઉપર સ્નેહ છે, તો શીઘ હમે આ રથપર સવાર થઈ જાઓ.”

Page #54

રાજાની આજ્ઞા થતાં જ તે બન્ને રથ ઉપર આરૂઢ થઇ ગઈ. કિન્તુ તે સમયે અષ્ટાને એક વાત યાદ આવી. અને તે રથ પરથી ઉતરીને કહેવા લાગી:–
“હે દેવ ! હું હારે, રન અને આભૂષણોથી ભરેલ કરંડી ઘેર ભૂલી આવી છું. હે પ્રાણવલ્લભ ! હાં સુધી હું તે લઈ પાછી ન આવું ત્યાં સુધી આપકૃપા કરી અહિં જ ઉભા રહેજો ! ”
બસ ! આટલું કહીને સુચેષ્ટા રાજમહેલ તરફ ગઈ. હેના ગયા બાદ સુલતાના બુદ્ધિમાન બત્રીસ પુ રાજાશ્રેણિકને કહેવા લાગ્યા કે: “શત્રુના સ્થાન ઉપર વધારે વાર ઉભા રહેવું ઊંચિત નથી. યદિ કેઈ દેખી જશે. તો મહેદી આપત્તિ આવવા સંભવ છે. આ વચનેને સાંભળી રાજાએ પિતાના સાથીઓને ચાલવાની આજ્ઞા આપી. સેનાએ પ્રયાણ કર્યું. રથ પર કેવલ ચિલણાજ રહી અને તે રથ પણ ચાલ્યો. તે રથની પાછળ બધી સેના ચાલી અને તે બધી સેનાની પાછળ સુલસાને બત્રીસ પુત્રના રથ રક્ષક થઇને ચાલ્યા. - હારે રાજા શ્રેણિક અને સેના થોડે દૂર નિકલી ગઈ
હારે સુષ્ટા તે સ્થાન ઉપર આવી. આ સ્થાન ઉપર સુષ્ટાએ ન કઈ રથ દેખે તેમ ન કોઈ મનુષ્ય દેખે, આથી તે ઘણું ગભરાઈ અને પિતાના મનમાં વિચાર કરવા લાગી કે ગમે તેમ હો, પરતુ રાજા કેઈ છળભેદી હતે. બસ ! “હાય” “હાય” કરીને એકદમ રવા લાગી અને કહેવા લાગી:

Page #55

( ૪૭ )
t હાય રે હાય ! ગજબ થઈ ગયા. અરે ચેારા આવીને મ્હારૂ સર્વસ્વ લૂંટી ગયા. હાય ! ચિલ્લણા બહેન ! તું હાં ચાલી ગઈ ? અરે કાઈ આવે રે! મ્હારી બહેનને રાજાશ્રેણિક લેઈ ચાલ્યા જાય છે, ઢાડા રે ઢાડા ! ગજબ થઈ ગયા. અરે! મહા અનર્થ થઈ ગયા. હાયરે હાય! હું શું કરૂ? હાં જાઉ* ?'
ઈત્યાદિ સુજ્યેષ્ટાનું રૂદન સાંભળીને રાજાના કર્મચારીએ ઢાડી આવ્યા, ધીરે ધીરે આ અનર્થની ખબર રાજાચેટકે પણ જાણી, રાજાચેટક રાજ્યસિહાસનથી ઉતરી ઢાડવા લાગ્યુંા. રાજાએ તેજ સમયમાં ઘણા આવેશમાં આવીને પેાતાના ‘ વીરાંગઢ ’ નામક સેનાપતિને આજ્ઞા આપી કે: “ હું વીરાંગદ! હમણાં તમે આપણી સેનાના વીરપુંગવાને લેઇને જા, અને રાજાશ્રેણિકને મારી ચિલ્લણાને લેઈ આવે. જોજો, દુષ્ટ શ્રેણિક નાશી જવા ન પામે, તે દુષ્ટને આ અપરાધનેા ક્રૂડ અવશ્ય મળવા જોઇએ.”
રાજા ચેટકની આજ્ઞા થતાંજ સેનાધિપતિ વીરાંગઢ સેનાને તૈયાર થવા આજ્ઞા આપી, યુદ્ધનાં વાજાં વાગવા લાગ્યાં અને યુદ્ધગાયકાએ આ પ્રમાણે યુદ્ધગીત ગાવું આર’ભ કર્યું:અરે સૈનિકા ! ધાય આવા સુઆવેા, વિજય રાગથી રાગ ગા સુગા; વધા વીરતાથી અરે ! શૂર !ધાઓ, ખેંચી રાયશ્રેણિકને આશુ લા. કૃપાણા ઉધાડે। હવે કંઈ ન સાચા, સુભાલા વડે શત્રુગણુ ખૂબ કાચો; હ્યુકે તીર ઝટથી મહાશસ્ત્રભારી, મચે યુદ્ધનું દ્વન્દ હા ! હા ! પ્રચારી. અરે વીર છે। વીરતાને બતાવેા, અરે શૂરસેના વધાવા વધાવા; ગઈ ચિલણા પાછી લાવા સુલાવા, વળી વીર ‘ વિદ્યા ’ બતાવા બતાવા
*
'

Page #56

(૪૮ ) આ ગીત સાંભળી વીરાંગદા સેનાપતિ સુરંગમાં સેનાને લઈ આવ્યો. અને ઘણીજ શીઘતાથી તે શ્રેણિકરાજાની પાછળ પડે. પહેલાં હું ઘણું દૂરથી ઘોડાઓના શબ્દ સાં ભળ્યા, અને તેથી તેણે પોતાના સૈન્યને વેગથી ચાલવાની આજ્ઞા આપી. થોડા જ સમયમાં હેના કાને રથનાં પૈડાંને અવાજ આવ્યો, હારે પિતાની સેનાને લલકારી કહ્યું –
પહોંચ્યા છીએ, મારીએ છીએ રાજા શ્રેણિકને, વિરે! ગભરાશે નહિ.”
હવે દેખતા દેખતા દેખતામાં બન્ને સેન્યની સમીપતા થઈ ગઈ અને બને તરફ શત્રુનો વરસાદ થવા લાગ્યો. તે સમયે વીરાંગદને પાછું હઠવું પડયું, પરંતુ હેશે કે ધમાં આવી એક એવું ભયંકર શસ્ત્ર છોડયું કે એક જ વારમાં સૈાથી પાછળ રહેલા સુલતાના બત્રીસે પુત્રો, એકી સાથે મૃત્યુ પામ્યા. આ દેખીને શ્રેણિકની સેના ભાગી. તે અવસરમાં શ્રેણિક રાજાને રથ ઘણેજ દૂર નીકળી ગયો હતો, તેથી વીરાંગદ શ્રેણિક ઉપર જરા પણ આક્રમણ કરી શકો નહિ, વીરાંગદ સેનાપતિ પિતાની સેનાને લઈ પાછો વળે, અને ચેટક રાજાની પાસે આવી દરેક વાત નિવેદન કરી. કેવી રીતે
મહર્ષણ યુદ્ધ થયું ? કેવી રીતે સુલતાના બત્રીસ પુત્રો માર્યા? કેવી રીતે રાજા શ્રેણિક યુદ્ધથી પલાયિત થઈ નાઠે? તે દરેક વૃત્તાન્ત વીરાંગદે રાજા ચેટને નિવેદન કર્યું. રાજા પિતાની સેનાને જીતી સમજી અત્યન્ત પ્રસન્ન તે છે, પરંતુ ચિલ્લણનું હરણ દેખીને મહાચિન્તાથી ગ્રસિત પણ થઈ ગયે,

Page #57

( ૪ )
એકાદશ પ્રકરણ.
રાજા ચેટકના અ’ત:પુરના આંતરિક ભાગમાં એક
- સુંદર બગીચા અનેલા છે, નાં, લીલાં લીલાં વૃક્ષા દેખીને એમ અનુમાન થાય છે કે ઋતુપતિ વસંત સસારના ત્યાગ કરીને અહિં જ નિવાસ કરેછે, અનેક પ્રકારનાં કુલ-ફૂલાની શાભા, આ સ્થાનને સ્વર્ગ જેવું રમણીય અનાવવામાં કૃતકાર્ય થઈ રહી છે. એક તરફ કેમલ મધુર પક્ષીઓના કલ-રવ, બીજી તરફ જાત જાતના મુઆરાની લહેરિઆ ચિત્તને લાભાવી રહી છે, આ બગીચાના પુષ્પપાગના ાથી મિશ્રિત વાયુ, મસ્તકને પરિપૂર્ણ કરી છે. ન્હાનાં ન્હાનાં તળાવેાના મધ્યમાં રંગ-બેરંગનાં ક્રમળે ખિલેલાં છે. તેના ઉપર ભ્રસરાની માળા ઉડતી એવી માલૂમ પડી રહી છે, કે માના, પ્રકૃતિદૈવી જલ દેવતાઓને અલંકૃત કરવાના નિમિત્તથી માળા પહેરાવી રહી છે.
આ પરમ સુંદર ભાગના એક ચમૃતરા ઉપર રાજકન્યા સુજ્યેષ્ટા એડી છે, હેને આ ઉપવનની શાભાનું કંઈ ધ્યાનજ નથી, મુજ્યેષ્ટા આ સાંસારિક મુખ તરફ દષ્ટિપાત પણ કરતી નથી. તે પોતાના શુદ્ધ નિર્મલ હૃદયમાં કહી રહી છે કે! “ ધિક્કાર છે સાંસારિક ભાગાને ! ધિક્કાર છે તે વિષય
-
૭

Page #58

(૫૦) વાસનાની લાલસાને, કે જહેના કારણથી સહેદરા બહેન, બીજી બહેનને ઠગે છે. આહા! સંસારનાં ક્ષણિક સુખ મનુને કેવો અબ્ધ બનાવી દે છે? કેઈ કવિએ ઠીક જ કહ્યું છે કે
"जन्मेदं बन्धनान्नीतं भवभोगोपलिप्सया । ... काचमूल्येन विक्रीतो हन्त ! चिन्तामणिमया ॥"
ઠીક છે. સંસારના ભોગેની લિસામાં પડીને આજન્મને, મહું બધાથી બાંધી દીધો. હાય! મેં ચિન્તામણિ સમાન મહારા આત્માની કંઈ કદર નહિં કરી, અને હેને કાચના મૂલ્યથી વેચી દીધે, ”
આ પ્રમાણે કહી, સુચેષ્ટા પુન: મનમાં કહેવા લાગી:ધિક્કાર છે, આ ક્ષણિક સુખોને, કે જે પહેલાં રાગરૂપમાં ફસાવીને પછી નરક તરફ ખેંચી જાય છે. હેની રમણીયતા પ્રારંભમાં તો સુખકર માલમ પડે છે, પરંતુ પરિણામમાં હમેશાં દુ:ખદાઈ રહીને મર્મચ્છિદ કલેશને આપે છે. આ બેગેમાં શરીરનું બળ નાશ થવા સિવાય બીજું કંઈ ફળ પ્રાપ્ત થતું નથી. આ
આ પ્રમાણેના વિચારથી, સુષ્ટાને પર્વકર્મના ઉદયથી હેના હૃદયમાં જ્ઞાનને વિકાશ થયે, અને સાંસારિક વિષયોની નિસ્સારતાના તત્ત્વને સમજીને વિરાગમાં યુક્ત થઈસુષ્ટાએ પોતાના મનમાં વ્રતગ્રહણ કરવાનો નિશ્ચય કર્યો અને પોતાના પિતાને આ દરેક વૃત્તાન્ત નિવેદન કર્યું.
આ દેશની અંદર કેઈ સમય એ હતો, જયારે જ્ઞાનને

Page #59

(પા ) કે ચારે તરફ વાગતો હતો. જ્ઞાની અને વૈરાગીની હામે ચકવર્તીઓ પણ શિર સુકાવતા હતા, મુષ્ટાના આ માનસિક વિચારોને સાંભળીને ચેટકરાજાને પ્રસન્નતા થઈ અને હેમણે પોતાની કન્યાને વ્રતગ્રહણ કરવાની આજ્ઞા આપી, એક લેકેતિ પ્રસિદ્ધ છે કે મે , તે અમે પૂ” હેનું તાત્પર્ય એ છે કે- જે કર્મમાં વીર હોય છે, તે ધર્મમાં પણ વીર હોય છે. હાં! કેવલ ધર્મ તરફ પ્રવૃત્તિ થવી જોઈએ, સુજ્યછાએ પિતાજીની આજ્ઞા પ્રાપ્ત કરીને “ચંદનબાલા નામક સાવીની પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી, આ દીક્ષા ઉપર ચેટ રાજાએ ઘણું જ મહત્સવ કર્યો. તે સમયમાં ધર્મપ્રભાવનાનું એટલું પ્રાબલ્ય હતું કે રાજ્યસુખનો ત્યાગ કરીને લેકે ધમેંનાં કઠિન વ્રતોને પાછીવા પ્રવૃત્ત થતા હતા. તેમજ આજકાલની માફક ધર્મકાર્યોથી વિમુખ થઈ ભાગવાવાળા ભાચેજ મળી આવતા હતા. સુષ્ટાના દીક્ષા ગ્રહણ કરવા પછી હેની સંસારમાં પ્રસિદ્ધિ થઈ અને હેની ધર્મ ભાવિના પણ ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિગત થવા લાગી.

Page #60

( પર )
દ્વાદશ પ્રકરણ.
ૐ રગથી નાઠેલ શ્રેણિકરાજા ચિલ્લણાને રથમાં બેસાૐ ડીને ઘણેજ દૂર નિકળી ગયા. શ્રેણિકરાજા પોતાના મનમાં એજ વિચારતા હતા કે ‘હું સુજ્યેષ્ટાને થપર એસાડી લેઇ આવ્યે છું.” થોડા સમય બાદ મ્હારે રાજાને, પાછળ પડેલા શત્રુઆને ભય મટી ગયા, ત્હારે રાજાએ કહ્યું:- “હું સુજ્યેષ્ઠે.........” આ વાક્ય પૂરૂ' થયુંજ નહિં તેટલામાં તેા રથની અ'દર બેઠેલી સ્ત્રી કહેવા લાગી કે:‘ હે રાજન ! હું સુજ્યેષ્ટા નથી, તે તે ğાંજ રહી ગઈ, હું રહેની ન્હાની બહેન ચિહ્નણા છું, ”
“
રાજાશ્રેણિકે કહ્યું:- “ હે સુન્દરિ!હમારી રૂપકાન્તિની પ્રભા પણ અનુપમજ છે, સુજ્યેષ્ટાની સહેારા શું કોઇને પણ મનેાજ્ઞા થવામાં કમ થઈ શકે ? હે કામિનિ ! હું હુને પ્રાપ્ત કરીને અત્યન્ત પ્રસન્ન છું. પૂર્વનાં કોઈ પરમ પુણ્યથી તું ને મળી છે.
""
એ પ્રમાણે રાજાશ્રેણિક અને ચિલ્લણાની ઘણે દર સુધી થાતચીત થતીજ રહી. રાજા, ચિલ્લણા સુંદરીને પામી અત્યન્ત પ્રસન્ન થયા. રાજાને આ આનંદમાં પણ પેાતાના ૩૨ સુભટાનું મૃત્યુ બરાબર યાદ આવી જતુ` હતુ` અને તેથી

Page #61

(૫૩) તેમનું ચિત્ત અત્યંત ખિન્ન થઈ જતું હતું. રાજકન્યા ચિત્ર બ્રણ, રાજાને પતિ પામી યદ્યપિ ઘણુંજ પ્રસન્ન હતી, પરંતુ હેને પોતાની સહેદરા સુષ્ઠાનવિયેગ, દારૂણ દુ:ખ તો હતા. એવી રીતે હર્ષ અને વિષાદને અનુભવ કરતા, રાજાશ્રેણિક પોતાના સ્થાન ઉપર જઈ પહોંચે.
' રાણી ચિલણાને મહેલમાં છેડીને શ્રેણિકરાજા, પિતાના પ્રતિષ્ઠિત સેવક નાગસારથીને મળવા માટે ગયો. રાજાને રખવાની સાથે જ નાગારથી સન્માન સૂચિત કરવાના નિમિત્તથી ઉભે થઈ ગયે, હેણે ઘણુ આદર પૂર્વક શ્રેણિક રાજાને લેઈ જઈ એક ઉચ્ચાસન પર બેસાડ્યા. પોતે હાથ જેડીને ઉભો થઈ ગયો અને બોલવા લાગ્યો કે - “મહાર રાજશ્રીની શી આજ્ઞા છે ?'
નાગસારથીનું આ વાકય સાંભળી રાજા સ્તબ્ધ થઈ ગયે, તેઓના નેત્રમાંથી આંસુ ટપકવા લાગ્યાં. આ દેખીને સારથી બહુજ ગભરાયો, અને વારંવાર ચિતાનું કારણ રાજાને પૂછવા લાગ્યુંરાજાએ કંઈ કહેવા ઈચ્છા કરી પરંતુ શેકથી તેઓને કંઠ રેકાઈ ગયો. અને રોતાં રેતાં તેઓએ ૩૨ દેવદત્તાનું એક સાથે મૃત્યુ થયાના સમાચાર મહામુશીબતે નાગસારથીને કહ્યા.
આ સમાચાર સાંભળતાં જ નાગારથી વ્યાકુલ થઈ ગયો અને “હાય ! હાય! ”કરી હેણે પછાડી ખાધી. નાગ સારથી મૂછિત થઈ મૃતકની માફક પૃથ્વી પર પડે, હેવા

Page #62

(૫૪) માં સુલસી ત્યાં આવી પહોંચી, પિતાના પતિની આ દશા દેખીને ઘણું જ વ્યાકુલ થઈ ગઈ. હારે હેને પોતાના પુત્રના મૃત્યુના સમાચાર માલુમ પડયા, ત્યારે તે પણ એકાએક હાહાકાર કરતી પછાડ ખાવા લાગી, રેવા લાગી અને પતાનું માથું ફૂટી ફૂટીને કહેવા લાગી:
હાય ! હાય ! આ શું થઈ ગયું? અરે દેવદત્તો! હુમે હને એકલી છોડી ક્યાં ચાલ્યા ગયા? હાય રે દેવદત્તો ! હાય! આ છે ગજબ થઈ થયો? હાય રે! આ શું અધેર થઈ ગયું? અરે ! હારે બત્રીસ રક્ષકને કેણ લેઈ ગયું ? અરે હું કેમ ન મરી ગઈ? હાય ! હું નાગજીને શું હાં બતાવીશ? અરે ! હે પુત્રના લીધે મહેને લેક ભાગ્યશાલિની કહેતા હતા, હાય વિધાતા ! હે તે ભાગ્યને કેમ ખેંચી લીધું? અરે ભગવાન ! હું તે બત્રીશની વિધવાઓને કેવી રીતે સમજાવું? અરે! આ શે ગજબ થઈ ગયો ? ”
આવી રીતે સુલતાદેવી વિલાપ કરી રહી હતી હેવામાં નાગસારથીની મૂછ કંઈક દૂર થઈ અને તે પણ વિલખી વિલખી રોવા લાગ્યો. હારે આ દશા સુલતાનાસર પુત્રોની એક હજાર વીસ પત્નીઓને માલૂમ પડી, ત્યારે તે બધી એકાએક હાય ! હા!ના પિકાર કરી રોવા લાગી. આ હજારો સ્ત્રીઓને અતિનાદ સાંભળવાવાળાનું હૃદય મર્યાદામાં રહેતું નહતું. ગમે હેવા કઠોર દિયવાળાની પણ છાતી ફાટવા લાગતી હતી. સાથીના જહેવાસદાચારીને માથે

Page #63

( ૧૫ )
આવી પડેલી આ આપત્તિને જે સાંભળતા, તે રાયા વિના રહેતા નહિં. આખી રાજગૃહ નગરીમાં આ શાકમયી ઘટનાની ખબર ફેલાઈ ગઈ, નાગસારથીના કુટુંબમાં તા હાહાકારનુ કહેવુંજ શું ? ક્રમશ: આખી રાજગૃહ નગરીમાં વિલાપના સ્વર સિવાય ખીજું કંઇજ દેખાવા ન લાગ્યું.
દરેકને આ પ્રમાણે શાકાતુર દેખીને ગંભીર અને બુદ્ધિ ના ભંડાર અભયકુમાર દરેકને સમજાવવા લાગ્યું :
“ હું મહાનુભાવે ! હમે જૈનધર્મના તત્ત્વાને સારી રીતે સમજોછે, હમારે, અવિવેકી પુરૂષોની માફક શાસાગરમાં પડવું લગારે ચાગ્ય નથી. આ સ`સાર એજાલિક માયા છે, જહેવી રીતે આકાશમાં ઈન્દ્રધનુષ્ય છે, હેમ મેધાની વચમાં વિજળીની ચંચળતા છે, અને હેવા સંધ્યાના રંગ છે, ઠીક ! હેવીજ રીતે આ સંસારની પણ કાઈ વાત સ્થિર નથી. શરીરધારીઓની પ્રકૃતિ છે મરવું, અને પ્રકૃતિથી વિરૂદ્ધ સ્વભાવ છે જીવવુ, હે જન્મેલ છે, તે અવશ્ય મરશે. ચાહે કાઈ આજ મરે, અથવા ચાહે કોઈ સેા વર્ષ બાદ મરે, પરન્તુ મૃત્યુ અવશ્ય થશે. અત એવ મૃત્યુના શાક કરવે વૃથા છે.
‘ મરવું-જીવવુ` ' તે આપણા અધિકારમાં નથી. અત એવ કહ્યું છે:— · ગતાસૂનાતાલૂંથ નાનુરોધન્તિ પદ્ધિતા: ' પ્રાણ રહેરો ચા જશે, હેની ચિન્તા વિદ્વાન્ પુરૂષા કરતા નથી. આ સંસારની કોઈ વસ્તુસ્થિર નથી. દરેક વસ્તુ પરિવર્તન

Page #64

( ૫ )
ના નિયમની શૃંખલામાં ગુંથાએલી, રૂપાન્તર થવાવાળી અને અનિત્ય છે. હેને માટે આટલા રોક કરવા ચિત નથી હે નાગસારથી ! હૈ સુલસે ! ધૈર્ય ધારણ કરે. આપના અત્રીશ પુત્રો એક સાથ ભૂશાયી થઈ હમેશાંને માટે વિદાય થઈ ગયા, હેમાં કંઈ આશ્ચર્ય નથી, જીએ ! સગર ચક્રવતીના સાઠ હજાર પુત્રોનું મૃત્યુ એકજ સમયમાં થઈ ચૂકેલ છે, હું પ્રાણીએ હેવા પ્રકારે પોતાનું મૃત્યુ બાંધેલ છે, તે હેવાજ પ્રકારે મૃત્યુને પ્રાપ્ત થશે. મૃત્યુના સમયને કોઈ એક પળ પણ ઘટાડી વધારી શકતું નથી. રાજા રક, શેઠશાહુકાર, બાલ-વૃદ્ધ, સ્ત્રી પુરૂષ, વિદ્વાન મૂર્ખ કોઇને પણ કાળ છોડતા નથી, ખસ ! વિશેષ શું કહેવું? ગમે ત્હારે પણ કાળ દરેકને ખારો ખારો તે ખારોજ,
અત એવ મહાનુભાવા ! સંસારને અસાર સમજી શાકના ત્યાગ કરે, અને કંઈ એવું આહુિત કરી લ્યે. કે પુન: બીજા ભવમાં આવું દુ:ખ પ્રાપ્ત ન થાય, ”
અભયકુમારના આ ઉપદેશના પ્રભાવથી તે લેાકેાના શાક દૂર થયા, અને તેએએ ધૈર્યનું અવલમ્બન કરીને પેતાના પુત્રાની મરણાન્ત ક્રિયાકરી, તેમજ પ્રભુ પૂજા આદિ ધર્મકાયામાં અનુરક્ત થયા. રાજાશ્રેણિક, તેમજ અભય કુમારાદિ પણ સુલસાના ૩૨ પુત્રાનું ગુણકીર્તન કરતા પેાતાના નિવાસસ્થાન તરફ પ્રસ્થાનિત થયા.

Page #65

ત્રયોદશ પ્રકરણ
છે એ તરંગ શત્રુઓને દમન કરવાવાળા, સુર-અ
કરી સુરાદિ દ્વારા પૂજિત, મિથ્યાત્વ અંધકારના નાશક અને કેવલજ્ઞાન વડે કરીને સૂર્ય સમાન ભગવાન મહાવીરસ્વામી તે સમયે પૃથ્વીને પવિત્ર કરી રહ્યા હતા. ચાવી શમા તીર્થંકર તેજ ભગવાન મહાવીરદેવ તે સમય સંસાર ભરમાં વિખ્યાત હતા. એક સમયે પ્રામાનુગ્રામ વિચરતા ભગવાન ચંપાનગરીના કુસુમાકર નામક ઉદ્યાનમાં પધાર્યા. ભગવાન મહાવીર સ્વામીનો એટલો મહિમા હતે- એવા અતિશય હતા કે- મહેતા હાટા ઇંદ્ર દેવતાએ ભગવાનના સત્કારને માટે ઉપસ્થિત રહેતા અને સેવામાં હાજર રહેતા હતા. આ કુસુમાકર' નામક ઉદ્યાનની અન્દર પણ દેવતાઓએ ઘણી શ્રદ્ધા અને ભક્તિથી સમવસરણની રચના કરી. વાયુકુમાર દેવતાઓએ એક યોજન પ્રમાણવાળી વિસ્તીર્ણ ભૂમીને સાફ કરી, મેશકુમાર દેવતાઓએ સુગંધિત થી તે જમીન ઉપર છંટકાવ કર્યો, ષ ગાતુઓએ ચિત્ર વિચિત્રરંગનાં પુથિી તે પૂર્વને આચ્છદિત કરી, હારબાદ વ્યક્તર દેવતાઓએ સુવર્ણ તથા મણિથી તે પૃથ્વીને ચિત્ર વિચિત્ર બનાવી દીધી,

Page #66

( ૧૮ )
આવી રણિક જમીન ઉપર દેવતાઓએ ત્રણ ગઢ બનાવ્યા. અન્દરના ભાગ વૈમાનિક દેવતાઓએ, મધ્યના જ્યાતિષીએએ, અને બહારના ભાગ ભવનપતિ દેવતાઓએ નિમાણ કર્યું. આ પ્રત્યેક ગઢમાં તેત્રીશ ધનુષ્ય અને ખત્રીશ ગુલના વિસ્તાર હતાં. તથા ૫૦૦ ધનુષ્ય ઉંચી ભીંતા રોભિત હતી. પ્રત્યેક ભીંતના વચમાં ૧૩૦૦ ધનુષ્યનું ’તર હતું. આવી રીતનું તે સ્થાન એકાએક બની ગયું.
આ સમવસરણના પ્રત્યેક ગઢમાં ચારે તરફ ચાર ચાર ફાર હતાં. અને તે સમવસરણમાં ૨૦૦૦૦ પગથીયાં હતાં. હેના વચમાં એક મણિપીઠ સ્થાપિત હતું, હેની અંદર ૩ સીઢીએ અને ૪ દ્વાર હતાં, તેમજ ચાર ખૂણા સુન્દર અનેલા હતા. હેનેા વિસ્તાર ર૦૦ ધનુષ્યનેા હતા, અને જિનેશ્વર ભગવાના અંગ પ્રમાણ હેની ઉંચાઈ હતી. તે મણિપીના ઉપર ૩ર ધનુષ્ય હું ચું અને એક ચેાજનથી કુંઇક અધિક વિસ્તીર્ણ અરોા! વૃક્ષ હતું, હેંની અન્દર રક્ત પલ્લવાની કાન્તિ ચમકી રહી હતી. તથા ભૂમીથી અઢી કોશ ઉંચે પીઠ ઉપર રાખેલાં, પાદપીઠની સાથે ચાર સિં હ્રાસના શાભિત હતાં, જ્યાં આઠ ચામર ધારણ કરવાવાળાઓની સાથે ચાર છત્રય પણ સ્થાપિત હતાં, અને એક યાજન પ્રમાણના ધર્મધ્વજ પણ વિરાજિત હતા—
આવી રીતે દેવતાઓ દ્વારા રચેલ સમવસરણમાં આર્ પચંદાઓ પણ પાત પેાતાના સ્થાન ઉપર બેઠી, મ્હાર ખાદ

Page #67

} : ( ૫ )
પૂર્વ દ્વારથી પ્રવેશ કરતા, ત્રણ પ્રદક્ષિણાઓને દઈને, ચાર રૂપને ધારણ કરી ભગવાન મહાવીર દેવ, સિંહાસન પર વિરાજમાન થઈ ચાર ગતિને ઉચ્છેદ કરવાવાળી ધર્મદેશના આ પ્રમાણે આપવા લાગ્યા:
હું ભળ્યે !અનેક પ્રકારના જન્મ રૂપ તર થી વ્યાસ આ અપાર સંસાર સમુદ્રમાં મનુષ્ય જન્મ પામવા અતીવ દુર્લભ છે, હેવી રીતે ધાન્યમાં ઘઊં શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે, અને ધાતુઓમાં સુવર્ણ શ્રેષ્ઠ માનેલ છે, હેવી રીતે સમસ્ત ચેાનિઓમાં મનુષ્ય ચેíન શ્રેષ્ઠ છે. ભવ્યાત્મને ! આ મનુષ્ય જન્મમાં પણ ધાર્મિક દેશ, ધાર્મિક કુલ એવં પચેન્દ્રિયની પટુતા વિગેરે પુણ્ય પ્રક"થીજ પ્રાપ્ત થાય છે, તે અધાઓની પ્રાપ્તિ થવા છતાં પણ યદ્ગિ સમ્યક્ત્વ’ની પ્રાપ્તિ ન થઈ, તા અન્ય મનુષ્યની માફક, આખી જીન્દગી વ્યર્થ થઇ જાયછે, કેમકે સમ્યકત્વ’ તે એક દીપક સમાન છે. સ મ્યકત્વ' વિના આત્માને યથાર્થ એક થઈ જ નથી શકતા. હવે ‘સમ્યક્ત્વ’ શુ છે ? તે પણ સાંભળે:
" या देवे देवता बुद्धिर्गुरौ च गुरुतामतिः धर्मे च धर्मधीः शुद्धा सम्यक्त्वमिदमुच्यते ।
સુદેવ, ગુરૂ અને સુધર્મ ઉપર પૂર્ણ કત્વ' કહેછે, કુદેવ, કુગુરૂ અને કુધર્મના કહેવામાં આવે છે. ફુદેવ તેજ છે કે
જે
શ્રદ્ધા હેને ‘સમ્યસ્વીકારને મિથ્યાત્વ દેવ રાગ-દ્વેષાદિ

Page #68

( ૧૦ ) થી પરિત છે, કુગુરૂ તેજ છે કે-જે ગુરૂ, પરિગ્રહાદિ કામાં નિમગ્ન છે. અને કુધર્મતેજ છે કે જે ધર્મમાં હિંસાદિ નિંઘ કાનું વિધાન કરવામાં આવેલું છે. આ પ્રમાણે કુદવ- કુગુરૂ અને કુધર્મ પર શ્રદ્ધા રાખવાથી સંસારમાં વારેવાર ભ્રમણ કરવું પડે છે. તેથી વિરૂદ્ધ તેથી વિપરીત, સુદેવ તેજ છે કે જે દેવમાં રાગદ્વેષાદિ દોષોને લેશ પણ નથી, - નિન્ય અર્થત પરિગ્રહાદિ કાર્યોથી રહિત તે સુગુરૂ છે,
અને જે ધર્મની અન્દર દયાનું પ્રાધાન્ય છે તે સુધમે માનાવા યોગ્ય છે. બસ ! હેને જ “સમ્યકત્વ કહેવામાં આવે છે.
જે જીવ ફુટ સમ્યકત્વરૂપ દીપકને પ્રાપ્ત કરીને અજ્ઞાન રૂપ અધકારને નાશ કરે છે, અને તે દ્વારા સત અને બંધ કરી લે છે, તે જ જીવ મોક્ષને અધિકારી છે, જે ઉત્તમ છવો હોય છે, તે જ ધર્મની સહાયતાથી સંસાર સમુદ્રથી પાર થાય છે. ધર્મનું તાત્પર્વ-ઉલ મોક્ષ સુખની પ્રાપ્તિ છે.
હેવી રીતે સમલ વૃક્ષ ફલને દેવાવાળું થાય છે, હેવીજ રીતે દયા પ્રધાન ધર્મ મેક્ષ સુખને દેવાવાળો છે. અતએવ હે ભવ્યજનો ! આ દુર્લભ મનુષ્ય જન્મ પામીને તેમજ સુદેવાદિ સામગ્રી પ્રાપ્ત કરીને રાતદિન ધર્મમાં તત્પર થઈ જાઓ, મનુષ્યજન્મને સાર્થક કરવાવાળા કાર્યોમાં કટિ બદ્ધ થઈ જાઓ......'
આવી રીતે ભગવાન મહાવીર સ્વામી દેશના દઈ રહ્યા હતા, તે સમયમાં સર્વાની આજ્ઞાનું નિરૂપણ કરથામાં સુચતુર “અંબડી પરિવ્રાજક સભામાં આવ્યું, જહેણે

Page #69

ત્રિદંડ અને કમષ્ઠલને ધારણ કરેલ છે,ગેરૂઆં વસે પહેરેલાં છે, આકાશગામિની સિદ્ધ વિદ્યા સાધન કરેલી છે, તેમજ શ્રાવક ધર્મને સ્વીકાર કરવાવાળો છે. “અંબરે ભગવાનની પ્રદક્ષિણા કરીને આ પ્રમાણે સ્તુતિ કરવી પ્રારંભ કરી:
“હું તમાદિગણધરોથી સેવિત સ્વામિન! હું આપનાં ચરણ કમલમાં વંદણ કરીને પરમ હર્ષિત થયે છું.”
હે જિનેશ્વર! આપ સૂર્યાદિ ના પણ દેવ છે.” “હે પ્રભે ! હું અજ્ઞાની છું. આપના અનન્ય ગુણે જાણવામાં સર્વથા અસમર્થ છું. હું કેવી રીતે આપની યથાર્થ સ્તુતિ કરી શકું ? યથાર્થમાં જવી રીતે આંધળે મનુષ્ય તારાઓના પ્રકાશને નથી દેખી શકતો, હેવી જ રીતે હું આપની યથાર્થ અવસ્થા જાણવામાં તદ્દન અસમર્થ છું.”
હે નાથ ! તે બધું છે ખરું, તથાપિ “જાવત્ શુદ્ધિોવ પોતપોતાની બુદ્ધિ અનુસાર દરેકે ભક્તિ પ્રેરણાથી, જીહાને, આપના ગુણ કથન કરવા તરફ પ્રવૃત્ત કરેલી છે, તેજ ન્યાયાનુસાર હું પણ હારી ઈચ્છાને પ્રકટ કરવામાં તત્પર થયો છું. હે ભગવાન ! આપને વારંવાર વંદણ
આવી રીતે સ્તુતિ કરીને અમ્બડે ભગવાનને ત્રણ વાર નમસ્કાર કર્યા. અને શ્રદ્ધા પૂર્વક દેશનાને શ્રવણ કરી; ધર્મ દેશના સમાપ્ત થયા બાદ ભગવાનને પુન: નમસ્કાર, કરીને, અને મનમાં રાજગૃહનું સ્મરણ કરીને અંબઇ ત્યાં

Page #70

( ૧૨ )
થી ચાલવા લાગ્યા, તે સમયે ત્રિકાલવેત્તા ભગવાને કહ્યું:હું ધર્મશીલ અંખડ ! રાજગૃહ નગરીમાં નાગસારથીની પત્ની સુલસાને મ્હારા વચનથી લાવજે અર્થાત્ મ્હારા તરફથી ધર્મ પ્રવૃત્તિના સમાચાર પૂછજે.”
ચતુર્દશ પ્રકરણ,
મેં એ હૈંક સમય એવા હતા કે ભારતવર્ષમાં અનેક ચમત્કારી વિદ્યાઓના પ્રચાર હતા. એવી વાતા, કે હુંને સાંભળીને આજકાલ લોકો આશ્ચર્ય કરેછે, તેબધી ભારતવર્ષમાં પણ રૂપથી પ્રચલિત હતી. આકાશમાર્ગમાં ગમન કરવું, માયાથી ઈચ્છાનુસાર રૂપ ધારણ કરી લેવું, મનની વાતો જાણી લેવી ઇત્યાદિ અનેક એવી વાતા હતી હેને સાંભળીને લેાકેા અસમ્ભવ' કહી દેવાને તૈયાર થઈ જાયછે. પરન્તુ કાઇ સમય એવા હતા કે- તે વિદ્યાઆને સાધારણ પુરૂષ પણ જાણી લેવા સમર્થ હતા. પરિવ્રાજક અંબડ, હેનું વર્ણન ઉપર કરી જવામાં આવ્યુ છે, તે પ્રાય: બધી પ્રાચીન વિદ્યાઓમાં દક્ષ હતા. તે શીધ્ર કાશ માર્ગથી રાજગૃહ આવી પહોંચ્યા, અને પેાતાના મ નમાં કહેવા લાગ્યા:—
-
હારે હ* જિનેશ્વર ભગવાનનાં થવા લાગ્યા, ત્હારે શ્રીભગવાને કહ્યું:
દર્શન કરી વિદાય હું અમ્બડ! રાજ

Page #71

(૬૩) ગૃહ નગરીમાં નાગસારથીની પત્ની સુલસાને હારા વચનથી બોલાવજે. ધન્ય છે સુલતાના ભાગ્યને, ડેના ધર્માચરણથી રાગદ્વેષ રહિત જિનેશ્વર ભગવાનને પણ પ્રસન્નતા પ્રાપ્ત થઈ. સુર અસુરની રાજસભામાં, બીજા કેઈને નહિં, કેવલ સુલસાને, ભગવાને ધર્મ પ્રવૃત્તિ પૂછી, હેનું શું કારણ છે? તે ભાગ્યશાલિની યુવતિમાં એ ય ગુણ છે? ખેર ! હવે તો મારે હેના ગુણની પરીક્ષા કરવી જોઈએ.”
આ વિચાર મનમાં સ્થિર કરીને અમ્બડે માયાથી પિતાનું સ્વરૂપ બદલી નાખ્યું, અને તે સુલસાના દ્વાર પર આવી ઉપસ્થિત થયે. અંડે સુલસાની પાસે ભીક્ષા માગી, પરન્તુ સુલસાએ એ પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે- “સુપાત્ર સાધુને દાન આપવું અતએ યાચના કરવા છતાં સુલસાએ અંબડને કંઈ આપ્યું નહીં. લાચાર થએલો આંબડ શીઘ તે નગરથી બહાર ચાલ્યો ગયો. - હારબાદ રાજગૃહ નગરીમાં એવી ધૂમ મચી ગઈ કેનગરની બહાર બ્રહ્માજી પધાર્યા છે. તેઓ ચાર મુખ, હંસ પર સ્વાર, અને પદ્માસનમાં સ્થિત છે. તેઓના હાથમાં કમ સ્કલ છે, શરીર ઉપર અક્ષસૂત્ર છે, જટા રૂપ મુકુટથી તેઓનું મસ્તક સુશોભિત છે, તેમજ તેઓની સાથમાં સાવિત્રી સ્ત્રી છે, આ સમાચાર સાંભળીને નગરનાં અનેક નર-નારી, એનાં, નગરના પૂર્વ દ્વારમાં કે જ્યાં બ્રહ્માજીનું સ્થાન હતું, ત્યાં ટોળે ટોળાં એકઠાં થવા લાગ્યાં. અહિં કેટલાકેએ તે આ બ્રહ્માજીથી વેદ માર્ગનું નિરૂપણ પણ સાંભળ્યું, નગર

Page #72

ભરમાં આ ચર્ચા જોરથી ફેલાઈ ગઈ.
આ બધા સમાચાર સાંભળીને સુલસા તો પોતાના મકાને જ રહી, હારે સુલસાની એક પ્રિયતમા સખીએ આવીને કહ્યું કે- “હે સખિ ! આજ બ્રહ્મ લેથી સ્વયં બ્રહ્મા અહિં પધાર્યા છે, તેઓને દેખવાને માટે હમે પણ ચાલે.” પરંતુ સુલસાએ હાં જવાનું હરગિજ સ્વીકાર ન કર્યું. - ત્યારબાદ રાજગૃહ નગરીના દક્ષિણ દરવાજા પાસે વિષ્ણુ ભગવાનને પધારવાના સમાચાર ફેલાઈ ગયા. લેકોનાં ટોળાં, તેઓનાં દર્શન કરવા માટે દોડવા લાગ્યાં. ખુદ લોકેએ જઈને સ્વયં દેખ્યું તે- વિષ્ણુ ભગવાન ગરૂડ પર સ્વાર થએલ છે, ચાર ભુજાઓને ધારણ કરી છે, તેમજ શંખચક અને ગદાપદ્મને લઈ વિષ્ણુ ભગવાન બિરાજમાન છે. તેઓની સાથે લક્ષ્મીજી અને સેવાને માટે અનેક દાસ-દાસીઓ વિદ્યમાન છે. નાગરિક વૈષ્ણમાં ઘણેજ સમારોહ મચી ગયે, પરંતુ અનેક લોકેના કહેવા છતાં પણ શાણી-સુલાસાએ, આ નવીન વિષ્ણુના દર્શન કરવા જવાનું સ્વીકાર કર્યું નહિં, - ત્રીજા દિવસે રાજગૃહ નગરીના પશ્ચિમ તરફથી જટાજૂટધારી અને મસ્તકમાં ગંગા લીધેલ તેમજ ભસ્મ લગાવેલ, અને અધે અંગમાં પાર્વતીને આસક્ત કરેલ મહાદેવના આવ્યાના સમાચાર ફેલાઈ ગયા. પ્રજામાં આ દેવતાની ઘણી જ ધૂમ ફેલાઈ ઘેર ઘેર તેઓની ચર્ચા થવા લાગી.

Page #73

( ૫ )
કોઈ તેઓના મસ્તકના વાળને ચાનાં રહેરની ઉપમા દેવા લાગ્યું, તેા કોઇ ગળામાં રાખેલી હેટી માળાથી ભય સૂચિત કરવા લાગ્યું કાઈ કપાળમાં નેત્ર હાવાથી આશ્ચર્ય જાહેર કરવા લાગ્યું, જ્હારે કેટલાકો ભયંકર ત્રિશૂલ અને ધનુષ્યને યાદ કરી ડરતા અને પ્રણામ કરતા દેખાવા લાગ્યા, એ પ્રમાણે આખા નગરમાં મહાદેવજીની ધૂમધામ ફેલાઈ ગઈ, આ પ્રમાણેની આશ્ચર્યમચી ઘટનાને રખવાને માટે લેાકેાએ સુલસાને ઘણીજ સમજાવી, પરન્તુ તે ઘરથી એક પગલુ પણ ચાલવા સહુમત થઈ નહિ.
અસ ! ચાથેા દિન આવ્યા. રાજગૃહની ઉત્તર દિશામાં એક મ્હોટા સમારોહ આર ભ થયા. વૈભારગિગિર. નામના પર્વતમાં તીર્થંકર ભગવાનના પધારવાની ખખ્ખર શહેરમાં ફેલાઈ, તુાં એકાકી ઘણીજ આશ્ચર્યની ઘટના ઉભી થઈ. તે સ્થાન ઉપર એકદમ ચાર દ્વાર અને કાંગરાં તથા અશક વૃક્ષ ચુક્ત ત્રણ ગઢ બની ગયા, તે ઉપર એક ઘણું જ સુન્દર અનુપમ સિ’હાસન સુસજ્જિત થઇ ગયું. હેના ઉપર આ ૩૦ થઇને આ નવીન તીર્થંકર જઈ બેઠા. કૃત્રિમ અષ્ટપ્રાતિહાર્યોથી તેઓની શાભામાં એર વધારો થયા. શાન્તમુદ્રાનું પણ કઇંક દર્શન થવા લાગ્યું, અને આ અન્યા-મનાવ્યા તીર્થંકરે અધુરામાં પૂરૂ' ચાર પ્રકારની ધમે દેશના પ દૈવી પ્રારંભ કરી દીધી.
આ સમાચાર સાંભળીને પણ ઘણા લેાકે દરીનને માટે, ઢાડયા, પરન્તુ ધર્માચારમાં સુદઢા, સુલસાનું અના લગન -
忘

Page #74

( ૬ )
પણ સત્ય માર્ગથી વિચલિત થયું નહિં, તે સારી રીતે જાણતી હતી કે— ‘આ બધાં દંભનાં રૂપ કોઇની માયાજાળથી ફેલ્યાં છે, ખાકી હૈનું અસ્તિત્વ કઈ છેજ નહિ.' વાત પણ એવીજ હતી. કેમકે આ બધા પ્રપંચ અખડે, સુલસાની પરીક્ષા માટેજ કર્યા હતા,
જ્હારે આટલી કારવાઈ કરવા છતાં પણ તે ધર્મપરાયણા સ્રીનું મન લગાર પણ વિચલિત ન થયું, ત્હારે અબડે ગુપ્ત રીત્યા, સુલસાનું મન આકર્ષિત કરવાને માટે ગુપ્ત દૂત મેાકલ્યા, તેઓએ જઇને સુલસાને કહ્યું:
વૈભારગિરિ ઉપર તીર્થંકર ભગવાન સમવત થએલ છે, તેઓને વંદણા કરી પેાતાનાં પાપા ધોઈ નાખવાના આ ઘણાજ સરસ અવસર છે.
windykacy
સુલસાએ કહ્યું:–“ચાવીરા જિનવરામાં અંતિમ વી’ નામક જિતેન્થર છે, તેઓશ્રી ‘આ' નથી,’
દંતાએ કહ્યું:“ચાવીસમા નહિં, આ તેા પચીસમા તીર્થંકર છે.”
તે ઉપર સુલસા ખાલી: “પચીશમા તીર્થંકર હેઈ શકેજ નહિ, આતા પટ કરવામાં ચતુર અને કળાવાન્ કાઈ ચાલાક મનુષ્યની ચાલાકી માલૂમ પડેછે, કે જે સંસારને રંગવા માટે આવ્યા છે,
આ પ્રમાણે સુલસાને તે ધૃતાએ ઘણી રીતે સમજાવ્યું, પરન્તુ શુદ્ધ સમ્યક્ત્વવત્તી મુલસાએ કાઇની વાત માનીજ નહિં, તે પેાતાના ધર્માચારથી લગામાત્ર પણ સ્થાનહીન

Page #75

ન થઈ અને પોતાના પુણ્યના પ્રતાપથી અંબડની પ્રપંચરચનામાં અમાત્ર પણ લિપ્ત ન થઈ - રૂe
– –
પંચદશ પ્રકરણ.
શું છે ? બડ રાજગૃહના બહારના ભાગમાં બેસી વિ
તે ચાર કરી રહેલ છે – “ઘણા પ્રકારથી સુલસાની પરીક્ષા કરી, પરંતુ તે પિતાના સમ્યકત્વમાં હરેક રીતે પાકી નિકળી, ઠીક જ છે, આજ ધર્મઠતાના કારણથી ભગવાને હેને પોતાના શબ્દોથી સમાચાર પૂછાવ્યા હશે ! હવે તો સુલસાથી સાક્ષાત્કાર કરે જોઈએ.'
આ પ્રમાણે વિચાર કરીને આંબડે, તે દરેક માયાવી વિદ્યાના પ્રપંચને ત્યાગ કરીને, નિર્મલ શ્રાવકપણું સ્વીકાર કર્યું. અંબડ, નિષ્કપટ થઈ તેમજ હાથમાં સુન્દર પુષપાત્ર લેઈ સુલતાના મન્દિરે (ઘરે) ગયો. હેને દેખતાની સથેજ સુલતાએ કહ્યું- “હે ધર્મ માધવ ! આપ મહારા ઘરમાં પધારે” એ પ્રમાણે કહેતી સુલસા અંબડના હામે આવી. “આતિથિનો આદર કરે, તેજ મહાન ધર્મ છે ? એમ વિચાર કરી સુલસા ઘણું વિનીત ભાવથી અંબાને કહેવા લાગી:

Page #76

( ૬૮ ) હે ધર્મબ! આપને જિનયાત્રા સુખકારી તો છેજ ને? આપના આવવાથી આજ આ ઘર પવિત્ર થઈ ગયું. મહારૂં આજ ધનભાગ્ય છે ! આ સમય આ અવસર માંગલિક છે કે જે સમયમાં આપ મારે ઘેર પધાર્યા. હું આપને નમસ્કાર કરું છું. આપ અહિં બિરાજે. જે
અંબઇને બેઠા બાદ સુલસાએ માતાની માફક પ્રેમથી હેના પગ ધોયા, પોતાની દાસ-દાસીઓ દ્વારા પૂજાની સામગ્રી તૈયાર કરાવી, હારબાદ અંબડે ભક્તિ ભાવથી શ્રીજિનેશ્વરની પૂજા સ્તવના કરી. પૂજન સમાપ્ત થયા બાદ સુલસાએ અંબડને બેસવા માટે પુન: આસન આપ્યું. આ સન ઉપર બેસી અખંડ સુલસા પ્રત્યે આ પ્રમાણે કહેવા લાગ્ય:--
“હે વિવેકધારિણી શ્રાવિકે ! મહું જે જે શાશ્વત અને અશાશ્વત જિનબિંબેની યાત્રા કરી છે તે દરેકને તું અહિં બેઠી બેઠી અંત:કરણથી નમસ્કાર કર.”
સુલાસાએ આ વચન સાંભળી સહર્ષ મસ્તક નમાવી દરેક બિંબને નમસ્કાર કર્યો. ત્યારબાદ પુન: આંબડે સુલસા દેવીની આ પ્રમાણે પ્રશંસા કરી:
હે સુલસે! હે વિકિનિ! હને ધન્ય છે, ત્યારે જ મનુષ્ય જન્મ સફળ છે. હે સુશ્રાવિકે! પૃથ્વીમાં હારૂંજદાક્ષિણ્ય સૈથી શ્રેષ્ઠ છે. તું સતીજ નહિં, પરન્તુ સતીઓમાં શિરોમણિ છે, આહા! ધન્ય છે ત્યારે જન્મને! ધન્ય છે, હારે જીવનને કે રોગરહિત મનુષ્યોમાં મુકુટ મણિ સ્વરૂપ

Page #77

( ૯ ). શ્રીભગવાન મહાવીર નામના ચોવીસમા તીર્થંકર પણ દેવ દાનવ નરેન્દ્રની સભામાં પ્રકાશ્ય રૂપથી, હારી પ્રશંસા કરે છે; હે સુશીલે! પોતાના ચરણ કમલથી ચંપા નગરીને પવિત્ર કરતા, શ્રીભગવાન મહાવીર સ્વામીએ મહારા દ્વારા, હારા ધર્મકાર્યની કુશળતા પૂછી છે.”
એ પ્રમાણે અંખડનાં વચને સાંભળીને સુલસા રેમ રેમ હર્ષિત થઈ ગઈ. આનંદનો પ્રવાહ હેના હૃદયથી ઉભરાવા લાગ્યા. સુલસા શીઘ ઉભી થઈ ગઈ અને હાથ જોડીને પ્રસન્નતાથી શ્રીભગવાનની આ પ્રમાણે સ્તુતિ કરવા લાગી:
હે પ્રભે! આપ મેહ રૂપી મહિના બલને નષ્ટ કરવામાં વીર છે, પાપ રૂપ કીચડ ધોઈ નાખવામાં આપ નિમેલ જલ સમાન છે, અને કર્મ રૂપ ધૂળને ઉડાડી દેવામાં આપ પવનની તુલ્ય છે. હે પ્રભે! આપ જયવન્તા રહે, હે વીર! આપના ચરણ કમળમાં વારંવાર નમસ્કાર છે. હે સ્વામિન ! આપના ચરણકમળ પાગરૂપી રજ ધારણ કરવાવાળા પુરૂષને પુન: સંસાર પ્રાપ્ત થતું નથી. આ લોકની અંદર જે મનુષ્ય આપના અતિસુંદર અંગને પુષ્પની માળાઓથી અલંકૃત કરે છે, હેના શરીર આગળ વિકસિત ચામરે વિલાસ કરે છે, અર્થાત્ આપની પુષ્પથી પૂજા કરવાવાળાઓને ચામરાદિ ભેગ પ્રાપ્ત થાય છે. હે પ્રભો ! આપની શુદ્ધ મનથી ઉપાસના કરવાવાળા, ચક્રવર્તીદિ પદવી પ્રાપ્ત કરે છે. જે પુરૂષ આપના નામ મંત્રને હમેશાં જાપ કરે છે, હેનું પાપ ભસ્મીભૂત થઇને વિનષ્ટ થઈ જાય છે

Page #78

( ૭ ) આવી રીતે ઘણા વખત સુધી ભક્તિ ભાવમાં નિમગ્ન સુલસા ભગવાનની સ્તુતિ વંદણુ કરતી જ રહી અને પૃથ્વી ઉપર પિતાનું મસ્તક લગાવીને હેણે ભગવાનને નમસ્કાર
તત્પશ્ચાત ધર્મદદતાના પરીક્ષક અંબરે પુન: સુલતાને
હે હારી પરીક્ષા કરવાને માટે જ બ્રહ્મા આદિનાં રૂપ ધારણ કર્યા હતાં, હે સુલસે! હવે, હારે ધમોપદેશ સાંભળવાની ઈચ્છા ન થઈ તે ઠીક છે, પરંતુ તું કૌતુકના નિમિત્તથી પણ મહારી પાસે કેમ ન આવી ? હેનું શું
કારણ? )
સુલસાએ કહ્યું- “હે સુભગ હમે દરેક ગુણેના જાહુકાર પણ આમ કેમ બોલે છે ? મહારું મન શ્રીવીરપ્રભુને પ્રાપ્ત કરીને શું રાગ-દ્વેષાદિથી ભરેલ બ્રહ્મા શંકર આદિના ધ્યાનમાં લાગી શકે ખરું ? જહેનું મન સત્યતાને પ્રાપ્ત છે, તે અસત્યનું ગ્રહણ કદાપિ ન કરી શકે. હે ધર્મબધે! લગાર ક્ષણમાત્ર વિચાર કરીને જુઓ કેજે ભ્રામર કમલ આદિ સુગન્ધિત પુષ્પના પરાગનો આ નંદ અનુભવ કરી ચૂકેલ છે, હેનું શું કઈ દિવસ ૫લાશના પુષ્પમાં મન લાગી શકવાનું હતું ? જે હંસ માનસ સરોવર જેવા સુરમ્ય સ્થાનમાં નિવાસ કરી ચૂકેલ છે, તે શું કેઈ દિવસ સાધારણ તલાવની આસપાસ રહેવું

Page #79

( ૧ ) સ્વીકાર કરી શકે ? જહેને રત્નાદિ અતુલ ધનની પ્રાપ્તિ થઈ ચૂકી હોય, હેને તામ્રખડ અથોત પૈસો પ્રાપ્ત થવાથી હર્ષ નથી થતો. હેવીજ રીતે હે મનુષ્ય દેવતાઓથી પૂજિત શ્રીવીરજિનેશ્વરના ચરણ કમળને વંદણા કરી છે, હેનું મન અન્ય રાગદ્વેષવાળા દેવતાઓ તરફ કેવી રીતે આકર્ષિત થઈ શકે ? અથાત જિનેશ્વરના સાચા ભક્તની રૂચિ બીજા દેવતાઓને માનવા તરફ લગારે થઈ શકતી નથી.
એવી રીતે કહીને સુલસાએ ભગવાનના ચરણ કમળનું ધ્યાન કરી નમસ્કાર કર્યો. પશ્ચાત હેણે ઘણાજ ભક્તિ ભાવથી અખડને ઉત્તમોત્તમ ભજન જમાડી સત્કાર કર્યો. સુલસાની આ અનન્ય ભક્તિ દેખીને અંબડના હદચમાં પણ ધર્મની દૃઢતા ઉત્પન્ન થઈ, અને તે આજ્ઞા લઈને પિતાના સ્થાન તરફ વિદાય થશે. એ વાંચનારાઓના મનમાં અત્યાર સુધી એ શંકા રહી હશે કે મહાવીરદેવ જેવા રોગરહિતને સુલસા જેવી શ્રાવિકા પ્રત્યે ધર્મપ્રવૃત્તિ પૂછવાનું શું કારણ? પરતુ ઉપરના પેરેગાથી એ વાત સ્પષ્ટ થઈ ચૂકી હશે-ત્રિકાલવેત્તા પરમાત્મા મહાવીરદેવ એ વાતને પોતાના જ્ઞાનથી જાણતા હતા કે – “અંખડની ધર્મદઢતા, સુલતાના નિમિત્તથીજ થવાની છે. કેમકે જે કાર્ય જે નિમિત્તથી થવાવાળું હોય છે, તે તેજ

Page #80

( ૭ ) નિમિત્તથી થાય છે. બસ! આજ કારણથી મહાવીર દેવે સુલસાની ધર્મપ્રવૃત્તિ પૂછાવી હતી.
ષોડશ પ્રકરણ
કેમભાવમાં પરમાત્મા સુલસી અહર્નિશ
ધર્માચરણમાં લીન રહેવા લાગી. હેનું શરીર કૃશ થઈ ગયું. જહેમ જહેમ હેના પાપની કૃશતા વધતી ગઈ હેમ હેમ શારીરિક કૃશતાની અધિકતા પણ વધતી ગઈ. હવે સુલસાની વૃદ્ધાવસ્થાને સમય આવી ચઢયે. આ અવસ્થા મેહમાં ગ્રસિત લેકેને માટે અત્યા દુ:ખદાયિની થાય છે. કિન્તુ જહેનું મન, તત્વજ્ઞાનથી નિર્મલ થઈ ગયું છે, હેને આ અવસ્થાને વિકાર કંઈપણ કષ્ટકર થતો નથી. હેને તો પ્રત્યક્ષ ઉદાહરણની માફક વૃદ્ધાવસ્થા એ બતાવે છે કે- ધન જન અને વૈવનને ગર્વ બીલકુલ વ્યર્થ છે, હે શરીરની સુંદરતાને દેખીને લેકે પ્રસન્ન થતા હતા, તે હાડમાંસનું પિંજર નિકળ્યું. જે બળના અભિમાનથી મનુષ્ય કેઇને કંઈ ચીજ નહેાત સમજતો, તેજ બીજાની મદદ માંગવા લાગે છે. એવી જ રીતે સંસાર અને શરીરની નિસારતાને પ્રદર્શક વૃદ્ધાવસ્થાનેજ સમય છે. આ અવસ્થાને જે મનુષ્ય સમજે છે, હેનું વૃદ્ધત્વ દુ:ખદાયી થતું નથી–

Page #81

( ૭૩) સુલસી વૃદ્ધાવસ્થામાં પણ ધર્માચારમાં દઢ હતી. હવે હેને પોતાનો અન્તિમ સમય પરિજ્ઞાત થયો. તેણે પહેલાં સંખના પૂર્વક પોતાના શરીરને અત્યન્ત નિર્મલ કર્યું. અને હમેશાં પરમાત્મા વીરનું અંત:કરણમાં ધ્યાન કરતી, નિરાલશ્ય થઈ ધર્મ સંપાદન કરવામાં પ્રવૃત્ત થઈ. તહેણે પિતાને અન્તિમ સમય સંનિકટ જાણીને ગુરૂ મહારાજના ચરણ કમળમાં નમસ્કાર કર્યો અને તે કહેવા લાગી –
હે ભગવન! આપ મોક્ષના દર્શક છે. શ્રાવકોને માટે આપને ઉપદેશ સૂયૅના કિરણની માફક અંત:કરણમાં પ્રકાશ કરે છે, કૃપયા સમયોચિત કાર્યને આદેશ કરીને મને સંસાર સાગરથી પાર ઉતારે, હે ગુરૂવર! સંસારમાં ફેલાએલા આ પ્રપંચથી, આ જીવ જડેવી રીતે અલગ થઇને પિતાના યથાર્થ ભાવને પ્રાપ્ત થાય છે, તે મહને આપ કહે.” સુલતાના આ નિવેદનને શ્રવણ કરીને ગુરૂ મહારાજ એ પ્રમાણે ઉત્સાહ પ્રદાન કરવા લાગ્યા કે જહેવી રીતે રણભૂમિમાં
સેનાપતિ પોતાના સૈન્યસમૂહને પ્રોત્સાહિત કરે છે. ગુરૂ • મહારાજે કહ્યું:- હે સુલશે! તું દરેક રીતે વિવેક ચુક્ત છે. ત્યારે પરલેક સિદ્ધ થવામાં કાંઈ સદેહ નથી. હારામાં સર્વ દિવ્ય ગુણે વિદ્યમાન છે. કેમકે હારાજ જેવી નિશ્ચલ ધર્મવૃત્તિ, પરલોકમાં હિતકારી થાય છે. જન્મથી લઈને મરણ પર્યન્ત જહેટલાં સુકૃત છે, તે દરેકનું ફળ એજ છે કે ઉત્તમતાની

Page #82

( ૭૪)
સાથે મૃત્યુ’ અર્થાત્ ‘સમાધિમરણ' થાય, ખસ ! તે પુણ્યનું પરમ લ છે, હેના મૃત્યુના સમય સારો નિવડયે હૈની બીજી દરેક વાતા સિદ્ધ થઈ સમજવી, હેવી રીતે ભાલા કામ તે કરેછે, પરન્તુ હૅને જે અગ્રભાગ છે, તેજ પ્રશ’સનીય છે, હેવીજ રીતે હેના મૃત્યુની અવસ્થાનું સાધન થઈ ગયું, હૈનુંજ દરેક કાર્ય જન્મમાં સિદ્ધ સમજવું,
કહ્યું છે:— જ્ઞાતસ્ય હિ ધ્રુવો મૃત્યુ” જે ઉત્પન્ન થએલ છે, તે એક દિવસ અવશ્ય મરશે, તે સબધી ચિંતા કરવી વ્યર્થ છે, અત એવ હે પંડિતે ! તુ' પણ પ`ડિત મરણનું આશ્રયણ કર, આ વખતે તુ· અતિચારાનુ સ’શાધન કરી લે, ત્રતાનુ ઉચ્ચારણ કર, અને અપરાધાની ક્ષમાપના પણ કરી લે. હું ધર્મવતી મુલસે ! હવે તું પાપનાં કારણેાને ત્યાગ કરતી અરિહન્ન, સિદ્ધ,સાધુ અને ધર્મ એ ચાર શરણાના આશ્રય કર. હે` જે તપ, જપ, તીર્થયાત્રાદિ કયા છે ત્યેની અનુમેદના કર, શુભ ભાવનાથી ભાવિતાન્ત: કરણ પૂર્વક અશન( ભેટજન ) ના ત્યાગ કર. હર્ષ પૂર્વક નમસ્કાર (નવકાર) મંત્રનું સ્મરણ કર, કે જહેનાથી હુને શીઘ્ર મેાક્ષનુ' સુખ પ્રાપ્ત થાય.
“હે સુલસે! જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તાચાર અને વીયાચાર, આ પાંચ આચારામાં હુને સૂક્ષ્મ પ્રકારથી પણ હે અતિચાર લાગ્યા હાય, તે દરેકની દેવ ગુરૂ સમક્ષ મન વચન કાયાના વિશુદ્ધ ભાવથી આલેાચના કરી લે. તથા યાદ રહે' અકાલ-અવિનય આદિમાં જ્ઞાનને

Page #83

( ૭૫ )
અભ્યાસ કર્યો હોય, અથવા વિધિ પૂર્વક ભણવાવાળાઓના કાર્યમાં વિદ્ધ કર્યું હોય અથવા જ્ઞાનની અને જ્ઞાનીની આશાતના કરી હોય તે દરેકની ત્રણ પ્રકારની શુદ્ધિથી આલેચના કરી લે..
હે મહાભાગ્યે! હે યદિ શક્તિ હોવા છતાં પણ વસ્ત્ર, ભજન, અને પુસ્તકેથી કેઇને સહાયતા ન કરી હોય અથવા સાંપડા આદિ જ્ઞાનેપકરણની આશાતના કરી હોય તે બધાનો મિથ્યા દુષ્કત દઈ દે. યદિ હારા ચિત્તમાં કદિ એવી શંકા થઈ હોય કે– “હે અમુક પુણ્ય કૃત્ય કર્યું હેનું ફળ મહુને મળશે કે નહિં? અને તે દ્વારા ઉત્તમ સમ્યત્વ મલિન થયું હોય, અથવા યદિ હે હર્ષ પૂર્વક જિનેશ્વરનું પૂજન ન કર્યું હોય અને જિનેશ્વરની આશા સારી રીતે ન પાળી હોય, અથવા શક્તિ હોવા છતાં, પિતાની હાનિનો વિચાર કરીને દેવ-ગુરૂ દ્રવ્યની ઉપેક્ષા કરી હેય, યા ગુરૂદેવની કંઈ આશાતના કરી હોય, તે દરેક લ્હારાં પાપ વિનાશને પ્રાપ્ત થાઓ.
હે સુલસે! હે પાંચ સમિતિ, ત્રણ ગુપ્તિ પૂર્વક સમ્યક્ પ્રકારથી ચારિત્ર પાલન ન કર્યું હય, યા પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ એ પ્રમાણે એકેન્દ્રિય જેની વિરાધના કરી હોય, કરમીયા, પૂરા, શંખ ઇત્યાદિ દ્વીન્દ્રિય જીવની હાનિ કરી હોય, માંકણ, કીડી વિગેરે ત્રીન્દ્રિય છવાની લ્હારાથી હાનિ થઈ હોય, ભ્રમર, કન્નિા, -

Page #84

( Gk )
મક્ષી, વીછી આદે ચતુરિન્દ્રિય વેાને પ્રાણાનિ પહોંચી હેય, અથવા પાણી પૃથ્વી અને આકાશમાં ગતિ કરવાવાળા પંચેન્દ્રિય જવાનું હારા દ્વારા ન પહોંચ્યું હોય અથવા સૂક્ષ્મ-માદરના અભિઘાત અે દશ પ્રકાર થયા હેાય, તે તે હારાં દરેક દુષ્કૃત અને પાતક જ મિથ્યા થઇ જાઓ. “હે ધર્મવીરાડુને ! દિ દેધથી, લાભથી, ભયથી, હાસ્યથી પણ તું મિથ્યા બાલી હાય અથવા કોઇ પ્રકારે નહિં આપેલી વસ્તુ તે' ગ્રહણ કરી લીધી હેાય અથવા નવ પ્રકારના ધન-ધાન્યાદિમાં હને મમત્વ પ્રાપ્ત થયેા હાય અથવા રાત્રિ ભેાજનાદિરા નિયમ લેને અતિચાર લાગી ગયેા હેાય તે દરેક હારાં પાપ પણ આજ વિનાશને પ્રાસ થઈ જા.
“હે ભાગ્યશાલિન ! યદિ હે સામર્થ્ય હોવા છતાં પણ જિનેશ્વર ભગવાને કહેલ ખાર પ્રકારના તપનું યથાશક્તિ આચરણ ન કર્યું હેાય, મેક્ષના સાધનભૂત ધર્મકાર્યોમાં ઉઘમ ન કર્યા હૈય, તેા હેના તુ આજે અંત:કરણથી
પશ્ચાત્તાપ કર.
“હું સાઘ્ધિ ! પહેલાં હું જે પ્રાણાતિપાત વિરતિ ઇત્યાદિ તાને વિધિ અનુસાર પાલન કરી હાય, ‘હેતે અતિચાર રહિત આજથી હુ· પાળીશ’ એ પ્રમાણે અંત:કર ણમાં નિશ્ચય કર. દરેક પ્રાણિઓના અપરાધાને તું સહુન કર. શક્તિ યુક્ત વૈરાગ્ય રૂપ અમૃતરસનું પાન કર. હિંસા,

Page #85

મૃષાવાદ, ચેરી, મિથુન, પરિગ્રહ, કૅધ, માન, માયા, લોભ, રાગ, દ્વેષ, કલહ, અભ્યાખ્યાન, પશુન્ય, રતિઅરતિ, પરપરિવાદ, માયામૃષાવાદ અને મિથ્યાત્વશલ્ય એ અઢાર પાપસ્થાનને ત્યાગ કર. શ્રીજિનેશ્વર ભગવાનના શરણમાં લાગી જા. ભુવનપતિ, વાણવ્યનર, મનુષ્યલેક, જાતિષિ, અને વૈમાનિક દેવતાલેકમાં જે અસંખ્યાત શાશ્વત ચિત્યોમાં અરિહન્તનાં પ્રતિબિંબ છે, તેઓને મનના વિશુદ્ધ ભાવથી નમસ્કાર કર, શત્રુંજય, આબુ, ગિરનાર, કનકાચલ અષ્ટાપદ આદિ પર્વતોમાં જે જે જિનબિંબ છે, અથવા અ
અન્ય ભૂમિમાં જે જે ભગવાનનાં પ્રતિબિંબ છે તે દરેકને ભાવના પૂર્વક તું વંદણું કર, જેઓએ, ગાઢ કર્મ મલને તપ રૂપી અગ્નિથી ભસ્મીભૂત કરી પરમાત્મત્વને પ્રાપ્ત કર્યું છે તે, અને પંદર પ્રકારના ભેદને ધારણ કરવાવાળા સિદ્ધ ભગવાન હારી રક્ષા કરે.
હે સુલ ! એક્ષસાધક ગાને સાધન કરવાવાળા, વિષયોગ રહિત, મનુષ્ય ક્ષેત્ર સંબંધી ક્ષમાદિક દશ પ્રકારના યતિ ધર્મને પાલન કરવામાં સમર્થ, સાધુ મહારાજ હારી રક્ષા કરે, ભવસાગર પાર ઉતારવામાં પ્રમલ પોત સમાન, દરેક પ્રાણિઓને હિતકારી, શ્રીજિનેશ્વર ભગવાને પ્રરૂપેલ, અને મોક્ષ સુખને આપવાવાળે ધર્મ હારી સહાચતા કરે.
“હે વિ! આ લેકની અંદર હારાથી જે ફરતનું નિ

Page #86

( ૭૮ )
રૂપણ થયું હોય, જિન ધર્મને ઉપદ્રહ થયે હોય, અથવા મમતાથી ખરાબ કુલનું પિષણ થયું હોય, ધર્મદિ ઉત્તમ કાર્યોમાં અંતરાય થયે હેય, અથવા હારી પ્રેરણાથી કઈ મનુષ્ય પાપ કર્મમાં નિયુક્ત થયેલ હોય તેમજ પ્રમાદ યા જૂઠી વાતો ફેલાવી હોય, તે દરેક પાપાની ગુરૂ મહારાજની સાક્ષીએ નિંદા કર.
“હે સુલસે! હે જે પિતાનું દ્રવ્ય જિનેશ્વરનું મન્દિર, પુસ્તક, તેમજ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા રૂપ ચતુર્વિધ સંઘમાં લગાવ્યું હોય, હે શીઘ પ્રતિમાદિ જે જે તપ કર્યો હોય, ધર્મ વિધિમાં સહાયતા કરી હેય, હે જે જે આગમ (શાસ્ત્ર) નો અભ્યાસ કર્યો હોય, તેમજ જે જે ઉત્તમોત્તમ ધર્મનાં કાર્યો કર્યા હેય, તે દરેકની અંત:કરણથી અનુમોદના કર. તું બાર પ્રકારની ભાવનાને પોતાના અંત:કરણમાં ધારણ કર, અનશન વ્રતને વિધિ પૂર્વક ધારણ કર. દરેક પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કર, અને મનોહર મંગલ કિયાના સુન્દર મન્દિર રૂપ, દેવતાઓની સંપદાને વશ કરવામાં પ્રધાન કારણ રૂપ અને પાપ પૂંજને નાશ કરવામાં પરમ પ્રવીણ નવકાર મંત્રનું સ્મરણ કરે
સમ્યકત્વને પાલન કરવામાં તત્પર સુલસાએ જે જે ગુરૂ મહારાજે આજ્ઞા કરી, હેનું પાલન કર્યું, સુવાસાએ ઉત્તમ આરાધના કરીને પવિત્ર તીર્થંકર ગોત્ર ઉપાર્જન કર્યું. તેણે પોતાના હૃદયમાં વૈરાગ્ય ભાવ પૂર્ણ રૂપથી ધારણ

Page #87

(૭૮). કરી લીધે. પ્રકલિતવદન થઇને તે શ્રીવીરપ્રભુના ચરણ કમલનું પિતાનાં મનમાં સ્મરણ કરવા લાગી. ગુરૂ મહારાજના આદેશાનુસાર હેણે અનશન વ્રતની આરાધના કરી, અને આ નશ્વર તથા જીર્ણ કલેવરનો ત્યાગ કરીને પોતાના મહા પુણ્યના પ્રતાપથી અદ્દભુત શારીરિક સુખના સ્થાન ભૂત દેવભવને પ્રાપ્ત કર્યો.
તે દેવભવમાં દિવ્ય સુખને ભેગવવા ઉપરાન્ત ત્યહાંથી પુરૂષ રૂપે ભરતક્ષેત્રમાં આગામી ચોવીશીમાં પ્રસિદ્ધ પંદરમા “નિર્મમ નામક તીર્થંકર પ્રકટ થશે,
તે સમયમાં સંપૂર્ણ જીવોને સુખ પ્રદાન કરતા તથા દેવ મનુષ્ય દ્વારા પૂજિત અને સમસ્ત અતિશયોથી અજ્ઞાનને વિદવંસ કરીને શ્રીનિર્મમ નામક તીર્થકર કેવલ જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરીને તેમજ તીર્થની સ્થાપના કરવા બાદ પરમાનંદ સ્વરૂપ મોક્ષ સુખ પામવાનું સિભાગ્ય પ્રાપ્ત કરશે.
ઇતિ સમાસ,

Page #88

Page #89

श्रीयशोविजय जैन ग्रन्थमालामां आजसुधी छपाइने
· प्रकाशित थएला ग्रन्थोनुं सूचीपत्र ।।
१. प्रमाणनयतत्त्वालोकालङ्कार-मूल श्रीवादिदेवसूरि ०-८-० २. हैमलिङ्गानुशासन-श्रीहेमचन्द्रसूरि
०-५-० ३. सिद्धहेमशब्दानुशासन-लघुवृत्तिसहित,
. (सीलीकमां नथी) - ३.०.० ४. गुर्वावलि-मुनिसुन्दरसूरिरचित (बीजी आवृत्ति) ०-४-० ५. रत्नाकरावतारिका-बे परिच्छेद टि. पं. सहित . १-०-० ६. सिद्धहेमशब्दानुशासन-मूलमात्र ७. स्तोत्रसंग्रह-भाग-१ (बीजी आवृत्ति) ०-६-० ८. मुद्रितकुमुदचन्द्रप्रकरण-श्रावक यशश्चन्द्रकृत ०-८-० ९. स्तोत्रसंग्रह-भाग-२ (बीजी आवृत्ति) ... ०-१२-० १०. क्रियारत्नसमुचय-श्रीगुणरत्नसूरिविरचित २-०-० ११. श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनसूची अकारादि अनुक्रम ०-४-० १२. कविकल्पद्रुम-श्रीहर्षकुलगणिरचित (श्लोकबद्ध
धातुपाठ) :-४-० १३. सम्मतितर्काख्यपकरण-प्रथमखण्ड न्यायनो अलौकिक

Page #90

अन्य. श्रीसिद्धसेनदिवाकर विरचित ३-०.. १४. श्रीजगद्गुरुकाव्य-श्रीहीरविजयसूरिनुं चरित्र .-४-० १५. श्रीशालिभद्रचरित्र-टिप्पणसहित पत्राकार १-४-० १६. श्रीपर्वकथासंग्रह-प्रथममाग पत्राकार ०.४.० १७. षड्दर्शनसमुच्चय-राजशेखरसूरिकृत (बीजी आवृत्ति) ०-४-० १८. शीलतकाव्य-चारित्रसुन्दरगणिकृत(बीजी आवृत्ति) ०-४-० १९. निर्भयभीमन्यायोग-श्रीरामचन्द्रसूरिकृत ०-४-० २०. श्रीशान्तिनाथचरित्र-श्रीमुनिभद्रसूरिविरचित ३-०-० २१. रवाकरावतारिका-रत्नप्रभाचार्यकृत परिच्छेद३थी८१-८-० २२. "
" " १-२ १-०-०
" संपूर्ण पाकुं पुंठं. ३-०-० - उपदेशतरङ्गिणी-पत्राकार-उपदेश तथा रसीक कथाओ ३-०-०
न्यायार्थमञ्जूषा-सिद्धहैमनी परिभाषाओनी व्याख्या ३-०.० २३. गुरुगुणरत्नाकरकाव्य-लक्ष्मीसागरसूरिनो इतिहास ०-८-० २४, विजयमशस्तिमहाकाव्य-सटीक-हेमविजयगणि ५-०-० २६. गद्यपाण्डवचरित्र-पण्डित देवविजयजी गणीए बनावलं, घj
सरल अने बोधदायक छे. सामान्य संस्कृत जाणनाराओ पण नांचननो सारो लाभ मेलवी शके छे. आ पुस्तक बाबू धन

Page #91

सुखदास जेठमलनी मीरजापुरवाला पासेथी भेट मळेने. .. २९. मल्लिनाथमहाकाव्य(पुस्तकाकारे तेमज पत्राकारे), महाकाल
श्रीविनयचन्द्रसूरिए बनावेलुं छे. जेमां मल्लिनाथस्वामीना चरित्र उपरान्त प्रासनिक केटलीक रसिक कथाओ सरल संस्कृतमा आपवामां आवीछे. साधारण संस्कृत जाणनाराओ पण तेनो लाभ लई शके छे. किमत. .
.... ३.... ३०. स्याद्वादमञ्जरी- (पत्राकारे) आ पुस्तक केटलेक स्थळे मुद्रित
छे, तो पण अमे शुद्धता तेमज अल्प मूल्यथी ते प्राप्त थई शके
तेटला सारू छपाव्युं छे किमत मात्र . . . १०.. ३२. पार्श्वनाथ चरित्र-भावदेवरिविरचित-घणुंज रसिक तथा सरल छे, पुस्तकाकार तथा पत्राकारे श्लोकबद्ध कीमत रु. ३-०
M शास्त्रविशारद जैनाचार्य-श्रीविजयधर्मसूरिजी
विरचित पुस्तको। ..
१. नैनात्वदिग्दर्शन (हिन्दी भाषा) ०२.. २. नैनधिलादिमदर्शन
...........:. .. शुभराती) ०-२-.

Page #92

(४ ) ४. पुरुषार्थदिग्दर्शन (हिन्दी भाषा) ०.४-० ५. आत्मोन्नतिदिग्दर्शन भेट (गुजराती) पोस्टेज, ०-०-६ ६. अहिंसादिग्दर्शन- (हिन्दी भाषा) ०.४.० ७.
(बंगला) ०-४-०
एशीयाटीक सोसायटी ओफ बंगालमां
छपाएला जैन ग्रन्थो.
१-४-०
१. योगशास्त्र-त्रण अंको, प्रत्येकना २. शान्तिनाथचरित्र-त्रण अंक, दरेकना ३. षड्दर्शनसमुच्चय-बे अंक, प्रत्येकना ०.१०० ४. समराइचकहा-पांच अंक, प्रत्येकना ०-१०.० ५. प्रबन्धचिन्तामणि-(इंग्रेजी भाषामा) त्रण अंक, . प्रत्येकना ... ६. परीक्षामुख-लघुवृत्तिसहित, न्यायनो ग्रन्थ. १-०-० ७. न्यायसार-सटीक.
..२-०-० ८. तत्त्वार्थाधिगमसूत्र-भाष्य सहित, ऋण अंक, . • प्रत्येकना
०-१०-०..

Page #93

५ )
९. उपमितिभवप्रपञ्चाकथा-(त्रीजो तथा चोथो अंक छोडी) १३ अंक संपूर्ण. प्रत्येक अंकना ०-१०-० १०. उपासकदशाङ्गसूत्र- मूल तथा टीका. प्राकृत शब्दोनो कोश पण साधे छे.
६-०-०
११. बौद्धप्रकरण संग्रह - बौद्ध न्यायशास्त्रानां न्हानां न्हानां छ प्रकरणोनो समावेश छे.
०-१०-०
१. श्रीधर्ममहोदय - (संस्कृत) श्रीरत्त्रविजयजी विरचित ०-४-० २. श्रीविजयधर्मसूरिचरित्र - (गुजराती) पोस्टेज ३. सुजन सम्मेलनम् - ( हिन्दी ) महामहोपाध्याय श्रीरा ममिश्र शास्त्रीजीनुं व्याख्यान तेमां जैनधर्मनी प्राचीनता सिद्ध करी छे.
०-१-०
--
०-१-०
'जैन - शासन
आ पत्र दरेक पूर्णिमा तथा अमावास्याए प्रगट थाय छे. पोस्टेज सहित वार्षिक लवाजम रु. २) प्राहक थवा इच्छनारे षोतानुं नाम, गाम, ठाम शुद्ध अक्षरे लखी मोकलवं 1.

Page #94

( ६ )
श्रीयशोविजय जैनग्रन्थमाला. ( संस्कृत मासिक पुस्तक ) श्रीयशोविजय जैन ग्रन्थमाळा मासिकमां एक सो पृष्ठ संस्कृत अने प्राकृत साहित्यने माटे रोकवामां आवेछे, जेनी अंदर न्याय, कोश, तथा महाकाव्यना ग्रंथो प्रसिद्ध करवामां आवेछे. पोस्टखर्च साथे वार्षिक लवाजम रु ८) प्रथमथी लेवामां आवे छे. नमूना दाखल कोइने अंक मोकलवामां आवतो नथी.
विशेषावश्यकभाष्य. बृहदवृत्तिसहित.
पहेलाथी छठा भाग पर्यन्त दरेक २०० पानाना.
जलदी मंगावी स्यो, व्हेलो ते पहेलो, ग्राहक थनास्ने दर त्रण त्रण माझे नसो बसो पानानो एक एक भाग मोकलबामां आवशे, संपूर्ण प्रन्मनी कि० रु. २५) अगाउथीज लेवामां आवे

Page #95

( ७ )
छे. पाछळथी ग्राहक थनार पासेथी रु. ३२) लेवामां आवशे.
प्राकृत मार्गोपदेशिका.
आ पुस्तक मी० भाण्डारकरनी रीतिने अनुसरी तैयार करवामां आव्युं छे. संस्कृत शिख्या वगर मात्र गुजराती भाषा जाणनाराओ पण आ पुस्तक द्वारा प्राकृत भाषा सारी रीते शिखी शकेछे. कीं. ०-१२०
मलवानुं ठेकाणुं - (१) शाह हर्षचन्द्र भूराभाई,
अंग्रेजी कोठी, बनारस सिटी.
(२) श्रीयशोविजयजी जैन पाठशाला पालीताणा.

Page #96
श्रीसिद्धक्षेत्र यशोविजय जैन संस्कृत-प्राकृत पाठशाळा-पालीताणा लगभग एक वर्ष थयां उपर्युक्त पाठशाळा श्रीपालीताणा खाते उघाडवामां आवी छे. तेमां जैन विद्या ओने संस्कृत प्राकृत विगेरे शिक्षण आपवामां आवेछे. आ पाठशाळानो प्रयास जैन बालकोने भणाची गणावी तेओने उपदेशको तथा विद्वानो बनाववानो छे. आ खा. ताने सर्वे जैन श्रीमंतो तथा विद्वानोए तन मन तथा धनी पोतानी यथाशक्ति मदद करवा ध्यानमां लइ विद्यादान साथे अनदाननो लाभ लेवा चूक जोइए नहि.